AKTIVITI MENANGKAP IKAN TUNA DI LAUTAN HINDI

AKTIVITI MENANGKAP IKAN TUNA DI LAUTAN HINDI JABATAN PERIKANAN KEMENTERIAN PERTANIAN MALAYSIA 50628 KUALA LUMPUR -

AKTIVITIMENANGKAP IKAN TUNA DI LAUTAN HINDI OLEH CHEE PHAIK EAN JABATAN PERIKANAN KEMENTERIAN PERTANIAN MALAYSIA 50628 KUALA LUMPUR 1993

KANDUNGA I N<J: H i~02 1 : TARIKH.:.9<\\5\C'~~i 2. ALAT-ALAT YANG DIGUNAKAN UNTUK MENANGKAP IKAN TUNA 2.1 Pukat jerut ikan tuna 2.2 "Pole and line" 2.3 Rawai ikan tuna 2.4 Alat-alat tradisional 3. PULAU PINANG SEBAGAI PUSAT PEMINOAHAN lkan TUNA OAR! LAUTAN HINDI 3 PENGHARGAAN RUJUKAN JADUAL 1 GAMBAR 1-2 GAMBARAJAH 1-2 ".P~~p~ST,~r A1~~[1Y' I D P P ~':>P.,vl, ~,_I A.. D.>U ",' I TERENGGANU 1

Aktiviti menangkap ikan tuna di Lautan Hindi kian meningkat. Walaupun negara-negara di persekitaran Lautan Hindi telah lama menerokai sumber ikan tuna pada kadar tradisional atau "artisanal", bot-bot "distantwater fishery" dari negara-negara maju'telah masuk menerokai sumber ikan tuna yang kaya di Lautan Hindi. Bilangan bot-bot tersebut, khususnya bbtbot dari Lautan Atlantik, telahpun bertambah akibat dari implementasi Zon Ekonomi Eksklusif (ZEE) oleh negara-negara tertentu dan ini telah memaksa bot-bot menangkap ikan di perairan antarabangsa sekiranya tiada wujud persetujuan usahasama antara negara-negara berkaitan. Pada tahun 1989 sebanyak 580,000 tan metrik ikan tuna ditangkap dari Lautan Hindi. Daripada ini 17% ditangkap dari bahagian timur Lautan Hindi dan 83% yang baki datang dari bahagian barat Lautan Hindi. Ikan tuna di Lautan Hindi terdiri daripada beberapa spesies. Yang penting ialah ikan tuna oseanik seperti ye,llowfin, bigeye, skipjack, southern bluefin tuna dan albacore. Spesies-spesies ikan tuna ini, khususnya southern bluefin tuna, amat bernilai. Ikan tuna kecil seperti ikan aya hitam, kawakawa atau aya kurik dan aya selasih juga ditangkap. 2. ALAT-ALATYANG DIGUNAKAN UNTUK MENANGKAP IKAN tuna Beberapa jenis alat digunakan untuk menangkap ikan tuna di Lautan Hindi. Alat tradisional yang paling banyak digunakan oleh negara-negara di persekitaran Lautan Hindi ialah pukat hanyut dan "pole and line". Selain daripada ini beberapa jenis alat industrial seperti pukat jerut dan rawai ikan tuna juga digunakan. Menangkap ikan tuna dengan pukat jerut ikan tuna industrial banyak dijalankan oleh negara Perancis dan Sepanyol di bahagian barat Lautan Hindi. Bot-bot pukat jerut ikan tuna ini telah berhijrah dari Lautan Atlantik

ke Lautan Hindi semenjak 1983. Pukat jerut ini menangkap ikan tuna skipjack atau aya Jepun dan yellowfin. Pada 1989 negara-negara yang giat menangkap ikan tuna di perairan barat Lautan Hindi juga termasuk negara Jepun, Mauritius, Panama dan Commonwealth of Independent States (CIS, dahulunya USSR) tetapi bilangan pukat jerut ikan tuna negara-negara ini kurang daripada bot-bot pukat jerut tuna negara Perancis dan Sepanyol. Pendaratan ikan tuna oleh pukat jerut tuna ini lebihkurang 220,000 tan metrik pada 1989. Komposisi spesies ikan tuna yang ditangkap berubah mengikut cara ikan ditangkap. Sekiranya peranti mengumpul ikan digunakan lebih banyak skipjack akan ditangkap. Jika kelompok ikan yang berenang bebas dilengkung, tangkapan akan mengandungi lebih banyak ikan tuna yellowfin dan bigeye. Di Lautan Hindi negara Maldives ialah negara yang paling banyak menangkap ikan tuna dengan menggunakan "pole and line". Umpan hidup digunakan utuk mengumpulkan ikan tuna dalam operasi menangkap ikan. Spesies ikan tuna yang ditangkap ialah skipjack. Pada 1988 sebanyak 58,000 tan metrik atau 90% daripada jumlah tangkapan ikan tuna di Maldives ialah skipjack dan 10% yang baki ialah ikan tuna yellowfin. Alat ini digunakan oleh tiga buah negara maju iaitu Taiwan, Jepun dan Korea. Walaupun negara lain seperti India juga menggunakan rawai ikan tuna, operasi menangkap ikan tuna tidak setanding dengan kadar industrial yang ditunjukkan oleh bot-bot negara-negara maju ini. Dua jenis rawai ikan tuna digunakan iaitu rawai ikan tuna biasa dan rawai ikan tuna laut dalam. Rawai tuna biasa beroperasi di air sehingga 120m dalam manakala rawai tuna laut dalam beroperasi di air sehingga 200m dalam. Pada masa ini lebih banyak rawai ikan tuna laut dalam digunakan. Negara Jepun telah lama menerokai sumber ikan tuna di Lautan Hindi. Pada permulaannya, jenis ikan tuna yang menjadi sasaran bot-bot Jepun ialah ikan tuna yellowfin, albacore dan bigeye tetapi pada tahun tujuhpuluhan, sasaran berubah kepada ikan tuna southern bluefin. ~ P Ie d, bi 2. m ne ke m, op tra ik, haj "w pel yal ba~ me neg pul me] 3. negi tela:

Negara Taiwan pula telah mula menangkap ikan tuna di Lautan Hindi pada 1963. Sasarannya ialah ikan tuna albacore. Semenjak beberapa tahun lalu sasaran telah berubah kepada ikan tuna yellow fin dan bigeye. Bot-bot Korea mula menangkap ikan tuna di Lautan Hindi pada 1966 dan seperti bot-bot Taiwan sekarang, sasaran ialah ikan tuna yellowfin dan bigeye. Alat-alat yang dimaksudkan di sini termasuk pukat hanyut, alat mengeret, rawai tradisional dan pandng yang digunakan oleh negaranegara di persekitaran Lautan Hindi. Bot-bot yang digunakan hanya bot-bot ked!. Banyak negara seperti Maldives telah mula menggunakan peranti mengumpul ikan untuk mengumpulkan ikan tuna sebelum menjalankan operasi menangkap ikan tuna. Jenis ikan tuna yang ditangkap oleh alat-alat tradisional ini termasuk ikan yellowfin, skipjack, kawakawa, aya selasih juga ikan layaran dan mersuji. Semenjak 1983 pula, negara Taiwan telah memperkenalkan pukat hanyut yang panjang dan labuh, seperti pukat hanyut yang telah digelarkan "walls of dea th", di Lautan Hindi. Ini telah membimbangkan ahli-ahli pemuliharaan kerana kesan buruk pukat hanyut ini terhadap hidupan laut yang lain seperti ikan lumba-iumba, penyu dan ikan paus. Walau bagaimanapun memandangkan bahawa pukat hanyut ialah sejenis alat menangkap ikan tradisional yang luas digunakan oleh ramai nelayan di negara-negara membangun, langkah-iangkah untuk menguruskan kegunaan pukat hanyut yang besar ini perlu dirumuskan dengan cermat dengan mengambil kira kedudukan sosio-ekonomi kumpulan sasaran. 3. PULAU PINANG SEBAGAI PUSAT PEMINDAHAN IKAN TUNA DARI LAUTAN HINDI Kedudukan Pulau Pinang yang strategik di antara Lautan Hindi dengan negara Jepun, satu pusat pasaran untuk ikan tuna yang terbesar di dunia, telah menggalakkan banyak bot-bot ikan tuna singgah di Pulau Pinang l _

untuk memindahkan ikan tuna yang ditangkap. Ikan tuna yellowfin (Gambar 1) dan bigeye yang berkualiti dan sesuai untuk pasaran "sashimi" di Jepun, akan diasingkan dan dibersihkan sebelum dihantarkan ke Jepun dengan kapal terbang, dalam bentuk "chilled fish". Ikan tuna yang kurang sesuai akan dibekukan untuk dihantarkan ke kilang mengetin ikan tuna tempatan ataupun dihantar keluar ke negara lain seperti Thailand. Pada 1991 antara 8 dan 191 buah bot negara asing telah mendarat ikan tuna di Pulau Pinang dalam satu bulan (Pejabat Perikanan Negeri Pulau Pinang). Jumlah pendaratan yang telah dilaporkan ialah sebanyak 9,435 tan metrik ikan tuna bercampur dengan sedikit ikan yu, ikan mersuji dan layaran. Kebanyakan daripada bot-bot ini ialah bot-bot rawai tuna Taiwan (Gambar 2). Menurut surat akhbar Star, bertarikh 3 Mac 1992, sebanyak 7,593 tan metrik ikan tuna yang bernilai RM46.7juta telah dieksport melalui Pulau Pinang pada tahun 1991. Kebanyakan daripada eksport ini dituju ke negara Jepun, Amerika Syarikat dan Kanada. Kebanyakan ikan tuna yang dieksport melalui Pulau Pinang ialah "chilled" tuna yellowfin dengan purata saiz dalam lengkungan 40 '. 60 kg seekor. Spesies tuna yang lain yang lebih kedl seperti tuna skipjack atau aya Jepun dibekukan sebelum dieksport. Hanya sedikit tuna bigeye ditangkap oleh rawai tuna ini. Kebanyakan daripada bot-bot Taiwan di Lautan Hindi menggunakan rawai tuna laut dalam untuk menangkap ikan tuna yellowfin dan bigeye. Pada tahun-tahun sebelumnya bot-bot tersebut menggunakan rawai tuna biasa untuk menangkap ikan tuna albacore. Bot-bot rawai tuna Taiwan tidak begitu besar. Kebanyakan daripada bot-bot Taiwan yang bersinggah di Pulau Pinang lebihkurang 80 GRT pada puratanya. Bot-bot rawai tuna ini menangkapikan tuna di bahagian timur Lautan Hindi, di perairan luar dari Sumatera, Indonesia dan di Teluk Benggala. Komposisi spesies ikan tuna yang ditangkap oleh bot-bot rawai tuna Taiwan pada 1988 sepertimana yang telah dilaporkan, ditunjukkan dalam

> Gambarajah 1. Selain daripada ikan tuna yellowfin, bigeye dan albacore, peratusan kedl ikan lain seperti layaran, mersuji, yu dan "swordfish" juga ditangkap. Saiz purata ikan tuna yang ditangkap oleh bot-bot rawai tuna Taiwan diberikan dalam Jadual1. Aktiviti menangkap ikan tuna oleh bot-bot rawai tuna yang singgah di Pulau Pinang, biasanya, berkemuncak pada hujung tahun dan awal tahun berikutnya dimana lebih ikan ditangkap (Gambarajah 2). Pada pertengahan tahun aktiviti kurang dan tidak banyak bot keluar beroperasi sehingga bulan Ogos/September. Bot-bot rawai tuna ini menggunakan umpan hidup dalam operasi menangkap ikan tuna. Barn-barn ini di Pulau Pinang, beberapa buah syarikat telah mula menternak ikan bandeng (Chanos chanos) atau "milkfish" untuk membekalkan umpan hidup kepada bot-bot tuna ini. Pulau Pinang akan terns menjadi pelabuhan pemindahan ikan tuna yang penting sekiranya aktiviti menangkap ikan tuna di Lautan Hindi bertambah. Pusat-pusat lain pemindahan ikan tuna untuk bot-bot Taiwan ialah Reunion, Port Louis (Mauritius) dan Singapura. Aktiviti pemindahan ikan tuna di Pulau Pinang telah banyak menyumbangkan kepada hash negeri tersebut. Pelabur-pelabur tempatan digalakkan menceburi diri dalam aktiviti menangkap ikan tuna laut dalam yang lumayan ini. L_--.

Pengarang ingin mengucapkan penghargaan terima kasih kepada Y. Bhg. Dato' Shahrom bin Hj. Abdul Majid, Ketua Pengarah Perikanan Malaysia, kerana memberi kebenaran untuk menerbitkan rencana ini. Penghargaan terima kasih juga ditujukan kepada Encik Ong Kah Sin selaku Pengarah Penyelidikan atas nasihat dan keijasama beliau bagi penyediaan risalah ini. Hsu, c.c. and Liu, H.C. 1990. Taiwanese longline and gillnet fisheries in the Indian Ocean. Paper presented at the Expert Consultation on Stock Assessment of Tunas in the Indian Ocean, Bangkok, Thailand, 2-6 July 1990. Jaduall: Saiz purata ikan yang ditangkap oleh bot-bot rawai tuna Taiwan.* Albacore Bigeye Yellow fin. Bluefin "Swordfish" 11.34-21.99 32.90-40.25 28.46-35.91 31.58-68.77 35.54-41.68

l Gambar 1: Beberapa ekor ikan tuna yellowfin yang sedang diangkut keluar dari sebuah bot rawai ikan tulia di Pelabuhan Pulau Pinallg.

Gambarajah 1: Komposisi I -;JO'~'~-' iaj;---- - - -..._._.: TARIKH : ~~i~iq3 L'4i'J ikan tuna yang Cfitangkap. Gambarajah 2: Pendaratan ikan tuna di Pulau Pinang 1989-1991 o JFMAMJJOSONOJFMAMJJOSONOJFMAMJJOSOND f:... PERPUSTAKAAN... i DP})SPM,SEAFDEC [ TElll!:NGGANlJ