Bazar Amilləri və Tələbin Təhlili Bank Workshop and Training on Urban Transport Planning and Reform. Baku, April 14-16, 2009
Bazar Amilləri İctimai Nəqliyyat bazarına bir çox amillər təsir göstərir Nəinki iki şəhər, heç qonşu ərazilər də bu amillər baxımından eyni deyildir Amillərin müxtəlifliyi İctimai Nəqliyyat xidmətinin növ müxtəlifliyi və səviyyələri üçün zərurət yaradır Bank 2
İctimai Nəqliyyat Bazarına təsir edən Amillər Səyahət xüsusiyyətləri Torpaqdan istifadə Sərnişinlərin sayı və demoqrafik göstəricilər İctimai Nəqliyyat xidməti parametrləri Bank 3
? Bazar Amillərini başa düşmək nə üçün lazımdır? İctimai Nəqliyyata sərnişin axınını qiymətləndirməyə kömək edir icra keyfiyyəti, gəlirlər, maliyyə davamlılığı ilə bağlıdır faydalılıq səviyyəsi Planlaşdırma və layihələndirilmə üçün əhəmiyyətlidir İcra keyfiyyətinin təhlilinə şərait yaradır Bank 4
Passengers or Seats Səyahət Xüsusiyyətləri Məqsəd Günün vaxtı Time of Day Demand (Passengers) Supply (Seats) Başlanğıc/Son məntəqə Bank 5
Səyahətin Məqsədi İctimai Nəqliyyatdan istifadəyə təsir edir Qeyri-iş məqsədli Bank 6 Alış-veriş, şəxsi fəaliyyət, tibbi, istirahət, dini Təsadüfi səyahətlər həftədə 1-3 dəfə Sərbəst səyahət o deməkdir ki, sərnişin ondan imtina edə, vaxtını dəyişə, və ya birgə səyahət edə bilər İnsanlar tez-tez qrup halında səyahət edirlər, məsələn ailə ilə İş/Məktəb səyahətləri Mütəmadi (məsələn, həftədə 5 gün) Sərbəst olmayan, daha sıx qrafikli İşləyənlər/tələbələr fərdi halda səyahət edirlər
Passengers or Seats Günün vaxtından asılı Səyahət Time of Day Demand (Passengers) Supply (Seats) Pik Səhər/Günortadan sonra gündəlik iş saatları Vaxt vahidi üzrə yüksək tələb İş səyahətlərinin yuxarı faiz göstəricisi Daha çox fərdi səyahətlər Seçim üzrə və qeyri-seçim üzrə səyahət edən sərnişinlər Qeyri-pik Günorta, axşam, istirahət günləri Daha aşağı tələb Daha çox qeyri-iş səyahətləri Daha çox qrup halında səyahətlər Qeyri-seçim üzrə səyahət edən sərnişinlər Təhlükəsizlik, təminat məsələləri Bank 7
Günün vaxtından asılı Tələb Avtobus və Qurğulardan istifadəyə təsir göstərir Pik saatlarında daha çox, qeyri-pik saatlarında daha az xidmətlərin göstərilməsi Avtobus və qurğuların səmərəli istifadəsi Avtobuslar üzrə aşağı xidmət saatları Avtobuslar üzrə azsaylı sərnişinlər Qeyri-pik saatlarında istifadə edilməyən potensial Bu problemin həllinə dair Bank 8 strategiyalar mövcuddur
Bəzi ərazilərə Sabit Tələb vardır Nisbətən sabit xidmətlərin göstərilməsi məsələn, Kasablanka Avtobus və qurğuların səmərəli istifadəsi Avtobuslar üzrə yüksək xidmət saatları Avtobuslar üzrə çoxsaylı sərnişinlər Günün bütün saatlarında potensialdan səmərəli istifadə edilir Bank 9
Urumçi, Çin Tələbin Araşdırılması Nəticələri, 2006 Bank 10
Urumçi, Çin Bank 11
Manila EDSA Avtobus Sərnişinləri Bank 12
Başlanğıc və Son Məntəqə arasındakı Məsafə Ən qısa səyahətlər (2 km) əksər hallarda piyada olur 8-10 km üçün velosipedlər uyğun seçimdir İnkişaf etməkdə olan şəhərlərdə adi avtobus səyahətləri adətən 5-10 km əhatə edir Dəmiryolu ilə şəhərkənarı səyahət orta hesabla 10 km-dən yuxarıdır Bank 13
Urumçi, Çin, Səyahət Vaxtları Tələbin Araşdırılması, 2006 Bank 14
Torpaqdan İstifadə İntensivlik/Sıxlıq Yaşayış məntəqəsi (Başlanğıc) İş mərkəzi (Son) Təhlükəsiz və təminatlı piyada gəzinti şəraitinin olması Yaşayış binası İş mərkəzi Bank 15
Başlanğıc/Son Məntəqə İctimai nəqliyyat aşağıdakılar arasında səyahətlər üçün daha münasibdir: Yüksək sıxlıqlı piyadalar üçün əlverişli yaşayış məntəqəsi və Yüksək sıxlıqlı piyadalar üçün əlverişli qeyri-yaşayış məntəqələri (məsələn, ənənəvi olaraq mərkəzi işgüzar rayonlar) Əsas magistral yolları üzərində düz xətt boyunca düzülmüş olan Ənənəvi ictimai nəqliyyat aşağıdakılar arasında səyahətlər üçün münasib deyil: Aşağı sıxlıqlı yaşayış məntəqələri və Aşağı sıxlıqlı işgüzar rayonlar Bank 16 Pərakəndə yayılmış rayonlar
Manilada Torpaqdan İstifadənin Müxtəlifliyi Bank 17
Pekində Torpaqdan İstifadənin Müxtəlifliyi Bank 18
Əsas Demoqrafik Xüsusiyyətlər Gəlir Gender (əhali cinsi) Yaş İşçi qüvvəsi/tələbə olan əhali Bank 19
Bank 20 Gəlir ən mühüm demoqrafik Amildir Aşağı Gəlir Alıcılıq qabiliyyəti Gediş haqqının gəlirlərin 10%-20% hissəsindən yuxarı olması problemdir Güzəştli gediş haqları bəzən işə yarayır Alternativlər: piyada gəzmək, velosiped sürmək Orta Gəlir Alıcılıq qabiliyyəti gəlirin 3%-5% hissəsini təşkil edir Alternativlər: taksilər, ikitəkərli nəqliyyat vasitələri, bəzən avtomobillər Yüksək Gəlir Alternativ: avtomobil
Gəlir Qrupları üzrə Səyahətlər, Boqota Bank 21
Gender Bank 22 İnkişaf etməkdə olan (geridə qalmış) şəhərlərdə ictimai nəqliyyat sərnişinlərinin böyük hissəsini kişilər təşkil edir Qadınların az hissəsi işləyir Qeyri-iş məqsədli səyahətlərin artdığı istirahət günlərində qadınlar üstünlük təşkil edir Dini qaydalar Qadınların təhlükəsizlik/təminat çətinlikləri Dayanacaqların işıqlandırılması Dayanacağa/dayanacaqdan
Gender Manila Edsa Avtobus Sərnişinləri Bank 23
Yaş İctimai nəqliyyat sərnişinlərinin əksəriyyəti 16-40 yaş arasındadır İşləyənlər Tələbələr Daha az yaşlı işçi qüvvəsi, tələbələr Onların taksi və digər fərdi nəqliyyat üçün pulları ola bilər İstirahət günləri daha çox gənc sərnişinlər Bank 24
Bank 25 Yaş Profili Manila Edsa Avtobus Sərnişinləri
İctimai Nəqliyyat Sistemi Amilləri İctimai Nəqliyyat xidmətinin keyfiyyət və səviyyələri Səyahət vaxtları, etibarlılıq Komfort, rahatlıq imkanları İctimai Nəqliyyatda gediş haqları Mühərriksiz nəqliyyat vasitələrindən təhlükəsiz, təminatlı istifadə mümkünlüyü Münasib olarsa, digər variantlardan istifadə 2-, 3- və 4-təkərli taksilər Fərdi nəqliyyat vasitələri ikitəkərli, avtomobillər Bank 26
İctimai Nəqliyyat xidmətlərinin Keyfiyyət və Səviyyələri Bank 27 Bütün səyahət vaxtları eyni deyil Gözləmə, tranzit və gəzmə vaxtının çox yorucu olması Etibarlılıq orta səyahət vaxtından mühüm ola bilər Sərnişin sıxlığı başılıca keyfiyyət amilidir, xüsusilə: Qadınlar üçün Yaşlı insanlar üçün Geniş seçim imkanına malik yüksək gəlirli sərnişinlər üçün
Mühərriksiz Nəqliyyat Vasitələrindən Təhlükəsiz, Təminatlı İstifadənin Mümkünlüyü Piyadalar üçün hərəkət şəraitləri Səki örtüyü və təmiri Piyada keçidləri Velosiped qurğuları Velosiped zolaqları Parkinq şəraiti Beijing Bank 28
Təhlükəsizlik, Təminat və Yol hərəkətinin təşkili Bank 29 Təhlükəsiz, təminatlı hərəkət imkanının və gözləmə qurğularının mövcud olması və idarə edilməsi İctimai Nəqliyyatdan istifadənin mühüm göstəricisidir (xüsusilə qadınlar və yaşlı insanlar üçün) Niyə? Piyadalar və velosiped sürücüləri Yol hərəkəti xəsarətlərinin və ölüm hallarının böyük faizi İctimai Nəqliyyatdan istifadə edənlər və dayanacaqlarda duranlar Mühərriksiz nəqliyyat vasitələri üzrə ölüm hallarının böyük faizi Cinayətin dərk edilməsi və reallığı
Sərnişinlər üçün Məlumatlar Xidmət Keyfiyyətinin başlıca Parametridir İnsanlar imkanlardan xəbərdar olmalıdır Marşrut seçimi Qrafiklər Gediş haqları Bir çox səyahətlər qeyri-mütəmadi xarakterli olmaqla İctimai Nəqliyyatdan istifadəni çətinləşdirir Qeyri-iş Qonaqlar Turistlər Şəhərdaxili avtobus və mikroavtobus xidmətləri inkişaf etməkdə olan şəhərlərin böyük problemidir Bank 30
Tələbin Qiymətləndirilməsi Niyə Lazımdır? Sərnişin axını üçün əhəmiyyətli planlaşdırma və qiymətləndirmə parametri Yeni xidmət və qurğuların sərnişinlərə və gəlirlərə təsirinin qiymətləndirilməsi Xidmətlər üzrə dəyişikliklərin sərnişinlərə və gəlirlərə təsirinin qiymətləndirilməsi Bank 31
Qısa-Orta müddətli Xidmət Dəyişikliyi üzrə Tələbin Qiymətləndirilməsi Metodları Oxşar marşrutlar metodu Mövcud xidmət təcrübəsinin xidmət dəyişikliyinə tətbiqi Statistik modellər Mövcud tələbin mövcud xidmət parametrlərinə nisbəti düsturunun hazırlanması Elastiklik modelləri Gediş haqqı və xidmət parametrlərinə dəyişiklik əsasında faiz dəyişikliyinin mövcud sərnişin axınına tətbiq edilməsi Bank 32
Oxşar Marşrutlar Metod Təklif olunan xidmət üzrə sərnişin axını mövcud xidmət üzrə sərnişin axınını əks etdirəcək Hesablama 1. Oxşar xidmətin aşağıdakılara əsasən seçilməsi (səciyyəvi): Əhali sıxlığı Xidmət göstərilən təşkilati qurumlar Xidmət ölçüləri (məsələn, intervallar, vaxt müddəti) 2. Sərnişin axınının fərqlərə uyğunlaşdırılması Xidmət səviyyələri Sərnişin potensialı Bank 33
Oxşar Marşrutlar Nümunəsi Məsələ Həlli La Source (kənar qəsəbə) və Orleans arasında avtobus xidməti göstərəcək yeni marşrut üzrə sərnişin axınını tapmalı. 1. Oxşar marşrut üzrə məlumat toplanmalıdır Yeni marşrut 12-ci marşrut Əhali/kvadrat kilometr 15000 17000 Gündəlik kilometr 1600 1800 Gündəlik sərnişinlər? 3125 Bank 34
Oxşar Marşrutlar Nümunəsi 2. 12-ci marşrut üzrə sərnişin axını göstəricisini hesablamalı Sərnişin axını göstəricisi = Gündəlik sərnişin sayı / Gündəlik qət edilən məsafə (km) = 3125 / 1800 = 1.74 sərnişin/km Bank 35 3. Yeni marşrut üzrə potensial sərnişinlərin 12-ci marşrut üzrə əhali sıxlığına faiz nisbətini hesablamalı Potensial (%) = Əhali sıxlığı (Yeni marşrut)/ Əhali sıxlığı (12-ci marşrut) = 15000/17000 = 88.2%
Oxşar Marşrutlar Nümunəsi 4. Yeni marşrut üzrə sərnişin axını göstəricisini tapmalı Sərnişin axını = 12-ci marşrut üzrə sərnişin axını göstəricisi x göstəricisi Potensial % = 1.74 sərnişin/km x 88.2% = 1.53 sərnişin/km 5. Yeni marşrut üzrə gündəlik sərnişin axını göstəricisini tapmalı Bank 36 Sərnişin axını = Yeni marşrut üzrə sərnişin axını göstəricisi x göstəricisi gündəlik qət edilən məsafə (km) = 1.53 sərnişin/km x 1600 km = 2448 sərnişin (və ya 2400)
Başlıca Məsələlər Oxşar Marşrutlar Metodu 1. Mövcud və yeni marşrut arasında başlıca fərqlərin müəyyənləşdirilməsi 2. Fərqlərə uyğunlaşmaq üçün istifadə olunan yanaşma Bank 37
Statistik Modellər r 2 = 0.74 Metod Hesablama Mövcud marşrut üzrə sərnişin axınına və başlıca xidmət və demoqrafik dəyişənlərə əsaslanır Sərnişin axını = B + A 1 X 1 + A 2 X 2 +... +A 3 X 3 1. Mövcud marşrutlar üzrə məlumat toplanmalı Sosial-iqtisadi dəyişənlər məsələn, gəlir Torpaqdan istifadə dəyişənləri məsələn, əhali Xidmət dəyişənləri məsələn, inkişaf Gündəlik sərnişin axını 2. Model statistik baxımdan nişanlanmalı, riyazi parametrlər tərtib edilməli 3. Model tətbiq edilməli Bank 38
Sərnişin axını Xətti Reqressiya Nümunəsi Y B Marşrutun 300 metr dairəsində yaşayan əhali X Bank 39
Sərnişinlər e Elastiklik Modelləri Metod Elastiklik sərnişin axını üzrə faiz dəyişikliyinin daşıma xidməti parametri (məsələn, gediş haqları, xidmət səviyyələri) üzrə faiz dəyişikliyinə olan nisbətidir Tələb Əyrisi S Əvvəl S Sonra Bank 40 G Əvvəl Gediş haqları G Sonra
Yekun İctimai Nəqliyyata təsir edən amillər müzakirə olunmuşdur Tələbin qiymətləndirilməsi üzrə sadə yanaşmalar müzakirə edilmişdir. Yadda saxlamalı, ictimai nəqliyyatdan istifadəyə təsir göstərən bazar amillərinin başa düşülməsi İctimai Nəqliyyat xidmətinin planlaşdırılması üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir Bank 41