KAJIAN PENJANAAN DAN KOMPOSISI SISA PEPEJAL DI KAWASAN LUAR BANDAR :KAJIAN KES KAMPUNG PERPAT DARAT, RENGIT, BATU PAHAT, JOHOR JALINA KASSIM

Transcription

1

2

3 KAJIAN PENJANAAN DAN KOMPOSISI SISA PEPEJAL DI KAWASAN LUAR BANDAR :KAJIAN KES KAMPUNG PERPAT DARAT, RENGIT, BATU PAHAT, JOHOR JALINA KASSIM Laporan ini dikemukakan sebagai memenuhi sebahagian daripada syarat penganugerahan Ijazah Sarjana Muda Kejuruteraan (Awam-Alam Sekitar) Fakulti Kejuruteraan Awam Universiti Teknologi Malaysia APRIL, 2006

4

5 iii Specially devoted to My beloved parents, Papa and Mama and also to my loving brothers and sisters, Along, Kak Ju, Adam, Taufiq and Fuad & My loyal friends Thank you all for showering me with all your love and care.

6 iv PENGHARGAAN Ribuan terima kasih buat Pn. Normala Hashim selaku penyelia projek ini dan juga buat Dr. Mohd. Badruddin Mohd. Yusof. Segala tunjuk ajar, bantuan dan dorongan amatlah dihargai. Juga buat semua warga Fakulti Kejuruteraan Awam, terima kasih diucapkan. Penghargaan khas buat kedua ibu bapa, Kassim Adam dan Hidayah Mohamad serta ahli keluarga kerana turut membantu dalam menyiapkan projek ini dalam memberi dorongan dan nasihat. Ucapan terima kasih juga kepada penduduk Kg. Parit Perpat terutamanya Hjh. Saedah Mohamad atas kesudian memberikan bantuan dan kerjasama dalam menjayakan projek ini. Tidak lupa juga buat rakan-rakan, terima kasih atas segala panduan dan dorongan yang diberikan.

7 v ABSTRAK Peningkatan pertumbuhan penduduk menyebabkan penjanaan sisa pepejal meningkat. Secara tidak langsung, senario ini memberi kesan kepada sistem pengurusan sisa pepejal yang sedia ada. Selain dari itu, pengurusan sisa pepejal yang teratur hanya diaplikasikan di kawasan bandar dan tidak di kawasan luar bandar. Sungguhpun demikian, informasi tentang sisa pepejal yang dijanakan di kawasan luar bandar adalah penting bagi mengenalpasti kaedah pengurusan sisa pepejal yang berkesan untuk diaplikasikan di kawasan luar bandar dimasa akan datang. Kajian penjanaan dan komposisi sisa pepejal di Kg. Perpat Darat, Rengit, Batu Pahat, Johor dijalankan bagi mendapatkan kadar penjanaan dan komposisi sisa pepejal di kawasan kajian serta mengenalpasti faktor yang mempengaruhi kadar penjanaan. Kaedah perlaksanaan kajian dilakukan melalui soal selidik penduduk. Data yang diperoleh dianalisis menggunakan SPSS (Statistical Package for Social Science) bagi mendapatkan faktor yang mempengaruhi kadar penjanaan sisa pepejal. Hasil analisis yang memberikan kadar penjanaan sisa pepejal di kawasan kajian sebanyak 0.40 kg/hari/orang dan komponen terbanyak yang dijanakan ialah sisa organik iaitu 63% daripada sisa pepejal harian yang dijanakan. Faktor yang mempengaruhi kadar penjanaan sisa pepejal ialah faktor saiz keluarga.

8 vi ABSTRACT The number of population is rising from one day to another thus causing the rate of daily solid waste generated to increase. This scenario somehow effects the management of solid waste system that had been implemented. On the other hand, appropriate solid waste management like proper waste collection and disposal system for example, is only being implemented in urban areas but not in rural areas. Still, information of solid waste generated in rural areas is important in introducing the proper waste management in future. The purpose of this study is to obtain the generation rate and the composition of daily solid waste generated by community at study area, Kg. Perpat Darat, Rengit, Batu Pahat, Johor. This study also verifies the factors that influence the amount of waste generated. Data collected from questionnaires is being analyzed using SPSS (Statistical Package for Social Science). Results from the analysis shows that the generation rate of solid waste at the study area is 0.40 kg/day/person. The component of waste which is most generated is organic waste which represent 63% from waste generated. Size of family is found to be the factor which influences the rate of solid waste generation at the particular study area.

9 vii ISI KANDUNGAN BAB PERKARA MUKA SURAT HALAMAN JUDUL HALAMAN PERAKUAN HALAMAN DEDIKASI HALAMAN PENGHARGAAN ABSTRAK ABSTRACT ISI KANDUNGAN SENARAI JADUAL SENARAI RAJAH SENARAI LAMPIRAN i ii iii iv v vi vii xi xii xiii BAB I PENGENALAN 1.1 Pendahuluan Kenyataan masalah Objektif Kajian Skop Kajian 4

10 viii BAB II KAJIAN LITERATUR 2.1 Pendahuluan Pengkelasan Sisa Pepejal Sisa Pepejal Perbandaran Sisa Berbahaya Sisa Pertanian Sisa Industri Sumber Sisa Pepejal Kandungan Sisa Pepejal Kandungan Kimia Kandungan Fizikal Faktor-faktor yang Mempengaruhi Penjanaan Sisi Pepejal Pengurusan Sisa Pepejal Sistem Pengurusan Sisa Pepejal di Kawasan Bandar Sistem Pengurusan Sisa Pepejal di Kawasan Luar Bandar Pengurangan Sisa Pepejal Pengurangan (Reduce) Guna Semula (Reuse) Kitar Semula (Recycle) Pelupusan Sisa Pepejal Tapak Pelupusan Sanitari 24 BAB III METODOLOGI 3.1 Pengenalan Kajian Awal Temubual, Soal Selidik dan Penimbangan Sisa 27

11 ix Keputusan dan Cadangan Kaedah Penganalisaan Data dan Maklumat Model Analisis Analisis Kuantitatif Kawasan Kajian Pendahuluan Latar Belakang Penduduk Kampung Kemudahan Asas Pengurusan Sisa Pepejal 31 BAB IV ANALISIS DAN KEPUTUSAN KAJIAN 4.1 Pendahuluan Analisis LatarBelakang Penduduk Penjanaan Sisa Pepejal Komposisi Sisa Pepejal Hubungkait Penjanaan Sisa Pepejal dengan Latar Belakang Penduduk Kaedah Regrasi Linear Kaedah Korelasi Pearson Masalah Berkaitan Pengurusan Sisa Pepejal 44 BAB V KESIMPULAN DAN CADANGAN 5.1 Kesimpulan Masalah Kajian Cadangan 48

12 x RUJUKAN 50 LAMPIRAN 52

13 xi SENARAI JADUAL NO.RAJAH TAJUK MUKA SURAT 2.1 Sumber dan jenis sisa pepejal yang terjana Kandungan tenaga yang terkandung di dalam setiap komponen sisa pepejal perbandaran Komposisi sisa pepejal di beberapa buah bandar di Malaysia Kandungan lembapan sisa bandaran Ketumpatan sisa bandaran Komposisi sisa pepejal di beberapa kawasan di sekitar Kuala Lumpur Tahap Pendidikan Penduduk yang Disoalselidik Hubungan kadar penjanaan sisa pepejal dengan pembolehubah menggunakan kaedah Pearson. 43

14 xii SENARAI RAJAH NO.RAJAH TAJUK MUKA SURAT 2.1 Elemen Fungsian Tapak pelupusan sanitari Carta alir proses kajian dijalankan Alat penimbang berkeupayaan 10kg Aktiviti pembakaran sisa pepejal Peratus penduduk yang disoalselidik mengikut jantina Peratus penduduk yang disoalselidik mengikut umur Kekerapan penduduk makan diluar dalam seminggu Saiz keluarga penduduk yang disoalselidik Pendapatan penduduk yang disoalselidik Komposisi sisa pepejal di kawasan kajian (a) Masalah pembuangan sisa secara haram di kawasan kajian (b) Masalah saliran tersumbat akibat pembuangan sisa pepejal di kawasan kajian (c) Masalah bau dari pembuangan sisa pepejal dikawasan kajian (d) Masalah masyarakat kurang perihatin tentang pengurusan sisa pepejal 46

15 xiii SENARAI LAMPIRAN NO.RAJAH TAJUK MUKA SURAT A Borang Soal Selidik 52 B Peta Kawasan Kajian 58 C Kg. Perpat Darat, Rengit, Batu Pahat, Johor 59 D Keputusan menggunakan Linear Regression 62 E Keputusan menggunakan korelasi Pearson 63

16 1 BAB I PENGENALAN 1.1 Pendahuluan Malaysia kini dibelenggu dengan masalah penjanaan sisa pepejal yang kian meningkat dari hari ke hari tidak kira di kawasan bandar mahupun di luar bandar. Pembangunan yang kian pesat dan pertambahan jumlah penduduk yang tinggi di Malaysia menjadi salah satu penyebab utama kepada permasalahan ini. Ini turut menyumbang kepada masalah penyediaan tempat atau kaedah untuk melupuskan sisa pepejal yang terjana dan ianya melibatkan kos pengurusan yang tinggi. Kerajaan telah memperuntukkan RM 20.9 juta untuk menyediakan 9 buah tapak pelupusan sampah baru termasuk kos penyelenggaran 34 buah tapak pelupusan sedia ada. Selain dari itu kerajaan juga telah membelanjakan RM 17 juta untuk pembelian mini-incinerator yang berkeupayaan melupuskan sampah 5 hingga 20 ton sehari yang akan beroperasi di Langkawi, Labuan, Tioman dan Pangkor(Waste Not Asia 2001, Taipei, Taiwan). Sampah atau sisa pepejal merupakan bahan yang terhasil dari aktiviti manusia dan haiwan dimana ianya tidak lagi diperlukan dan ingin dilupuskan. Sisa pepejal juga boleh ditakrifkan sebagai bahan buangan hasil daripada aktiviti seharian

17 2 yang terdiri daripada sisa organik, kertas, surat khabar, plastik, botol, kaca dan lainlain lagi. Tanpa kita sedari, sebahagian besar sisa pepejal yang kita buang setiap hari adalah terdiri daripada bahan yang boleh dikitar semula. Kitar semula merupakan salah satu langkah untuk mengurangkan kadar penjanaan sisa pepejal. Walaupun kerajaan telah mengambil inisiatif dengan mengendalikan kempen-kempen kitar semula, masalah peningkatan penjanaan sampah masih belum dapat diatasi. Ini adalah kerana kesedaran tentang pentingnya kitar semula adalah sangat tipis di kalangan masyarakat. Sisa pepejal yang kita janakan setiap hari perlu diselenggarakan dengan sempurna bagi mengelakkan masalah pencemaran serta jangkitan penyakit. Di kawasan bandar, sisa pepejal diselenggarakan oleh kontraktor-kontraktor tempatan seperti Southern Waste Management, Alam Flora Sdn. Bhd. dan lain-lain lagi yang dilantik oleh Majlis Perbandaran Tempatan. Malangnya, perkara yang sama tidak dilaksanakan di kawasan luar bandar dimana penduduknya terpaksa menguruskan sendiri sisa pepejal yang mereka hasilkan dengan cara membakar, menanam atau membuangnya di kawasan-kawasan terbuka seperti di tepi-tepi jalan, sungai-sungai, kawasan semak dan lain-lain lagi. Berikutan dengan ini, masalah lain seperti pencemaran udara hasil dari pembakaran terbuka, masalah penyakit berjangkit seperti taun dan denggi boleh merebak. Sehubungan dengan ini, kajian dijalankankan untuk mendapatkan kadar penjanaan sisa pepejal dan faktor-faktor yang mempengaruhinya. Komposisi sisa pepejal yang dijanakan juga akan turut dikenalpasti. Daripada kajian yang dijalankan juga akan dapat mengenalpasti kaedah pengurusan sisa pepejal yang dilaksanakan oleh penduduk kampung serta masalah-masalah yang mereka hadapi.

18 3 1.2 Kenyataan Masalah Masyarakat luar bandar kebanyakannya kurang peka akan pentingnya pengurusan sisa pepejal yang teratur. Mereka beranggapan bahawa sisa yang mereka janakan sudah tidak lagi boleh digunakan serta tiada bahan berbahaya terkandung di dalamnya. Justeru itu, mereka terus mengekalkan tren penjanaan dan pengurusan sisa pepejal sepertimana yang diamalkan sebelum ini. Sungguhpun demikian, adalah tidak wajar sekiranya mereka dipersalahkan sepenuhnya. Mereka beranggapan sedemikian kerana mereka kurang diberi pendedahan serta mereka tidak diberi kemudahan untuk menguruskan sisa yang mereka janakan dengan betul. Berikutan dengan ini, adalah sangat penting penyelidikan serta kajian dijalankan untuk mengkaji kadar penjanaan dan komposisi sisa pepejal yang dijanakan oleh masyarakat luar bandar. Dengan cara ini, masalah-masalah yang timbul dapat dikenalpasti dan sekaligus memperoleh cara penyelesaiannya demi menjamin kebersihan alam sekitar serta kehidupan masyarakat yang lebih sejahtera. 1.3 Objektif Kajian Kajian penjanaan dan komposisi sisa pepejal di kawasan luar bandar ini mempunyai beberapa objektif tertentu yang menjadi garis panduan utama keseluruhan kajian iaitu ; i) Mendapatkan kadar penjanaan sisa pepejal di kawasan luar bandar. ii) Mengenalpasti komposisi sisa pepejal yang dijana. iii) Mengkaji hubung kait latar belakang penduduk kampung dengan kadar penjanaan sisa pepejal yang dijanakan.

19 4 1.4 Skop Kajian Kawasan yang dipilih untuk melaksanakan kajian adalah di Kampung Perpat Darat, Mukim 2, Rengit, Batu Pahat, Johor. Kajian dilakukan berdasarkan data yang diperoleh daripada 65 soal selidik dan 65 sampel sisa pepejal. Soal selidik dilakukan melalui borang soal selidik yang diedarkan seperti dalam Lampiran A untuk mengetahui latar belakang penduduk kampung. Sampel sisa pepejal akan ditimbang menggunakan alat penimbang berkeupayaan 10kg untuk mendapatkan berat sisa pepejal yang dijanakan dan pengasingan secara insitu akan dilakukan terhadap sampel tersebut untuk mendapatkan komposisi sisa pepejal tersebut.

20 5 BAB II KAJIAN LITERATUR 2.1 Pendahuluan Sampah atau sisa pepejal merupakan bahan yang terhasil dari aktiviti manusia dan haiwan dimana ianya ingin dilupuskan dan tidak lagi diperlukan (Peavy et.al., 1985). Sisa pepejal juga boleh ditakrifkan sebagai bahan buangan hasil daripada aktiviti seharian yang terdiri daripada sisa organik, kertas, surat khabar, plastik, botol, kaca dan lain-lain lagi selain daripada air sisa atau sisa yang dilepaskan ke udara. Pengurusan sisa pepejal adalah berkaitan dengan penjanaan, penyimpanan, pemungutan, pemindahan dan pengangkutan. Satu sistem yang sistematik perlu diadakan untuk memastikan perkhidmatan yang diberikan dapat mencapai tingkat perkhidmatan yang optimum terutamanya dalam pemungutan dan pengangkutan yang melibatkan peruntukan yang tinggi. Sistem pengurusan sisa pepejal juga penting bagi memastikan sisa yang dibuang tidak mengganggu kesejahteraan dan keharmonian alam sekeliling.

21 6 2.2 Pengkelasan Sisa Pepejal Pengkelasan adalah penting untuk mengenalpasti beberapa kriteria yang meliputi segala sumber, klasifikasi dan komposisinya. Ianya penting bagi menentukan operasi pengurusan sisa pepejal yang bakal dijalankan berkesan, teratur dan sistematik. Sisa pepejal dikategorikan kepada 4 bahagian utama iaitu sisa pepejal perbandaran (municipal solid waste), sisa berbahaya (hazardous waste), sisa pertanian (agricultural waste) dan sisa industri (industrial waste) Sisa Pepejal Perbandaran Sisa pepejal perbandaran melibatkan janaan dari kawasan-kawasan kediaman, taman perumahan, kawasan perkampungan, pejabat, institusi dan kawasan komersial. Kebanyakan sisa pepejal perbandaran terdiri daripada sisa-sisa dari rumah kediaman. Sisa-sisa perbandaran yang terhasil dari kawasan perumahan terdiri daripada sisa makanan, kertas, plastik, kaca dan sisa halaman (Mohd. Razman, et.al, 1993) Sisa perbandaran ini juga boleh dikatakan sebagai sisa yang terhasil daripada aktiviti seharian manusia yang meliputi sisa dari kawasan komersial. Sisa pepejal perbandaran yang dijanakan bergantung kepada beberapa faktor iaitu taraf hidup, kedudukan geografi, budaya dan jenis rumah.

22 Sisa Berbahaya Sisa berbahaya merupakan sisa atau kombinasi beberapa sisa yang dianggap berbahaya kepada manusia dan alam sekitar pada masa ini atau pada masa akan datang. Sisa berbahaya merupakan bahan yang mudah terbakar, menghakis, beracun atau mudah meletup. Sisa berbahaya juga dikenali sebagai sisa terjadual seperti yang disenaraikan oleh Jabatan Alam Sekitar. Sisa berbahaya juga perlu dilupuskan mengikut prosedur yang dinyatakan dalam Akta Kualiti Alam Sekeliling Ini bagi memastikan keselamatan manusia dan alam sekitar terjamin Sisa Pertanian Sisa pertanian terdiri daripada sisa tanaman dan najis haiwan ternakan. Sisa yang terhasil daripada pemprosesan makanan juga boleh dikategorikan sebagai sisa pertanian. Sumber utama sisa pertanian adalah ladang-ladang pertanian, kawasan ternakan dan kilang-kilang memproses makanan Sisa Industri Sisa Industri merupakan sisa yang dijanakan hasil daripada aktiviti perindustrian serta perkilangan. Contoh komponen yang dijanakan ialah sampah sarap, debu, habuk, sisa pembinaan dan sisa-sisa berbahaya.

23 8 2.3 Sumber Sisa Pepejal Secara umumnya terdapat 5 sumber utama penjanaan sisa pejal. Jadual 2.1 menunjukkan sumber dan janaan yang dihasilkan. Jadual 2.1: Sumber dan jenis sisa pepejal yang terjana Sumber Aktiviti dan Lokasi Jenis Janaan Kawasan Kediaman Komersil dan perbandaran Kawasan Terbuka Industri Pertanian Kediaman keuarga tunggal dan multi keluarga, apartmen, flat Stor simpanan, restoran, pasar, pejabat, hotel, kedai cetak, kedai membaiki mesin, hospital, institusi pengajian dan lain-lain Lorong-lorong jalan, taman pertanian, kawsan rekreasi, pantai Sama seperti di atas, pembinaan perilangan, pembuatan jenis ringan dan berat, refineries, loji kimia, lumbering, pembalakan, perlombongan Makanan mentah, dusun, kilang, perladangan atau kawasan penternaan, ladang pertanian Sampah-sara,sisa makanan, abu, arang, kaca Sisa makanan, sampah sarap, sisa binaan, sisa khusus, sisa berbahaya Sampah sarap taman, kertas, plastik, kaca dan tin Sama seperti di atas, sisa makanan, sampah sarap, sisa pembinaan, sisa khusus dan berbahaya Sisa makanan busuk, sampah sarap, sisa berbahaya, sisa pertanian, sisa toksid. (Sumber: Peavy, et.al, 1985)

24 9 2.4 Kandungan Sisa Pepejal Kandungan sisa pejal terbahagi kepada dua bahagian iaitu kimia dan fizikal. Unsur-unsur yang terkandung dalam sisa pejal amat penting bagi menentukan tahap keaktifan sisa tersebut Kandungan Kimia Kandungan kimia terdiri daripada kombinasi bahan terbakar dan tidak terbakar. Ianya juga terdiri daripada peratus karbon(c), hidrogen (H), oksigen (O), nitrogen (N) dan sulfur (S). Sisa pepejal yang dihasikan mengandungi kandungan tenaga yang tinggi. Setiap sisa mempunyai kandungan tenaga yang berbeza. Ia bergantung kepada kandungan kimia yang terkandung di dalam sisa tersebut. Tenaga yang terkandung di dalam sisa pepejal yang terhasil juga mampu menjadi bahan bakar. Jadual 2.2 menunjukkan kandungan tenaga yang terkandung di dalam setiap komponen sisa pepejal perbandaran Kandungan Fizikal Di Malaysia, jumlah sisa yang dijanakan berbeza dari satu komponen dengan komponen yang lain. Sisa organik contohnya dijanakan lebih daripada komponen sisa yang lain. Jumlah setiap komponen sisa yang dijanakan juga berbeza mengikut kawasan. Ini adalah disebabkan oleh faktor ekonomi dan latar belakang penduduk. Jadual 2.3 menunjukkan komposisi sisa pepejal yang dijanakan oleh beberapa buah bandar di Malaysia. Dapat dilihat bahawa sisa organik dijanakan pada kadar jumlah

25 10 yang lebih tinggi di kawasan luar bandar berbanding dengan jumlah yang dijanakan di kawasan bandar. Jadual 2.2: Kandungan tenaga yang terkandung di dalam setiap komponen sisa pepejal perbandaran Komponen Sisa Makanan Kertas Kadbod Plastik Tekstil Getah Kulit Sisa Kebun Kayu Organik Kaca Tin Logam tanpa ferrous Logam berferrous Habuk, abu, dll MSW Baki (%) Tenaga (kj/kg) Julat Tipikal Julat Tipikal (Sumber: Peavy, et.al, 1985) Jadual 2.3:Komposisi sisa pepejal di beberapa buah bandar di Malaysia Kawasan Organik Kertas Plastik Besi Lain-lain Kuala Lumpur(Bandar) Seremban (Semi Bandar) Muar (Luar Bandar) (Sumber:Malaysian Nature Society)

26 11 Kandungan lembapan dan ketumpatan merupakan sifat fizikal penting dalam sisa pepejal dimana setiap komponen mempunyai nilai ketumpatan dan kandungan lembapan yang berbeza. Sisa yang dijanakan di Malaysia mengandungi sisa organik yang banyak dengan kadar lembapan yang tinggi dan ketumpatan melebihi 200kg/m 3 (Waste Not Asia 2001, Taipei, Taiwan). Jadual 2.4 menunjukkan kandungan lembapan sisa bandaran, mankala Jadual 2.5 menunjukkan ketumpatan sisa bandaran. Jadual 2.4: Kandungan lembapan sisa bandaran Komponen Kandungan Lembapan (%) Julat Tipikal Sisa makanan Kertas Kadbod Plastik Tekstil Getah Kulit Sisa Kebun Kayu Organik Kaca Tin Logam tanpa ferrous Logam berferrous Habuk, abu dll MSW (Sumber: Peavy, et.al, 1985)

27 12 Jadual 2.5: Ketumpatan sisa bandaran Komponen Kandungan Ketumpatan (%) Julat Tipikal Sisa makanan Kertas Kadbod Plastik Tekstil Getah Kulit Sisa Kebun Kayu Organik Kaca Tin Logam tanpa ferrous Logam berferrous Habuk, abu dll MSW Dipadatkan Tidak dipadatkan (Sumber: Peavy, et.al, 1985) 2.5 Faktor-faktor yang Mempengaruhi Penjanaan Sisa Pepejal Terdapat beberapa faktor yang dapat dikenalpasti yang mempengaruhi penjanaan sisa pepejal iaitu: a) Musim b) Sikap Masyarakat

28 13 c) Ciri-ciri penduduk d) Keadaan Ekonomi Musim Di Malaysia, kadar penjanaan sisa pepejal banyak dipengaruhi oleh faktor musim seperti musim perayaan, musim buah-buahan dan sebagainya. Pada kebiasaannya, kadar penjanaan sisa pepejal akan meningkat apabila tiba musimmusim ini. Di musim perayaan contohnya, aktiviti penyediaan juadah dan menghias rumah akan dilakukan. Dalam penyediaan juadah, masyarakat luar bandar masih mengekalkan penggunaan kelapa biji. Dengan itu, sabut dan tempurung kelapa akan lebih banyak dijanakan. Semasa menghias rumah, perabot serta hiasan yang lama akan ditukar dengan yang baru dimana perabot yang lama akan dibuang dan ini menyebabkan pertambahan sisa yang dijanakan. Di musim buah-buahan pula, sisa daripada kulit buah-buahan akan lebih banyak dijanakan daripada kebiasaanya. Kulit buah durian terutamanya menyumbang kepada peningkatan berat sisa yang dijanakan Sikap Masyarakat Mentaliti atau sikap masyarakat adalah berbeza diantara setiap individu dan sukar diramal. Kesedaran dan sikap bertanggungjawab merupakan elemen penting

29 14 dalam penjanaan serta pengurusan sisa pepejal. Sekiranya masyarakat mempunyai kesedaran akan kepentingan kitar semula serta mengurangkan pembaziran, janaan sisa sudah pasti dapat dikurangkan Ciri-ciri penduduk Penjanaan sisa pepejal juga turut dipengaruhi oleh ciri-ciri penduduk. Pada kebiasaannya, janaan sisa daripada kawasan yang terdiri daripada penduduk berpendapatan tinggi adalah lebih banyak berbanding dengan janaan sisa daripada kawasan yang terdiri daripada penduduk berpendapatan rendah. Golongan yang berpendapatan tinggi kebanyakannya mengamalkan gaya hidup mewah dan lebih berbelanja dimana pembaziran tidak dititik beratkan dan hasilnya, lebih banyak sisa pepejal dijanakan. Berbanding dengan penduduk berpendapatan rendah yang sentiasa mengamalkan budaya berjimat cermat dan ini secara tidak langsung mengurangkan janaan sisa pepejal mereka Keadaan ekonomi Keadaan ekonomi sesebuah negara juga mempengaruhi kadar penjanaan dan komposisi sisa pepejal yang dihasilkan. Jadual 2.6 menunjukkan komposisi sisa pepejal yang dijanakan oleh beberapa buah kawasan di sekitar Kuala Lumpur. Dapat dilihat bahawa faktor pendapatan mempengaruhi kadar penjanaan sisa bagi setiap komponen sisa yang dijanakan.

30 15 Selain daripada faktor pendapatan tinggi, kemajuan sains dan teknologi sesebuah masyarakat juga turut menyumbang kepada penjanaan sisa pepejal yang tinggi. Ini dapat dilihat daripada industri pemprosesan bahan mentah kepada barangan pengguna dimana kilang-kilang menjanakan jumlah sisa pepejal yang tinggi hasil daripada produksi barangan mereka. 2.6 Pengurusan Sisa Pepejal Sistem pengurusan sisa pepejal boleh dibahagikan kepada 2 bahagian iaitu sistem pengurusan sisa pepejal di kawasan bandar dan sistem pengurusan sisa pepejal di kawasan luar bandar Sistem Pengurusan di Kawasan Bandar Pada kebiasaannya, sistem pengurusan sisa pepejal di Malaysia dipertanggungjawabkan kepada Pihak Berkuasa Tempatan. Operasi pemungutan dan pengurusan sisa pepejal bergantung kepada perkhidmatan yang disediakan bagi sesuatu kawasan. Di Negeri sembilan, Melaka dan Johor contohnya, pengurusan sisa pepejal diswastakan sepenuhnya kepada Southern Waste Management Sdn. Bhd. Rajah 2.1 menunjukkan elemen fungsian pengurusan sisa pepejal.

31 16 Jadual 2.6: Komposisi sisa pepejal di beberapa kawasan di sekitar Kuala Lumpur Sumber A B C D E (%) (%) (%) (%) (%) Organik Kertas Surat Kabar Kertas Berkualiti Tinggi Kertas tidak rata Plastik (rigid) Plastik (film) Plastik (foam) Pampers Kain Kulit/Getah Kayu Sisa Laman Kaca (tidak berwarna) Kaca (berwarna) Ferrous Non-ferrous Aluminium Bateri (sisa berbahaya) Habuk Lain-lain organik Lain-lain bukan organik Lain-lain A - Perumahan Berpendapatan Tinggi D - Komersil B - Perumahan Berpendapatan Sederhana E - Institusi C - Perumahan Perpendapatan Rendah (Sumber: Sivapalan, Muhd Noor, Kamaruzzaman, Abdul Halim, 2003)

32 17 Penjanaan Sisa Penyimpanan Pemungutan Pengangkutan Pemprosesan & Guna Semula Pelupusan Rajah 2.1: Elemen Fungsian Kaedah-kaedah Pemungutan Sisa Pepejal Kaedah-kaedah pemungutan sisa pepejal bergantung kepada cara pemungutan sisa pepejal diangkut dari kawasan perumahan ke lori pengangkut sampah. Antara kaedah yang digunakan ialah: i) Pemungutan di lorong-lorong Bekas atau tong-tong sampah diletakkan di lorong-lorong. Sampah diambil oleh pekerja pemungut sampah tanpa perlu masuk ke dalam kawsam halaman rumah.

33 18 ii) Pemungutan di kawasan halaman rumah Bekas sampah diambil di halaman rumah. Setelah bekas sampah dikosongkan di kawasan halaman rumah oleh pemungut sampah, bekas sampah akan diletakkan semula di tempat asalnya. iii) Pengutipan di kawasan belakang rumah Sampah dipungut dan dikumpulkan daripada beberapa buah rumah. Kemudian sampah-sampah dimasukkan ke lori pengumpul sampah Jenis- jenis Sistem Pemungut Sisa Pepejal Terdapat 2 jenis sistem pemungut sampah yang dipraktikkan iaitu Sistem Bekas Angkut (Hauled Container System,HCS) dan Sistem Bekas Pegun (Stationary Container System, SCS) Sistem Bekas Angkut (Hauled Container System, HCS) Sistem bekas diangkut (Hauled Container, HCS) merupakan salah satu daripada sistem pemungtan sampah yang diaplikasikan di Malaysia. Bekas sampah akan diangkut ke tapak pelupusan, dikosongkan dan dihantar semula ke lokasi asal bekas atau ke lokasi baru. Pada kebiasaannya, sistem ini diaplikasikan untuk kawasan yang mempunyai kadar penjanaan sisa yang tinggi.

34 19 Operasi mengangkut bekas sisa dilakukan dengan menggunakan kenderaan tertentu seperti: i. Kenderaan pengangkut jenis trailer ii. Kenderaan pengangkut jenis kerangka condong iii. Kenderaan pengangkut jenis trak angkat Terdapat 2 cara operasi pengangkutan dijalankan iaitu: i. Cara Biasa Lori Pengangkut (tanpa) muatan mengambil bekas penyimpan yang penuh dengan sisa dan terus dibawa ke tapak pelupusan sampah dan bekas tersebut akan dikosongkan. Bekas yang telah dikosongkan akan dihantar semula ke lokasi asalnya. ii. Cara Pertukaran Bekas Cara ini melibatkan lori pengangkut (dengan bekas penyimpan kosong) menukar bekas penyimpan yang telah penuh dengan sampah ke lokasi asal dengan bekas kosong yang sedia ada dibawa. Setelah bekas tersebut kosong, lori pengangkut sampah tersebut akan pergi ke lokasi pemungutan sampah yang lain dan proses yang sama akan diulang. Kaedah ini biasanya digunakan untuk pemungutan sisa pejal di kawasan pasar dan pusat membeli-belah.

35 Sistem Bekas Pegun ( Stationary Container System, SCS) Sistem Bekas Pegun (Stationary Container System, SCS) merupakan system yang digunakan untuk memungut sisa pejal yang tidak berubah. Bekas kosong diletakkan pada tempat sisa pepejal dijanakan dan apabila bekas telah penuh, bekas tersebut akan diubah ke lorong-lorong untuk dikosongkan. Sebagai contoh, tong sampah beroda digunakan secara meluas untuk memindahkan sampah sarap daripada lokasi penjanaan (seperti gerai atau kawasan flat) ke dalam trak atau lori. Sistem ini menjimatkan kos, masa dan mengurangkan kadar kecederaan yang sering dialami oleh pekerja ketika operasi pemungutan sampah dijalankan Sistem Pengurusan di Kawasan Luar Bandar Sistem pengurusan sisa pepejal yang dilaksanakan di kawasan luar bandar berbeza dengan sisitem yang dilaksanakan di bandar. Kebiasaannya, masyarakat setempat menguruskan sisa pepejal mereka sendiri kerana tiada pihak yang dipertanggungjawabkan untuk menguruskan sisa terbabit. Beberapa kaedah pengurusan sisa pepejal yang diamalkan oleh masyarakat luar bandar ialah penanaman, pembakaran dan pemerunan(pereputan).

36 Penanaman Penanaman merupakan salah satu kaedah melupuskan sisa pepejal yang diamalkan oleh masyarakat luar bandar. Sebuah lubang yang berukuran kira-kira 2m panjang x 2m lebar x 2m tinggi akan disediakan bagi setiap rumah kediaman. Sisa pepejal akan dikumpulkan di dalam lubang berkenaan dan akan di kambus dengan tanah setelah ia penuh, dan lubang yang baru akan disediakan. Dianggarkan, lubang yang disediakan dapat menampung sisa pepejal yang terjana dalam jangkamasa 6 bulan, bergantung kepada kadar penjanaan bagi sesebuah rumah. Pada kebiasaannya, lubang akan disediakan di bahagian belakang rumah kediaman. Walaubagaimanapun, sistem ini kurang sesuai untuk kawasan yang mengalami masalah banjir kerana, dimusim banjir, air hujan akan memenuhi lubang serta membawa bersama sisa apabila ia melimpah. Masalah pembiakan nyamuk, lalat serta tikus turut timbul disebabkan sisa tidak disimpan dengan rapi. Selain itu, sistem ini turut mengundang kepada pensemaran air bumi kerana tiada kawalan air larut lesap Pembakaran Pembakaran merupakan kaedah melupuskan sisa pepejal yang paling meluas diaplikasikan oleh masyrakat luar bandar. Ini adalah kerana sisa yang dijanakan dapat dilupuskan dalam jangkamasa yang singkat. Pembakaran sisa akan dilakukan setiap hari atau dihujung minggu, bergantung kepada janaan sisa pepejal. Sisa pepejal yang dibakar terdiri daripada sisa halaman, kertas, plastik, botol plastik dan sisa organik.

37 22 Kelemahan sistem ini adalah ia mengakibatkan pencemaran udara kerana pembakaran dilakukan secara terbuka. Pembakaran terbuka akan membebaskan gasgas beracun seperti oksida nitrogen, oksida karbon, pelbagai hidrokarbon dan juga bahan zarahan dalam bentuk pepejal atau cecair. Bahan-bahan yang dibebaskan ini boleh mendatangkan mudarat kepada hidupan sekeliling seperti masalah pernafasan, penglihatan serta merosakkan tanaman Pemerunan (Pereputan) Pemerunan dilakukan dengan mengumpulkan sisa di kawasan-kawasan tertentu. Sisa tanaman atau sisa pertanian contohnya akan dikumpulkan di pangkalpangkal pokok dengan tujuan untuk mendapatkan manafaat baja kompos yang akan terhasil daripada pemerunan sisa berkenaan. Dengan cara ini baja kompos yang dihasilkan dapat memberi kesuburan kepada pokok-pokok tersebut. 2.7 Pengurangan Sisa Pepejal Sebagaimana yang kita sedia maklum, kadar janaan sisa pepejal meningkat dari hari ke hari. Penduduk Malaysia menjanakan tan metrik sisa setiap hari. Bagi Johor sahaja mencatatkan purata 2000 tan metrik sisa pepejal sehari. Masalah ini perlu ditangani memandangkan negara kita kekurangan tapak untuk menyediakan tapak pelupusan sanitari. Antara cara yang berkesan untuk sedikit sebanyak mengurangkan masalah ini adalah melalui kaedah 3R iaitu pengurangan (reduce), guna semula (reuse) dan kitar semula (recycle). Kaedah ini sekaligus dapat mengurangkan kos pengurusan sisa pepejal, menjimatkan sumber alam semulajadi serta memelihara alam sekitar.

38 Pengurangan (Reduce) Pengurangan adalah aktiviti menghadkan jumlah penghasilan sisa. Contoh aktiviti pengurangan ialah dengan mengurangkan pembelian barangan bagi mengelakkan penghasilan lebih banyak sampah. Pembelian barang secara pukal juga turut dapat mengurangkan sisa hasil dari pembungkusan serta menjimatkan kos pembelian Guna Semula (Reuse) Guna semula merupakan aktiviti menggunakan semula bahan terpakai untuk kegunaan lain. Contohnya ialah dengan menggunakan semula beg plastik dari pasaraya untuk membungkus sisa sebelum dibuang. Botol air mineral boleh digunakan untuk menyimpan air masak, ataupun dipotong separuh untuk dijadikan pasu mengikut kreativiti individu Kitar Semula (Recycle) Kitar semula merupakan proses dimana bahan-bahan terpakai akan diproses semula bagi menghasilkan bahan-bahan baru. Proses ini bukan sahaja dapat mengurangkan kadar penjanaan, bahkan turut dapat menjimatkan sumber asli dan tenaga. Antara bahan yang boleh dikitar semula ialah kertas, plastik, kaca aluminium dan lain-lain lagi. Cara paling mudah untuk melaksanakan kitar semula ini adalah dengan hanya menghantar barangan yang dikumpulkan untuk kitar semula ke pusat

39 24 kitar semula yang terdapat di seluruh negara. Proses yang seterusnya akan dijalankan oleh pihak-pihak tertentu. Terdapat lebih daripada 15 ribu tong kitar semula disediakan dan lebih daripada 700 pusat kitar semula di seluruh negara. Kemudahan ini terdapat di sekolah, stesen minyak, pusat membeli-belah, kawasan-kawasan perumahan, pejabat-pejabat kerajaan, dan tempat awam. 2.8 Pelupusan Sisa Pepejal Tapak Pelupusan Sanitari Tapak pelupusan sanitari merujuk kepada kemudahan kejuruteraan yang direkabentuk untuk pelupusan sisa pepejal dan beroperasi untuk meminimakan kesan terhadap alam sekitar dan kesihatan awam (Tchobanoglous et al., 1993). Antara aspek-aspek yang dipentingkan dalam pengurusan di tapak pelupusan sanitari adalah pengawalan gas, pemantauan dari segi alam sekitar, pengurusan air larut lesap, operasi tapak pelupusan, rekabentuk tapak pelupusan dan penutupan tapak pelupusan. Rajah 2.2 menunjukkan keratan tapak pelupusan sanitari.

40 Stormwater drainage system Capping layer and turfing Daily compacted waste fill Leachate drainage system Gas collection and treatment system Composite liner (HDPE geomembrane, geotextile, clay) Internal leachate sump filled with drainage gravel 8 Leachate collection and piping system 9 Leachate pumps 10 Leachate treatment plant 11 Wetlands for effluent polishing 12 Discharge pipeline to Sungai Tiram 13 Sungai Tiram discharge point Rajah 2.2 : Tapak pelupusan sanitari (Sumber: Southern Waste Management)

41 26 BAB III METODOLOGI 3.1 Pendahuluan Metodologi dirangka bagi memastikan objektif dan matlamat kajian berjaya diperoleh. Perancangan yang teratur dan strategi yang tepat membantu perolehan data dan maklumat yang tepat. Rajah 3.1 menunjukkan carta alir yang menerangkan secara ringkas metodologi yang diaplikasikan secara berperingkat bagi kajian yang dijalankan.. Kajian Awal Temubual, Soal selidik dan Penimbangan sisa Penganalisaan Data menggunakan SPSS (Statistical Package for Social Science) Keputusan dan Cadangan Rajah 3.1: Carta alir proses kajian dijalankan

42 Kajian Awal Kajian awal merupakan proses untuk mendapatkan gambaran awal serta mengenal pasti masalah dan skop kajian. Kajian awal melibatkan proses pembacaan, perbincangan dan pemerhatian. Pemilihan kawasan kajian turut ditentukan diperingkat ini Temubual, Soal selidik dan Penimbangan sisa Bagi mendapatkan data serta informasi tentang kajian, temubual dilaksanakan dengan penduduk di kawasan kajian serta pihak-pihak yang berkaitan. Bagi tujuan mendapatkan data untuk penganalisaan, borang soal selidik (sila rujuk Lampiran A) disediakan yang mengandungi soalan-soalan berkaitan latar belakang, aktiviti, komposisi sisa yang dijanakan, pendapat tentang masalah semula dan aktivit kitar semula. Rajah 3.2 menunjukkan alat penimbang berkeupayaan 10kg yang digunakan bagi tujuan mendapatkan jumlah sisa yang dijanakan bagi sesebuah rumah. Penimbangan sisa secara insitu semasa soal selidik dijalankan. Rajah 3.2: Alat penimbang berkeupayaan 10kg

43 Keputusan dan Cadangan Data-data yang diperoleh daripada kajian lapangan dikumpulkan, diproses dan dianalisa. Daripada keputusan yang diperoleh, rumusan dan cadangan dapat dikemukakan dan perlu dipastikan hasil kajian adalah selaras dengan objektif asal kajian. 3.2 Kaedah Penganalisaan Data dan Maklumat Data yang dikumpul melalui proses soal selidik dan penimbangan sisa dianalisis dengan menggunakan pakej software SPSS (Statistical Package for Social Science). Data dari 65 sampel borang soal selidik dianalisis. Penganalisaan data dibahagikan kepada dua bahagian iaitu pembentukan model analisis dan analisis kuantitatif Model Analisis Kajian yang dilakukan bertujuan untuk mengkaji kaitan antara ciri-ciri latar belakang penduduk dan faktor-faktor yang mempengaruhi penjanaan sisa dengan jumlah penjanaan sisa yang dihasilkan. Model matematik yang digunakan merujuk kepada model jangkaan (predictive). Memandangkan keberkesanan serta kesesuaian bagi model tersebut, teknik regresi digunakan.

44 29 Hasil keputusan akan dipersembahkan dalam bentuk carta pai, graf palang dan dalam bentuk jadual. Melalui kaedah ini, penilaian keputusan dapat dilakukan dengan mudah dan mudah difahami Analisis Kuantitatif Analisis kuantitatif dilakukan dengan memastikan data yang dikumpulkan mempunyai taburan yang sekata. Ini bertujuan supaya tiada nilai-nilai ekstrim yang akan menyebabkan pencongan (biasan) dan ketidakpastian dalam analisis. Analisis regreasi berganda dijalankan bagi mencari parameter yang paling mempengaruhi penjanaan sisa pepejal. Kajian dilakuakan terhadap faktor-faktor yang berkemungkinan mempunyai hubungkait dengan kadar penjanaan sisa pepejal dan membincangkan keputusan analisis regreasi. Secara umumnya, faktor-faktor yang mempengaruhi penjanaan sisa dilihat dari segi koefisien kolerasi (r) iaitu: a) Untuk mendapatkan hubungan dan perkaitan antara penjanaan sisa dengan faktor latar belakang dan tabiat pemakanan. b) Nilai r berbeza antara 1 hingga 1. c) Nilai r yang tinggi iaitu menghampiri 1 atau 1 menunjukkan pengaruh yang kuat. d) Nilai negatif (-ve) menunjukkan hubungan yang berkadar terus. e) Nilai r yang bersamaan dengan 0 menunjukkan tiada hubungan antara penjanaan sisa dengan faktor yang dianalisis. Bagi menentukan wujudnya hubungan antara parameter bersandaran dengan parameter tidak bersandaran, ujian t, kolerasi penentuan (r 2 ) dibuat untuk

45 30 menentukan nilai keertiannya (significance). Ujian dibuat bagi memastikan hubungan yang didapati mewakili populasi dan membuktikan hipotesis. Nilai keertian 0.01 adalah dianggap sebagai nilai yang kuat. 3.3 Kawasan Kajian Pendahuluan Kajian penjanaan dan komposisi sisa pepejal ini dijalankan di Kampung Perpat Darat, Mukin XI Rengit, Batu Pahat, Johor. Kampung ini terdiri daripada tiga buah kampung rangkaian iaitu Kg. Parit Perpat Darat, Kg. Lapis Perpat dan Kg. Parit Haji Abdul Rahman. Soalselidik dan penimbangan sisa dilaksanakan di ketigatiga buah kampung rangkaian dan pemilihan rumah dilakukan secara rawak. Pemilihan kampung ini bagi tujuan kajian adalah kerana perkampungan ini terletak di kawasan luar banda dan penduduknya masih mengekalkan cara hidup tradisional termasuklah pengurusan sisa pepejal mereka Latar Belakang Penduduk Kampung Kg. Perpat Darat mula diterokai pada tahun Ia merupakan salah satu daripada mukim di kawasan Rengit, Batu Pahat, Johor. Daripada temubual dan Maklumat Ringkas Kampung 2005 yang diperoleh daripada Ketua Kampung iaitu En. Jasni bin Samsudin, kampung ini terdiri daripada 202 buah rumah

46 31 yang dihuni oleh 1214 penduduk. Antara pekerjaan penduduk kampung ialah berkebun, berniaga, mengambil upah memungut hasil kebun, bekerja di kilang, pegawai kerajaan dan juga menjalankan perusahaan industri ringan Kemudahan Asas Kampung Perpat Darat dilengkapi dengan kemudahan asas yang mencukupi untuk setiap penduduknya. Antara kemudahan asas yang terdapat di kampung ini ialah jalan berturap yang menghubungkan kampung ini dengan kampung-kampung bersebelahan dan jalan raya utama, bekalan elektrik, bekalan air, talian telefon, masjid, sekolah, tabika, Balai Masyarakat, dewan serbaguna, gelanggang permainan, jambatan, dan tanah perkuburan Sistem Pengurusan Sisa Pepejal Hampir keseluruhan penduduk di kampung ini masih melupuskan sisa pepejal mereka secara tradisional iaitu dengan cara membakar atau menanam di kawasan yang disediakan. Mereka berpendapat bahawa sisa dapat dilupuskan dengan lebih mudah melalui kaedah pembakaran. Rajah 3.3 menunjukkan aktiviti pembakaran sisa yang dipraktikkan oleh penduduk kampung. Pembakaran sisa dilakukan setiap hari atau dalam lingkungan 4 kali seminggu bergantung kepada jumlah sampah yang dijanakan. Kekerapan pembakaran sampah ini adalah untuk mengelakkan bau busuk sekiranya sisa kumpulkan dalam jangkamasa yang panjang. Masalah yang dihadapi ialah pembakaran sisa tidak dapat dilaksanakan sekiranya hari hujan. Walaubagaimanapun, kaedah pembakaran ini adalah tidak sesuai kerana amalan pembakaran secara terbuka sememangnya menyumbang kepada masalah pencemaran udara.

47 Rajah 3.3: Aktiviti pembakaran sisa pepejal. 32

48 33 BAB IV ANALISIS DAN KEPUTUSAN 4.1 Pendahuluan Bab ini membincangkan analisa data yang diperoleh dari data 65 soalselidik yang telah dijalankan di kawasan kajian. Contoh borang soalselidik yang digunakan dilampirkan pada Lampiran A. Tujuan penganalisaan adalah untuk mendapatkan komposisi dan purata kadar penjanaan sisa pepejal bagi kawasan kajian serta faktor yang menghubungkan antara penjanaan sisa pepejal dengan latar belakang penduduk. Bab ini turut membincangkan kajian tentang latar belakang penduduk dan masalah berkaitan pengurusan sisa pepejal dikawasan kajian daripada perspektif responden yang soalselidik. 4.2 Analisis Latarbelakang Penduduk Latar belakang penduduk dianalisis berdasarkan beberapa aspek daripada hasil daripada soalselidik. Berikut adalah aspek-aspek yang dianalisis iaitu jantina

49 34 umur, agama, keturunan, saiz keluarga, tahap pendidikan, pekerjaan, pendapatan keluarga dan jangka masa menetap. Hasil soalselidik menunjukkan 100% penduduk yang disoalselidik adalah berketurunan Melayu dan beragama Islam. Jumlah responden lelaki adalah lebih ramai berbanding responden perempuan iaitu seramai 37 responden lelaki dan 28 responden perempuan. Rajah 4.1 menunjukkan peratus penduduk yang disoalselidik mengikut jantina. Peratus Soalselidik Penduduk Mengikut Jantina 43% 57% lelaki perempuan Rajah 4.1:Peratus penduduk yang disoalselidik mengikut jantina. Majoriti penduduk yang disoalselidik adalah dalam lingkungan 31 hingga 55 tahun iaitu seramai 35 orang yang merupakan ketua keluarga yang lebih arif memberi maklumat untuk temubual disoalselidik. Semasa soalselidik dijalankan, penulis memastikan penduduk yang disoalselidik adalah daripada individu yang lebih arif didalam sesebuah keluarga bagi memastikan data yang diperoleh lebih bermutu. Responden yang berumur dalam lingkungan 55 tahun ke atas adalah seramai 25 orang, responden yang berumur dalam lingkungan 26 hingga 30 tahun

50 35 adalah seramai 3 orang, hanya seorang responden yang berumur dalam lingkungan 20 hingga 25 tahun dan seorang dalam lingkungan 20 tahun ke bawah. Rajah 4.2 menunjukkan peratus responden yang disoalselidik mengikut umur. Peratus Soalselidik Penduduk Mengikut Umur 5% 2% 2% 38% 53% < 20 thn thn thn thn >55 thn Rajah 4.2: Peratus penduduk yang disoalselidik mengikut umur. Seramai 57 orang responden telah berkahwin, 6 orang responden masih bujang dan 2 orang responden berstatus janda. Faktor perkahwinan sedikit sebanyak mempengaruhi kadar penjanaan sisa pepejal. Golongan yang sudah berkahwin dan berkeluarga akan menjanakan lebih banyak sisa disebabkan aktiviti harian mereka yang lebih kerap memasak, mengemas dan berbelanja berbanding dengan golongan bujang. Golongan yang sudah berkeluarga amnya lebih gemar untuk memasak di rumah daripada makan di luar kerana cara ini adalah lebih menjimatkan serta dapat mengurangkan kos perbelanjaan harian. Manakala golongan bujang atau yang belum berkahwin lebih gemar untuk makan diluar. Rajah 4.3 menunjukkan kekerapan penduduk makan diluar dalam seminggu. Hasil menunjukkan 63% daripada responden jarang-jarang makan diluar dalam seminggu. Ini kerana mereka lebih gemar untuk menyediakan sendiri hidangan dengan memasak dirumah.

51 36 Kekerapan Penduduk Makan di luar Dalam Seminggu 14% 3% 20% 63% 4-7 kali 1-3 kali jarang-jarang tidak pernah Rajah 4.3: Kekerapan penduduk makan diluar dalam seminggu. Daripada 65 responden yang ditemubual, hanya 2 orang responden yang mempunyai tahap pendidikan hingga ke peringkat diploma. Manakala 36 orang responden di peringkat sekolah menengah. Selebihnya iaitu seramai 27 orang responden hanya mendapat pendidikan di sekolah rendah dan sekolah arab. Hal yang sedemikian berlaku kerana majoriti penduduk merupakan penduduk asal yang kurang mendapat pendedahan awal tentang kepentingan pendidikan. Selain dari itu, faktor ekonomi juga turut menyumbang kepada senario ini. Sungguhpun demikian, hampir keseluruhan responden yang disoalselidik peka tentang isu alam sekitar terutamanya kegiatan kitar semula. Jadual 4.1 menunjukkan tahap pendidikan penduduk yang disoalselidik. Jadual 4.1: Tahap Pendidikan Penduduk yang Disoalselidik Tahap Pendidikan Bilangan (orang) Bilangan (%) Sekolah Menengah Diploma Ijazah Sarjana Muda Lepasan Ijazah Lain-lain

52 37 Bilangan penghuni dalam seunit rumah penduduk yang ditemubual diterangkan dalam Rajah 4.4. Hasil menunjukkan bahawa 49% mempunyai ahli keluarga seramai 1 hingga 5 orang, 43% mempunyai ahli keluarga seramai 6 hingga 9 orang dan 8% mempunyai ahli keluarga melebihi 9 orang. Saiz Keluarga Penduduk yang Ditemubual 8% 49% 43% 1-5 org 6-9 org > 9 org Rajah 4.4: Saiz keluarga penduduk yang disoalselidik. Hasil soalselidik menunjukkan sebilangan besar responden yang ditemubual tergolong dalam kategori penduduk miskin dimana tahap pendapatan dibawah RM 1500 seperti yang tercatat di dalam pra syarat permohonan bantuan bagi Program Rakyat Termiskin (PPRT). Sebanyak 2% berpendapatan kurang daripada RM 300, 38% berpendapatan RM 301 hingga RM 500, 32% berpendapatan RM 501 hingga RM Manakala jumlah peratusan penduduk yang memeliki pendapatan RM 1001 hingga RM 2000 adalah sebanyak 5% dan 3% berpendapatan melebihi RM Rajah 4.5 menunjukkan pecahan pendapatan penduduk yang disoalselidik.

53 38 Pecahan Pendapatan Penduduk yang Disoalselidik 5% 3% 22% 32% 38% < RM300 RM301-RM500 RM501-RM1000 RM1001-RM2000 >RM2000 Rajah 4.5: Pendapatan penduduk yang disoalselidik. 4.3 Penjanaan Sisa Pepejal Bagi mendapatkan kadar penjanaan sisa pepejal di kawasan kajian, pengiraan dilakukan berdasarkan berat sisa yang ditimbang semasa kajian lapangan. Berat sisa akan dibahagikan dengan jumlah hari sisa dikumpul. Hasil dari kajian lapangan yang dijalankan, jumlah sisa pepejal yang ditimbang daripada 65 buah rumah ialah kg. Di anggarkan jumlah ahli dalam sebuah rumah adalah 4.4 orang/rumah. Berikut adalah pengiraan bagi mendapatkan kadar purata penjanaan sisa pepejal bagi setiap individu di kawasan kajian: Kadar Purata Penjanaan Sisa Pepejal (seorang) = berat sisa sehari sampelx4.4org/rumah = x 4.4 = 0.40 kg/hari/org

54 39 Hasil keputusan menunjukkan kadar purata penjanaan sisa pepejal bagi setiap penduduk ialah 0.40 kg/hari/orang. Nilai ini boleh diterima memandangkan nilai ini adalah kurang daripada kadar penjanaan sisa di kawasan bandar di Malaysia iaitu kg/hari/orang (Southern Waste Management). Hasil keputusan turut dibandingkan dengan kajian terdahulu dimana kadar purata penjanaan sisa pepejal bagi kawasan luar bandar ialah kg/hari/orang.(izarida, 2004). Dapat dilihat tren penjanaan sisa pepejal bagi kawasan luar bandar bagi kajian ini dan kajian terdahulu tidak menunjukkan perbezaan yang ketara. 4.4 Komposisi Penjanaan Sisa Pepejal Hasil daripada penimbangan dan pengasingan sisa pepejal yang dijalankan secara insitu diringkaskan dalam Rajah 4.6. Dapat dilihat komponen yang mempunyai jumlah tertinggi dalam sisa harian yang dijanakan adalah sisa organik iaitu sebanyak 63 %. Nilai ini boleh dikaitkan dengan aktiviti penduduk dimana sebahagian besar penduduk lebih gemar untuk memasak sendiri di rumah daripada membeli atau makan di luar kerana hampir keseluruh sisa organik yang ditimbang terdiri daripada sisa makanan. Ini adalah kerana memasak sendiri dirumah adalah lebih menjimatkan daripada makan diluar memandangkan penduduk kampung berpendapatan rendah. Nilai ini boleh meningkat sekiranya kajian dijalankan sewaktu musim buah-buahan contohnya pada musim durian. Sisa organik dari kulit durian contohnya menyumbang nilai yang besar kepada jumlah berat sisa organik yang dijanakan. Komponen kedua tertinggi ialah plastik iaitu sebanyak 18%, diikuti dengan komponen kertas iaitu sebanyak 12%, tin 2.8%, kadbod 2.4%, kain1.0% dan lain-

55 40 lain 1.0%. Jumlah komponen seperti plastik, kertas, dan tin adalah kecil kerana penduduk disini mengamalkan aktiviti mengitar semula dan mengguna semula bahan-bahan yang masih boleh dipakai untuk kegunaan lain. Antara contoh bahan yang diguna semula adalah seperti surat kabar lama, plastik dari pusat membeli belah dan botol-botol kaca yang digunakan sebagai hiasan laman. Manakala bahan-bahan yang boleh dikitar semula akan dijual kepada syarikat yang menyediakan perkhidmatan pengumpulan bahan kitar semula yang akan masuk ke kampung menggunakan lori dan membeli daripada penduduk kampung bahan-bahan yang boleh dikitar semula pada kadar harga tertentu. Selain dari itu terdapat juga sebilangan penduduk kampung yang akan membawa bahan kitar semula yang mereka kumpulkan ke pusat kitar semula yang terletak di pekan Rengit, tidak jauh dari perkampungan mereka. Komposisi Sisa Pepejal 18% 1% 3% 1% 2% 12% 63% organik kertas kadbod plastik kain tin lain-lain Rajah 4.6: Komposisi sisa pepejal di kawasan kajian

56 Hubungkait Penjanaan Sisa Pepejal dengan Latar Belakang Penduduk Hubungkait antara penjanaan sisa pepejal dengan latar belakang penduduk dianalisis dengan menggunakan perisian SPSS (Statistical Pakage for Social Science). Data latar belakang penduduk dan berat sisa yang dijanakan bagi setiap rumah daripada soalselidik yang dijalankan dianalisa sepenuhnya menggunakan kaedah regrasi linear dan korelasi Kaedah Regrasi Linear Kaedah regrasi linear digunakan untuk mendapatkan persamaan linear bagi kadar penjanaan sisa terhadap faktor yang mempengaruhi. Hasil daripada analisis menunjukkan faktor latar belakang penduduk yang mempunyai hubungkait dengan kadar penjanaan sisa pepejal ialah saiz keluarga. Berikut merupakan persamaan linear yang mewakili hubungan diantara kadar penjanaan sisa pepejal dengan saiz keluarga. (Rujuk Lampiran D bagi jadual keputusan regrasi linear). K = X Dimana K = kadar penjanaan sisa pepejal (serumah) X = saiz keluarga (1) 1 5 orang (2) 6 9 orang (3) melebihi 9 orang Daripada persamaan linear yang diperoleh, dapat dikatakan bahawa 50% daripada perubahan kadar janaan serumah adalah bergantung kepada saiz keluarga.

57 42 Perbandingan dilakukan dengan kajian terdahulu dimana persamaan linear yang diperolehi ialah K = X Y Dimana K = kadar penjanaan sisa pepejal (serumah) X = saiz keluarga (1) 1 3 orang (2) 4 6 orang (3) 7 9 orang (4) melebihi 10 orang Y = faktor memasak dirumah (1) Lain-lain (2) 1 kali seminggu (3) 2 kali seminggu (4) 3 kali seminggu (5) Setiap hari Dapat dilihat bahawa faktor saiz keluarga juga memberikan kesan terhadap perubahan kadar janaan sisa iaitu sebanyak 36% daripada kadar janaan selain dari faktor memasak di rumah.(badruddin,2004) Kaedah Korelasi Pearson Kaedah kedua iaitu kaedah korelasi menggunakan pendekatan Pearson. Kaedah ini digunakan untuk mendapatkan pekali korelasi bagi setiap pembolehubah yang diuji. Jadual 5.2 menunjukkan nilai pekali korelasi yang diperoleh. Hasil

58 43 menunjukkan hanya faktor pembolehubah saiz keluarga sahaja yang mempengaruhi kadar penjanaan sisa pepejal dengan pekali korelasi pada tahap keertian 95%. Nilai positif menunjukkan bahawa faktor saiz keluarga mempunyai hubungan secara langsung dengan kadar penjanaan sisa pepejal. Ini bermakna semakin besar saiz keluarga, maka semakin tinggi kadar penjaan sisa pepejal. Nilai merupakan nilai yang lemah memandangkan ia terletak jauh dari nilai -1 dan 1. (Rujuk Lampiran D bagi jadual keputusan korelasi). Jadual 4.2: Hubungan kadar penjanaan sisa pepejal dengan pembolehubah menggunakan kaedah Pearson. Pekali Pembolehubah Kolerasi r Hubungan Nilai p (keertian) Jantina Tiada Hubungan - Umur Tiada Hubungan - Status Tiada Hubungan - Tahap Pendidikan Tiada Hubungan - Pekerjaan Tiada Hubungan - Pendapatan Tiada Hubungan - Masa Menetap Tiada Hubungan - Saiz Berkadar Langsung 0.026* Kekerapan Makan di Luar Tiada Hubungan - * nilai p< 0.05 (95%)

59 Masalah Berkaitan Pengurusan Sisa Pepejal Beberapa masalah berkaitan pengurusan sisa pepejal di kawasan turut dikaji melalui soalselidik yang dijalankan. Masalah-masalah yang dikaji ialah masalah pembuangan sisa pepejal secara haram, masalah saliran tersumbat akibat daripada pembuangan sisa pepejal secara haram, masalah bau dari pembuangan sisa pepejal serta masalah masyarakat kurang perihatin tentang pengurusan sisa pepejal. Hasil dari keputusan soalselidik di tunjukkan dalam Rajah 4.7(a). Rajah 4.7(b), Rajah 4.7(c) dan Rajah 4.7(d). Keputusan menunjukkan lebih 80% daripada responden berpendapat masalah-masalah berkaitan pengurusan sisa pepejal seperti yang dinyatakan dikategorikan sebagai tidak serius atau tidak bermasalah. Masalah Pembuangan Sisa Secara Haram Responden Rajah 4.7(a): Masalah pembuangan sisa secara haram di kawasan kajian Petunjuk: Sangat serius Tiada masalah

60 45 Masalah Saliran Tersumbat Akibat Pembuangan Sisa Pepejal Responden Rajah 4.7(b): Masalah saliran tersumbat akibat pembuangan sisa pepejal di kawasan kajian Masalah Bau Dari Pembuangan Sisa Pepejal Responden Rajah 4.7(c): Masalah bau dari pembuangan sisa pepejal dikawasan kajian Petunjuk: Sangat serius Tiada masalah

61 46 Masalah Masyarakat Kurang Perihatin Tentang Pengurusan Sisa Pepejal Responden Rajah 4.7(d): Masalah masyarakat kurang perihatin tentang pengurusan sisa pepejal Petunjuk: Sangat serius Tiada masalah

62 47 BAB V KESIMPULAN DAN CADANGAN 6.1 Kesimpulan Daripada penganalisaan data daripada soalselidik, dapat disimpulkan bahawa kadar penjanaan sisa pepejal di kawasan kajian ialah 0.4 kg/hari/orang. Nilai ini adalah relevan kerana kadar penjanaan sisa pepejal di kawasan luar bandar adalah lebih rendah daripada kawasan bandar iaitu kg/orang/hari. Hasil keputusan kajian komposisi sisa pepejal yang dijanakan menunjukkan komponen yang paling banyak dijanakan ialah sisa organik iaitu sebanyak 63%. Faktor memasak di rumah merupakan faktor utama sisa organik lebih banyak dijanakan berbanding komponen lain. Daripada analisis SPSS (Statistical Pakage for Social Science) untuk mendapatkan hubungan faktor latar belakang penduduk dengan kadar penjanaan sisa pepejal menunjukkan hanya faktor saiz keluarga yang mempengaruhi kadar penjannan sisa dimana saiz keluarga yang lebih besar akan menyebabkan kadar penjanaan yang lebih besar.

63 Masalah Kajian Sepanjang penulis menjalankan kajian, terdapat beberapa masalah yang dihadapi terutamanya semasa menjalankan soal selidik di kawasan kajian. Walaubagaimanapun, komunikasi antara penduduk tidak menjadi masalah kerana hampir keseluruhan penduduk adalah berbangsa Melayu. Perjalanan disekitar kawasan kajian juga tidak menjadi masalah kerana kebanyakan penduduk kampung di kawasan kajian adalah ramah dan sedia memberikan pertolongan menunjukkan arah jalan disekitar kawasan kampung. Kerjasama penduduk juga agak memuaskan. Hanya terdapat sebilangan kecil penduduk yang enggan memberikan kerjasama untuk disoal selidik. Kebanyakan penduduk yang disoal selidik juga enggan membenarkan sisa mereka ditimbang dan diasingkan bagi tujuan penimbangan setiap elemen komposisi. Mereka berpendapat bahawa sisa pepejal mereka adalah terlalu kotor untuk diasingkan. Mereka hanya membenarkan setelah penulis menerangkan secara teliti tujuan dan matlamat kajian ini dijalankan. 6.3 Cadangan Adalah dicadangkan untuk tujuan kajian dimasa akan datang supaya kajian dijalankan secara berkumpulan dan bukan secara individu. Ini bertujuan supaya lebih banyak data boleh diperolehi dan masa yang diambil untuk menjalankan soal selidik dapat disingkatkan. Pengumpulan data dari responden yang lebih banyak akan menghasilkan pangkalan data yang lebih tepat memandangkan hasil keputusan kajian dianalisis menggunakan kaedah Statistik. Selain dari itu, keselamatan

64 49 individu yang menjalankan kajian adalah lebih terjamin sekiranya kajian dijalankan secara berkumpulan. Dari aspek pengurusan sisa pepejal pula, adalah dicadangkan agar pihak berkuasa tempatan mengambil inisiatif untuk menyediakan perkhidmatan pengurusan sisa pepejal di kawasan perkampungan. Ini adalah bagi mengelakkan berlakunya masalah seperti jangkitan penyakit seperti wabak taun dan demam denggi yang sememangnya boleh membahayakan kesihatan penduduk. Ini juga sekaligus dapat mengelakkan masalah berkaitan pencemaran alam sekitar seperti pencemaran udara daripada aktiviti pembakaran sampah serta pencemaran tanah dan air daripada berlaku. Selain dari itu, penduduk kampung juga harus didedahkan tentang kepentingan pengurusan sisa pepejal yang teratur. Ini bagi tujuan menigkatkan kesedaran penduduk akan pencemaran terhadap alam sekitar hasil daripada pengurusan sisa pepejal yang tidak teratur iaitu melalui pembakaran dan penanaman sisa pepejal yang ternyata mencemarkan udara, tanah dan juga air. Adalah disarankan agar kempen-kempen tentang kepentingan pengurusan sisa pepejal dan kebaikan mengitar semula dijalankan di kawasan-kawasan kampung. Kemudahan mengumpulan bahan yang boleh dikitar semula juga wajar disediakan bagi memudahkan penduduk kampung menjual bahan-bahan tersebut.

65 50 RUJUKAN Consumers Association of Penang (2001). Waste Not Asia. Malaysia Country Report. Izarida Selamat. Kajian Penjanaan dan Komposisi Sisa Pepejal di Kawasan Luar di Johor Bahru. Kajian Kes: Kampung Sri Gunung Pulai dan Kampung SG. Melayu, Johor. Projek Tahun Akhir. Fakulti Kejuruteraan Awam, UTM. Maklumat Ringkas Kampung (2005). (Belum Diterbitkan) Mohd Amin Iram. Kajian Komposisi Sisa Bandaran. Projek Tahun Akhir. Fakulti Kejuruteraan Awam, UTM. Mohd. Badruddin Mohd Yusof. The Effects of Socio-Economic Characteristics on Household Waste in Johor Bahru District. PhD Faculty of Civil Engineering, UTM. P.Agamuthu(2001). Solid Waste Principle and Management. Universiti Malaya.

66 51 Peavy H. S., Rowe, D.R., and Tchobanoglous, G. (1985). Environmental Engineering McGraw-Hill. International Edition. Shah Reza Mohd Sharifuddin. Pengurusan Sisa Pepejal di Luar Bandar (Penjanaan) (Kg. Teluk Serdang, Gelang Patah) Projek Tahun Akhir. Fakulti Kejuruteraan Awam, UTM Sheridan J. Coakes and Lyndal G. Steed. SPSS Analysis Without Anguish Version 11.0 for Windows. WILEY. Sivapalan Kathirvale, Muhd Noor Muhd Yunus, Kamaruzzaman Sopian and Abdul Halim Samsuddin (2003). Energy Potencial for Municipal Solid Waste in Malaysia. Tchobanoglous G., Theisen H. and Vigil S. (1997). Integrated Solid Waste Management: Engineering Principless and Mangement Issues McGraw-Hill

67 52 LAMPIRAN A SOAL SELIDIK KAJIAN PENJANAAN DAN KOMPOSISI SISA PEPEJAL DI KAWASAN LUAR BANDAR Nama : No. Telefon :.. Alamat :.. Tarikh : Masa :.. A. LATAR BELAKANG Tandakan pada ruangan yang disediakan. LELAKI PEREMPUAN 1. Umur [ ] 20 thn ke bawah [ ] thn [ ] thn [ ] thn [ ] 55 thn ke atas 1. Umur [ ] 20 thn ke bawah [ ] thn [ ] thn [ ] thn [ ] 55 thn ke atas 2. Status Perkahwinan [ ] Bujang [ ] Berkahwin [ ] Lain-lain. 2. Status Perkahwinan [ ] Bujang [ ] Berkahwin [ ] Lain-lain. 3. Agama [ ] Islam [ ] Budha [ ] Kristian [ ] Hindu [ ] Lain-lain. 3. Agama [ ] Islam [ ] Budha [ ] Kristian [ ] Hindu [ ] Lain-lain.

68 53 4. Keturunan [ ] Melayu [ ] Cina [ ] India [ ] Lain-lain. 4. Keturunan [ ] Melayu [ ] Cina [ ] India [ ] Lain-lain. 5. Pendidikan [ ] Sekolah Menengah [ ] Diploma [ ] Ijazah Sarjana Muda [ ] Lepasan Ijazah [ ] Lain-lain. 5. Pendidikan [ ] Sekolah Menengah [ ] Diploma [ ] Ijazah Sarjana Muda [ ] Lepasan Ijazah [ ] Lain-lain. 6. Pekerjaan [ ] Profesional [ ] Ahli Perniagaan [ ] Pegawai Kerajaan [ ] Bekerja Sendiri [ ] Petani [ ] Pelajar [ ] Lain-lain. 6. Pekerjaan [ ] Profesional [ ] Ahli Perniagaan [ ] Pegawai Kerajaan [ ] Bekerja Sendiri [ ] Petani [ ] Pelajar [ ] Lain-lain. 7. Pendapatan Sebulan [ ] RM 300 ke bawah [ ] RM 301 RM 500 [ ] RM 501- RM 1000 [ ] RM 1001 RM 2000 [ ] RM 2000 ke atas 7. Pendapatan Sebulan [ ] RM 300 ke bawah [ ] RM 301 RM 500 [ ] RM 501- RM 1000 [ ] RM 1001 RM 2000 [ ] RM 2000 ke atas

69 54 8. Jangkamasa menetap [ ] Kurang setahun [ ] 1 3 tahun [ ] 3 5 tahun [ ] Melebihi 5 tahun 8. Jangkamasa menetap [ ] Kurang setahun [ ] 1 3 tahun [ ] 3 5 tahun [ ] Melebihi 5 tahun 9. Saiz Keluarga [ ] 1 5 orang [ ] 6 9 orang [ ] Melebihi 9 orang 9. Saiz Keluarga [ ] 1 5 orang [ ] 6 9 orang [ ] Melebihi 9 orang

70 55 B. AKTIVITI PENGGUNA 1. Kekerapan makan di luar dalam seminggu [ ] 4-7 kali [ ] 1-3 kali [ ] Jarang-jarang [ ] Tidak pernah 2. Anggaran sampah dalam sehari [ ] 1 3 kg [ ] 3 5 kg [ ] 5 7 kg [ ] Melebihi 7 kg. 3. Cara melupuskan sampah [ ] Timbus/tanam [ ] Bakar [ ] Buang di kawasan tertentu [ ] Buang di kawasan yang disediakan [ ] Lain-lain..

71 56 C. BERAT SEBENAR DAN KOMPOSISI SISA PEPEJAL Berat sebenar sisa pepejal : kg Jumlah hari sampah dikumpul : hari Bil Komponen 1 Sisa Organik 2 Kertas 3 Kadbod 4 Plastik 5 Kain 6 Kayu 7 Kaca 8 Tin 9 Lain-lain Berat (kg)

72 57 D. PENDAPAT TENTANG MASALAH SEMASA [1] Sangat serius hingga [5] Tiada masalah 1. Pembuangan sisa secara haram Saliran tersumbat Masalah bau Masyarakat kurang prihatin E. AKTIVITI KITAR SEMULA 1. Adakah anda mengitar semula bahan-bahan yang boleh dikitar semula? [ ] Ya [ ] Tidak 2. Nyatakan bahan-bahan yang dikitar semula [ ] Kertas/surat kabar lama [ ] Botol kaca [ ] Botol plastik [ ] Beg plastik [ ] Tin minuman [ ] Lain-lain.. 3. Sekiranya di kawasan anda ada menjalankan aktiviti/ kempen kitar semula, adakah anda ingin melibatkan diri? [ ] Ya [ ] Tidak

73 58 LAMPIRAN B Peta kawasan menunjukkan kedudukan Kg. Perpat Darat, Rengit, Batu Pahat Johor

74 59 LAMPIRAN C KG. PERPAT DARAT, RENGIT, BATU PAHAT, JOHOR Jalan masuk utama Kg. Perpat Darat. Aktiviti pelupusan sisa harian termasuk sisa laman yang dipraktikkan oleh penduduk kampung iaitu dilakukan secara pembakaran terbuka.

75 60 Alat penimbang berkeupayaan 10kg yang digunakan untuk penimbangan sisa. Penimbangan sisa mengikut komponen untuk mendapatkan purata komposisi sisa pepejal di kawasan kajian.

76 61 Kenderaan syarikat pengumpulan barangan kitar semula yang masuk ke kampung untuk membeli barangan yang boleh dikitar semula daripada penduduk kampung. Pelbagai barangan yang boleh dikitar semula yang dibeli daripada penduduk pada kadar harga tertentu.