0 hanggang 3 buwan- Ang Paggawa ng Kaibhan

Transcription

1 Tagalog (0 3 months) 0 hanggang 3 buwan- Ang Paggawa ng Kaibhan Ang pagiging magulang ay nakatutuwa. Ito ay maykahirapan din. Sa unang tatlong buwan matututo ka, pati na ang iyong sanggol. Walang mahalaga kung hindi ang pagbibigay mo ng panahon sa kaniya. Kapag siya ay iyong pinapakain, niyayakap, kinakausap at nilalaro, tinutulungan mo siya na maging matatag, maging matalino at makibagay sa ibang tao. Ipinaaalam mo rin sa kaniya na siya ay minamahal, ligtas at karapat-dapat sa malaking mundong nakapaligid sa kaniya. Kung Ang Mga Sanggol Ay Nakakapagsasalita Lamang Umiiyak ako kapag ako ay nagugutom, giniginaw, basa ang lampin, o kaya ay gusto kitang makita. Sa simula ay dapat mo akong tinitingnan sa tuwi-tuwina. Nakikipag-usap ako sa iyo sa pamamagitan ng pagiingay na nangangahulugan din na ako ay kailangang aliwin o kaya ay kailangang pakainin. Tinatalikuran kita kapag ako ay busog o kaya ay pagod na. Kailangan ko ang isang taong maalaga, ngunit ang lahat ng miyembro ng aking pamilya ay mahalaga sa akin. Nais kong makasama ang aking mga lolo at lola, mga tagapag-alaga at ang iba pang nagmamahal sa akin. Sila ang makakatulong sa akin upang matuto akong makisalamuha sa iba t-ibang klase ng tao pagdating ng panahon. Madalas na kinakailangan mong palitan ang lampin ko (may 7,000 ulit) kaya gawin natin itong kasiya-siya. Gustonggusto kong inaawitan mo ako o kinikiliti ang aking tiyan. Kung ako ay isang lalaki, minsan ay nasusumpitan kita ng ihi kapag pinapalitan mo ako ng lampin kaya kailangan ay handa kang umilag! Gusto kong nakikipag-usap sa iyo ng salitang pang sanggol, ngunit higit kong nagugustuhan kung kinakausap mo ako ng parang isang malaking tao. Ito ay makakatulong sa akin upang maintindihan ko ang iba t-ibang mga tunog at wika. TULUNGAN ANG INYONG SANGGOL NA MAGTAGUMPAY MGA HAKBANG PARA SA PAGPAPAUNLAD NG ISANG MALUSOG NA BATA (0 hanggang 3 buwan) Pag-iingat Laging patulugin ang iyong sanggol ng nakatihaya. Ito ay upang maiwasan ang tinatawag na Sudden Infant Death Syndrome. Gumamit ng car safety seat (para sa sanggol o convertible ) na abrubado ng Canadian Standards at tuwing maglalakbay, ikabit na nakapatalikod sa harap ng sasakyan. Huwag iiwanan ang iyong sanggol. Kahit isang saglit lamang. Pananalig sa sarili Hawakan o haplusin mong palagi ang iyong sanggol, lalo na kung siya ay iyong pinapakain. Kausapin mo siya ng malumanay habang siya ay kumakain. 1

2 Tagalog (0 3 months) Kalusugan Hanggang maaari, kailangan ng iyong sanggol ang gatas ng kaniyang ina. Ang gatas ng ina ay nagtataglay ng kaukulang proteksyon laban sa mga karamdaman at mga allergy. Makipagugnayan ka sa isang nars, manggagamot, sa mga manggagawa sa Healthy Babies, Healthy Children, o kaya ay sumangguni ka sa pinakamalapit na Ontario Early Years Centre para sa mga pabatid. Dalhin mo ang iyong sanggol sa manggagamot para sa regular na pagsusuri at tiyakin mo na nabibigyan siya ng kinakailangang bakuna sa unang tatlong buwan. Pagtuturo Pagalawin mo ang laruan sa iba t- direksyon na malapit sa paningin ng iyong sanggol nang sa gayon ay masundan ng kaniyang mga mata ang mga ito at matuto rin siyang ilinga ang kaniyang ulo Tulungan mo ang iyong sanggol na matutong magsalita sa pamamagitan ng pakikipag-usap at pag-awit sa kaniya. Pag-aalo Kalungin at aluin mo ang iyong sanggol kapag siya ay umiiyak. Bigyang ginhawa ang iyong sanggol sa pamamagitan ng paghehele, paghaplos at pagpapasuso. Ano ang dapat asahan Tandaan: Iba-iba ang bilis ng pag-unlad ng mga sanggol. Kung kayo ay nag-aalala sa pag-unlad ng iyong sanggol, makipag-ugnayan sa inyong manggagamot, sa pampublikong nars o kaya ay sa isang pinagkakatiwalaang propesyonal sa kalusugan. Ang mga bagong silang na sanggol ay natutulog ng oras sa isang araw. Ang mga bagong silang na sanggol ay nakakakita hanggang sa layo na may 20 hanggang 30 sentimetro o kaya ay (8 hanggang 12 pulgada), kaya ilapit siya sa iyong mukha kung siya ay kinakausap o inaawitan. Pagdating ng ika apat na linggo alam na ng iyong sanggol kung saan nagmumula ang ibang tunog na naririnig niya. Ang paborito niyang tunog ay ang iyong boses. Ang mga bagong silang na sanggol ay may kalakihan ang ulo na may dalawang malambot na bahagi at may kahinaan ng leeg. Kailangang alalayan ang kaniyang ulo at leeg kung siya ay bubuhatin. Sa pagitan ng anim hanggang walong linggo, ang iyong sanggol ay maaaring umiyak ng higit kumulang na tatlong oras sa isang araw. Ang ilang sanggol ay dumidighay kapag sobrang busog. Ngunit hindi dapat kayong mag-alala tungkol dito. Ang pagsusuka naman ay kakaiba. Kapag ang iyong sanggol ay nagsuka ng matindi at tumilapon ang lahat ng gatas, Sumangguni kayo sa manggagamot. Pag-iingat sa sarili Kapag nag-ampon ka ng sanggol malamang na magiging maramdamin ka at madalas makaramdam ng pagod sa mga unang buwan. Kung kapapanganak mo lamang, ikaw ay makakaramdam ng panghihina at pagbabago ng hormones na siyang nagiging sanhi ng iyong pagiging maramdamin. Ang ibang babae ay nagiging malungkutin pagkatapos ng panganganak. Ngunit ito ay lumilipas din. Kapag ito ay tumagal pa ng higit sa dalawang linggo, makipag-ugnayan ka sa iyong mangagamot. Kung minsan ay nangyayari ang tinatawag na post-partum depression na isang matinding suliranin. Hindi mo dapat sisihin ang sarili tungkol dito gayon pa man may tulong na nakalaan. 2

3 Tagalog (0 3 months) Ang mga bagong ama ay nagkakaroon din ng matinding damdamin, tulad ng pagiging magiliw at responsable. Higit sigurong mabuti kung ikaw ay kukuha ng paternity leave o kaya naman ay makapagpahinga ng ilang araw sa trabaho. Pag-ukulan mo,ng panahon ang iyong sanggol upang lubos mo siyang makilala. Pangako ng Ontario sa Kabataan Ang Pamahalaan ng Ontario ay nagtataguyod sa pagpupunyagi ng mga magulang upang matulungan ang kanilang mga anak na makuha ang pinakamahusay na bagay sa pag-uumpisa sa pagtahak ng buhay. Ang Early Years Centres ay kasama sa mga pangakong ito. Para sa karagdagang kaalaman, pakitawagan lamang ang toll-free

4 Tagalog (3 6 months) 3 hanggang 6 na buwan- Ang Paggawa ng Kaibhan Sa kapanganakan, ang pag-iisip ng bata ay hindi pa lubos na maunlad Kung ang mga sanggol ay nakakaranas ng iba t ibang tunog, pang-amoy, tanawin, damdamin at haplos ng paglambing, ang kanilang pag-iisip ay nagsisilbing tulay upang matutong magsalita, tumugon sa mga suliranin at sa mga darating na taon, pati na sa matematica. Ang kanilang relasyon sa inyo at pati na sa iba pang makalingang tao ay nakakatulong sa kanilang tugon na panlipunan at emosyonal. Kung kinakausap mo siya, inaawitan, nilalambing, tinutulungan mo ang iyong sanggol na marating ang buo niyang potensiyal. Kung ang sanggol ay nakakapagsalita Ako ay mabilis na lumalaki kaya kailangan ko madalas ang gatas. Kung minsan sa pagitan ng apat hanggang anim na buwan, puwede na ako sa solidong pagkain. Unti-unti mong ipakilala sa akin ang iba t ibang pagkain at isa isa lamang (kung sakaling ako ay may allergy man). Huwag mo akong pilitin na kainin ang ayaw ko. Kung ako ay nag-aalboroto kapag iyong nilalambing, maaaring ako ay nakakadama ng sobrang pagod o ng sobrang sigla. Kapag ako ay kalmado na, ako ay iyong ilapag sa isang tahimik at walang panganib na lugar at malayo sa ingay o gulo. Ngayong ako ay nakakakita na ng mga bagay na malayo-layo sa akin, nais kong pagmasdan ang iba t ibang bagay. Maya-maya mong palitan ang aking puwesto at ako ay ipasyal mo rin sa labas. Ang mga laruang gumagalaw sa may kuna ko ay nakakakuha ng aking pansin. Maaari mo akong turuang magsalita o makinig. Habang ako ay lumalagukgok (gurgling sound), ikaw ay magsalita. Sasagot ako. Pakinggan mo ako, tapos saka mo ako kausaping muli. Tingnan mo na, limang buwan pa lamang ako pero nakaka-usap mo na ako. TULUNGAN ANG IYONG SANGGOL NA MAGTAGUMPAY MGA HAKBANG PARA SA PAGPAPAUNLAD NG ISANG MALUSOG NA BATA (3 hanggang 6 na buwan) Pag-iingat Huwag na huwag mong iiwanan ang iyong sanggol na nag-iisa sa kama o sa hapag na pinagpapalitan ng lampin. Kung pinapalitan mo siya ng lampin, ugaliing ang isang kamay ay nakahawak sa kaniya upang matiyak na siya ay hindi mahuhulog. Ilayo mo ang mga bagay na maaari niyang isubo. Huwag na huwag mong iiwanan ang iyong sanggol na nag-iisa kahit na ito ay isang segundo lamang. Pananalig sa sarili Ngitian mong madalas ang iyong sanggol. Makipaglaro kang madalas sa iyong sanggol ng pat-a-cake, peek-a-boo at iba pang laro na may ritma. Kalusugan Kung bibigyan mo ang iyong sanggol ng kaniyang botelya bago siya matulog, bigyan lamang siya ng tubig. Ang asukal sa gatas o ibang inumin na mula sa katas ng mga prutas ay maaaring makasama sa kaniyang gilagid o ngipin na nag-uumpisang tumubo. 1

5 Tagalog (3 6 months) Tumawag sa inyong manggagamot o sa isang sentro ng mga kaalaman para sa mga magulang o kaya ay sa inyong ospital na lokal kung kayo ay nag-aalala tungkol sa kalusugan ng iyong sanggol. Siguruhin mo na siya ay may mga kinakailangang bakuna sa kaniyang ika-apat at ika-anim na buwan. Huwag mong patulugin ang iyong sanggol na may botelya. Iyan ay makakasira sa kaniyang ngiti. Pagtuturo Ipaliwanang mo ang mga bagay sa iyong sanggol, halimbawa, Ang tatay mo ay ipapasyal ka naman ngayon. Bigyan mo ang iyong sanggol ng pagkakataon na abutin o mahawakan ang ilang bagay. Pasiglahin mo siya. Pag-aalo Huwag gagamit ng malakas o galit na tinig na naririnig ng sanggol. Gamitin mo ang pangalan ng iyong sanggol kung siya ay iyong tinatawag o kaya ay patayuin mo siya sa harap ng salamin at ituro siya habang binibigkas mo ang kaniyang pangalan. Ano ang dapat asahan Tandaan: Iba-iba ang bilis ng pag-unlad ng mga bata. Ang inyong anak ay maaaring nahuhuli o nauuna sa mga bagay na inilalahad sa patnubay na ito. Kung kayo ay nag-aalala, makipag-ugnay sa inyong manggagamot, isang nars na pang-publiko o kaya y sa isang pinagkakatiwalaang propesyonal sa kalusugan. Ang anak mo ay naghahanda nang magsalita at siya ay gumagawa na ng mga ingay na tila lumalagok. Naitataas na niya ang kaniyang ulo kung siya ay nakadapa at nakakagulong na ng patagilid.. Nagsisimula na rin siyang umabot-abot ng mga bagay-bagay. Bigyan mo siya ng mga bagay na puwedeng isubo ngunit ligtas at hindi mapanganib dahil lahat ng mahawakan niya ay tiyak na papunta sa kaniyang bibig. Maaari siyang matakot sa mga boses na may timbreng galit, o kaya ay sa mga tahol ng aso o kaya ay sa vacuum cleaner. Siya ay yakapin mo kung ito ay nangyayari. Kapag tinawag mo ang kaniyang pangalan, siya ay tumitingin sa iyo.. Pag-iingat sa sarili Ang pagdating ng iyong sanggol ay isang kaaya-aya at maligayang panahon, maging ito man ay una o ika-apat na. Ngunit ito ay panahon din ng mga pagbabago. Ang mga miyembro ng pamilya ay dapat ibahagi rin ang kanilang mga karanasan, kung sino ang bahala sa kung anong gawain at kung papaano ang bawat isa ay makakatulong sa karagdagang gawain. Walang tao ang walang kakulangan. Hindi mo naman kailangang gawing tama ang bawat isa, at hindi mo rin naman kailangang gawin ang lahat na mga gawain sa iyong paligid. Tanggapin mo na hindi ka palaging makakalabas o kaya ay makakapaglinis palagi ng iyong tahanan. Bigyan mo rin ng oras ang iyong sarili (mga 30 minutos sa bawat araw) upang magbasa, makinig sa musika, manood ng telebisyon o kaya ay maligo. Humingi ng tulong sa mga miyembro ng pamilya o kaya ay sa mga kaibigan (o sa iyong kapareha) para ikaw ay makapagpahinga sa pag-aaruga ng iyong sanggol. Pangako ng Ontario sa Kabataan Ang Pamahalaan ng Ontario ay nagtataguyod sa pagpupunyagi ng mga magulang upang matulungan ang kanilang mga anak na makuha ang pinakamahusay na bagay sa pag-uumpisa sa pagtahak ng buhay. Ang Early Years Centres ay kasama sa mga pangakong ito. Para sa karagdagang kaalaman, pakitawagan lamang ang toll-free

6 Tagalog (6 9 months) 6 hanggang 9 na buwan- Ang Paggawa ng Kaibhan Sa panahong ito, ang anak mo ay magsisimula na maging malikot. Sa kaunting panahon na darating, ang iyong anak ay gagawa na ng kaniyang mga unang hakbang sa paglalakad. Ang trabaho mo ay palakasin ang kaniyang loob at gawin na ang kaniyang mga unang hakbang ay walang panganib. Marami ka rin na matututuhan kung papaano siya iaalo. Maaarin na siya ay kailangang pakainin, kargahin, ipaghele, tulungang siya ay tumayo sa iyong kandungan o kaya ay mapayapang sakay sa kaniyang andador. Ikaw at ang iyong anak ay matututong mag-usap ng walang mga salita. Pakinggan mo siyang mabuti. Habang ikaw at ang iyong anak ay nagkakakilala na mabuti, makakaramdam ka na maganda ang iyong ginagawa. Kung Ang Mga Sanggol Ay Nakakapagsasalita Lamang Mag-ingat lamang sa akin, at narito na ako. Huwag mo akong iiwan na nag-iisa sa aking kuna dahil baka ako ay malaglag. Nais ko ng mga laruang tumutunog, teething rings at saka stuffed animals. Ganoon din naman ang mga pang-araw-araw na gamit tulad ng kaldero, mga takip ng lata at bote at pati na ang mga panukat na kutsara (kung hindi man higit na magaling). Ako ay natututo sa pamamagitan ng paglalaro. Kung minsan, ako ay umiiyak para alisin ang pagkabalisa. Mahirap talagang lumalaki sa mundong ito. Kailangan kita. Nanggagaya rin ako ng mga naririnig kung iba t ibang tunog. Gusto ko rin ng mga pambatang tula o awitin na nagtutugma ang mga salita. Huwag mahiya kung sintunado man ang iyong awitin. Gustong gusto ko na naririnig ang iyong tinig. Ngayon, alam ko na ako ay iba sa iyo. Kung minsan, sa isip ko, ang mga bagay na hindi ko na nakikita ay wala na, pero naririyan lamang pala. Ang Peek-aboo ay isang halimbawa kung kaya t ito ay aking napag-alaman. TULUNGAN ANG INYONG SANGGOL NA MAGTAGUMPAY MGA HAKBANG PARA SA PAGPAPAUNLAD NG ISANG MALUSOG NA BATA (6 hanggang 9 na buwan) Pag-iingat Siguruhin mo na ang tubig na pampaligo ng iyong anak ay maligamgam at hindi mainit. Damahin mo ito sa pamamagitan ng iyong siko. Magtakda ka ng ligtas na lugar na kung saan ang iyong anak ay maaaring maglaro o makapaggalugad. Takpan mo ang lahat ng saksakan ng kurdon ng kuryente at harangan ang mga hagdanan. Pananalig sa sarili Huminahon ka at aluin ang iyong sanggol kung siya ay umiiyak sanhi ng iyong pag-iwan o kaya ay takot sa ibang tao. Igalang ang natatanging pagkatao ng iyong sanggol. Lahat tayo ay tumutugon sa mga tao at mga bagay sa ating paligid sa iba t ibang paraan. Kalusugan Panatilihing libre sa usok ang iyong tahanan at sasakyan. Ang mga sanggol at mga bata na lantad sa tinatawag na second-hand smoke ay malimit magkaroon ng ear infection, hika at iba pang mga karamdaman. Linisan ang bagong ngipin ng bata ng sipilyong angkop sa kaniyang gulang o kaya ay sa pamamagitan ng malambot na bimpo at tubig. Huwag patulugin ang bata na may botelya. Ito ay makakasira sa kaniyang ngiti. 1

7 Tagalog (6 9 months) Pagtuturo Hawakan ang iyong anak sa harap ng salamin. Ituro sa kaniya ang ilong, bibig at iba pang bahagi ng katawan. Basahan mo siya ng ritmong pangbata at mga aklat na maraming larawan. Pag-aalo Magtakda ka ng mga pang-araw-araw na gawi para sa kaniyang pagkain, paglalaro at pagtulog pero gawin mo ito na ang bawat isa sa inyo ay mapupunuan ang pangangailangan. Pahindian mo ang iyong anak kung kinakailangan. Pagkatapos ay bigyan mo siya ng ibang bagay upang mabaling doon ang kaniyang pansin. Ano ang dapat asahan Tandaan: Iba-iba ang bilis ng pag-unlad ng mga sanggol. Kung kayo ay nag-aalala sa pag-unlad ng iyong sanggol, makipag-ugnayan sa inyong manggagamot, sa pampublikong nars o kaya ay sa isang pinagkakatiwalaang propesyonal sa kalusugan. Ang sanggol ay kinakailangan ng tulong sa pag-upo, pagtayo sa iyong kandungan, gayon din naman siya ay nag-uumpisa nang gumapang-gapang (at gumiwang-giwang) Mag-uumpisa siyang gumapang at tumayo ng gumagabay sa upuan. Hayaan mo lamang siya at huwag mong madaliin. Gumagaling na rin siya sa paghawak ng mga bagay at naililipat ang mga ito mula sa isa hanggang sa kabilang kamay. Gustong-gusto niyang ipinupukpok, inaabot at inaagaw ang mga laruan. Maaaring siya ay yumakap ng mahigpit sa iyo at umiyak kung sa palagay niya ay iiwanan mo siya sa ibang tao. Ito ay normal at lilipas din pagkatapos ng ilang buwan. Ang pamumula ng gilagid, paglalaway, pagkamot ng kaniyang mukha at tainga ay mga palatandaan na malapit nang tumubo ang kaniyang mga ngipin. Bigyan mo siya ng bagay na kaniyang mangunguya (tulad ng malamig na teething ring o kaya ay breadstick ), at siyempre maraming-maraming pagmamahal at panahon. Pag-iingat sa sarili Ang pag-iyak-iyak ng bata ay isa sa mga bagay na mahirap harapin ng isang bagong magulang. Ang ilang mga bata ay madalas umiyak. Kung minsan, mahirap unawain kung bakit sila umiiyak. Pinakain mo na, napalitan mo na ng lampin at naipasyal mo na rin pero talagang ayaw tumahan. Ito ay hindi mo kasalanan. Hindi rin siya galit sa iyo o naiinis sa iyo. Ikaw at ang iyong anak ay nagsisimulang makibagay sa isa t isa. Pagpasensiyahan mo ang iyong sarili, pati na ang iyong sanggol. Subukan mong makakuha ng maraming pahinga. Kalimutan mo ang trabaho sa bahay. Matulog ka kung tulog rin ang anak mo. Kung ang pag-iyak-iyak ay nagiging sanhi ng labis mong pagka-inis, dalhin mo ang iyong anak sa isang ligtas na lugar (tulad ng kaniyang kuna) at ikaw ay lumipat muna sa ibang bahagi ng iyong tahanan. O kaya ay humiling sa iyong kapareha, kamag-anak o kaibigan na siya muna ang tumingin sa iyong anak. Huwag na huwag mong pagagalitan o kaya ay papaluin ang bata. Ito ay maaaring maging sanhi ng permanenteng sira sa utak, pagkabulag, o kaya ay kamatayan. Tumawag ka ng kaibigan o kaya ay sa distress centre kaagad kung ikaw ay nag-aalala na ang iyong inaasal ay makakasama sa iyong sanggol. Pangako ng Ontario sa Kabataan Ang Pamahalaan ng Ontario ay nagtataguyod sa pagpupunyagi ng mga magulang upang matulungan ang kanilang mga anak na makuha ang pinakamahusay na bagay sa pag-uumpisa sa pagtahak ng buhay. Ang Early Years Centres ay kasama sa mga pangakong ito. Para sa karagdagang kaalaman, pakitawagan lamang ang toll-free

8 Tagalog (9 12 months) 9 hanggang 12- buwan - Ang Paggawa ng Kaibhan Ang magulang ang siyang una at pinakamahalagang guro ng sanngol. Ngunit huwag mo naman masyadong pahirapan ang iyong sarili sa pagtuturo sa kaniya. Ang kahiwagaan sa mga sanggol ay ang kakayahang nila na matuto mula sa kanilang kapaligiran. Kapag siya ay iyong inaawitan, kinakausap at nilalaro, ang kaniyang pag-iisip ay nagsisilbing tulay upang matuto siyang magsalita, ng matematika, ng musika at ng lohika. Kung siya ay iyong inaalo, ipinapaalam mo sa kaniya na siya ay ligtas sa kaniyang paligid. Kapag siya ay nasisiyahan, higit niyang naiintidihan kung ano-anong bagay ang dapat gawin. Kapag siya ay nakasisiguro sa iyong pagmamahal, higit siyang matututo ng pakikisama sa iba t-ibang tao at madaling makakatugon sa damdamin ng pagkabalisa. Kaya maglibang at magsiya sa inyong araw-araw na pagsasama. Kung Ang Mga Sanggol Ay Nakakapagsalita Lamang Ako ay nakakatayo na at gumagabay-gabay sa mga kasangkapan. Nagugustuhan ko itong aking bagong kalayaan, subalit kinakailangan mo pa rin akong bantayan. Marami na rin akong pagkakataon ngayon na matuto at ganoon din ang magkamali. Kung minsan ay inuubos mo ang aking pasensiya kapag paulit-ulit mong pinagagawa ang isang bagay. Gustong-gusto kong hinahagis ang mga bagay sa sahig, at pinanonood ko lamang ang paulit-ulit mong pagpulot ng mga ito. Sana ay maunawaan mo na gusto ko lamang na makipagsaya ka sa akin. Lahat ng mga bagong bagay na nararanasan ko ay nakababalisa sa akin. Lagi mo akong hahawakan. Ito ay hindi makasasama sa akin. Ito ay makatutulong upang ako ay matutong paglabanan ang damdamin ng pagkabalisa, ngayon at sa hinaharap. TULUNGAN ANG INYONG SANGGOL NA MAGTAGUMPAY MGA HAKBANG PARA SA PAGPAPAUNLAD NG ISANG MALUSOG NA BATA (9 hanggang 12 buwan) Pag-iingat Gawing childproof ang inyong tahanan. Takpan ang lahat ng mga saksakan ng kurdon ng kuryente at lagyan ng harang ang mga hagdanan, tiyakin mo rin na walang nakakalat na matutulis o matatalas na mga bagay o kasangkapan sa aking dadaanan. Itabi lahat ang mga nakakalason na bagay (tulad ng mga likidong panglinis, at mga lighter at lighter fluid ) sa mga lugar na hindi naaabot. Ipaskil ang numero ng inyong local poison control centre sa pintuan ng inyong rerfrigirator. Pananalig sa sarili Igalang ang damdamin ng inyong sanggol, kahit minsan sa tingin mo ay hindi ito makatuwiran. Ipagdiwang ang ika-unang taong kaarawan ng iyong sanggol, kahit na simple lamang. Maaaring maghanda ng cupcake, dalawin ang ilang miyembro ng pamilya at mga kaibigan at yakapin mo siya ng madalas upang maramdaman niya na siya ay katangi-tangi. Kalusugan Ikaw at ang iyong sanggol ay dapat magehersisyo. Gumapang sa sahig at dahan-dahang banatin ang kanyang mga kamay at binti, pagulungin ang bola sa kaniya, makipaglaro sa banyadera, gumulong-gulong o magpaikot sa isang blanket at mag-unaunahan kayo sa paggapang. Tulungan ang iyong sanggol na magkaroon ng isang maginhawang gawi sa pagtulog. Ang mga pacifiers, mga laruang nayayakap at mga malumanay na tugtugin ay makakatulong din. 1

9 Tagalog (9 12 months) Pagtuturo Bigyan ang iyong sanggol ng mga lalagyan na maaari niyang punuin ng tubig, buhangin, o mga ilang bagay na matatagpuan sa bahay. Basahan mo ng malakas sa araw-araw ang iyong sanggol. Tulungan mo siyang buklatin ang mga pahina ng aklat at ituro ang mga iba t-ibang larawan nito. Pag-aalo Purihin ang iyong sanggol sa kanyang mga kakayahan, malaki man o maliit, tulad ng pag-inom sa tasa, ang pag-bigkas ng mama, paglalagay ng isang bagay sa isang sisidlan o ang pagtayo niya sa pamamagitan ng sariling pagsisikap. Ibaling ang pansin ng iyong sanggol sa ibang bagay kapag gusto mo siyang awatin sa kaniyang ginagawa. Hagkan at aluin mo siya kapag siya ay nakakaramdam ng kabiguan. Ano ang dapat asahan Tandaan: Iba-iba ang bilis ng pag-unlad ng mga bata. Ang inyong anak ay maaaring nahuhuli o nauuna sa mga bagay na inilalahad sa patnubay na ito. Kung kayo ay nag-aalala, makipag-ugnay sa inyong manggagamot, isang nars na pang-publiko o kaya y sa isang pinagkakatiwalaang propesyonal sa kalusugan. Ang iyong sanggol ay nakakatayo na ng walang tulong, gumagabay-gabay sa mga kasangkapan, hanggang sa natututo na siyang maglakad. Ngunit hindi lahat ng mga sanggol ay nakakapaglakad kung wala pa sila sa kanilang ika-15 buwan o higit pa. Siya ay naghahanda na magsalita hanggang sa makapagbigkas ng isa o dalawang salita tulad ng mama o dada. Madalang na siyang umiyak at karaniwan ay dahilan sa ilang bagay. Nakakaramdam siya ng pagkatakot, o kaya y kabiguan kapag wala siyang kakayahan na maisagawa ang ilang bagay. Siya rin ay nalilito sa pagbabago ng ilang mga bagay na nakasanayan na. Magugustuhan niya ang mga pagkaing-kutkutin at pag-inom sa tasa. Huwag mo siyang bibigyan ng mga pagkain na maaaring bumara sa kaniyang lalamunan tulad ng nuts, mga pasas, popcorn, kendi o matitigas na gulay at prutas. Pag-iingat sa sarili Kapag ang mga magulang ay parehong namamasukan, mag-isip ng paraan kung ano ang pinakamabuting pangangalaga na makakabuti sa inyo at sa inyong sanggol, humingi ng tulong sa mga pinagkakatiwalaang mga kaibigan o sumangguni sa pinaka-malapit na Ontario Early Years Centres. Maghanap ng isang pinagkakatiwalaang tagapaglaga ng bata na makakatulong sa iyo para mapabuti ang inyong anak. Dumalaw sa tagapagalaga ng bata o sa childcare centre upang malaman mo kung papaano sila nakikipaghalubilo sa inyong anak. Tiyakin na malinis at ligtas ang inyong anak sa lugar na kaniyang ginagalawan. Kumuha ng mga impormasyon sa dating pinaglilingkuran ng tagapag-alaga. Kung kinakailangan, samahan ang inyong anak sa mga unang araw. Kapag siya ay palagian na sa kaniyang tagapag-alaga, dapat din kayong makipag-ugnay. Magtanong kung anu-ano ang kanilang pang-araw araw na gawain at huwag matakot magbigay ng mga ilang panukala. Magkaroon ng isang matindi at magandang pakikisama sa tagapag-alaga ng inyong anak. Kayo ay magkatuwang para sa mabuti at matagumpay na pagpapalaki ng inyong anak. Pangako ng Ontario sa Kabataan Ang Pamahalaan ng Ontario ay nagtataguyod sa pagpupunyagi ng mga magulang upang matulungan ang kanilang mga anak na makuha ang pinakamahusay na bagay sa pag-uumpisa sa pagtahak ng buhay. Ang Early Years Centres ay kasama sa mga pangakong ito. Para sa karagdagang kaalaman, pakitawagan lamang ang toll-free

10 Tagalog (12 18 months) 12 hanggang 18 na buwan- Ang Paggawa ng Kaibhan Sa pagsulong ng inyong sanggol bilang batang umaampang-ampang (toddler), ang isa sa pinakamahalagang gawain mo ay tulungan siyang magkaroon ng positibong pagkukuro na nauukol sa kaniyang sarili. Ito ay tinatawag na tiwala sa sarili. Sabihin mo sa anak mo na gustong-gusto mo siya dahil siya ay siya at gayon din naman gusto mo rin ang kaniyang mga gawain. Magtakda ka ng mga inaasahan na kaya niyang abutin. Abangan mo ang kaniyang pagpupunyagi at gantimpalaan mo siya sa pamamagitan ng papuri, ngiti, pasasalamat at mga yakap. Makinig ka sa iyong anak at igalang mo ang kaniyang kalooban. Ito ay makakatulong na maramdaman niya na siya ay mahalaga at may kakayahan, ngayon at sa mga taon pang darating. Ano ang kailangan Gusto kong galugarin ang lahat ng sulok at mga bagay. Gusto kung umakyat at buksan ang lahat ng sisidlan. Kailan ko ng mga ligtas na lugar sa loob man o sa labas ng tahanan upang ako ay makakilos. Gusto ko na ikaw ay aking natatanaw sa paligid. Natatakot ako kung ikaw ay nawawala sa paningin ko. Gustong gusto ko na magbubukas at magpapatay ng ilaw o ng ano mang kasangkapan at maghihila ng kumot o kaya ay malambot na laruan. Natututo na rin ako ng mga kayarian at hugis ng mga bagay kung ako ay naglalaro sa tubig, buhangin at putikan (at kung minsan ng aking pagkain). Gustong-gusto ko rin ang mga aklat na maraming larawan, pero maaaring iyon ay aking punitin kung ikaw ay nakalingat. Ako ay nagagalit kapag hindi ko magawa ang gusto ko. Kung minsan, ako ay hindi sumusunod sa iyo at ako ay nagiging palautos din. Gayon pa man, ako ay mapagmahal din. Ako ay nakikiusap sa iyo na habaan ang pasensiya sa akin. TULUNGAN ANG INYONG SANGGOL NA MAGTAGUMPAY MGA HAKBANG PARA SA PAGPAPAUNLAD NG ISANG MALUSOG NA BATA (12 hanggang 18 buwan) Pag-iingat Ihibilya (buckle) mo ang iyong anak sa mataas na upuan kapag siya ay pinakakain mo. Ilayo mo siya sa lahat ng baseboard at heaters. Iwasan ang maliliit at matitigas na pagkain tulad ng mga nuts at kendi. Pananalig sa sarili Sabihin mo sa anak mo na gusto mo kung ano siya pati na ang kaniyang mga ginagawa. Halimbawa, sabihin mo sa kaniya, Maraming salamat sa kaniyang pagtulong at Magaling ang pagkakagawa sa mga bagay na kaniyang mga tinapos na gawain. Siya ay yakapin mo kung siya ay nakakaramdam ng kabiguan. Kalusugan Magtanong sa pagsulong ng iyong anak kapag siya ay dinala mo para sa kaniyang ika-18- buwang bakuna. Ipaliwanag mo ang kagalingan, ngunit huwag mong pilitin ang anak mo kung ayaw niyang kumain ng gulay at prutas. Gawin mong kaayaaya ang oras ng pagkain. 1

11 Tagalog (12 18 months) Pagtuturo Maging gawi na ikaw at ang iyong anak ay umawit, mag-usap, makinig sa isa t isa at maglaro araw-araw. Ipakita mo sa kaniya ang kaniyang mga larawan pati na ang mga larawan ng mga miyembro ng pamilya. Pag-aalo Bigyan mo ang iyong anak na umaampang-ampang ng mga simpleng kahilingan tulad ng Pakikuha mo ang iyong mga sapatos. Puriin mo siya matapos niyang gawin iyon. Sabihin mo, kinuha mo ang sapatos mo- Ang galing mo. Tulungan mo ang iyong anak na alamin kung ano ang kaniyang nararamdaman. Halimbawa, sabihin mo, Ikaw ay nakakaramdam ng galit. Ano ang dapat asahan Tandaan: Iba-iba ang bilis ng pag-unlad ng mga bata. Ang inyong anak ay maaaring nahuhuli o nauuna sa mga bagay na inilalahad sa patnubay na ito. Kung ikaw ay nag-aalala, makipagkita sa inyong manggagamot, isang nars na pang-publiko o kaya y isang pinagkakatiwalaang dalubhasa sa kalusugan. Ang anak mo ay matututong maglakad mula sa kaniyang mga unang hakbang, tapos ay tatakbo, kasama na rin dito ang paglalakad ng paatras. Masasagi niya ang maraming mga bagay at malimit siya ay madadapa.. Magsisimula ang iyong anak na gayahin ang iba t ibang mga tunog at makapagbibigkas ng 10 salita (Maaaring ang Ayaw ko ay kaniyang paborito). Maaari ring magkaroon siya ng mahabang lumalagukgok na pakikipag-usap sa sarili. Siya ay maaaring gumuhit ng simpleng mga linya na gamit ang kaniyang krayola. Maaaring ipaalam niya sa iyo na basa ang lampin niya ngunit siya ay lubos na bata pa para turuan sa paggamit ng banyo. Maaaring gayahin niya ang mga ginagawa ng nakatatanda (tulad ng pagwawalis ng sahig) at malamang ay magsimula siyang maglaro ayon sa mga situwasyon na siya ang may kathang isip, halimbawa ay pagmamaneho. Ang anak mo ay matututong kumaway ng pamamaalam at magpakita ng pagmamahal sa pamamagitan ng kaniyang mga halik at yakap. Pag-iingat sa sarili Mahirap ang pagiging magulang. Bagkus pa kung ikaw ay nag-iisa, lalo na sa simula. Kung ikaw ang nag-iisang magulang, huwag mong piliting gampanan ang lahat. Humingi ka ng tulong sa mga miyembro ng pamilya, mga kaibigan, o kaya ay mga dalubhasa o sa mga manggagawa sa iyong komunidad. Dumalaw ka sa Ontario Early Years Centre o kaya ay sa mga grupong nag-aalok ng mga programa para sa mga magulang. Kung ikaw ay nag-hahanap buhay, ang mga oras na libre ka ay iukol mo sa iyong anak. Kung may isa pang magulang ang anak mo, makipag-ugnayan ka sa kaniya. Makipag-usap ka sa mga kasama mo sa trabaho o kaya ay sa mga kaibigan tungkol sa mga nakakatuwa at kamanghamanghang ginagawa ng iyong anak. Pangako ng Ontario sa Kabataan Ang Pamahalaan ng Ontario ay nagtataguyod sa pagpupunyagi ng mga magulang upang matulungan ang kanilang mga anak na makuha ang pinakamahusay na bagay sa pag-uumpisa sa pagtahak ng buhay. Ang Early Years Centres ay kasama sa mga pangakong ito. Para sa karagdagang kaalaman, pakitawagan lamang ang toll-free

12 Tagalog (18 36 months) 18 hanggang 36 na buwan- Ang Paggawa ng Kaibhan Ang mga batang umaampang-ampang (toddlers) ay may mga sumpong. Kahit na ang kaalaman na ito ay normal ay hindi rin magiging madali na ito ay pakitunguhan. Ang isa sa pinakamahirap mong gawain ay ang tulungan ang iyong anak na matutong magpigil sa sarili kung siya ay may suliranin sa pagsusumpong. Huwag mo siyang pagbibigyan o kaya ay mangatwiran sa kaniya. Huminahon ka at dalhin mo siya sa isang lugar na kung saan siya ay maaaring umiyak o magsisigaw. Pagkatapos siya ay iyong yakapin at aluin. Magtakda ka ng makatwirang hangganan at mga dapat asahan. Siya ay libangin at patawanin mo kung sa susunod nakikita mong malapit na naman siyang magligalig. Kung ikaw ay laging mahinahon, ang iyong anak ay matututong magpigil sa kaniyang sarili. Ano ang kailangan Handa na ako sa mga simpleng mga kuwento at maaaring sumubok na mag-isang magbasa. Gusto ko kung ako ay tinutulungan mo na ulitin ang mga awiting may pagtutugma. Huwag kang mag-alala kung ako ay naglalaro ng manyika kahit na ako ay batang lalaki o kaya naman, kung ako ay babae at naglalari ako ng mga dump trucks o ng iba pang mga laruang saksakyan. Sa ngayon, ginagalugad ko lamang ang lahat ng mga bagay sa aking paligid. Nauunawaan ko na ang mamaya at ang ngayon. Natututo akong maghintay kung ano ang aking kailangan (pero ayaw ko ng ganoon). Kung ikaw ay magmamakaawa sa akin o magagalit kung ako ay nagmamatigas, lalo akong sumusuway para makuha ang iyong pansin. Kung ako ay pagsasabihan mo ng malinaw kung ano ang iyong gusto at inaasahan sa akin, baka sakaling gawin o sundin ko. Kailangan ko ang mga gawi sa araw-araw tulad ng oras ng paggising, pagkain, paglalaro at pagtulog. TULUNGAN ANG INYONG SANGGOL NA MAGTAGUMPAY MGA HAKBANG PARA SA PAGPAPAUNLAD NG ISANG MALUSOG NA BATA (18 hanggang 36 na buwan) Pag-iingat Itabi ang mga gamot at lahat ng bagay na nakakalason sa lugar na hindi maaabot ng iyong anak at tiyaking ang mga ito ay nakalagay sa mga sisidlan na hindi niya kayang buksan. Magbigay ng maraming pagkakataon upang ang iyong anak ay makaakyat, makapag-ugoy-ugoy, makatakbo at makapagpadulas. Pananalig sa sarili Pakinggan mong mabuti ang mga katanungan ng iyong anak at sagutin mo ang mga iyon. Tupdin mo kung ikaw ay nangako na maglalaan ng panahon sa kaniya. Kalusugan Siguruhin mo na ang iyong anak ay may sambalilo at sunblock kung siya ay naglalaro sa arawan. Magtakda para sa loob ng tatlong taon ng pagsusuring medikal para sa isang malusog na bata Pagtuturo Tulungan mo ang anak mo upang malaman niya kung ano ang tawag at maisalarawan niya ang iba t ibang mga hayop, mga bagay at mga galaw. Ikasiya mo tulad ng iyong anak ang mga larong kasama ang pagbibilang at may mga ritmo at pagtutugma. 1

13 Tagalog (18 36 months) Makipag-usap sa inyong manggagamot kung ikaw ay nag-aalala tungkol sa pagsulong ng pananalita ng iyong anak. Pag-aalo Maging gawi na nag-uumpisa ng araw ng hindi nagmamadali. Sa gabi pa lamang, tulungan mo na ang anak mo na piliin ang kaniyang isusuot kinabukasan. Igalang ang mga karapatan ng iyong anak sa pagmamay-ari ng mga bagay-bagay. Huwag mo siyang pilitin kung ayaw niyang ipahiram ang kaniyang paboritong laruan. Tulungan mo siyang maghanap ng ibang laruan na nais niyang ipahiram. Ano ang dapat asahan Tandaan: Iba-iba ang bilis ng pag-unlad ng mga bata. Ang inyong anak ay maaaring nahuhuli o nauuna sa mga bagay na inilalahad sa patnubay na ito. Kung ikaw ay nag-aalala, makipagkita sa inyong manggagamot, isang nars na pang-publiko o kaya y isang pinagkakatiwalaang dalubhasa sa kalusugan. Ang anak mo ay matututong tumalon-talon, sumipa, maghagis ng bola at pumadyak ng tricycle. Marunong na rin siyang magbukas ng regalo, magtiklop ng papel, gumuhit ng mga linya, maglagay ng mga bilog na bagay sa bilog na butas at sagutan ang mga simpleng palaisipan. Ikaw ay magigitla sa magiging kakayahan ng iyong anak sa pagsasalita sa mga panahong ito. Ang ilang bata na may dalawang taong-gulang ay natututo ng isang salita tuwing dalawang oras (higit na marami siyang nauunawaang salita kaysa sa kanyang kayang bigkasin). Maaaring siya ay makipaglaro sa isang bata at siya ay marunong nang maki-isa sa kalaro. Maaari na siya ay magligalig kung siya ay nakakaramdam ng kabiguan, higit na kung siya ay pagod na pagod na. Maaaring siya ay mangagat o manakit ng iba kung siya ay nagagalit. Kung minsan, sa pagitan ng gulang na dalawa at tatlo (o kaya y bago nito), handa na siyang matuto sa paggamit ng banyo. Pero maaaring kailangan pa rin niya ang lampin sa gabi. Pag-iingat sa sarili Bilang magulang ng batang umaampang-ampang (toddler), maaari na maraming kang katanungan. Maaaring ikaw ay maging bagabag dahil nais mong gawin ang lahat na tama. Kung ikaw ay bago sa iyong komunidad, maaari na wala kang mga kaibigan o kamag-anakan na mapagtatanungan o mahihingan ng payo. Isa sa mga paraan kung paano mabibigyan ng kalutasan ang iyong pag-iisa sa mga kinababalisahang ito ay ang pakikipag-usap sa ibang mga magulang. Makipag-usap ka sa iba ring tagapag-aalaga sa liwasan. Bumisita ka sa iyong Ontario Early Years Centre o kaya ay sa isang grupo sa iyong komunidad na tumutulong sa mga magulang o mga bata. Lahat naman tayo ay nangangailangan ng tulong gayon din ng mga taong makakausap. Pangako ng Ontario sa Kabataan Ang Pamahalaan ng Ontario ay nagtataguyod sa pagpupunyagi ng mga magulang upang matulungan ang kanilang mga anak na makuha ang pinakamahusay na bagay sa pag-uumpisa sa pagtahak ng buhay. Ang Early Years Centres ay kasama sa mga pangakong ito. Para sa karagdagang kaalaman, pakitawagan lamang ang toll-free

14 Tagalog (3 4 years) 3 hanggang 4 na taon- Ang Paggawa ng Kaibhan Lahat ng mga bata kung magkaminsan ay hindi susunod sa mga alituntunin, sa kanilang pagsisikap na maging malaya o kaya ay kung pagod nang sumunod sa mga ito. Nararapat mong bigyan ang anak mo ng marapat at makatwirang hangganan. Mahalaga ang mga hakbang tungkol sa pag-iingat tulad ng hindi pagtakbo sa lansangan. Gayon din naman ang mga alituntunin sa kagandahang asal, pag-iingat sa mga gamit at paggalang sa damdamin ng iba. Maging matibay ka at malinaw sa pagbibigay ng alintuntunin kung alin ang maaari o hindi pinahihintulutang bagay. Huwag mong gamitin ang disiplina bilang paraan ng pagpaparusa sa anak mo bagkos ay pagtuturo sa kaniya ng pakikibagay. Ano ang kailangan ko Marami akong katanungan. Pakisagot mo ang mga ito. Ako ay natututong magbahagi at magbigay ng halaga sa damdamin ng iba. Mahal ko ang aking kapatid o mga kapatid. Pero sa isip ko ang lahat ay dapat makita ang mga bagay na ayon sa aking kaisipan. Gustong-gusto ko na mag-dikit, gumuhit at gumawa ng mga bagay-bagay na yari sa lumang kahon at kardbord, pine cones, empty toilet paper, masking tape at karton na pinaglagyan ng mga itlog. Itabi mo ang mga ito upang mapaglaruan ko. Maaari kitang tulungan sa paglilinis at pagliligpit ng pinagkalatan ko kaya lamang ay gawin mo itong mabilis at kaaya-aya (at kung hindi ako napapagod). Tulungan mo akong gamitin ang aking isipan. Gusto kong isuot ang iyong mga kasuotan at magkunwari na ako ay mamimili. Gusto ko rin ang mga sikreto at mga surpresa. Gusto ko ring makipaglaro sa isang kaibigan o kaya y sa isang maliit na grupo. TULUNGAN ANG INYONG SANGGOL NA MAGTAGUMPAY MGA HAKBANG PARA SA PAGPAPAUNLAD NG ISANG MALUSOG NA BATA (3 hanggang 4 na taon) Pag-iingat Bantayan mo ang anak mo sa lahat ng pagkakataon higit na kung siya ay malapit sa tubig, kasama na rito ang malalaking timba at pook na pinagtatampisawan. Ang mga ito ay maaaring maging sanhi ng kaniyang pagkalunod kahit na ang tubig na nilalaman ng mga ito ay ilang pulgada lamang ang taas. Ituro mo ang mga hakbang sa pag-iingat sa mga garahe at paradahan ng sasakyan, pati na sa paligid ng trapiko. Pananalig sa sarili Kung ang anak mo ay nagti-tigastigasan ng ulo minsan, ipakita mong mahal mo siya ngunit hindi ang kaniyang inu-ugali. Halimbawa, sabihin mo, Mahal kita, pero nagagalit ako kung ikaw ay humahaluyhoy. Kaya, dapat itigil mo iyan Kung ang anak mo ay nasaktan, aluin mo siya sa pamamagitan ng yakap at paghalik sa bahagi ng katawan na nasaktan (maaari din ay lagyan mo ng band-aid ang bahagi ng katawan na nasaktan). Kalusugan Magpatugtog at sa saliw ng musika ay mag-martsa, umikot-ikot at makipagsayaw sa iyong anak. Dalhin mo ang anak mo sa kaniyang unang dalaw sa dentista. 1

15 Tagalog (3 4 years) Pagtuturo Tanungin mo ang anak mo kung ilang taon na siya at turuan mo siyang sumagot sa pamamagitan ng pagtataas ng ilang daliri na naaayon sa bilang ng kaniyang gulang. Gumamit ng pang-araw-raw na pangyayari at mga aklat na maraming larawan upang turuan ang iyong anak ng mga kasalungatan ng mga bagay: itaas at ibaba, malamig at mainit, malapit at malayo, malaki at maliit. Kumunsulta sa inyong manggagamot kung ikaw ay nag-aalala tungkol sa pag-sulong ng anak mo hinggil sa pananalita or wika. Pag-aalo Bigyan mo ng maraming pagkakataon ang anak mo na makipaglaro sa ibang bata. Dalhin mo siya sa mga bago (ngunit kilalang) pook, tulad ng aklatan, linang, museo at mga pamilihan. Ano ang dapat asahan Tandaan: Iba-iba ang bilis ng pag-unlad ng mga bata. Ang inyong anak ay maaaring nahuhuli o nauuna sa mga bagay na inilalahad sa patnubay na ito. Kung kayo ay nag-aalala, makipag-ugnay sa inyong manggagamot, isang nars na pang-publiko o kaya ay sa isang early childhood educator. Ang anak mo ay nakakabuo na mga pangungusap. Makipag-ugnay para sa isang pagsusuri sa pananalita kung ang ibang tao sa labas ng pamilya ay hindi maintindihan ang sinasabi ng iyong anak. Ang anak mo ay marunong nang pigilin ang kaniyang galit at kabiguan pero maaaring magngunguyngoy o malakas na tumutol kung hindi niya gusto ang nangyayari sa kaniyang paligid. Maaaring siya ay hindi na natutulog sa araw pero kailangan pa rin niya ang tahimik na kapaligiran kapag araw. Siya ay nababagabag kung nawawalay sa iyo. Siya ay maaaring kumapit sa iyo sa kaniyang bagong kinalalagyan o kaya ay sa paligid ng mga taong hindi niya kilala. Malimit ay makikipaglaro siya ng maayos sa ibang mga bata. Maaari rin na siya ay mayroong espesyal na kaibigan o kaya ay kaibigan na nilikha niya sa kaniyang murang isipan. Ang anak mo ay nauunawaan ang sarili at alam kung siya ay isang lalaki o babae. Siya ay mawiwili sa mga sanggol at maaaring magsalita na gustong pakasalan ang magulang ng isang babae. Pag-iingat sa sarili Siguruhin mo na ang anak mo ay kumakain ng balanse ayon sa grupo ng mga pagkain at dapat marami rin siyang mga aktibidad na kinakailangan ng kaniyang katawan. Para manatiling malusog, kailangan mo rin ang ehersisyo at maghanda at kumain ng masusustansiyang pagkain. Ngayon, higit kailan pa man, kailangan mo ang regular na pagtulog at ehersisyo. Kung ikaw ay naninigarilyo, ang pinakamagandang maihahandog mo sa iyong sarili (gayon din para sa iyong anak) ay ang paghinto. Ito ay mga panahong ikaw ay abala. Itaguyod mo sa iyong pamilya and wastong pagkain at ehersisyo. Subalit kailangan mo rin ang oras para sa iyong sariling pangangangailangan. Pangako ng Ontario sa Kabataan Ang Pamahalaan ng Ontario ay nagtataguyod sa pagpupunyagi ng mga magulang upang matulungan ang kanilang mga anak na makuha ang pinakamahusay na bagay sa pag-uumpisa sa pagtahak ng buhay. Ang Early Years Centres ay kasama sa mga pangakong ito. Para sa karagdagang kaalaman, pakitawagan lamang ang toll-free

16 Tagalog (4 5 years) 4 hanggang 5 taon- Ang Paggawa ng Kaibhan Malapit na mag-aral ay iyong anak. Ang mga bagay na ginagawa mo at ng iyong anak- tulad ng pagbabasa, pag-uusap, pag-awit at pagpipinta- ay naging malaking tulong sa paghuhubog sa kaisipan at kakayahan na gagamitin niya sa mga gawaing pangpaaralan. Subalit ang gawaing pangpaaralan ay bahagi lamang ng mga iyon. Kapag siya ay nag-aaral na, ang pakikipagkaibigan at pagsunod sa mga bagong patakaran ay magiging malaking pagbabago sa iyong anak. Kailangan niya ang iyong suporta bagkos ay palakasin ang kaniyang kalooban. Matutulungan mo siyang makibagay sa ibang tao at pagpunyagian ang mga bagong situwasyon. Ikaw ang kaniyang modelo at sekuridad. Ano ang kailangan ko Ako ay aktibo, maingay at adbenturero. Dalhin mo ako sa mga lugar na ako y makakatakbo, makakatalon, makaka-akyat, maaaring manimbang sa mga bagay-bagay at makapagsisirko. Gusto ko ng mga biro at mga bugtong. Ang mga biro ay nakapagbibigay sa akin ng aliw. Huwag kang mag-alala. Lilipas din ang mga iyon. Ako ay handa na matuto ng mga kakayahan na aking gagamitin habang buhay. Isama mo ako sa pangingisda. Turuan mo akong magluto ng mga simpleng pagkain at kung papaanong magpadala ng sulat o ng pagbati sa mga kamag-anakan. Tulungan mo akong mag- ice skating, in-line skates at lumangoy. Nagtatanong na ako sa pagkakaiba ng bawat isa tulad ng kulay ng balat, timbang at mga kapinsalaan sa katawan (kasama na rito ang sa akin). Sagutin mo ng katotohanan ang aking mga katanungan. Ipakita mo sa akin kung papaano maisasama ang lahat ng mga bata at mga nakatatanda. Mahal ko si kuya (o ate), kaya lamang kung minsan, kami ay nag-aaway. Maging makatarungan ka at turuan mo akong makibagay sa kanila. TULUNGAN ANG INYONG SANGGOL NA MAGTAGUMPAY MGA HAKBANG PARA SA PAGPAPAUNLAD NG ISANG MALUSOG NA BATA (4 hanggang 5 taon) Pag-iingat Habang nasa sasakyan, tiyakin mo na ang anak mo ay nakaupo at nakasinturon sa tamang car safety seat o booster seat na angkop sa kaniyang gulang. Alisin mo ang mga sintas sa kaniyang jacket at suotan mo siya ng scarf at huwag neck warmer. Ang mga sintas at scarves ay nakasasakal kung ang mga ito ay sumabit sa ibang bagay. Pananalig sa sarili Tanggapin mo ang mga kinatatakutan ng iyong anak pagkatapos ay kausapin mo siya ng malumanay tungkol sa mga ito. Ipaliwanag mo sa kaniya ang mga bagay-bagay kung siya ay nagkaroon ng masamang panaginip. Ipagdiwang ang kaniyang mga talino. Isabit mo sa dingding ang kaniyang mga gawain sa sining. Kalusugan Ipasiyasat mo ang mga mata at ang pandinig ng iyong anak bago siya mag-umpisang mag-aral. Ang problemang nakikita ng maaga ay maaga ring nabibigyan ng kalutasan at malimit ay naaagapan. Tiyakin mo na ang iyong anak ay marunong ng wastong paggamit ng banyo. Turuan mo siyang maghugas ng kamay pagkatapos gumamit ng banyo.. 1

17 Tagalog (4 5 years) Pagtuturo Turuan mo ang iyong anak na lumutas ng mga suliranin sa pamamagitan ng pagbubuo ng mga bagay-bagay na gawa sa kahoy, pagdudugtong-dugtong ng mga laruang gawa sa plastik at ilang pang mga bagay na hindi mapanganib. Magtakda ka sa iyong anak ng oras sa kaniyang panonood ng telebisyon. Siguruhin mo na ang mga programa ay naaangkop para sa kaniyang gulang at samahan mo siya sa panonood ng mga ito. Pag-aalo Itaguyod mo ang kathang-isip na mga laro, mga palabas na may pupeta (puppet) at maging ang paglalaro ng buno upang mailabas niya ang kaniyang katutubong lakas at pagiging masigasig. Magbigay ka ng magandang halimbawa sa anak mo sa hapag-kainan upang siya ay matutong gumamit ng kutsilyo, tinidor at kutsara kapag kumakain. Itaguyod mo ang pakikipagkuwentuhan sa oras ng pagkain. Ang paglalaro ng I spy kapag malapit nang matapos kumain ay makakatulong sa kaniyang pananatili sa hapag-kainan. Ano ang dapat asahan Tandaan: Iba-iba ang bilis ng pag-unlad ng mga bata. Ang inyong anak ay maaaring nahuhuli o nauuna sa mga bagay na inilalahad sa patnubay na ito. Ang anak mo ay nakikipagkaibigan. Alam niyang magbigay, makipagbahagi at tumanggap. Ang anak mo ay magpapakita ng wili sa kaniyang katawan at ang pagkakaiba ng mga lalaki sa mga babae. Alam niya ang mga simpleng patakaran at nag-uumpisang makunsensiya kung siya ay hindi sumusunod sa mga pag-uutos. Siya ay nakakalundag, nakakalakad ng patingkayad at nakapaninimbang sa isang paa o kaya ay sa biga na may sukat na dalawang pulgada. Nakakahawak na siya ng lapis, nakakapaggupit at nakakapagdikit, nakakapagguhit ng mga linya at kumopya ng mga hugis na parisukat at bilog. Siya ay may higit na pananalig sa sarili at kalmado kumpara ng siya ay bata pa. Natutuwa siya kapag siya ay abala at gumagawa ng kung anu-ano. Kung magkaminsan, siya ay umiihi sa kama. Kung sakali man, makabubuting lagyan mo ng plastik na sapin ang ibabaw ng kutson at suotan mo siya ng pull up diapers bago matulog, lalo na kung ang kaniyang pag-ihi sa gabi ay nagiging malimit mangyari. Pag-iingat sa sarili Walang mga magulang ang walang kakulangan (na siyang laging sinasabi ng mga binatilyo at dalagita). Ganito rin ang mga pre-schoolers. Kaya t sa susunod na ikaw ay magkaroon ng duda sa sarili sa pagiging mabuting magulang, iyong tandaan: Ang mga ina at mga ama ay nangangailangan din ng maraming yakap at halik. Hindi naman magugunaw ang mundo kung sa isang hapon ang anak mo ay uubos ng isang oras sa panonood ng cartoons upang ikaw naman ay makapagpahinga. Hindi baleng ang pre-schooler mo ay nakasuot ng koronang diyamante at pares ng sapatos na hindi magkaterno. Ang mahalaga ay nagkaroon siya ng pagkakataong siya ang pumili ng kaniyang kasuotan. Higit mong kilala ang anak mo kaysa iba. Pangako ng Ontario sa Kabataan Ang Pamahalaan ng Ontario ay nagtataguyod sa pagpupunyagi ng mga magulang upang matulungan ang kanilang mga anak na makuha ang pinakamahusay na bagay sa pag-uumpisa sa pagtahak ng buhay. Ang Early Years Centres ay kasama sa mga pangakong ito. Para sa karagdagang kaalaman, pakitawagan lamang ang toll-free

18 Tagalog (5 6 years) 5 hanggang 6 na taon- Ang Paggawa ng Kaibhan Kung ang iyong anak ay pumapasok na sa paaralan, ang gawain mo bilang unang guro ay hindi pa tapos. Ito ang panahon na ikaw ay dapat makipag-ugnay sa kaniyang mga guro sa paaralan. Dapat na makilala mo ang kaniyang guro sa kindergarten. Ipaalam mo sa kaniya ang mga karanasan ng iyong anak sa kaniyang taga-pag-alaga, at maging sa iba pang mga bata. Patuloy kang dapat maki-pag-ugnay sa kaniyang paaralan at alamin ang kaniyang pag-unlad. Dumalo ka sa mga aktibidades ng iyong anak sa paaralan. Tanungin mo ang anak mo tungkol sa kaniyang naging karanasan sa buong araw, sa silidaralan, at kung ano ang kaniyang natutuhan. Kailangan mo rin na makilala ang kaniyang mga kaibigan sa paaralan at anyayahan mo sila na makipaglaro sa iyong anak sa inyong tahanan. Ang iyong pakikipagugnay tungkol sa pag-aaral ng iyong anak ay malaking tulong sa kaniyang pagsulong at pakikibagay. Ano ang kailangan ko Makipagbiruan ka sa akin at malumanay mo akong paalalahanan kung ako ay nagyayabang, at gayundin ay ipaalam mo sa akin ang tutuo (halimbawa, kung sinasabi ko na ang aking ama ay may isang milyong dolyar) Maaaring ako ay nakakapagbigkas ng masasamang salita upang makuha ang iyong pansin. Pagsabihan mo ako, pero huwag mo akong sisigawan. Hindi ko naman alam kung ano talaga ang ibig sabihin ng mga iyon. Bigyan mo ako ng maraming pagkakataon para makatulong. Gusto kong tumulong magluto, magdilig ng halaman, patuyuin ang mga damit sa dryer at ipasyal ang aso. Ipaliwanag mo sa akin ang mga kakulangan at kaibahan. Ipakita mo sa pamamagitan ng mga halimbawa kung papaano ang bawat isa ay maisasama sa ating pang-araw-araw na pamumuhay. Ipaunawa mo sa akin na ako ay karapat-dapat, minamahal, at tulad ng ibang mga bata ay may mga espesyal na pangangailangan. Handa akong makipaglaro. Ako ay puwedeng makipag-isa, ngunit puwede rin na makipagtunggali. Ituro mo sa akin na ang pagsali, pagkakaroon ng katuwaan, at madagdagan ang mga kaibigan ay higit na mahalaga kaysa sa manalo. Ang maging makatatarungan ay mahalaga sa akin, kaya tiyakin mo na lahat ay tatanggap ng pare-parehong sukat ng cake. TULUNGAN ANG INYONG SANGGOL NA MAGTAGUMPAY MGA HAKBANG PARA SA PAGPAPAUNLAD NG ISANG MALUSOG NA BATA (5 hanggang 6 na taon) Pag-iingat Liwanagin mo na hindi siya dapat gumagamit ng posporo. Itago mo ito sa hindi niya nakikita, o kaya ay naaabot. Siguruhin mo na nakasuot siya ng helmet kung namimisikleta, at gumagamit ng wastong kasangkapan kapag nag-i-iskeyting. Pananalig sa sarili Itrato mo ang anak mo bilang isang tao. Huwag mo siyang tatawaging tanga, masama, o tamad. 1

19 Tagalog (5 6 years) Isama mo ang iyong anak sa paghahanda sa mga pagtitipon ng pamilya at mga kaugalian tulad ng mga kaarawan at mga pagtitipong pang-relihiyon at kultural. Kalusugan Bigyan mo ang iyong anak ng mga masustansiyang pagkain at miryenda base sa apat na grupo ng pagkain: grano, gatas, gulay at prutas, gayon din ng karne, o kapalit nito na mataas sa protina, tulad ng lintehas. Tumawag sa nagbibigay tulong sa telepono kung ikaw ay nag-aalala tungkol sa sipon, sakit ng lalamunan, o iba pang suliranin sa kalusugan. Ito ay makakatulong upang ikaw ay makapagpasiya kung kailangang dalhin sa manggagamot ang iyong anak. Pagtuturo Gamitin mo ang orasan at kalendaryo sa pang-araw-araw na pakikipag-ugnay. Halimbawa, ituro ang orasan at sabihing Alas dose na ng tanghali, oras na ng tanghaliaan. Ituro mo ang kalendaryo at sabihing Bukas ay Lunes, araw na naman para bumalik ka sa paaralan. Tiyakin mo na ang anak mo ay may masustansiyang agahan. Makakatulong ito para sa kaniyang konsentrasyon. Pag-aalo Kuwentahan mo ang anak mo tungkol sa mga bagay kaugnay ng kaniyang pagsilang Kung puwede, papiliin mo ang anak mo. Halimbawa, hayaan mo na siya ang pumili kung bughaw o pulang sweatshirt ang isusuot; kung anong aklat ang babasahin ninyong dalawa, at kung sa loob o sa labas siya maglalaro bago kumain. Ano ang dapat asahan Tandaan: Iba-iba ang bilis ng pag-unlad ng mga bata. Ang inyong anak ay maaaring nahuhuli o nauuna sa mga bagay na inilalahad sa patnubay na ito. Ang anak ninyo ay maaaring makipagkuwentuhan ng matagal sa inyo, o kaya y natutuwa sa mga seryosong diskusyon. Naiintindihan niya ang bawat araw na pumapaloob sa isang linggo at nag-uumpisa na ring maka-intindi ng oras. Maaari rin na siya ay tawa ng tawa, subalit mabilis din gumawa ng iyak. Kung minsan, siya ay ninenerbiyos, balisa, o natatakot. Normal ang mga ito. Gabayan mo lamang siya at ang tiwala niya sa sarili ay magbabalik. Nauunawaan niya ang alpabeto. Siya rin ay makakasulat ng ilang titik (maaaring ito ay ang pangalan niya) at maka-pagbabaybay ng mga simpleng salita. Matututo siyang magbasa. Mabilis siyang makipagkaibigan at nasisiyahang makipaglaro sa ibang bata. Natutuwa siya sa mga laro na may panuntunan o kaya ay mga kathang-isip niya. Kung minsan, maaari siya ay biglang nahihiya kung siya ay nakikitang walang saplot sa katawan. Maaari siyang humiling magkaminsan na makapagsarili sa banyo.o sa banyadera. Pag-iingat sa sarili Ang mga magulang ay maraming dapat gawin. Sila ay mga guro, tagapag-alaga, tagapagpayo, manggagawa, tsuper at mga tagapamahala. Kung minsan ang oraryo ng mga bata sa paaralan, iskursiyon, leksiyon, aktibidades sa komunidad, pati na sa palakasan ay sobra-sobra- para sa iyo at maging sa iyong anak. Ang mga bata ay nangangailangan din ng mga larong walang panuntunan, libreng oras para sa mga larong likha ng kanilang isip at gayon din, ang mapag-isa. Ang mga magulang ay ganoon din. 2