Tungkol Saan ang Modyul na Ito?

Transcription

1 Tungkol Saan ang Modyul na Ito? Naaalala mo ba noong bata ka pa at inaabihan ka ng iyong nanay na kumain ng mga gulay? Naaalala mo rin ba noong namimita ka ng mga mangga mula a puno ng iyong kapitbahay? Hindi maikakaila na ang bawat ia a atin ay may mga karanaang nagpapakita ng kahalagahan ng mga halaman a ating buhay. Nagbibigay a atin ang mga ito ng maiilungan kapag mainit ang araw, pagkain a ating mea, gamot para a ating mga akit, bahay na ating matitirahan, at iba pa. Malaki ang pakinabang natin mula a mga halaman. Di kaya nararapat lamang na uklian natin ang mga kabutihan dulot ng mga halaman a atin? Ang mga halaman, tulad natin, ay may mga pangangailangan. Kailangan ng mga ito ang pangangalaga. Upang magampanan ito, dapat tayong magkaroon ng kaalaman tungkol a mga halaman at kung paano dapat pangalagaan ang mga ito. Ito ang tatalakayin a modyul na ito. Nahahati a tatlong aralin ang modyul na ito: Aralin 1 Binibigyang-Kulay ng mga Halaman ang Daigdig Aralin 2 Matutukoy Mo ba Kung Aling Bahagi? Aralin 3 Gaano Mo Kakilala ang mga Halaman? Anu-ano ang mga Matututuhan Mo a Modyul na Ito? Mahalagang may apat tayong kaalaman tungkol a mga halaman upang maalagaan natin nang tama ang mga ito. Tutulungan ka ng modyul na ito na maintindihan ang kahalagahan ng mga halaman a ating pang-araw-araw na buhay, at kung paano pahahalagahan ang mga ito. Pagkatapo mong pag-aralan ang modyul, makakaya mo nang: maipaliwanag ang kahalagahan ng mga halaman a ating kapaligiran; matukoy ang mga gamit ng mga halaman; matukoy ang iba t ibang bahagi ng halaman at maipaliwanag ang gawain ng bawat bahagi; at maabi ang gamit ng bawat bahagi ng halaman. 1

2 Anu-ano na ang mga Alam Mo? Alamin muna natin kung anu-ano na ang nalalaman mo tungkol a mga halaman. Gawin ang umuunod na pagaanay: A. Baahin ang bawat pangunguap a ibaba. Iguhit a linya ang iang bulaklak ( ) kung tama ang inaabi ng pangunguap. Iguhit naman ang dahon ( ) kung mali ang inaabi nito. 1. Ang mga ugat ang humihingang bahagi ng iang halaman. 2. Yari a mga halaman ang mga produktong nakikita mo tulad ng papel, lapi, kahoy na upuan at mea. 3. Nagbibigay ng lilim at ilungan ang mga halaman. 4. Maaaring gamiting pandekorayon ang mga bulaklak. 5. Ang mga buto o binhi ang reproduktibong bahagi ng iang halaman. 6. Maaaring kainin ang dahon ng lahat ng halaman. 7. Pinipigilan ng mga punungkahoy ang pagbaha a mabababang lugar. 8. Yari a dahon ng nipa ang bubong ng bahay kubo. 9. Hindi kailangang alagahan ang mga halaman. 10.Maaari tayong mabuhay kahit walang mga halaman. B. Iaayo ang mga titik upang makabuo ng alitang babagay a kahulugan o paglalarawang ibinigay a ibaba. 1. Y N T A A G K Ito ang bahagi ng halaman na umuuporta a mga dahon at bulaklak. Dito dumadaloy ang tubig, mineral at aukal. 2

3 2. K Y H N N P O A O U G Iang uri ng halamang lumalaki nang mataa, itinuturing na makahoy at ang pangunahing tangkay ay tinatawag na puno. 3. L A U A K K L B Ito ang bahagi ng halaman na gumagawa ng mga binhi. Tinatawag ding reproduktibong bahagi ng halaman. Kadalaang may matingkad na kulay at ginagamit na pandekorayon. 4. G G A O K K N N Ito ay iang gulay. Kinakain ang mga tangkay at dahon at madala ihalo a inigang. Sa tubig ito lumalaki. 5. P E L A P Ia itong produktong galing a mga punungkahoy. Ito ay iyong inuulatan. 3

4 O, kumuta ang pagaanay? Nadalian ka ba? Ihambing mo ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pp Kung tama ang lahat ng iyong agot, magaling! Maaari mo pa ring pagaralan ang modyul upang madagdag ang iyong kaalaman. Malay natin, baka may bago kang matutuhan mula rito. Kung mababa ang iyong ikor, huwag mabahala. Ipinapakita lang nitong para a iyo ang modyul na ito. Tutulungan ka nitong maintindihan ang ilang mga koneptong magagamit mo a iyong pang-araw-araw na buhay. Kung pagaaralan mong mabuti ang modyul, malalaman mo ang lahat ng agot a mga pagaanay at marami pang iba. Handa ka na ba? Ilipat a uunod na pahina para maimulan ang Aralin 1. 4

5 ARALIN 1 Binibigyang-Kulay ng mga Halaman ang Daigdig Tingnan ang iyong kapaligiran. May nakikita ka bang iba t ibang punungkahoy at halaman? Alam mo ba kung gaano kahalaga ang mga ito? Ang pruta na kinain mo kaninang almual, ang papel na inuulatan mo alam mo bang nanggagaling ang mga ito a mga halaman? Sa araling ito, makikita mo kung gaano kahalaga ang mga punungkahoy at halaman a atin at pati na rin a mga hayop. Pagkatapo mong pag-aralan ang aralin, makakaya mo nang: ipaliwanag ang kahalagahan ng mga punungkahoy at halaman a kapaligiran; matukoy ang mga gamit ng mga halaman; at makapagbigay ng mga halimbawa ng mga produktong galing a mga halaman. 5

6 Baahin Natin Ito Baahin ang kilalang tulang ito ni Joyce Kilmer tungkol a mga punungkahoy. Ang Punungkahoy Wari ko y hindi na ako makakikita Ng tulang ing ganda ng iang punungkahoy, Iang punong wari y anggol Sa duyan ng kanyang mahal na Inang Lupa; Iang punong nakaharap a Diyo a buong araw At nagdaraal tuwing tinataa ang kanyang madahong mga kamay; Iang punong a tag-init, mga ibon ang uot a kanyang buhok; At a kanyang dibdib ang niyebe ay minan nagpapahinga; Iang punong matalik na kaibigan ng ulan. Ang tula ay ginagawa ng mga makatang tulad ko, Ngunit tanging ang Diyo lamang ang makagagawa ng iang puno. Joyce Kilmer Sa iyong palagay, ano ang nai ipahiwatig ng may-akda tungkol a mga punungkahoy? Sagutin ang mga tanong a ibaba. Iulat ang iyong mga agot a mga patlang. 1. Ano ang ibig abihin ng linyang, Iang punong mga ibon ang uot a kanyang buhok? 6

7 2. Ano ang ibig abihin ng linyang, matalik na kaibigan ng ulan? Nangangahulugan ang linyang Iang punong mga ibon ang uot a kanyang buhok na ang mga punungkahoy ang nagiilbing tirahan ng mga ibon. Sa mga puno namumugad ang iba t ibang klae ng ibon. Sa mga pugad na makikita a mga puno tumitira at nangingitlog ang mga ibon. Ang linyang matalik na kaibigan ng ulan ay nangangahulugang may mahalagang papel na ginagampanan ang mga puno a pagkontrol ng tubigbaha. Ang mga ugat ng puno ang umiipip ng tubig na galing a ulan, at a gayon ay pumipigil a pagkakaroon ng baha. Pag-iipan Natin Ito Baahing muli ang tula. Iinaaad dito ang matalik na kaugnayan ng mga punungkahoy at mga hayop. Ang mga puno ang nagiilbing tirahan ng mga ibon at inekto, at nagbibigay ng lilim a iba pang mga hayop. Napapanin mo ba na a mga puno nagpapahinga ang mga ibon? Mababaa rin natin a tula ang kaugnayan ng mga punungkahoy at ng Inang Lupa. Sumuuporta a lupa ang mga puno. Ang mga ugat nito ang umiipip ng tubig na galing a ulan. Mahalaga a ecoytem at food web ng mundo ang mga punungkahoy at halaman. Ang mga tao at pati na rin ang mga hayop ay parehong umaaa a mga halaman para a kanilang pagkain. Kung wala ang mga halaman, ang mga komplikadong organimong tulad ng mga tao ay maaaring hindi na mabuhay. Subukan Natin Ito Nagpapakita ng iba t ibang gamit ng mga halaman at punungkahoy ang mga larawan a uunod na pahina. Iugnay ang bawat larawan a tamang dekripiyon. Iulat ang titik ng agot a kahon a tabi ng bawat larawan. A. Ang mga halaman at punungkahoy ang pinanggagaling ng mga gamit natin tulad ng papel, lapi, purnitura at maging mga gamot. B. Ang mga halaman ang nagbibigay a atin ng pagkain tulad ng mga pruta at gulay. May mahahalagang utanya ang mga ito na tumutulong upang tayo y maging maluog. 7

8 C. Nagbibigay ang mga berdeng halaman ng oxygen a hangin na kinakailangan natin at ng mga hayop upang mabuhay. Maliban dito, nakatutulong din ang mga halaman upang gawing maganda ang ating kapaligiran. D. May malalaking ugat ang mga punungkahoy na umiipip a tubig at umuuporta a lupa. Sa gayon, nakatutulong ang mga puno a pagpigil ng baha at pagguho ng lupa (landlide). E. Ginagamit ng mga tao at hayop ang mga halaman a paggawa ng kanilang mga tirahan. Nagbibigay din ng protekyon ang mga halaman at puno laban a mababangi na hayop na pumapatay o kumakain ng iba pang hayop Maaari mong ihambing ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pahina 39. 8

9 Pag-iipan Natin Ito Lubo na mahalaga ang mga halaman a ating buhay. Mapapanin mo ba kung ilang bee kang makakikita ng mga halaman o makagagamit ng mga produkto ng mga ito a loob ng iang araw? Sa iyong kwaderno o a iang papel, itala ang mga pagkakataon a loob ng iang araw na makakikita ka ng mga halaman o gagamit ka ng mga produktong galing a mga halaman. Iama mo a iyong talaan ang klae ng halaman at iba pang oberbayon. Maaari kang magpatulong a iyong mga kamag-aral o kaibigan a gawaing ito. Tingnan ang halimbawang ito bilang gabay mo: 9:38 n.u., almual Kumain ako ng aging (na galing a halaman) para a aking almual. Kulay dilaw at matami ang aging. 10:15 n.u., habang naglalakad papunta a bahay ni Maria Marami akong nakitang punong ipil-ipil a daan. Mayroon din akong nakitang mga punong akaya. May mga ibong maya na nagpapahinga a mga anga ng puno. 11:46 n.u., tanghalian kaama i Maria a kanilang bahay Kumain kami ng kanin at pinakbet para a tanghalian. Ang talong, okra, itaw, ampalaya, kamati at kalabaa ang mga gulay na angkap ng pinakbet. 3:12 n.h., habang gumagawa ng takdang-aralin kaama i Maria Gumamit kami ng papel at lapi habang inaagutan namin ni Maria ang aming takdang-aralin. Ngayon, a tingin ko ay handa ka nang gumawa ng iyong ariling litahan ng mga oberbayon. Ipakita ang iyong litahan a iyong Intructional Manager o Facilitator. 9

10 Baahin Natin Ito Minan, mayado tayong abala kaya nakalilimutan natin ang kahalagahan ng mga halaman a ating buhay. Ia-ia nating tukuyin ang mahahalagang gamit ng mga halaman a ating buhay. Baahin ang komik itrip a ibaba. Habang papunta ka a bahay ng iyong kaibigan, napanin mong may tinitingnang iang poter a barangay hall ang iyong mga kapitbahay. Nagtaka ka kung ano ito kaya tiningnan mo rin. Tumulong Tayo a konerbayon ng Kalikaan. Iniimbitahan ang lahat na umama a pagtatanim ng mga puno. Diyembre 8, 2000 Bundok MAKILING Narinig mong inaabi ni Mang Mario kay Aling Nene... Sa tingin ko y mahalaga ang proyektong ito. Talagang mahalaga a atin ang mga halaman. Alam mo bang parehong umaaa ang mga tao at hayop a mga halaman para a kanilang pagkain? KONSERBASYON ng Kalikaan. Iniimbitahan ang laha na umama a pagtatan mga puno. Diyembre 8, 2000 Bundok MAKILI 10

11 Oo nga. Dapat nating hikayatin ang lahat na umali a proyektong ito. Maraming benepiyong naidudulot a atin ang mga punungkahoy at halaman. Kung wala ang mga ito, wala rin tayong mga bahay, papel na mauulatan, gamot, kagamitan a bahay, ilya t mea, at marami pang iba! Siya nga ba, Nanay? Noong iang araw, may nakita akong pugad ng ibon a ia nating punong akaya. Ito y dahil ang mga puno ang nagbibigay ng ilungan o lilim a mga hayop. Nagbibigay rin ang mga ito ng lilim a mga tao at hayop. Iipin mo na lang kung ano ang mangyayari kapag wala nang mga puno! At dagdag pa ng kapitan ng barangay... Kapag wala nang mga puno, mawawalan ng tirahan ang ating mga ibon at hayop! Maaaring mamatay ang mga ito! Magiging mayado ring mainit. Wala na tayong lilim a init a araw. Kapag wala nang mga puno, magkakaroon ng mga pagbaha at pagguho ng lupa. Katakot-takot na pangyayari! Maiira ang ating mga bahay at ariarian, at maaari ring ikamatay ng mga tao. 11

12 Kaya nga dapat tayong umali a gawaing ito. Ang mga halaman ang nagbibigay-buhay a atin. Alam n yo bang ang hanging hinihinga natin ay may oxygen na ginagawa ng mga halaman? Tumutulong ang mga halaman upang magkaroon tayo ng prekong hangin. Magkaia tayo at umali a pagtatanim ng mga puno. Dapat tayong magtanim ng mga puno at hindi mamutol ng mga ito. Kung pinahahalagahan natin ang ating buhay, dapat din nating pahalagahan ang mga puno t halaman. Anong mahalagang impormayon ang iyong natutuhan mula a diyalogo a itaa? Kung ia ka a mga nagaalita, ano kaya ang iyong aabihin o idaragdag? Ano ang iba pang benepiyong makukuha natin mula a mga halaman at puno? Iulat ang mga ito a kahon a ibaba. Maaari mong ihambing ang iyong agot a Batayan a Pagwawato a pp

13 Subukan Natin Ito Tingnan ang iyong paligid. Matutukoy mo ba kung alin ang mga gamit o bagay na nanggagaling a mga puno at halaman? Naa ibaba ang iang larawan ng ilid ng iang batang i Denni. Pagmadan ang mga gamit o bagay a ilid na ito. Alin ang galing o yari a mga puno at halaman? Iulat ang iyong mga agot a mga patlang. Pagkatapo, ihambing ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pahina

14 Alamin Natin Araw-araw marami tayong ginagamit na produkto na galing a mga halaman. Nagbibigay ang mga puno ng kahoy na ginagamit natin a paggawa ng ating mga bahay. Ginagamit din ang kahoy a mga kaangkapan tulad ng mga mea at ilya. Ang mga produkto tulad ng lapi at mga kahoy na laruan ay galing din iyempre a kahoy o a mga produktong mula a halaman. Maliban a mga ito, ang papel ay ia pang napakaimportanteng produktong galing a halaman. Mahalaga rin ang mga halaman dahil nanggagaling a mga ito ang mga pruta at gulay. May mga utanyang maaaring gawing gamot para a mga mayakit ang mga pagkaing ito. 14

15 Alamin Natin ang Iyong mga Natutuhan A. Pag-aralan ang mga di-kumpletong pangunguap a ibaba. Iulat a patlang ang tamang alita o grupo ng mga alita na bubuo a mga pangunguap. Piliin ang iyong mga agot mula a kahon. oxygen lilim at tirahan; protekiyon bulak papel pruta at gulay kahoy baha at pagguho ng lupa mabangi na hayop 1. Gumagawa ang mga puno at halaman ng na kailangan natin upang mabuhay. Ang mga ito rin ang nagbibigay a atin ng prekong hangin. 2. Ang malalaking ugat ng mga puno ang umiipip ng tubig at umuuporta a lupa kaya napipigilan ang. 3. Kailangan ng mga ibon at iba pang hayop ang. 4. Nagbibigay rin ang mga puno at halaman ng mula a. 5. Ang mga halamang kinakain natin ay tinatawag na. 6. Ilan a mga produktong galing a mga puno at halaman ay ang, at. B. Pag-aralan ang mga itwayon a ibaba at agutin ang mga tanong. 1. Naglalakad ka a iyong komunidad nang mapanin mo ang mga batang pinaglalaruan ang mga halamang antan. Hinihila nila ang mga tangkay, dahon at ugat nito, at ginagamit ang mga ito a kanilang paglalaro. Pagkatapo maglaro tinatapon nila a paligid ang mga ito. a. Tama ba ang ginagawa ng mga bata a halamang antan? Oo Hindi b. Pagaabihan mo ba ila tungkol rito? Oo Hindi 15

16 c. Kung oo, ano ang aabihin mo a kanila? d. Paano mo ipaliliwanag a mga bata ang kahalagahan ng mga halaman para a atin? Ano ang aabihin mo a kanila? 2. Naangkot a illegal logging ang ilang lalaki a iyong lugar. Ito ay ang pagputol ng mga puno a gubat nang walang paalam mula a pamahalaan. Napagpaiyahan ng iyong mga kapitbahay na kauapin at pagabihan ang mga lalaking ito. a. Kung bibigyan ka ng pagkakataong magalita, ano ang iyong aabihin? b. Anu-ano ang mga benepiyong nakukuha natin mula a mga puno? Maaari mong ihambing ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pp

17 Tandaan Natin Binibigyan ng mga ito ng protekiyon ang mga tao at hayop mula a mababangi na hayop. Binibigyan tayo ng mga puno at halaman ng mauutaniyang pagkain. Kinakailangan ang aktibong pakikilahok a konerbayon ng ating mga gubat. Mahalaga ang mga puno at halaman a ating kapaligiran. Epektibo ang mga puno a pagpigil ng mga baha at pagguho ng lupa. Ang papel, gamot, lapi at mga kaangkapan ang ilan lamang a mga gamit o produktong galing a mga halaman. 17

18 ARALIN 2 Matutukoy Mo ba Kung Aling Bahagi? Tulad ng katawan ng tao, may iba t ibang bahagi ang katawan ng halaman. May ariling gamit o gawain ang bawat bahagi. Mahalaga ang bawat ia para manatiling buhay ang halaman. Tulad ng iyong pamilya, ang bawat miyembro o bahagi ng halaman ay may kani-kaniyang tungkulin o gawain na dapat gampanan upang maging maluog at mabuhay nang maayo ang halaman. Matapo pag-aralan ang aralin makakaya mo nang: matukoy ang mga bahagi ng halaman; at maipaliwanag ang gawain ng bawat bahagi. Subukan Natin Ito May larawan ng iang punungkahoy a uunod na pahina. Matutukoy mo ba ang mga bahagi nito? Iulat a mga kahon ang mga bahagi ng puno. Piliin ang iyong mga agot mula a ibaba. Sanga Binti Dahon Buto Biig Ugat Pakpak palikpik Puno Bunga Bibig Kamay Daliri Bulaklak Puo Paa 18

19 Maaari mong ihambing ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pahina 42. Tama ba ang lahat ng agot mo? Kung tama ang lahat, magaling! Kung hindi, huwag mabahala. Baahin ang umuunod upang maragdagan ang iyong kaalaman. Pag-aralan at Suriin Natin Ito Nalaman natin a nakaraang aralin na mahalaga ang mga puno a ating pang-araw-araw na buhay. Kung gayon, nararapat lamang na magkaroon tayo ng apat na kaalaman tungkol a mga ito. Ang ugat, puno, anga, dahon, bunga, bulaklak at buto ang iba t ibang bahagi ng iang punungkahoy. Ngunit hindi apat na kaya nating tukuyin ang mga ito. Higit na mahalagang malaman din natin kung ano ang gawain o tungkulin ng bawat bahagi. Ginagamit natin ang ating mga mata upang makakita. Para naman a pandinig ang ating mga tainga. Para a paglalakad ang ating mga paa. Tulad ng mga bahaging ito ng ating katawan, may kani-kaniyang gamit ang bawat bahagi ng halaman. Alam mo ba ang mga ito? Nakalarawan a ibaba ang mga bahagi ng halaman. Naa tabi ng bawat larawan ang gawain ng bahaging ito. Matutukoy mo ba kung aling bahagi ang inilalarawan? Bilugan ang tamang bahagi mula a pagpipilian. Ang bahaging ito ang umaangkla o kumakapit a lupa. Ito ay umiipip ng tubig at utaniya mula a lupa para a paglaki at pagluog ng halaman. Dahon Ugat Bulaklak 19

20 Ito ang nagdadala ng tubig at utaniya mula a ugat papunta a mga dahon. Ito ang umuuporta a mga dahon at nagpapatindig a halaman. Tangkay Dahon Bulaklak Ito ang humihingang bahagi ng halaman. Nagagawa ito dahil mayroon ang mga itong maliliit na buta kung aan nakapapaok at nakalalaba ang tubig at hangin. Sa bahaging ito nagaganap ang proeong tinatawag na photoynthei. Ito ang paggawa ng pagkain para a halaman. Ugat Bunga Dahon Ang bahaging ito ang tinatawag na reproduktibong bahagi ng halaman. Mahalaga ito a paggawa ng mga binhi. Kadalaan, mabango at may matingkad na kulay ang mga ito. Bunga Bulaklak Tangkay Ito ang pinanggagalingan ng mga bagong halaman. Ugat Bunga Binhi Sa bahaging ito makikita ang binhi o buto. Kinakain natin ang karamihan a mga ito. Binhi Tangkay Bunga Maaari mong ihambing ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pahina

21 Tama ba ang lahat ng iyong agot? Kung oo, magaling! Marami ka nang nalalaman tungkol a mga halaman. Kung hindi, balik-aralan ang iyong mga agot. Alamin Natin Tumingin a laba ng bintana at oberbahan ang mga punungkahoy at halaman a iyong paligid. Alam mo ba ang mga bahagi ng mga ito? Alam mo rin ba ang kani-kanilang mga gawain o gamit? May ariling layunin at gawain ang bawat bahagi ng halaman. Nabubuhay ang mga puno at halaman dahil ginagampanan ng mga bahagi ng mga ito ang mga gawaing dapat gampanan. Tulad mo nabubuhay ka dahil gumagana nang maayo at tumutupad a kani-kanilang gawain ang iyong puo, utak, baga at iba pang bahagi. Marahil matutukoy mo na ngayon ang iba t ibang bahagi ng halaman. Ito ang umuunod: Ugat Tangkay Dahon Bulaklak Binhi Bunga Maipaliliwanag mo ba kung para a anong gawain ang bawat bahagi? Ano ang mga gawaing ginagampanan ng mga ito? Ugat Subukan mong bunutin ang iang halaman mula a lupa. Hindi madaling gawin, di ba? Ito ay dahil inaangkla ng mga ugat ang halaman a lupa. Maliban dito, ang mga ugat ang umiipip ng tubig at utaniya mula a lupa. Tulad mo, kailangan ng mga halaman na uminom ng tubig at kumuha ng mga utaniya upang maging maluog. 21

22 Tangkay Reponable ang tangkay a paghahatid ng tubig a iba t ibang bahagi ng halaman. Dinadala ng tangkay ang tubig at pagkain mula a mga ugat patungo a mga dahon. Para itong mga kalye na dinadaan ng mga bu at kote. Kung wala ang mga ito, hindi tayo makapupunta a iba t ibang lugar na guto nating puntahan. Paninin mo kung paano nakarugtong ang mga dahon a mga tangkay. Kung puputulin mo ang iang dahon mula a tangkay, ano ang makikita mo? Di magtatagal, matutuyo at maninilaw ang tinanggal na dahon. Bakit? Dahil hindi na nakatatanggap ang dahon ng tubig at utanyang dumadaan a tangkay. Dahon Sa mga dahon ginagawa ang pagkain para a halaman. Maihahambing ito a iyong kuina. Dito nagaganap ang proeong tinatawag na photoynthei. Ito ang paggawa ng pagkain mula a tubig, carbon dioxide at liwanag mula a araw. Bulaklak Kaayaaya ang mga bulaklak at nagbibigayganda a kapaligiran ang mga ito. Ngunit huwag nating iiping pampaganda lamang ang mga ito. May mahalagang papel na ginagampanan ang mga bulaklak. Ang mga ito ang reproduktibong bahagi ng halaman na gumagawa ng mga binhi. Kung wala ang mga ito wala ring uubong na bagong halaman. Ang mga bulaklak ang pinanggagalingan din ng mga bunga. Bunga Mahuhulaan mo ba kung ano ang itinuturing na pinakamahalagang bahagi ng halaman para a karamihan ng tao? Ito ba ang bunga? Tunay na maarap at mautaniya ang bunga ng mga halaman at puno. Ito ang malaman na bahagi ng halaman. Iba-iba ang laki, hugi, kulay at laa ng mga ito. Sa loob ng bunga makikita ang mga binhi o buto. Ang mga ito ang nagiging bagong halaman kapag itinanim a lupa. 22

23 Alamin Natin ang Iyong mga Natutuhan Pagtapat-tapatin ang mga bahagi ng halaman a Hanay A at ang mga gawain ng mga ito a Hanay B. Gumuhit ng linya mula a larawan hanggang a tuldok a tabi ng gawain o tungkulin. Ginawa na para a iyo ang unang bilang. Hanay A Hanay B 1. ugat matatagpuan a loob ng bunga; nagiging bagong halaman kapag itinanim 2. tangkay nagdadala ng tubig at utaniya mula a mga ugat papunta a mga dahon 3. dahon ang reproduktibong bahagi ng halaman; dito ginagawa ang mga binhi; nagiging bunga 4. bulaklak bahagi na gumagawa ng pagkain; dito nagaganap ang photoynthei inaangkla nito ang 5. bunga halaman a lupa; umiipip ng tubig at utaniya mula a lupa ang malamang bahagi na 6. binhi o buto maaaring kainin; dito makikita ang mga buto Maaari mong ihambing ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pahina

24 Tandaan Natin May iba t ibang bahagi ang halaman. May kani-kaniyang gawain o tungkulin na ginagampanan ang bawat bahagi. Nagtutulung-tulong ang mga ito upang maging maluog ang halaman. Naaalala mo ba kung anu-ano ang mga bahagi ng halaman? Baahin ang buod a ibaba. Ugat inaangkla ang halaman a lupa; umiipip ng tubig at utaniya mula a lupa. Tangkay nagdadala ng tubig at utaniya mula a mga ugat patungo a mga dahon; tumutulong din na inaangkla ang halaman a lupa at kinakapitan ng mga dahon. Dahon kung aan ginagawa ang pagkain ng halaman; dito nagaganap ang proeong photoynthei. Bulaklak ang reproduktibong bahagi ng halaman; ito ang nagiging bunga. Bunga ang malaman na bahagi ng halaman; dito matatagpuan ang binhi o buto. Binhi kadalaang naa loob ng bunga; kapag itinanim, magiging iang halaman ito. 24

25 ARALIN 3 Gaano Mo Kakilala ang mga Halaman? Biniyayaan ang ating bana ng iba t ibang uri ng mga halaman. Di ba t napapanin mong may iba t ibang kulay, hugi at laki ang mga halaman a iyong paligid? Matutukoy mo ba ang mga uri ng halaman a iyong tahanan at komunidad? Anu-ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga uri ng halamang ito? Napag-aralan natin a Aralin 1 na napakahalaga ang mga halaman para a atin. Natutunan din natin ang tungkol a iba t ibang bahagi ng halaman at ang mga gawain o tungkulin ng mga ito. Mayroon ding mga gamit a ating pangaraw-araw na buhay ang mga bahaging ito. Matapo pag-aralan ang aralin, makakaya mo nang: matukoy ang mga karaniwang halaman na makikita a iyong tahanan o komunidad; matukoy ang pagkakaia at pagkakatulad ng mga halaman; at matukoy ang mga halaman at mga produkto nito na magagamit a tahanan at komunidad. Subukan Natin Ito Tingnan ang ilang mga puno at halaman a paligid mo. Alam mo ba ang pangalan ng mga ito? Nakikita mo ba ang pagkakatulad ng mga ito? Oberbahan ang mga puno at halaman na nakalita a ibaba. Pagkatapo, agutin ang umuunod na tanong. Ipil-Ipil Kangkong Sampaguita Saging Gumamela Kamote Mangga Pechay Santan Niyog 25

26 1. Tingnan ang mga bulaklak ng gumamela, ampaguita at antan. Paghambingin ang kulay ng mga ito. 2. Ang ipil-ipil, niyog at mangga ay mga halimbawa ng punungkahoy. Anu-ano ang pagkakatulad ng mga ito? 3. Mula a litahan a naunang pahina, alin a mga puno at halaman ang namumunga at alin ang may mga bahaging nakakain? Maaari mong ihambing ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pp Alamin Natin Makikita a ating paligid ang iba t ibang uri ng halaman at punungkahoy. Nagkakaiba ang mga ito a ilang apeto tulad ng mga bahagi. Ngunit may mga halamang mayroon ding pagkakatulad. Maaari nating pag-aralan ang pagkakatulad ng mga halaman at gamitin ito upang pagpangkat-pangkatin ang mga ito. Makatutulong a atin ang pagpapangkat na ito upang matukoy at mauri ang mga halaman. Katulad ng ginawa mo a Subukan Natin Ito, inoberbahan mo ang mga magkakatulad na katangian ng mga halaman. Halimbawa, ang gumamela, ampaguita at antan ay pare-parehong may mga bulaklak ngunit magkakaiba ang kulay ng mga ito. Gumamela Santan 26 Sampaguita

27 Mga punongkahoy ang ipil-ipil, niyog at mangga ang mga ito y matataa at may iang malaking tangkay na tinatawag na puno. May mga bunga na maaari nating kainin ang punong niyog at mangga. Puno ng niyog at niyog Ipil-ipil Puno ng mangga at mga bungga nito Mayroon ding mga bahaging nakakain ang iba pang halaman. Ang kangkong, halimbawa, ay iang halamang-tubig na may mga tangkay at dahon na maaaring kainin. Gayon din ang pechay. Ang kamote naman ay tinatawag na root crop o halamang-ugat. Nangangahulugan itong ang bahagi ng kamote na kinakain natin ay walang iba kundi ang ugat nito. Maaari din nating kainin ang mga dahon at tangkay ng kamote. Kangkong Kamote Pechay Pag-aralan at Suriin Natin Ito Kumuha ng mga dahon ng umuunod na halaman: Saging Mangga Bayaba Santan Mayana Anahaw San Francico Makahiya Kangkong Buganbilya (Bougainvillea) 27

28 Ilagay ang mga dahon a iang mea at uriin ang mga ito. Pagkatapo, iulat a Talaan 1 ang iyong mga oberbayon. Dahon Saging Santan Kangkong San Francico Anahaw Mangga Mayana Buganbilya Makahiya Bayaba Laki (maliit, katamtaman, malaki) Talaan 1 Kulay Kapag nauri mo na ang mga dahon, maaari na nating pangkatin. Pagamaamahin natin ang mga dahon na may magkakaparehong katangian. Punuin ang Talaan 2. Mga halamang may maliliit na dahon Mga halamang may katamtamang-laking dahon Mga halamang may malalaking dahon Mga halamang may makini na dahon Mga halamang may dahong hindi kulay berde Talaan 2 Maaari mong ihambing ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pahina

29 Subukan Natin Ito Napag-aralan natin a Aralin 1 na marami ang benepiyong nakukuha natin mula a mga halaman. Mahalagang bahagi ng ating buhay ang mga ito. Sa Aralin 2, pinag-aralan natin ang iba t ibang bahagi ng halaman. Ngayon, uubukan nating uriin kung ano ang halaga ng bawat bahagi ng halaman para a atin. Ang iba t ibang bahagi ng halaman ay ang bulaklak, tangkay, dahon, ugat, bunga at binhi o buto. Sa ilalim ng Grupo I ay mga larawan ng mga produkto ng halaman na mahalaga a atin. Alam mo ba kung para aan ang mga ito? Matutukoy mo ba kung a anong bahagi ng halaman nanggaling ang mga ito? Itapat ang Grupo I a tamang bahagi ng halaman a Grupo II. Iulat ang titik ng bahagi ng halaman a Grupo II a kahon a tabi ng bawat larawan. Grupo I Grupo II A. bunga E. dahon at tangkay B. puno F. binhi o buto C. bulaklak at dahon G. dahon D. ugat Maaari mong ihambing ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pp

30 Alamin Natin Madala na may matitingkad at magagandang kulay ang mga bulaklak ng halaman. Mahalaga ang mga bulaklak para a atin dahil ginagamit nating pandekorayon a ating bahay at komunidad ang mga ito. Ia lamang a mga bungang maaari nating kainin ang bunga ng bayaba. May mga bunga na nagiilbing pagkain natin karamihan a mga halaman. Maaari ring kainin ang iba pang bahagi ng halaman. Halimbawa nito ang karot at kangkong. Alam mo bang ugat ng halaman ang karot? Samantala, ang mga tangkay at dahon ng kangkong ang kinakain natin. Maaari din nating gamitin ang mga buto ng halaman. Maliban a nakakain ang mga ito, tulad ng buto ng pakwan at melon, ang iba tulad ng mga buto ng atuete ay nagbibigay ng panlaa at kulay a ating pagkain. Mahalaga ang puno ng punungkahoy dahil ito ang pinanggagalingan ng kahoy. Ginagamit ang kahoy a paggawa ng ating mga ilya at mea. Siyempre pa, nagagamit din ito a paggawa ng ating mga bahay. Mahalaga para a karamihan ng mga Pilipino ang mga dahon ng nipa. Pinatutuyo, hinahabi at ginagawang bubong ng mga bahay ang mga ito. Napapanin mo ba ang mga bubong ng mga bahay kubo. Ang mga bahay a tabi ng dagat ay madala na may mga bubong na yari a mga dahon ng nipa. 30

31 Ginagamit din a panggawa ng banig, pamaypay, pambalot ng uman atbp. ang mga dahon ng nipa. Subukan Natin Ito Gaano mo kakila ang mga halaman a iyong paligid? Alam mo ba kung gaano kahalaga ang mga ito? Tingnan ang talaan a ibaba. Sa unang hanay, nakaulat ang limang karaniwang halaman na maaaring nakikita mo a iyong paligid. Sa ikalawang hanay, iulat ang mga bahagi nito na mahalaga o nagagamit natin. Sa ikatlong hanay, iulat naman ang gamit ng mga ito. May ibinigay akong halimbawa para gabayan ka. Halaman Mga Bahagi 1. Saging a. bunga b. dahon 2. Niyog 3. Papaya 4. Sampalok 5. Kamote Maaari mong ihambing ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pahina

32 Alamin Natin ang Iyong mga Natutuhan A. Buuin ang mga pangunguap a pamamagitan ng pagbuo a mga alitang may nawawalang mga titik. 1. Maaaring kainin ang mga d_h_n at t g _a _ ng kangkong. 2. May mga b g _ na maaaring kainin ang punong mangga, aging at bayaba. 3. Pinangkat natin ang mga halaman na may p _ g k _ l. 4. Yari a dahon ng n a ang b _ b _ ng bahay kubo. 5. Ma madaling tukuyin ang mga halaman kapag pinagama-ama natin a mga p _ k ang mga ito. B. Nakalita a ibaba ang ilang mga bahagi ng halaman na mahalaga a atin. Sa mga patlang, iulat kung ano ang gamit ng naabing bahagi a iyo at a iyong komunidad. 1. Bulaklak ng ampaguita 2. Puno ng narra 3. Dahon ng malunggay 4. Dahon ng nipa 5. Dahon ng banaba 32

33 6. Ugat ng luya 7. Buto ng langka Maaari mong ihambing ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pahina 46. Tandaan Natin Sa araling ito, natutuhan mo na: Maaaring pangkatin ang mga halaman ayon a katangian ng mga ito. May mahalagang gamit para a atin ang mga bahagi ng halaman. Maaaring kainin ang mga bunga, dahon, tangkay, buto at ugat ng maraming halaman. Nagbibigay ng kahoy na panggawa ng iba t ibang kagamitan tulad ng mga ilya at mea ang puno ng mga punungkahoy. Maaaring gamiting panggawa ng bubong, banig, pamaypay, ombrero, pambalot ng pagkain, atbp. ang mga dahon ng ilang mga halaman. Ibuod Natin Sa modyul na ito, natutuhan mo ang kahalagahan ng mga halaman a ating kapaligiran. Napag-aralan natin ang mga gamit ng mga halaman a mga tao at maging a mga hayop. Nabanggit din natin ang mga produktong nakukuha natin mula a mga halaman at punungkahoy. Naaalaala mo pa ba ang mga produktong ito? Dahil mahalaga a atin ang mga halaman, nai nating mauri at mapagaralan ang mga ito nang mabuti. Ginawa natin ito a pamamagitan ng pag-aaral ng iba t ibang bahagi ng halaman. Pagkatapo, pinag-aralan din natin ang mga tungkulin o gawain ng bawat bahagi. Nalaman mo a unang bahagi ng modyul 33

34 na mahalaga ang bawat bahagi ng halaman. Bawat ia ay may kani-kaniyang tungkulin upang mapanatili ang buhay at kaluugan ng halaman. Sa huling bahagi ng modyul, pinag-aralan natin ang pagpapangkat-pangkat ng mga halaman. Natutuhan mo na maaaring pagamaamahin a iang pangkat ang mga halamang may pagkakatulad o magkakahawig na katangian. Sa gayon, mapapadali ang pagtukoy a mga halaman. Napag-aralan mo rin ang mga praktikal o pang-araw-araw na gamit ng iba t ibang bahagi ng halaman. Ngayon marami ka nang nalalaman tungkol a mga halaman, inaaahang makatutulong ka na a pangangalaga ng mga ito. Alalahanin parati na mahalaga a atin ang mga halaman. Kung wala ang mga ito, hindi tayo mabubuhay a planetang ito. Anu-ano ang mga Natutuhan Mo? A. Gaano mo kakilala ang halaman? Alam mo ba ang mga bahagi nito? Iulat ang mga bahagi ng halaman a ibaba. Iulat ang iyong mga agot a angkop na mga kahon. 1. (7 punto) 34

35 2. (4 punto) B. Bilugan ang alita o grupo ng mga alita upang mabuo ang mga pangunguap. 1. Inaankla ng mga (ugat, tangkay, bunga) ang halaman a lupa. 2. Ang mga puno at halaman ang nagbibigay a atin ng (platik, metal, tirahan). 3. Madala na naa loob ng bunga ang (dahon, tangkay, buto) na maaaring maging iang bagong halaman. 4. Iang mahalagang produkto ng mga halaman ang (relo, papel, bolpen). 5. Dahilan ng pagbaha at pagkakaroon ng mga pagguho ng lupa ang malawakang (pagtatanim, pagpuputol, pangangalaga) ng mga puno. 6. Nanggagaling a mga puno ang (metal, kahoy, goma) na ginagamit a paggawa ng mga kaangkapan tulad ng mga ilya, mea at kabinet. 7. Ginagamit a paggawa ng bubong ng bahay kubo, banig, pamaypay, ombrero, at pambalot ng mga pagkain tulad ng uman ang dahon ng (nipa, aging, niyog). 8. Maaaring kainin ang (bulaklak, tangkay, dahon) ng petay, kangkong at kamote. 35

36 9. Maganda, makulay at maaaring gamiting pandekorayon ang (bulaklak, dahon, ugat) ng gumamela, buganbilya at antan. 10. Ang bahagi ng karot, patata at kamote na kinakain natin ay ang (bunga, ugat, gulay). Maaari mong ihambing ang iyong mga agot a Batayan a Pagwawato a pahina 47. Kung ang iyong ikor ay naa pagitan ng: Magaling! Marami kang natutunan a modyul na ito. Maaari ka nang magimula ng panibagong modyul Balik-aralan ang mga bahagi ng modyul na hindi mo gaanong naunawaan. 0 9 Kailangan mong pag-aralang muli ang buong modyul. Ngunit huwag mabahala. Mag-aral nang mabuti at natitiyak kong makukuha mo na a uunod ang mga tamang agot. 36

37 Batayan a Pagwawato A. Anu-ano na ang mga Alam Mo? (pp. 2 3) A. 1. Ang mga dahon ang humihingang bahagi ng halaman. May mga maliliit na buta a mga dahon kung aan nakapapaok at nakalalaba ang hangin at tubig. 2. Marami tayong nakukuhang mga produkto mula a mga halaman. Ang papel, lapi at kahoy ay mula a mga punungkahoy. Ginagamit ang kahoy a paggawa ng mga ilya, mea at kabinet. 3. Binibigyan tayo ng mga punungkahoy ng lilim at tirahan. Nagpapahinga tayo a ilalim ng mga punungkahoy, at dito rin tayo umiilong kapag mayadong mainit o kapag umuulan. Maaaring gamitin ang kahoy at iba pang bahagi ng mga halaman a paggawa ng ating mga bahay. Sumiilong o tumitira rin ang mga hayop a mga puno at iba pang mga halaman. Binibigyan ang mga ito ng protekiyon ng mga halaman at punungkahoy mula a mga mababangi na hayop. 4. Maraming mga halaman ang may mga bulaklak na iba-iba ang hugi, laki, kulay at bango. Ginagamit ang mga bulaklak a pagpapaganda ng ating mga bahay at kapaligiran. 5. Ang mga bulaklak, hindi ang binhi o buto, ang reproduktibong bahagi ng halaman. Mahalaga ang mga bulaklak a pagbuo ng mga binhi na maaaring maging mga bagong halaman. 37

38 6. Hindi lahat ng halaman ay maaaring kainin. May mga halaman na nakalalaon. Tinatawag na mga gulay at pruta ang mga halamang kinakain natin. 7. May malalaking ugat na umiipip ng tubig ang mga puno. Kapag marami ang mga puno a ating mga gubat, maiipip ng mga ito ang tubig mula a ulan kaya mapipigilan ang pagbaha a mga mabababang lugar. 8. Tinutuyo at hinahabi upang gawing bubong ng bahay kubo ang dahon ng nipa. 9. May-buhay at mayroon din mga pangangailangan ang mga halaman. Dapat pangalagaan upang umubong at maging maluog ang mga ito. 10. Hindi tayo maaaring mabuhay kung wala ang mga punungkahoy at halaman. Umaaa tayo a mga ito para a paggawa ng mga gamit na lubhang mahalaga a atin. Ang mga ito ang nagbibigay a atin ng lilim, tirahan, gamot, pagkain, at marami pang iba. B. 1. tangkay 1. punungkahoy 2. bulaklak 3. kangkong 4. papel 38

39 B. Aralin 1 Subukan Natin Ito (pp. 7 8) 1. B 2. C 3. D 4. A 5. E Makikita mo a larawan na kumakain ng iba t ibang mga pruta at gulay na nanggagaling a mga halaman ang pamilya. Nagbibigay ang mga ito ng utaniya para a ating katawan. Pinapakita a larawan na nagbibigay ang mga punungkahoy at halaman ng prekong hangin na nilalanghap natin. Kailangan natin upang mabuhay ang oxygen na galing a mga halaman. Lubhang mahalaga para a ating kaluugan ang preko at malini na hangin. Nakatutulong nang malaki a pagpigil ng mga baha at pagguho ng lupa ang mga punungkahoy a ating paligid. May malalaking mga ugat ang mga punungkahoy na umiipip ng tubig mula a ulan at umuuporta a lupa. Nagpapakita ang larawan ng mga produktong galing a mga halaman at punungkahoy. Ipinapakita ang papel, lapi, gamot, at iang meang yari a kawayan. Umaaa ang mga tao at hayop a mga punungkahoy at halaman para a kanilang mga tirahan. Kapag umuulan o mayadong mainit, umiilong tayo a ilalim ng mga punungkahoy. Sumiilong din ang mga hayop a mga halaman at punungkahoy para mabigyan ng protekiyon mula a ibang mababangi na hayop na maaaring makapinala a kanila. Baahin Natin Ito (pp ) Kung makapagaalita ako a uapan, aabihin ko a kanilang tunay ngang mahalaga a ating buhay ang mga punungkahoy at halaman. Hindi tayo maaaring mabuhay kung wala ang mga ito. Umaaa tayo a mga ito para a hangin na ating nilalanghap, a mga gulay at pruta na ating kinakain, at a maraming mga kagamitan natin 39

40 a pang-araw-araw na buhay. Sa mga punungkahoy at halaman din nanggagaling ang mga materyal na panggawa ng ating mga bahay. Dapat nating alagaan ang mga halaman at punungkahoy dahil inaalagaan din tayo ng mga ito. Mahalaga ang aktibong pagali a konerbayon ng ating mga gubat at a pagtatanim ng mga punungkahoy. Dapat tayong magtanim ng mga puno at halaman a ating mga bahay at komunidad. Gawin nating berde ang ating kapaligiran. (Maaari mong ipakita ang iyong mga agot a iyong Intructional Manager o Facilitator, o a iyong mga kaibigan, kapamilya o kamagaral. Hingin ang kanilang opinyon tungkol a iyong mga agot. Maaari mo ring itanong a kanila ang iba pang mga benepiyong makukuha natin mula a mga halaman, at kung ano pa ang magagawa natin a konerbayon ng ating mga halaman.) Subukan Natin Ito (pahina 13) Papel Bulak Pruta Kama Study table (mea na ginagamit kapag nag-aaral) Kabinet Lapi Butong pakwan Gamot Mga halaman a aquarium Mga halamang nabubuhay a tubig ang mga halaman a aquarium. Maliban a mga halaman a lupa, may mga halaman na nabubuhay rin a tubig-alat at tubig-tabang. Ang tudy table, ilya, kabinet, kama at lapi ay yari a kahoy, na nanggagaling a mga puno. Pinuputol at pinoproeo a iba t ibang laki at kapal ang mga puno ng mga punungkahoy. Ginagawang iba t ibang mga kaangkapan ang mga ito. Galing a halamang bulak ang bulak. May iba t ibang bunga na maaari nating pitain at kainin ang mga punungkahoy. Galing a pakwan ang butong pakwan. Tinutuyo at hinahaluan ng panlaa ang mga buto upang makain natin. 40

41 Alamin Natin ang Iyong mga Natutuhan (pp ) A. 1. oxygen 2. baha at pagguho ng lupa 3. lilim at tirahan 4. protekiyon; mababangi na hayop 5. gulay 6. papel, bulak, kahoy B. 1. a. Hindi. Hindi tama na paglaruan ng mga bata ang halamang antan at pagkatapo ay itapon lamang ito a kung aan. Kapag hinila nila ang mga bahagi ng halaman, malalanta at di magtatagal ay mamamatay ang mga ito. b. Oo. Pagaabihan ko ang mga bata at ipatitigil ko a kanila ang kanilang ginagawa. c. Saabihin ko a kanila na di-tama ang paghila a iba t ibang bahagi ng halaman. Nakaiira ito at nakamamatay ng mga bahaging nabanggit. d. Saabihin ko a kanila ang dapat nilang alagaan o tratuhin nang tama ang mga halaman. Nagbibigay a atin ng mahahalagang bagay tulad ng pagkain, lilim at tirahan ang mga punungkahoy at halaman. Ano ang mangyayari kapag namatay na ang lahat ng mga halaman? Wala tayong makakain at hindi tayo makakahinga dahil wala nang oxygen. Magiging pangit ang ating kapaligiran kapag wala nang mga halaman, punungkahoy at bulaklak. 2. a. Kung bibigyan ako ng pagkakataon na magalita, aabihin ko a mga illegal logger na dapat nilang itigil ang ginagawa nilang pangangahoy nang labag a bata. Nakaiira a ating kapaligiran ang gawaing ito. Unti-unti nitong inuubo ang ating mga halaman lalo na ang ating mga punungkahoy. b. Saabihin ko a kanila na napakahalaga ng mga punungkahoy a ating buhay. Marami ang benepiyong nakukuha natin a mga ito. May malalaking mga ugat ang 41

42 mga punungkahoy na umiipip a tubig mula a ulan at nagpipigil ng pagbaha. Ang mga ugat na ito ang umuuporta rin a lupa at nakapipigil a mga pagguho ng lupa. Maliban dito, binibigyan tayo ng mga punungkahoy ng oxygen at prekong hangin. C. Aralin 2 Subukan Natin Ito (pp ) Dahon Bulaklak Bunga Sanga Puno Buto o binhi Ugat Pag-aralan at Suriin Natin (pp ) 1. dahon ugat bulaklak 2. tangkay dahon bulaklak 3. ugat bunga dahon 4. bunga bulaklak tangkay 5. ugat bunga buto 6. buto tangkay bunga 42

43 Alamin Natin ang Iyong mga Natutuhan (pahina 23) Hanay A Hanay B 1. ugat matatagpuan a loob ng bunga; nagiging bagong halaman kapag itinanim 2. tangkay nagdadala ng tubig at utaniya mula a mga ugat papunta a mga dahon 3. dahon ang reproduktibong bahagi ng halaman; dito ginagawa ang mga binhi; nagiging bunga 4. bulaklak bahagi na gumagawa ng pagkain; dito nagaganap ang photoynthei 5. bunga inaangkla nito ang halaman a lupa; umiipip ng tubig at utaniya mula a lupa 6. binhi o buto ang malamang bahagi na maaaring kainin; dito makikita ang mga buto D. Aralin 3 Subukan Natin Ito (pp ) 1. Maaaring kulay roa (pink), pula o dilaw ang bulaklak ng gumamela. Puti ang kulay ng bulaklak ng ampaguita. Ang bulaklak naman ng antan ay maaaring kulay pula, kulay roa, dilaw o kahel (orange.) 43

44 2. May iang malaking tangkay na tinatawag na puno ang punong ipil-ipil, niyog at mangga. Ang iba pang bahagi ng mga ito ay ang mga anga, dahon, ugat, bunga at buto. Kinakain natin ang mga bunga ng niyog at mangga. 3. Ang mga halaman na namumunga at may mga bahaging maaaring kainin ay ang mga umuunod: aging, mangga, niyog, kangkong, kamote at petay. Kinakain natin ang bunga ng aging, mangga at niyog. Iniinom din natin ang likido a loob ng niyog. Kinakain din ang mga tangkay at dahon ng kangkong at petay. Ang malaking ugat, tangkay at dahon ng kamote ay kinakain din natin. Pag-aralan at Suriin Natin Ito (pp ) Talaan 1 Dahon Laki (maliit, katamtaman, Kula malaki) Saging Malaki Berde/Lunt Santan Maliit Berde Kangkong Maliit Berde San Francico Katamtaman Berde na m Anahaw Malaki Berde Mangga Katamtaman Berde Mayana Katamtaman Biyoleta Buganbilya Maliit Berde Makahiya Maliit Berde Bayaba Katamtaman Berde Mga halamang may maliliit na dahon Mga halamang may katamtamang-laking dahon Mga halamang may malalaking dahon Mga halamang may makini na dahon Mga halamang may dahong hindi kulay berde Talaan 2 Subukan Natin Ito (pahina 29) 1. C Santan, ka San Franci Saging, an Saging, a mangga, b San Franci Ginagamit natin ang mga bulaklak at dahon na pampaganda o pandekorayon a ating mga tahanan at komunidad. 44

45 2. A 3. D 4. E 5. G 6. B 7. F Maaari natin kainin ang karamihan a mga bunga. May malalaking ugat na maaaring kainin ang ilang halaman. Halimbawa nito ang karot, kamote, ingkama at patata. Maaaring kainin ang mga dahon at tangkay ng ilang mga halaman, tulad ng mga gulay. Ang mga dahon ng ilang mga halaman, tulad ng niyog at nipa, ay may praktikal na gamit tulad ng paggawa ng bubong ng bahay kubo, banig, pamaypay, ombrero at iba pa. Pinanggagalingan ng kahoy ang puno ng mga punungkahoy. Ginagamit ito a paggawa ng mga ilya, mea at kabinet. Sa puno nanggagaling ang papel. Maaaring kainin ang buto ng ilang mga halaman, tulad ng buto ng pakwan at kalabaa. Ginagamit naman na pandagdag ng laa at kulay a pagkaing niluluto ang buto ng atuete. Subukan Natin Ito (pahina 31) Halaman Mga Bahagi 1. Saging a. bunga b. dahon 2. Niyog a. bunga b. dahon c. puno 45 a. pag b. gina pag pag a. pag bun b. wali c. kah 3. Papaya a. bunga a. pag 4. Sampalok a. bunga b. dahon a. pag pag b. pag 5. Kamote a. ugat b. dahon c. tangkay a. pag b. pag c. pag

46 Alamin Natin ang Iyong mga Natutuhan (pp ) A. 1. dahon; tangkay 2. bunga 3. pagkakatulad 4. bubong 5. pangkat B. 1. Ginagamit na pandekorayon ang bulaklak ng ampaguita. Makikita ito a mga altar, kote, mga tahanan at mga gualing pampubliko. Nawiwili ang mga tao a bango at ganda ng ampaguita. 2. Mahalaga ang puno ng narra dahil nagbibigay ito ng kahoy para a ating mga tirahan at kaangkapan. Kilala ang narra a tibay, laka at mabuting kalidad. 3. Mahalaga ang dahon ng malunggay dahil ginagamit itong panghalo a pagkain. 4. Nagagamit a paggawa ng bubong ng bahay kubo ang dahon ng nipa. Ginagamit din ito a paggawa ng mga ombrero, banig, pamaypay, at bilang pambalot ng uman. 5. Mahalaga bilang gamot ang dahon ng banaba. Pinapakuluan ito upang gamiting gamot para a urinary tract infection (UTI), at mataa na preyon ng dugo. 6. Iang karaniwang panghalo a pagkaing Pilipino ang ugat ng luya. Ginagamit itong pampalaa. 7. Mahalaga ang buto ng langka dahil nakakain ito. 46

47 E. Anu-ano ang mga Natutuhan Mo? (pp ) A. 1. Dahon Bulaklak Buto Sanga Puno Ugat Bunga 2. Dahon Tangkay Bulaklak Ugat B. 1. ugat 6. kahoy 2. lilim o tirahan 7. nipa 3. buto o binhi 8. dahon 4. papel 9. bulaklak 5. pagpuputol 10. ugat 47

48 Talahuluganan Ecoytem Iang lugar kaama na ang lahat ng mga buhay na organimong matatagpuan roon, ang kanilang mga piikal na kapaligiran, at ang mga natural na iklong kinapapalooban ng mga ito Food Web Iang larawan o diyagram na nagpapakita ng mga organimong kumain at kinakain a iang ecoytem Oxygen Iang elemento a hangin na kailangan ng mga tao at hayop upang mabuhay Organimo Buhay na hayop, halaman, at iba pa Konerbayon Ang pagbibigay ng protekyon at pangangalaga (halimbawa, a mga halaman) Mga Sanggunian Lozano, L.F., Amaol, T.A., ang Mayari, F.R., Science for Young Mind 5, Diwa Scholatic Pre Inc., 1996, pahina 68-69, Urban Program Reource Network< cae1/c1fact2a.html>january 22, 2001, peta ng pagbaa. The Cooperative Extenion, College of Agriculture, The Univerity of Arizona, Arizona Mater Gardener Manual, Botany: Plant Part and Function. plantpart.html January 22, 2001, peta ng pagbaa. 48