Konferenza Nazzjonali dwar id-direttiva tal- Kunsill ta l-unjoni Ewropea li tistabbilixxi Qafas Ìenerali g al Trattament Ugwali fl-impieg

Transcription

1 1 Konferenza Nazzjonali dwar id-direttiva tal- Kunsill ta l-unjoni Ewropea li tistabbilixxi Qafas Ìenerali g al Trattament Ugwali fl-impieg (Direttiva tal-kunsill 2000/78/EC) Il-Ìimg a, 10 ta Diçembru 2004 Jum Internazzjonali g ad-drittijiet Umani Lukanda Coastline, Salina, Malta

2 2 Werrej Messa mis-sur Joseph M. Camilleri 03 Çermen Kummissjoni Nazzjonali Persuni b DiΩabilità Messa minn Fr Pierre G. Margeurat 05 Direttur, Servizzi tal-ìiωwiti mar-rifu jati - Malta Messa mill-onor Marie Louise Coleiro 07 Kelliema ta l-oppoωizzjoni g all-familja u Solidarjetà Soçjali Diskors Prinçipali mis-sinj. Elizabeth Straw 10 Uffiçjal fit-taqsima dwar is-diωabilità fid-direttorat Ìenerali g all-impjiegi, Affarijiet Soçjali u Opportunitajiet Indaqs fil-kummissjoni Ewropea Dr Noel Vella 17 Konsulent, Dipartiment g ar-relazzjonijiet Industrijali Is-Sur Jesmond Bonello 20 Segretarju Taqsima Entitajiet Pubbliçi, Union Óaddiema Mag qudin Is-Sur Felix Borg 22 Deputat CEO, Korporazzjoni tal-impjieg u t-ta ri Dr Paul Debattista 26 President, Malta Employers Association Konferenza Nazzjonali dwar id-direttiva tal- Kunsill ta l-unjoni Ewropea li tistabbilixxi Qafas Ìenerali g al Trattament Ugwali fl-impieg Pubblikazzjoni Kummissjoni Nazzjonali Persuni b DiΩabilità Din il-publikazzjoni saret permezz ta fondi mill-community Programme to Combat Discrimination ta l-unjoni Ewropea Is-Sur Tony Zarb 28 Segretarju Ìenerali, General Workers Union Is-Sur Edwin Callejja 30 Direttur Ìenerali, Federazzjoni ta l-industrija Is-Sur Tesfamichael Beraki Mekonnen 33 Is-Sinj. Carol Galea 35 Is-Sinj. Doria Grixti 41 Dan id-dokument ie ppublikat bil-malti, bl-ingliω u fuq audio bil-malti. Jinsab ukoll fuq il-website tal-kummissjoni: This document is also published in Maltese, English and on Audio in Maltese. It is also featured on the Commission s website: Is-Sinjura Marianne Debono 42 Esperjenzi minn persuni differenti Diskussjoni 45 Diskors tal-g eluq 50 mis-sur Charles Mizzi, Segretarju Permanenti, Ministeru ta l-edukazzjoni, Impjieg u Ûg aωag

3 3 Çermen Kummissjoni Nazzjonali Persuni b DiΩabilità Messa mis-sur Joseph M. Camilleri llum qed nie u pjaçir g ax wasalna fl-a ar ta l-attivitajiet tal-ìimg a tal-persuni b DiΩabilità, li kienet img a impenjattiva afna li matulha kollha kemm a na nejjew afna. Wasalna fl-a ar attivitajiet ta din il- img a u qed nie u pjaçir li llum qed nipparteçipaw f Konferenza Nazzjonali dwar id-direttiva ta l-unjoni Ewropea dwar l-ugwaljanza flimpjiegi. Intom tafu li s-slogan mag Ωul minna u s-servizzi tal-ìiωwiti mar-rifu jati Malta huwa Sa a fid-diversità. Sfortunatament id-diversità mhix dejjem hija lok ta sa a; afna drabi d-diversita tag ti lok g al diver enzi, frammentazzjoni u g ad-dg jufija. G aliex? G aliex ninqatg u fi gruppi b g anijiet differenti, il-le en tag na jiddg ajjef u nispiççaw ma nwasslux fuq l-a enda nazzjonali dawk l-issues li jittrattaw il-qasam tag na. Irridu nitg allmu li s-sa a fid-diversita ti i billi nag mlu kompromessi u alleanzi strate içi flimkien; Allura llum qieg ed nie u pjaçir nara rappreωentanti ta gruppi ta minoranza mi burin flimkien g ax nemmen li afna mid-diskriminazzjoni li a na niffaççjaw fissoçjetajiet differenti tag na huma komuni u Ωgur li wa da mid-diskriminazzjonijiet li a na b ala minoranza niffaççjaw ta kuljum hija fejn g andhom x jaqsmu l-impjiegi. Nafu illi l-impjieg flimkien ma l-edukazzjoni huma Ωew kolonni li fuqhom a na nibnu l- ajja tag na kemm b ala tfal u anki b ala adulti u meta nitkellmu fuq il-bωonn li jkollna ajja ta kwalità tajba, is-sisien tag ha hija l- edukazzjoni li tg inna nassimilaw ilpotenzjal personali tag na kif ukoll opportunitajiet ta impjieg, li jiena nsejja lu impjieg siewi, g ar-ra uni li jkun kemm ta profitt g all-pajjiω, kemm ta profitt g al min jimpjegana, u profitt g alina nfusna. Óafna drabi fil-qasam tad-diωabilità, l- impjieg jarawh b ala karità, b ala g ajnuna soçjali biex jo or ok mid-dar u b ala pocket money. Dawn il- sibijiet paternalistiçi mhumiex neçessarjament Ωiena però kienu tajbin g al soçjetà differenti. Illum na seb wasalna f sitwazzjoni fejn iω-ωg aωag b diωabilità jridu l-istess b al ma jridu fil- ajja persuni li

4 4 m g andhomx diωabilità. U jekk qed no olmu li jkollna ajja adulta indipendenti dan il- sieb irid ikun ibbaωat fuq impjieg li jkun adattat fuq l-abiltajiet tag na u illi jkollna s-sapport li ne tiegu alli a na nkunu nistg u nikkontribwixxu bl-aktar mod reali u jkun impjieg li lilna jag tina opportunitajiet indaqs. U meta qeg din ng idu dan infissru equal pay for equal work, li hu slogan li ar u bih in-nisa fis-sebg inijiet u li x- xog ol jiggarantixxi opportunitajiet ta ta ri b al ma jkollu kul add; jiena naf persuni b diωabilità, impjegati ma kumpanija li jaraw lil s abhom jattendu kors wara kors u huma jibqg u j arsu; ikollna opportunitajiet g al promotions, g ax dan huwa importanti wkoll, kif ukoll huwa importanti li ng ixu l- ajja taxxog ol tag na ming ajr il-biωa ta xi bullying, ming ajr il-biωa ta xi diskriminazzjoni min abba d-differenzi li g andna. A na nafu li fejn dawn l- ingredjenti nkunu kapaçi n ibuhom tajbin il- ajja tal-persuni b diωabilità individwali tog la bil-kbir. Meta dan ji ri, anki l- ajja tal-familja tog la wkoll; meta ngawdu a na tgawdi l-familja tag na g ax ikun hemm nuqqas ta stress fuq il-grupp kollu. Meta a na nitkellmu fuq Direttiva li tesiωi ugwaljanza fl-impjieg, g alina mhix xi a a extra; mhix xi a a li nistg u ng addu ming ajrha; din g andha tkun xi a a essenzjali afna li biha nkunu nistg u nassimilaw dak il-potenzjal li hemm fina. Jiena, kemm b ala persuna b diωabilità u kemm b ala Cermen tal- KNPD, nawgura li din il-konferenza tkun suççess u li lkoll flimkien b ala minoranzi na dmu alli din id-direttiva nωommuha fuq l-a enda nazzjonali u noqog du attenti li ti i implimentata mill-pajjiω s i. Nirringrazzjakom.

5 5 Direttur, Servizzi tal-ìiωwiti mar-rifu jati - Malta Messa minn Fr Pierre G. Margeurat Ftit tas-snin ilu kien hemm konferenza dinjija rigward ir-razzismu u d-diskriminazzjoni relatati mar-razza. Meta saret din il-konferenza are biç-çar li grupp ta nies li huma milquta minn din il-problema huma r- refu jati, nies li huma emigranti fil-pajjiω. Dan il-fenomenu matul dawn l-a ar sentejn, tlieta a na qed naraw li qieg ed jikber anki fostna u jkun Ωball kbir jekk ma nindunawx li nies ta kulur ie or qeg din ikunu diskriminati min abba l-kulur, jew min abba l-kultura, jew min abba l-etnija li jkunu ejjin minnha. Ftit ilu b al ma rajtu b alna fuq ilgazzetta, sirna nafu b kaω li dehrilna li kellna nxandruh; kaω li fih kellna Ωew persuni Somali li admu g al imag tejn u meta g at-tielet darba marru biex jit allsu, min addimhom mhux talli ma allashomx talli are g alihom b imqass li bih jaqtg u x-xibka tal-bini u fajjarlu daqqa o rasu u qasamlu rasu. Dawn huma affarijiet li fostna ma nistg ux nittollerawhom. Illum fil-jum Dinji tad-drittijiet tal-bniedem g andna naraw li din id-direttiva ta l- Unjoni Ewropea ti i mwettqa u na dmu bis-s i ma l-istakeholders kollha talpajjiω alli dan l-g an jirnexxi. Dan jista jfisser li jkollna bωonn tibdiliet fil-li ijiet ta pajjiωna; l-ewwelnett meta g addiet il-li i tar-refu jati fis-sena 2000, a na tlabna lill-gvern li r-refu jat g andu jkollu d-dritt tax-xog ol fil-li i, però dan sal- urnata ta llum, g adu ma jeωistix. Hija biss diskrezzjoni tal-ministru li ji u mog tija permess tax-xog ol. Jiena na seb li dawn in-nies m a niex inqisuhom ugwali daqsna. Jiena na seb li meta qed jing ataw id-dritt tax-xog ol bil-barka tal- Ministru hija differenti minn dak li tg id illi i. Jiena lill-ministru g edtlu li meta a jkun hemm Ministru differenti jew ikun hemm sitwazzjoni ta pressjoni, b al per eωempju l-qg ad, dawn ma jing atawx iddritt li g andhom jing ataw g ax huma l- ewwel nies li n arsu lejhom u ng idulhom li qed ji dulna xog olna G alkemm afna drabi dan mhux il-kaω, però huwa kliem li qed jintqal u allura g andna nassiguraw li dawn il-persuni jkollhom l-istess drittijiet b al kull wie ed u wa da minna.

6 6 It-tieni problema li qed niffaççjaw hija li afna persuni g andhom dak li jissejja statut umanitarju, li huwa statut li tipprovdi l-li i tar-refu jati, iωda dan l-istatut bniedem jista jkollu mhux work permit izda permit to work, ji ifieri li jrid isib employer li jkun irid i addmu u dan irid jitlob permess biex dan ir-refu jat ikun jista ja dem. Dan ifisser li dik il-persuna li tkun a t addem persuna li huwa emigrant legalment, g ax kull min g andu statut umanitarju jista jg ix f pajjiωna legalment u g alhekk g andu jkollu d- drittijiet b al kul add, joffri kundizzjonijiet miωeri dejn dawk li huma offruti addiema Maltin. Joffri rati ta las baxxi afna, ming ajr ma j allas in-national Insurance. B sitwazzjonijiet b al dawn qed nag tu lok li ma nobdux dak li tg id il-li i ta pajjiωna kif ukoll qed nag tu lok g al sfruttament; jiena ta sikwit niltaqa ma kaωi ta sfuttament sfrenat. B dan il-mod qed naslu f punt fejn qed naççettaw li jitherrew id-drittijiet ta dawn il-persuni però mhux inqas minn hekk qed n allu li jitherrew id-drittijiet ta kull wie ed u wa da minna. Jiena a nag laq hawn; fuq id-desk tieg i kelli poster li wrieni x ji ifieri titkellem g addrittijiet tieg ek. L-ewwel nett dan ifisser li l- ewwel g andek titkellem g ad-drittijiet ta l- o rajn; forsi ieli qrajtu dik il-kitba ta wie ed protestant li sabuha f kamp tan-naωisti matul it-tieni gwerra dinjija li kienet tg id, Meta ew g all-komunisti, jien ma kontx komunista u ma tkellmitx. Meta ew g all- Kattoliçi, jien ma tkellimtx g ax ma kontx Kattoliku. Meta ew g al-lhud jien ma tkellimtx g ax ma kontx Lhudi. Meta ew g al tat-trade unions, ma tkellimtx g ax ma kontx membru. Meta ew g alija ma kien hemm add min jitkellem g alija. Jekk a na ma nitkellmux u ma nsemmg ux le inna biex niddefendu d-drittijiet ta dawn in-nies qeg din nherru d-drittijiet tag na stess. Grazzi.

7 7 Kelliema ta l-oppoωizzjoni g all-familja u Solidarjetà Soçjali Messa mill-onor Marie Louise Coleiro Nag tikom mer ba u nag ti mer ba lil bieb tag na barranin li qeg din mag na llum u ninsab çerta li qed ikollkom interpretazzjoni mill-aqwa u g alhekk a nag ti l-kontribut tieg i bil-lingwa Maltija. Qed niddiskutu Direttiva li hi importanti afna; importanti mhux g aω-ωewg oqsma li llum qed nimbuttaw quddiem nett, imma g as-soçjetà kollha; wara kollox it-tema mag Ωula Sa a fid-diversità tirrifletti s- soçjeta kollha kemm hi. Is-soçjeta hi mag mula minn minoranzi kollha flimkien g aliex min illum jista jg id li llum huwa differenti minn addie or jew inkella li jappartjeni lil grupp li hu akbar minn addie or? Min jg id hekk g alija jkun pruωuntuω. Jiena aktar a niffoka fuq ilqasam tad-diωabilità peress li hemm afna aktar informazzjoni available kif ukoll aktar social statistics dwar il-persuni b diωabilità. Definittivament nikkondividi dak kollu li qal Fr Pierre fir-rigward ta l-immigranti u firrigward tar-refu jati. Sfortunatament f dan il-pajjiω konna na sbu li g andna xi sens ta tollerenza aktar minn addiehor imma meta ni u g as-si u n-no qed nindunaw li qed iqumu çerti fermenti li qamu barra minn xtutna li qed nsibuhom f pajjiωna. Minbarra l-kaω sfortunat li semma Fr Pierre, jiena naf kaωi li ma ssemmew imkien. Dawn huma kaωi ta nies li qed ji u abbuωati fuq il-post tax-xog ol, trattati aωin afna, pero mhux id-dinjita ta dawn ilpersuni qed tkun abbuωata però qed nimminaw d-dinjità tag na l-maltin ukoll. Jiena naf b kaωijiet fejn refu jati admu g al 90ç fis-sieg a fix-xog ol tal-kostruzzjoni, bilperikli kollha, ming ajr is-safety kit, kif titlob il-li i tas-sa a u sigurtà, u peress li kien hemm din l-aççettazzjoni, ew effettwati l- kundizzjonijiet tal-maltin. Is-sur Joe Camilleri tkellem l-aktar fuq ilharassment fuq il-post tax-xog ol. B al ma g andu x jaqsam fil-kaω tar-refu jati, ilharassment fuq il-post tax-xog ol g andu x jaqsam fejn jid lu n-nisa u l-omosesswali. Imma l-harassment fuq il-post tax-xog ol huwa fenomenu li llum fl-ewropa qed ikun diskuss b ala Work Place Mobbing. Tkellimt fuqu riçentament fil-parlament g ax in oss li g andna nag tuh importanza

8 8 qawwija. Jekk verament irridu li nimplimentaw u ninfurzaw dak li tg id il-li i hemm bωonn nindirizzaw bis-serjetà l- problema tad-diskriminazzjoni. Hija diffiçli biex tipprova d-diskriminazzjoni però din id- Direttiva hija intensiva biωωejjed biex tipprova min g andu j orr the burden of proof fejn tid ol id-diskriminazzjoni. Però jibqa l-fatt li xorta diffiçli biex tipprova a a b al din; u huwa g alhekk li seminars b al dawn huma importanti afna fejn irridu ng aqqdu l-forzi tag na flimkien alli ni ieldu dawn it-tip ta sitwazzjonijiet. Xtaqt nag mel referenza g all-pjan Nazzjonali dwar il-faqar u l-inkluωjoni soçjali. Fuq pa na 8 text bil-malti, insibu l-ewwel paragrafu, fejn hemm Approwç Strate iku, g anijiet prinçipali u miri fundamentali u g andna deskrizzjoni f dan il-paragrafu li xtaqt naqra silta minnha; wara li jidentifika çerti gruppi li façilment jaqaw fir-riskju talfaqar, jg id hekk: Apparti minn dawk qieg da, ji ifieri dawk bla xog ol, il-gruppi li l-aktar huma f riskju ta faqar u eskluωjoni soçjali fis-soçjetà Maltija nsibu lill-persuni b diωabilità partikolarment dawk bla edukazzjoni u bla iliet baωiçi. U fl-a ar isemmi l-kwistjoni ta l-emigranti. Definittivament il-kwistjoni tax-xog ol hija marbuta mal-kwistjoni ta l-edukazzjoni, kif ukoll g al aççess g al opportunitajiet g axxog ol hija wkoll marbuta ma l- edukazzjoni. Fil-Jum Internazzjonali tal-persuni b DiΩabilità kellna riçerka mag mula mill- NSO li fil-fehma tieg i kienet importanti afna, li minna se nikkwota wkoll; minn din ir-riçerka wkoll hemm rabta bejn ix-xog ol u l-edukazzjoni. F Ottubru, 2004, kellna madwar 315 persuni b diωabilità jirre istraw f Part 1 tar-re istru tal-qg ad. Minn dawn 78% kienu r iel, u madwar 22% kienu nisa. In-numru ta kontributorji benefiçarji li jirçievu pensjoni ta l-invalidità fis-sena 2003, kien 16,739. In-numru Ωdied b 5,050 mis-sena 1999, kif ukoll fis-sena 2003, 2,848 mhux kontributorji rçevew il-benefiççji relatati mad-diωabilità. Filwaqt li g andna stampa çara ta 315-il persuna jirre istraw g ax-xog ol, min-na a l-o ra g andna l- istampa l-o ra, li fil-fehma tieg i torbot malkwistjoni tas-sa a u s-sigurtà g ax afna mill-aspetti ta pensjonijiet ta l-invalidità huma relatati mal-inçidenti fuq il-post taxxog ol milli mal-kwistjoni tad-diωabilità. Però mbag ad g andna paragrafu li filfehma tieg i huwa importanti afna, fejn jitkellem dwar l-edukazzjoni; u dan jg id hekk: Il-persuni b diωabilità g andhom Ωew g aωliet fl-edukazzjoni; huma jistg u jag Ωlu li jipparteçipaw fi programmi taledukazzjoni speçjali fl-iskejjel speçjali, jew jag Ωlu edukazzjoni inkluωiva fi skejjel regolari tal-istat jew dawk privati. Fl-2003, kien hemm 247 persuna b diωabilità jattendu l-iskejjel speçjali, filwaqt li 1,232 kienu integrati f kindergartens u skejjel primarji u sekondarji regolari fl-istess sena. Dan juri biç-çar il-preferenza li hemm lejn l- edukazzjoni inkluωiva. Fl-24.8% tal-persuni b diωabilità kollha li kienu fis-sistema edukattiva, kienu qeg din fi skejjel speçjali. Ta min wie ed jinnota li din il-figura niωlet g al 16.7% fl-2003.

9 9 Din fil-fehma tieg i hija figura inkora anti afna. Il-fatt li a na g andna din il-qabωa qawwija f dawn is-snin li g addew bejn dawk it-tfal u Ωg aωag li qed imorru flispecial Schools g al Inclusive Education, jiena nemmen li g andha tag tina kura g al quddiem biex inkunu nistg u nassiguraw li persuni b diωabilità jkollhom opportunitajiet a jar g ax ikunu m arr a u jkollhom il- iliet baωiçi biex jid lu fid-dinja tax-xog ol. B ala konkluωjoni xtaqt ng id li din il- img a kellna aktar indikaturi; din il- img a, parti mill-programm li kellkom kien hemm dik ir-riçerka ma l-nso, li hija aktar iddettaljata, fejn g andhom x jaqsmu x- xog ol u l-edukazzjoni. Però minkejja li qed nag mlu din il-qabωa, qabωa fil-kwalità, a a li tidher mill-istess statistika, fejn g andna aktar persuni b diωabilità m arr a, u aktar qeg din jit arr u, a a li qed to loq aktar aççessibilità u opportunitajiet g alihom, xorta wa da qed naraw li l- persuni b diωabilità qeg din jid lu f çertu jobs partikolari, u mhux f jobs li fihom ikunu jistg u juru l-kapaçitajiet, l-abiltajiet u l- iliet kollha tag hom. Dan ej mill-fatt, fil-fehma tieg i, minn nuqqas ta awareness. Kif g andna nuqqas fejn jid lu l-emigranti illegali u r-refu jati, jiena n oss li g andna nuqqas ta awareness fejn jid lu l- kapaçitajiet tal-persuni b diωabilità fuq ilpost tax-xog ol. Kultant jiena ng id li din ti i mill-persuna billi jkollha nuqqas ta skills, kif ukoll xi kultant ikun hemm over protection mill- enituri, u qed ng id dan aktar minn hands on milli minn xi a a xjentifika jew li iet ippruvata. Però dan ej ukoll mill-employers, u proprju hawnhekk xtaqt nag mel appell lillemployers: huwa importanti afna u rridu na dmu aktar alli l-employers jifhmu; l- employers ew meg juna, anki mill-etc, minn skemi li bihom ji u inkora iti jimpjegaw persuni b diωabilità, però dawn l- iskemi, mhux g ax ma kinux hemm, imma g ax l-employers m g amlux uωu biωωejjed minnhom; u jiena ng id li fuq na a hemm l- g ajnuna, u hemm l-g ajnuna mhux biss bi skemi prattiçi imma hemm l-g ajnuna millaspett legali g ax hemm il-li i, dik li b mod popolari ng idulha l-li i tat-2%, hemm bωonn li ma l-iskemi li tag mel l-etc u malli i li di à teωisti, nag mlu sforz, flimkien ma programm ta awareness, nag mlu sforz alli persuni b diωabilità ji u integrati fuq il-postijiet tax-xog ol. Ix-xog ol qed isir però jekk ikollna çertu impetus biex nimbuttaw il quddiem dawn issitwazzjonijiet na seb hemmhekk verament ikollna biex nifta ru li s-sa a ti i middiversità. Grazzi.

10 10 Uffiçjal fit-taqsima dwar id-diωabilità fid-direttorat Ìenerali g all-impjiegi, Affarijiet Soçjali u Opportunitajiet Indaqs fil-kummissjoni Ewropea Diskors Prinçipali mis-sinj. Elizabeth Straw Huwa pjair tieg i li g andi l-opportunità li nindirizza din il-konferenza li qed titratta d-direttiva ta l-unjoni Ewropeja dwar d-diskriminazzjoni fuq il-post taxxog ol u ta dan jiena nirringrazzjakom. Jisimni Elizabeth Straw u nokkupa l-kariga ta membru fid-direttorat Ìenerali tax- Xog ol, Affarijiet Soçjali u Opportunitajiet Indaqs tal-kummissjoni Ewropea. Xtaqt nibda billi nag ti stampa enerali tad- Direttorat, nispjega xi kunçetti legali warajh, u nsemmi wkoll kif l-istati Membri qed jittrasferixxu d-direttiva fil-li ijiet nazzjonali. Lura fl-1997, meta b ala stati membri kien hemm 15, dawn unanimament iddeçidew li iωidu artiklu did fit-trattat ta Amsterdam blg an li jeskludu d-diskriminazzjoni madwar l-ewropa. L-artiklu l- did 13 ta sa a lill- Kunsill li jaddotta miωuri biex jikkombatti fuq il-baωi ta sess, razza, ori ini etnika, reli jon jew twemmin, diωabilità, età jew orjentazzjoni sesswali. Wara li t-trattat t Amsterdam da al fis-se fl-1 ta Mejju 1999, il-kummissjoni ressqet pakkett ta proposti alli ji i implimentat artiklu 13 - strate ija maqsuma fi tlieta bil-g an li tikkumbatti d-diskriminazzjoni. Dawn kienu: Programm ta Azzjoni Komunitarja bejn Direttiva fuq id-diskriminazzjoni bbaωata fuq r-razza u ori ini etnika (Direttiva 2000/ 43/EC); u, Direttiva li tkopri d-diskriminazzjoni bbaωata fuq ir-reli jon jew twemmin; diωabilità; età jew orjentazzjoni sesswali, fil-qafas tax-xog ol (Direttiva 2000/78/ EC). Huwa fuq din l-a ar Direttiva li jiena a nikkonçentra llum b referenza partikulari fuq il-bωonnijiet tad-diωabilità. Diskriminazzjoni Id-Direttorat ma jippermettix diskriminazzjoni fuq il-baωi li semmejt qabel. Tistabilixxi rekwiωiti minimi - bil-g an li l-istati Membri jipprovdu protezzjoni akbar minn hekk, dejjem jekk ikunu jridu huma. X irridu nfissru b diskriminazzjoni fil-li i Ewropea? Id- Direttiva g andha definizzjoni speçifika u komuni li tinkludi: Diskriminazzjoni diretta

11 11 Diskriminazzjoni indiretta Harassment Istruzzjonijiet biex tiddiskrimina Dan kollu huwa bbaωat fuq il-li i Komunitarja a eωistenti fuq diskriminazzjoni sesswali u nazzjonali. Huwa importanti li ninnotaw li d- diskriminazzjoni m g andhiex g alfejn tkun intenzjonata biex tikser il-ligi. Id-definizzjoni t diskriminazzjoni indiretta hija ispirata minn kaω ta addiema barranin quddiem il-qorti Ewropea tal-ìustizzja. Mhuwiex neçessarjament il-kaω li numru sinjifikanti ta individwi jkunu Ωvanta ati b regoli newtrali. Jekk xi proviωjoni jew prattika newtrali tpo i anki persuna wa da minn dawk il-gruppi protetti fi Ωvanta meta mqabbel ma persuni o rajn, dik hija kkunsidrata b ala diskriminazzjoni sakemm mhix i ustifikata (xi a a li a ni u g aliha aktar tard). Min huwa protett kontra d-diskriminazzjoni? Id-Direttiva tappella g al dawk il-persuni fl- Unjoni Ewropea, kemm jekk huma ta nazzjonalità ta xi stat membru jew le, u kemm dawk l-organizzazzjonijiet ta min i addem, kemm fis-settur pubbliku u anki filprivat. G aldaqstant l-iskop huwa wiesg a afna. F liema oqsma d-diskriminazzjoni hija pprojbita? Id-Direttiva tkopri l-impjieg, ta ri vokazzjonali, kundizzjonijiet ta xog ol u las, u s ubija ta organizzazzjonijiet ta addiema jew ta min i addem. Fil-Qorti Ewropea tal-ìustizzja d-definizzjoni ta ta ri vokazzjonali hija wiesg a afna u tkopri kwaωi kwaωi l-edukazzjoni terzjarja, universitajiet, kulle i tekniçi, kif ukoll afna tipi ta ta rig tradizzjonali b al apprendistati. Dan jixhed il-fatt li l-iskop huwa wiesg a, u x u ud mill-istati Membri kellhom jintroduçu protezzjoni kontra d-diskriminazzjoni ma persuna b diωabilità fuq il-post tax-xog ol, xi a a li qabel kienet ineωistenti. Ta t id-direttiva tax-xog ol, akkomodazzjoni ra unata g andha tkun ipprovduta lil persuni b diωabilità. Dan il-provediment, min-na a ta min i addem, b miωuri li jippermettu lil persuna b diωabilità li ja dem b manjiera ugwali possibbli daqs kull persuna kapaçi. Tista tkun xi aga semplici b al ng idu a na tibdil fil- inijiet tax-xog ol, xi a a li tiffaçilita l-mod ta vja ar talpersuna, rampa li tippermetti aççess fiωiku g al bini jew inkella affarijiet aktar ikkumplikati b al ng idu a na xi apparat speçjalizzat li g andu x jaqsam malkompjuter. Min i addem m g andux jipprovdi xi a a li tista t alli effett proporzjonat fuq in-negozju. L-g an ma sub g al provediment ta akkomodazzjoni huwa li jag ti trattament ugwali lil persuna b diωabilità fuq il-post taxxog ol. Dan juri li hemm tibdil mill- sieb li persuni b diωabilità jkunu kkonsidrati b ala persuni fil-bωonn ta protezzjoni, xi a a li tiggarantixxi drittijiet ugwali daqs kull min m g andux diωabilità. Jekk ta sbu li l- ma oranza ta l-impjiegi ma jistg ux jimtlew minn persuni b diωabilità, Ωommu f mo kom li s-segretarju ta l-istat g all- Affarijiet Interni tar-renju Unit kien persuna b nuqqas ta dawl mit-twelid. Jew li l- Professur Stephen Hawking g andu diωabilità severa li tista timponilu li ma jkunx wie ed mill-aktar xjentisti mag rufa mad-dinja.

12 12 Eççezzjonijiet Meta n arsu lejn min hu protett middiskriminazzjoni, u ta t liema çirkustanzi, jista dan ifisser li kull differenza fittrattament tmur kontra l-li i? Le, id-direttiva g andha numru ta eççezzjonijiet: Ìustifikazzjoni ta diskriminazzjoni indiretta. Differenza fit-trattament ikkawωat minn proviωjoni jew prattika newtrali ma tiksirx l-li i jekk dik ir-regola jew prattika hija ustifikata b g an le ittimu u l-miωuri li hemm bωonn isiru biex jintla aq dan l-g an ikunu ustifikati u neçessarji. Jekk differenza fit-trattament hija bbaωata fuq karatteristiçi li jikkostitwixxu tie a relatata max-xog ol li tkun enwina u determinanti, id-differenza fit-trattament ma tiksirx il-li i sakemm l- g an ikun le ittimu u r-rekwiωit ikun proporzjonat. EΩempju çar huwa li biex tkun persuna fid-dipartiment tat-tifi tannar trid tkun 100% fiωikament kapaçi. Dak kollu li jirrikjedi biex ikollna akkomodazzjoni xierqa biex persuna b diωabilità ikun jista ja dem ma tapplikax jekk twassal biex ikun hemm problema mhux proporzjonata fuq min i addem. Madanakollu, l-istati Membri jistg u jipprovdu sussidju fuq l-ispejjeω ta akkomodazzjoni xierqa. Artiklu 2 tad-direttiva tax-xog ol jipprovdi li hija ming ajr pre udizzju li nikkalkulaw li npo u fil-li i nazzjonali g al arsien pubbliku u ra unijiet ta sigurtà, g al protezzjoni tas-sa a u l- protezzjoni tad-drittijiet u l-libertà tà l- o rajn. Kellhom jg addu mill-inqas 20 sena biex il- Qorti Ewropea tal-ìustizzja twaqqaf dak li jista jikkostitwixxi f ustifikazzjoni o ettiva fuq il-baωi ta diskriminazzjoni sesswali. Jiena nispera li ma ndumux dan iω-ωmien biex ikollna xi a a simili fuq id-diωabilità, però huwa çar afna li l-limiti g al dawn l- eççezzjonijiet g ad iridu jitwaqqfu. Madanakollu rridu nωommu f mo na li d- dritt li ma jkunx hemm diskriminazzjoni huwa dritt fundamentali ta t il-li i Komunitarja, u g aldaqstant, eççezzjonijiet g andhom ikunu interpretati b mod dejjaq. Drittijiet Infurzati X jista persuna tag mel jekk ta seb li iet iddiskriminat? L-Istati Membri huma mitluba li jipprovdu informazzjoni fuq id-drittijiet li d- Direttiva tipprovdi. Kif ukoll, id-direttiva tirrikjedi lil Istati Membri jiωguraw li organizzazzjonijiet li g andhom interess li ma jag mlux diskriminazzjoni jistg u jg inu individwu biex jifta kawωa, jew sa ansitra jifta kawωa f isimhom. Dan jinkludi pressure groups, G aqdiet Mhux Governattivi, unions tal- addiema, jew equality bodies b al l- Ombudsmen. Jekk kaω ji i deçiω qabel ma jidda al il- Qorti, id-direttiva tipprovdi g al qsim bil-piω tal-prova. Jekk l-allegat vittma jistabilixxi fatti li minnhom l-qorti tista tassumi li kien hemm diskriminazzjoni, allura tkun tirrigwardja lil min i addem, alli dan jipprova li mhux veru wettaq atti ta diskriminazzjoni kontra dik il-persuna. Din hija miωura importanti peress li tista tkun diffiçli afna biex tipprova li verament kien hemm diskriminazzjoni. Skond id-direttiva,

13 13 ix-shift tal-provi ma japplikax g al proçeduri kriminali, kif ukoll li l-istati Membri jistg u jiddeçiedu li ma japplikawhiex fi proçeduri fejn il-qorti jew entità kompetenti trid tinvestiga l-fatti tal-kaω konçernat. Dan ifisser li f xi w ud mill-istati Membri, fejn ilprovedimenti dwar l-anti diskriminazzjoni qeg din fil-ma oranza tag hom fil-kodiçi Penali, jew fejn ikun hemm proçeduri investigattivi, jidher li a jkun hemm ftit li xejn applikazzjoni tal-bidla tal-piω tal-prova. Çertament li dan a jag milha ferm aktar diffiçli g all-vittmi tad-diskriminazzjoni li jinfurzaw id-drittitjiet tag hom. Punt ie or li ta min jie u nota tieg u huwa li l-g aqdiet Mhux Governattivi jistg u, minflok jirreferu l- kaω tag hom fil-qorti Nazzjonali, ta t Artiklu 234 tat-trattat tal-kummissjoni Ewropea, jirreferu kaω quddiem il-qorti Ewropea tal- Ìustizzja jekk il-qorti Nazzjonali jkollha xi dubju dwar interpretazzjoni ta provediment tad-direttiva. Dan huwa punt importanti g ax s issa a na g ad m g andniex sentenzi li jg inuna kif ninterpretaw id-direttivi ta l-antidiskriminazzjoni. Id-Direttiva tirrikjedi li l-istati Membri j arsu lil persuni minn vittimizzazzjoni. Dan ifisser li meta persuna tag mel ilment formali ta diskriminazzjoni, jew g andha x taqsam ma lment simili, huma ma jistg ux isofru minn konsegwenzi mhux favorevoli, b al ti i mkeççija mill-post tax-xog ol. Id-Direttiva t alli f idejn l-istati Membri li jwaqqfu r-regoli nazzjonali dwar sanzjonijiet applikabbli g al ksur tal-prinçipji ta non-diskriminazzjoni. Madanakollu, is-sanzjonijiet iridu jkunu effettivi, proporzjonati u li jiskora ixxu. Dawn it-termini mhumiex spjegati, u s issa g ad m hemmx gwida ming and il-qrati tal- Ìustizzja li jirrigwardaw diskriminazzjoni filqasam tad-diωabilità. La darba Direttiva ssir li i nazzjonali, persuna g andha tie u l-kaω tag ha quddiem l-istess li i nazzjonali qabel ma tmur quddiem xi Qorti nazzjonali jew tribunal. Jekk id-direttiva ma ssirx li i, jew issir mhux korrettament, kif jista individwu jinfurza d- drittjiet tieg u? Huwa jkun jista jwie eb fuq il-prinçipju ta l-effett dirett, hekk kif Ωviluppa permezz tal-qorti tal-ìustizzja Ewropea. Jekk provediment tad-direttiva hija çara, preçiωa, u mhux ikkondizzjonata, individwu jista jibbaωa direttament fuqha, milli fuq l- implimentazzjoni tal-le islazzjoni nazzjonali, qabel il-qorti Nazzjonali. Provediment ta Direttiva g andha effett dirett biss skond kif jirrigwarda l-istat jew l-g aqdiet Pubbliçi - ma tistax tkun ibbaωata kontra min i addem fis-settur privat, biex nie du eωempju. Fla ar mill-a ar il-qorti Ewropea tal- Ìustizzja trid li tiddeçiedi liema provedimenti, jekk ikun hemm, jista jkollhom effett dirett, u çertament li huwa kmieni wisq biex tag mel udizzji ta din ixxorta. Madanakollu, jekk wie ed jag ti arsa lejn il-preçedenti li ew imfassla mill-qorti Ewropea fuq il-baωi tad-direttivi ta diskriminazzjoni sesswali, wie ed jistenna li ammont mhux haωin ta provedimenti mid- Direttiva ta l-impjieg a jkollhom effett dirett. It-tieni azzjoni li persuna tista tie u hija dik kontra l-istat Membru nnifsu, prinçipju li jaqa ta t il-prinçipju tar-responsabiltà ta l-

14 14 Istat, hekk kif imwaqqaf mill-qorti Ewropea tal-ìustizzja. Jekk mil-li i Komunitarja hemm provediment li tag ti identifikazzjoni individwali çara tad-drittijiet, u l-persuna tkun sofriet minn in ustizzja min abba nuqqas mill-istat Membru biex jimplimenta dik il-provediment, allura l-kumpens jista jit allas mill-istat sakemm in-nuqqas fil-li i Komunitarja, min-na a ta l-istat, ikun biωωejjed serju. U l-qorti assumiet li n- nuqqas fl-implimentazzjoni ta Direttiva jista jwassal g al nuqqas serju. Jiena ma nafx kaωijiet ta nuqqas minn xi Stati Membri, a a li hija xi ftit sorprendenti g all-fatt li hemm ammont konsiderevoli tag hom li g adhom ma lestewx il-proçess fejn id- Direttivi jsiru li ijiet tal-pajjiω. It-tielet possibilità hija dik li jekk hemm xi li ijiet nazzjonali li ew imfassla skond id- Direttiva, allura l-im allef tal-pajjiω irid jinterpreta dik il-li i nazzjonali fil-qafas tad- Direttiva, bil-g an li jintla aq l-g an tad- Direttiva. S issa a na g ad m g andniex xi urisprudenza tal-qorti Ewropea li tiggwidana fuq l-interpretazzjoni korretta tad-direttiva, u afna mit-termini m humiex spjegati. Dan jag milha verament diffiçli biex nag tu gwida f kaωijiet individwali. Çentri speçjalizzati ta linji ta gwida jew korpi g all-promozzjoni tat-trattament ugwali, normalment huma utli afna biex jidentifikaw kaωijiet li minnhom jistg u jirriωultaw mistoqsijiet legali, li normalment ikunu riferuti lill-qorti Ewropea tal-ìustizzja g al interpretazzjoni. G adu xi ftit kmieni biex kaωijiet li jikkonçernaw d-diωabilità ji u riferuti l-qorti g ar-ra uni li l-istati Membri g andhom l-g aωla - fejn tista tkun ustifikata - ta tliet snin (minn Diçembru 2003) biex il-provediment li jikkonçernaw iddiωabilità fid-direttiva ta l-impjieg isiru li ijiet. G alkemm id-direttiva ta l-impjieg ma titlobx li l-istati Membri jistabilixxu entitajiet biex jippromwovu trattament ugwali fid-dawl ta metodi o ra ta diskriminazzjoni, u ud mill-istati Membri marru pass il bog od mirrekwiωiti minimi mitluba minnhom, b al, per eωempju, l-isvezja g andhom Ombudsman g al diskriminazzjoni fuq l-orjentazzjoni sesswali, u fil-bel ju l-mandat taç-çentru g al Opportunitajiet Indaqs ie mwessa biex ikopri l-affarijiet l-o ra taddiskriminazzjoni. TranspoΩizzjoni Xtaqt li issa nag tu arsa lejn ittranspoωizzjoni tad-direttiva mill-istati Membri. Id-data ta l-g eluq biex l-istati Membri jag mlu transpoωizzjoni fil-li ijiet nazzjonali kienet dik tat-2 ta Dicembru, 2003, bil-possibilità ta tliet snin o ra biex ilprovediment fuq id-diskriminazzjoni li tikkonçerna l-età u d-diωabilità jsiru li ijiet, bil-g an li nωommu f mo na kundizzjonijiet partikulari. Numru ta Stati Membri nnotifikaw lill-kummissjoni li huma jixtiequ juωaw dan il-perijodu Ωejjed. Il-Bel ju, ir-renju Unit, il-ìermanja, l-olanda u l-isvezja se jag mlu uωu mit-tliet snin g al provediment li jikkonçernaw diskriminazzjoni relatata ma l-età, waqt li d-danimarka se juωaw sena biss.

15 15 Franza nnotifikat lill-kummissjoni li hi be siebha tag mel uωu mit-tliet snin Ωejda fir-rigward tal-provediment li tirrigwarda d- diωabilità, ir-renju Unit u d-danimarka be siebhom juωaw sena wa da biss. G al dawk l-istati Membri li g adhom kemm saru membri s a, huma kellhom jimplimentaw fil-massimu possibbli d- Direttiva sad-data ta s ubija, ji ifieri l-1 ta Mejju, Biex tkunu tistg u tifhmu a jar kif ja dem ilproçess ta implimentazzjoni, a nag tikom xi indikazzjonijiet dwar is-sitwazzjoni tad- Direttiva li tirrigwarda r-razza, li semmejt filbidu. Fid-data stipulata biex ti i implimentata din id-direttiva, kienu biss Franza u l-italja li kienu da lu d-direttiva filli i nazzjonali tag hom. Proçeduri fuq ilvjolazzjoni ta nuqqas ta komunikazzjoni flimplimentazzjoni tal-miωuri kienu ma ru a kontra l-istati Membri l-o ra (u ud minnhom implimentaw effettivament id-direttiva però ma assigurawx kopertura eografika mija filmija). L-ewwel stadju ta dawn il-proçeduri huwa dak li tintbag at ittra formali, u l-istati Membri g andhom xahrejn biex iwie bu. Jekk ma jkunx hemm twe iba, jew din tkun inadekwata, il-kummissjoni tibg at reasoned opinion. U ud minn dawn intbag tu fi Frar ta din is-sena lill-ìermanja, l-awstrija, ir-renju Unit, l-irlanda, il- Lussemburgu, il-bel ju, il-greçja, il- Finlandja, u l-olanda. F afna minn dawn ilpajjiωi jeωistu abbozzi ta le islazzjonijiet u jinsabu fi stadju avvanzat, ftit qabel ma jidhru quddiem il-parlament Nazzjonali; min abba f hekk dalwaqt ikollna d-direttiva tar-razza f dawn il-li ijiet. L-eççezzjoni hija l- Ìermanja, li sa fejn nafu a na g ad lanqas hemm abbozz. Jekk ner g u nduru g ad-direttiva ta l- Ugwaljanza fl-impjiegi, ittri formali min abba nuqqas ta komunikazzjoni ntbag tu f Jannar ta din is-sena lill-ìermanja, id- Danimarka, l-awstrija, ir-renju Unit, l- Irlanda, il-lussemburgu, il-bel ju, il-greçja, il-finlandja, u l-olanda. F numru ta stati membri, iω-ωew Direttivi kienu implimentati fl-istess abbozz le islattiv, li w ud minnhom jinsabu quddiem il-parlament nazzjonali. Sa llum il- urnata g ad g andna stampa xi ftit imçajpra minn dawk l-istati Membri li g adhom kemm issie bu fl-unjoni Ewropea. Il-ma oranza tag hom attwaw le islazzjonijiet li jirreflettu d-direttiva, però s issa g adna ma smajna xejn ming and Çipru u l-estonja. Proçeduri fuq il-vjolazzjoni ta nuqqas ta komunikazzjoni fl-implimentazzjoni tal-miωuri m humiex l-uniçi tipi ta proçeduri li jaqg u ta t artiklu 226 ta dan it-trattat. Issa a nibdew neωaminaw fid-dettal il-le iωlazzjoni ta l-istati Membri li lestew it-tranωpoωizzjoni tad-direttiva, alli nivverifikaw jekk g amlux kollox korrettament. Kif tistg u timmaginaw din hija xi a a xi ftit twila, speçjalment meta tkun iffaççjat b xi 500 pa na, b alle islazzjoni FinlandiΩa - u ma ng idu xejn g al dik Litwana jew Çeka! Il-Kummissjoni tirçievi wkoll ilmenti ming and individwi jew organizzazzjonijiet. Normalment ma tantx inkunu nistg u

16 16 ng inu, sakemm l-ilment ma jurix li l-istat Membru jkun qed jikser l-obbligazzjonijiet li jaqg u ta t id-direttivi. F dak il-kaω nikkunttattjaw l-istat Membru u ninvestigaw l- ilment. Nispera li tajtkom stampa çara ta Direttiva kontra d-diskriminazzjoni fil-qasam ta l- impjiegi. Ninsab çerta li lkoll indunajtu li din id- Direttiva g adha relattivament dida u afna mistoqsijiet g adhom bla twe iba. Jekk tkunu te tiegu aktar informazzjoni fuq d-direttivi jew fuq ix-xog ol tal-kummissjoni f dan il-qasam, nissu erixxi li taslu wasla sal-web-page ( employment_social/index_en.html). Partikolarment nirrikmanda li taqraw il-green Paper fuq il-futur tal-policy ta kontra d- diskriminazzjoni fuq livell ta l-unjoni Ewropea u r-riωultati dwar il-kwestjonarju. Ovvjament jiena kkonçentrajt fuq id-direttiva ta kontra d-diskriminazzjoni fuq il-post taxxog ol peress li din hija t-tema prinçipali ta din il-konferenza. Xtaqt nag laq billi nag ti résumé ta x attivitajiet li l-kummissjoni qed tie u b konnessjoni ma l-impjiegi u d- diωabilità. Óafna minnkom jafu li s-sena 2003 kienet s- Sena Ewropea tal-persuni b DiΩabilità. Kienet sena li l-g an prinçipali kien li no olqu awareness alli s-sitwazzjoni li jinsabu fiha l- persuni b diωabilità, speçjalment iddiffikultajiet li jiltaqg u mag hom ta kuljum, jin iebu g all-attenzjoni ta udjenza akbar madwar l-unjoni Ewropea kollha. A na kburin li din is-sena kienet wa da ta suççess kbir b parteçipazzjoni qawwija mill-istati Membri. Tg allimna afna x inhuma l-bωonnijiet talpersuni b diωabilità u ppruvajna nda lu dan ilbωonn fil-policy tag na. Dan huwa l-pjan ta Komunikazzjoni u Azzjoni li fassalna: Opportunitajiet Indaqs g al Persuni b DiΩabilità: Pjan ta Azzjoni Ewropew. Dan iddokument jittratta l-istrate ija fuq id-diωabilità sas-sena 2010, u jidentifika ames prijoritajiet li fuqhom g andha tittie ed azzjoni bejn l , kollha mill-perspettiva ta l-impjiegi. Dawn huma aççess g al impjiegi; aççess g al ambjent mibni; edukazzjoni tul il- ajja kollha, bl-uωu ta potenzjal teknolo iku; aççess g al ambjent mibni. Prijoritajiet o ra a ji u identifikati fi pjani ta azzjoni o rajn li a jkopru l-perjodu sa l Barra dawn, il-kummissjoni a tippubblika f kull tieni sena, li jibdew mil-2005, rapport dwar is-sitwazzjoni tal-persuni b diωabilità fl- Unjoni Ewropea, bil-kontribuzzjonijiet ta l-istati Membri u l-ngos. Qed na dmu wkoll, b kooperazzjoni ma kollegi li huma esperti fissuq tax-xog ol, fuq paper li tittratta l- mainstreaming tad-diωabilità f policies ta impjiegi u programmi. Fiha ha jkunu ppubblikati dettalji fuq prattiçi nazzjonali fl-10 linji gwida ta l-istrate ija Ewropea dwar l- Impieg. Din, flimkien mal-komunikazzjoni, hija l-g odda prinçipali biex ninkora ixxu opportunitajiet indaqs fil-qasam tax-xog ol g al persuni b diωabilità. Din hija deskrizzjoni qasira ta l-attivitajiet li g andna relatati max-xog ol b konnessjoni mad-diωabilità, li a na nemmnu li tg in u tikkomplimenta attivitajiet fil-qasam ta kontra d-diskriminazzjoni.

17 17 Panel mit-tlett Partijiet Soçjali: Is-Sitwazzjoni Lokali Konsulent, Dipartiment g ar-relazzjonijiet Industrijali Dr Noel Vella Nirringrazzjak Mr. Chairman. Irridu nirrikonoxxu l- importanza li g andu l-impjieg u x-xog ol fit-twettiq ta l-ispirazzjonijiet u l-irrealizzar tal-potenzjal ta kull wie ed u wa da minna fid-diversi oqsma tal- ajja. Kien appuntu g alhekk, li kienet wa da mir-ra unijiet li l-unjoni Ewropea asset il- tie a li tfassal Direttivi kontra d- diskriminazzjoni f diversi forom, fil-kuntest ta l-impjieg biex dawn jg inu fl-iωvilupp olistiku tal-persuna u fl-integrazzjoni tag ha fis-soçjetà. Fl-2002 da al fis-se l-att dwar l-impjiegi u r-relazzjonijiet Industrijali u dan jiddefinixxi t-trattament diskriminatorju b ala kull distinzjoni, eskluωjoni jew restrizzjoni li ma tkunx ustifikabbli f soçjetà demokratika, li tinkludi diskriminazzjoni fuq il-baωi li jissemmew direttament il-kulur, ir-razza, issess, u d-diωabilità. Ta t din il-li i add ma jista jissotte a persuna g al trattament diskriminatorju, ji ifieri add ma jista juωa kejl differenti fl-istess çirkustanza, g ax persuna tkun ta çerta età, kulur, razza, orjentament sesswali, reli jon, jew twemmin, jew g ax ikollha xi diωabilità. FilkaΩ ta persuna li tapplika g al impjieg din il-protezzjoni li toffri l-li i tkopri l-proçess kollu mir-reklamar tal-poωizzjoni, il-proçess ta l-g aωla, ir-rekluta, u t-ta ri li jista jkun hemm bωonn li jing atha lil persuna kemm qabel hi ti i jnga ata kif ukoll tul l- impjieg tag ha. Hemm ukoll l-obbligu li persuna ta reli jon, jew razza partikolari, eçç, li tkun fl-impjieg, ting atha trattament indaqs f dak li g andu x jaqsam malkundizzjonijiet ta l-impjieg jew iç-çans ta promozzjonijiet. Il-li i tis aq fuq id-dritt li l-persuna ma ssofrix trattament diskriminatorju permezz ta azzjonijiet li bihom il-prinçipal xjentement jimmani ja x-xog ol, jew iqassam x- xog ol tieg u, jew jirran a l-kundizzjonijiet tax-xog ol b tali mod li jmpjegat ikun assenjat status inqas favorevoli minn ie or. Il-Li i toffri wkoll protezzjoni minn vittimizzazzjoni lil kull persuna li tag mel xi jlment jew li tkun bdiet xi proçedura fuq allegat ksur ta dawn il-provedimenti. Barra mill-att prinçipali hemm ukoll Ωew settijiet ta regolamenti mag mula ta t dan l-istess

18 18 att li huma ta relevanza g ad-diskussjoni tal-lum. Fl-2003 in asset il- tie a li l-qafas legali jitwessa u g al dan il-g an kien ippreparat fl-avviω legali 297 li jispeçifika li f kaωi ta allegat diskriminazzjoni ppreωentat quddiem it-tribunal Industrijali, it-tribunal irid jie u a konjizzjoni l-provedimenti tad- Direttivi ta l-unjoni Ewropea 2000/43 u 2000/78. L-g an ta dawn id-direttivi huwa kif tafu lkoll, li jikkumbatti d-diskriminazzjoni a baωi ta l-età, diωabilità, razza, orjentazzjoni sesswali, u reli jon. Imbag ad din is-sena da al fis-se l-avviω legali 416, irregolamenti ta l-2004 dwar it-trattament ugwali fl-impjieg, li joffri lil persuna li ta seb li qed ti i ttrattata b mod diskriminatorju diversi drittijiet, u hawnhekk a nelenka ftit fil-qasir afna xi punti prinçipali li jo or u minn dawn ir-regolamenti. Barra minn diskriminazzjoni diretta, kif smajna di à, fejn persuna ti i ttrattata ag ar minn persuna o ra f sitwazzjoni komparabbli, da al il-prinçipju tattrattament diskriminatorju indirett. Din teωisti meta provediment, kriterju, jew prattika li jkunu jidhru li jkunu newtrali jistg u jqieg du persuna b diωabilità, ta razza partikolari, eçç, fi Ωvanta meta ji u mqabbla ma persuni o rajn. Da al ilkunçett li jipprojbixxi l-fastidju, ilharassment; mhux permess li persuna tkun su etta g al im iba jew talbiet mhumiex mixtieqa relatati ma l-età, reli jon, orjentazzjoni sesswali, razza, jew diωabilità, meta l-im iba jew it-talba jsiru bi skop li jivjolaw id-dinjità tal-persuna, jew li jo olqu ambjent intimidatorju, ostili, degradanti, jew offensiv. Hemm ukoll l-obbligu tat-trattment indaqs li ma jkunx limitat biss g all-post tax-xog ol imma gie estiω biex ikopri l-operat ta diversi organizzazzjonijiet, b al g aqdiet ta min i addem, il-unions, u anki a enziji ta l- impjieg. Dawn ji ifieri jirregolaw il-mod kif jipproçessaw applikazzjoni tal-membership, applikazzjonijiet g al benefiççji li jistg u jag tu lill-membri tag hom, eçç. Hemm ukoll l-obbligu, kemm fuq il-prinçipal, kif ukoll fuq min imexxi l-organizzazzjonijiet li g adni kemm semmejt li mhux talli ma jordnawx lil xi persuna biex ma tiddiskriminax kontra xi persuna o ra, imma li g andhom l-obbligu wkoll li jraωωnu kull forma ta fastidju fuq il-post tax-xog ol jew fl-organizzazzjoni tag hom, ji ifieri din qed testendi l-obbligu, anki jekk prinçipal ikun jaf li klijent tieg u meta ji i fuq il-post taxxog ol qed jinfastidixxi jew qieg ed b xi mod idejjaq lil xi addiema tieg u, l- employer huwa responsabbli wkoll li jie u azzjoni biex dan l-a ir jieqaf, appuntu skond il-li i. Ìie wkoll imda al il-kunçett ta positive action f dak li g andu x jaqsam ma aççess g al ta rig biex jipprepara persuni b diωabilità, etç, g al xog ol partikolari. Hemm ukoll il-possibilità li assoçjazzjoni li jkollha interess le ittimu, tid ol hi, f isem jew b appo g al min jag mel l-ilment, xi proçedura udizzjarja jew amministrattiva mittie da skond ir-regolamenti. Ta min jinnota li a la darba persuna tipprova li t- trattament mog ti lilha ma kienx ugwali,

19 19 imbag ad ikun l-obbligu ta l-akkuωat li j ib prova li dak it-trattament kien i ustifikat u jekk jonqos li jag mel dan il-qorti tista tiddeçiedi favur min qed jag mel l-ilment. Biex nikkonkludi a nag ti ftit informazzjoni dwar x tista tag mel persuna li t oss li sofriet trattament inugwali. Persuna li t oss li iet ittrattata b mod inugwali tista tikteb lil min ta seb li kien qed jag mel dan ittrattament mhux indaqs u titolbu jag ti spjegazzjoni g all-a ir; tag mel innotifikazzjoni tag ha u tag mel spjegazzjoni ta l-artiklu. Dan fi Ωmien g axart ijiem hu obbligat jirrispondiha u hu obbligat ukoll li jag ti r-ra unijiet, jekk dawn jeωistu, g aliex ma jaqbilx ma l- allegazzjonijiet li tkun g amlet il-persuna. Dan id-dritt jista ji i eωerçitat ukoll mid- Direttur tax-xog ol. Din il-korrispondenza tista ti i ppreωentata fil-qorti u jekk il-qorti tiddeçiedi li jew ma ti ix ippreωentata, jew ma tkunx ing atat risposta, jew il-qorti ta seb li din kienet ekwivoka jew evaωiva, tista tinferixxi anki li sar att illegali. Hemm il-possibilità li l-kaω jittie ed quddiem it-tribunal Industrijali; il-persuna li tag mel l-allegazzjonijiet g andha çans erba xhur biex tippreωenta l-ilment quddiem dan it-tribunal, li jekk i oss li dan l-ilment hu ustifikat jista joffri rimedju kemm f dak li g andu x jaqsam f kançellament ta kuntratt jew xi klawsola, kif ukoll fl-g oti ta xi kumpens ra onevoli. Imbag ad hemm il-possibilità li persuna tifta kawωa fil-qorti Çivili, li wkoll g andha erba xhur çans biex tag mel dan, u din titlob lill-qorti biex twaqqaf l-azzjonijiet illegali u jekk il- tie a anki titlob kumpens g al xi danni li tkun sofriet; hemm ukoll ilpossibilità illi xi add jag mel ilment ma l- uffiçjal tad-dipartiment tax-xog ol, illi f dan il-kaω jistg u jie du l-kaω il-qorti, u jekk il- Qorti tiddeçiedi jlli l-persuna tkun atja, tista twa al multa ta mhux aktar minn elf lira jew sitt xhur pri unerija, jew it-tnejn flimkien. Ji ifieri hemm diversi options available g all- individwu biex jeωerçita d- drittijiet tieg u. Finalment nag laq biex ng id illi g alkemm il-qafas legali huwa importanti, daqstant ie or huma importanti l-miωuri li jie du l- Istat, l-imsie ba soçjali, f dak li g andu x jaqsam ma edukazzjoni, u tibdil ta attitudni versu l-minoranzi f pajjiωna. Daqstant importanti huwa wkoll l-g arfien li kull wie ed u wa da minna nirrikonoxxu minn età Ωg ira li g andna drittijiet u obbligi reçiproçi u hija r-responsabilità tag na b ala individwi li nag mlu li nistg u biex inkattru soçjetà inkluωiva li verament tirrispetta l-individwu u d-diversità flindividwu. Nirringrazzjakom.

20 20 Segretarju Taqsima Entitajiet Pubbliçi tal-union Óaddiema Mag qudin Is-Sur Jesmond Bonello Wara diskussjoni daqstant tajba ming and Dr. Vella, forsi xi ftit diffiçli biex inkompli no loq argumenti odda. Biss, a nag mel l-almu tieg i wkoll. L-g an ta din id-direttiva hija wa da usta li trid fl-a ar mill-a ar jekk nimplimentawha kif suppost, tag ti l-frott tag ha. Din id- Direttiva tiffoka fuq faxex mis-soçjetà li preωentement tista jew qieg da ssir xi tip ta diskriminazzjoni mag hom. F Malta, b al ma qal Dr. Vella, di à g andna li ijiet li jittrattaw kemm id-diskriminazzjoni kif ukoll l- opportunitajiet indaqs. M hemmx g alfejn ng idu li numru ta kaωijiet li kellna di à l- K.N.P.D. fil-kaω ta persuna b diωabilità li saret diskriminazzjoni jew inkella ma kellhomx aççess g al xi tip ta impjieg, na seb dawn g amlu l-funzjoni tag hom tajjeb li fl-a ar mill-a ar, permezz tar-rappreωentazzjonijiet tag hom, qed ninnutaw ukoll li dawn fl-a ar mill-a ar ew solvuti. It-tajjeb ta din id- Direttiva huwa l-fatt li tittratta firxa aktar wiesg a, fosthom persuni li g andhom twemmin differenti minn addie or, l-età, iddiωabilità, ir-reli jon, jew l-orjentament sesswali. Meta wie ed jara din il-firxa tant wiesg a wie ed jinnota li jiena li qatt ma kont in ossni wie ed minn din il-faxxa, erbat ijiem o ra nista nkun f wa da minn dawn ilfaxxi; g ax jekk jiena nag laq g axar snin o ra nasal f faxxa fejn ni i effettwat min abba l-età. It-tajjeb ta din id-direttiva hu wkoll li mhux qed tiffoka fuq kundizzjonijiet tax-xog ol fissens salarji, jew promozzjonijiet biss, imma min-na a tag ha qed twessa dak li jista jkun diskriminazzjoni, fis-sens li g andek diskriminazzjoni b al salarji, jew kundizzjonijiet tax-xog ol o ra b al leave jew sick leave, u min-na a l-o ra hemm ukoll l- edukazzjoni. F soçjetà fejn illum g andna kunçett ta life long learning die el, hu importanti li kull persuna li qieg da f din ilfaxxa, li jkollu d-dritt u l-opportunità u l-aççess li jkollu edukazzjoni li tibqa tkun kontinwa u ma jridx ikun hemm differenzi bejn impjegat u impjegat ie or, g andhom neçessitajiet differenti fosthom bωonn g al aççessibilità a jar. Sinçerament, min abba diversi ra unijiet varji mhux dejjem li jkollna din l- aççessibilità fuq il-postijiet tax-xog ol kollha, jistg u jkunu finanzjarji jew o ra; vanta tad- Direttiva hija li ma tiffukax biss fuq l-

21 21 aççessibilità ta l-individwu fuq il-post taxxog ol biss; iva, Ok, irid ikollok aççessibilità g as-si u bir-roti, imma hemm aççessibilità o ra, aççessibilità g at-ta ri, aççessibilità g ax-xog ol stess. Illum l-aççessibilità narawha xi ftit dejqa imma inti meta trid tara persuna b diωabilità li m g andux possibilità li tavvanza fuq il-post tax-xog ol hemmhekk qed ti i Ωvanta jata minn addie or. Issa l- fatt li din id-direttiva tag ti lok g al tibdil fil- inijiet, tag ti lok g al apparat li jg inu lil persuna b diωabilità, din fl-a ar mill-a ar a tg inu biex javvanza fil-karriera tieg u. Sfortunatament illum ikun hawn perception, li llum g adha g addejja, li persuna b diωabilità jista jkollu impjieg b ala receptionist jew inkella b ala telephone operator; dan il-kunçett huwa aωin. Illum, jekk inti g andek impjegat kwalunkwe, anki persuna b diωabilità, u tag tih l- opportunità sabiex jeduka ru u u javvanza, dik l-opportunità a je odha u jsarrafha biex juri li hu kapaçi daqs addie or. U din id- Direttiva a tag ti lok biex persuna b diωabilità tavvanza daqs addie or; nixtieq ng id, hawnhekk, li anki jiena b ala union, g adni nsib diffikultà biex persuna tag tih l- opportunitajiet biex tavvanza; eneralment issib barrieri, li g alkemm tag mel l- argumenti tieg ek, fl-a ar mill-a ar issib dak il-blokk li ma jag tikx l-opportunità u forsi permezz tad-direttiva din tista ssir. Imma b al ma g edna, diskriminazzjoni ma ssirx fuq persuna b diωabilità biss jew persuna min abba r-razza; tista ssir ukoll min abba l-età. Kemm hawn nies ta 45 sena jew 40 sena l fuq li hu diffiçli biex isibu impjieg. Permezz ta din id-direttiva, din a tissolva ru ha? G ax jekk fl-a ar hemm perception li persuna ta 40 sena mhix kapaçi iktar, importanti li nbiddlu l-kultura ta din issoçjetà. Nixtieq ng id ukoll li hawnhekk g andek lok ta interpretazzjonijiet, fis-sens li inti permezz ta din id-direttiva a titratta façilment kaωijiet li jidhru, li huma diretti, fissens, illum sej a g al applikazzjoni ma tistax tinkiteb billi tg id li hemm vacancy imma ma tistax timtela min abba dik ir-razza, jew min abba dak l-orjentament sesswali, jew g ax inti g andek çerta età; iωda din xorta tista ssir b mod sottili minn ta t. Persuna flinterview tista fl-a ar mill-a ar tag Ωel lilek jew ma tag Ωlikx min abba numru ta ra unijiet; tista tag ti l-kaω li g alkemm inti kapaçi, il-persuna tista ssib ra uni valida li ti ustifika g alfejn ma impjegakx u g alhekk ikun hemm lok ta dawn l-interpretazzjonijiet. Biss irrid ng id ukoll li diskriminazzjoni mhix biss fil-fatt li inti tie u l-impjieg jew le; jista jkun mod sottili wkoll li g alkemm jimpjegak jag tik xog ol diffiçli biex tag mlu u fl-a ar mill-a ar inti stess tiddeçiedi biex titlaq. Dawn huma kaωijiet li a na ng ixuhom, kaωijiet reali, fejn persuni b diωabilità jing ataw xog ol li l- addiema l-o rajn filfabbriki ma jkunux iridu ja dmu sabiex fla ar mill-a ar dan il-persuna jkollha titlaq g ax tiddeçiedi hija. U din ukoll hija diskriminazzjoni. B ala konkluωjoni xtaqt nis aq li din id- Direttiva kif inhi tista to loq numru ta interpretazzjonijiet; imma l-uniku mod li dawn l-interpretazzjonijiet jistg u jo olqu ekwivoçi jissolvew huma billi ssir konsultazzjoni aktar fuq din id-direttiva, issir fl-mcesd u forsi b hekk insolvu abbuω li g andna madwarna. Grazzi.