32(2): 63-67 T¹p chý Sinh häc 6-2010 Bæ SUNG LOµI MICHELIA FULVA CHANG ET B. L. CHEN (Hä MéC LAN-MAGNOLIACEAE JUSS.) CHO HÖ THùC VËT VIÖT NAM Vò QUANG NAM Tr êng ¹i häc L m nghiöp XIA NIAN-HE V ên Thùc vët Nam Trung Hoa Trªn thõ giíi chi Giæi Michelia L. thuéc hä Méc lan (Magnoliaceae) cã kho ng 70 loµi, ph n bè chñ yõu ë c c vïng nhiöt íi vµ cën nhiöt íi ch u [5]. ë ViÖt Nam, theo Ph¹m Hoµng Hé (1999) [4] chi Michelia L cã 19 loµi. Theo NguyÔn TiÕn B n (2003) [3], chi nµy cã 18 loµi vµ mét thø; còng trong danh lôc nµy, «ng liöt kª 3 loµi: Paramichelia braianensis (Gagnep.) Dandy, P. baillonii (Pierre) Hu vµ Tsoongiodendron odorum Chun, nay trë thµnh synonym cña Michelia braianensis Gagnep., M. baillonii (Pierre) Finet & Gagnep. vµ M. odora (Chun) Nooteboom & B. L. Chen. Vò Quang Nam & Xia Nian He (2009) [6, 7] lµm râ vµ bæ sung thªm 2 loµi cho hö thùc vët ViÖt Nam, ã lµ Michelia gioii (A. Chev.) Sima & H. Yu vµ M. velutina DC. Trong qu tr nh nghiªn cøu c c méu vët cña hä Méc lan ë c c phßng tiªu b n thùc vët cña ViÖt Nam vµ trªn thõ giíi, chóng t«i ph t hiön vµ bæ sung cho hö thùc vët ViÖt Nam loµi Michelia fulva Chang et B. L. Chen, n ng sè loµi thuéc chi Giæi (Michelia L.) ë ViÖt Nam lªn con sè 21 loµi. MÉu vët îc thu t¹i vïng rõng nói v«i thuéc huyön B o L¹c, tønh Cao B»ng vµ huyön Qu n B¹, tønh Hµ Giang, mang sè hiöu L. V. Averyanov, P. K. Loc, N. X. Tam CBL 499; P. K. Loc, P. H. Hoang, L. V. Averyanov CBL 1420; D. K. Harder, N. T. Hiep, L. V. Averyanov, N. Q. Hieu 4943. C c méu vët îc l u gi t¹i phßng tiªu b n thùc vët cña ViÖn Sinh th i vµ Tµi nguyªn sinh vët (HN), B o tµng LÞch sö tù nhiªn Paris (P) vµ V ên Thùc vët Missouri (MO). H nh th i so s nh lµ ph ng ph p îc sö dông trong nghiªn cøu nµy. C c méu vët cña ViÖt Nam îc so s nh èi chiõu víi c c tiªu b n gèc vµ c c tiªu b n Þnh danh t¹i phßng tiªu b n thùc vët cña Tr êng ¹i häc Tæng hîp Trung S n (SYS) vµ V ên Thùc vët Nam Trung Hoa (IBSC). Khãa Þnh lo¹i c c loµi vµ nhãm loµi thuéc chi Michelia L. biõt ë ViÖt Nam 1A. L kìm dýnh víi cuèng l, khi rông Ó l¹i võt sño trªn cuèng. 2A. SÑo l kìm dµi tíi s t Ønh cuèng l. 3A. L lín h n, cì 9-15 3-5 cm, d¹ng thu«n dµi, cuèng l 1,5-3 cm...1. M. kisopa 3B. L nhá h n, cì 4-10 1,8-4,5 cm, d¹ng xoan, cuèng l 2-4 mm..2. M. figo 2B. SÑo l kìm dµi trªn d íi 1/2 chiòu dµi cuèng l. 4A. SÑo l kìm dµi 1/5-1/4 chiòu dµi cuèng l, mæt d íi l cã s p tr¾ng...3. M. fulva 4B. SÑo l kìm dµi kho ng 1/2 cuèng l, mæt d íi l cã hoæc kh«ng cã s p tr¾ng. 5A. Hoa mµu tr¾ng hoæc s a. 6A. MÆt d íi l cã s p tr¾ng...4. M. floribunda 63
6B. MÆt d íi l kh«ng cã s p tr¾ng. 7A. MÆt d íi l Çy l«ng tr¾ng dµi; qu gåm c c ¹i dýnh nhau...5. M. baillonii 7B. MÆt d íi l cã l«ng t tr¾ng ng¾n vµ th a (khã nh n thêy b»ng m¾t th êng); qu gåm c c ¹i rêi nhau (hiõm khi nh n thêy qu )...6. M. alba 5B. Hoa mµu vµng ngµ hoæc h i á: 8A. Hoa mµu vµng víi nh ng chêm mµu á, cì nhá 1,7-2 0,7-0,8 cm, qu hîp lín 13 9 cm...7. M. odora 8B. Hoa mµu vµng hoæc vµng ngµ. 9A. MÆt d íi l kh«ng l«ng hoæc l«ng sím rông...8. M. champaca 9B. MÆt d íi l, cµnh non, cuèng l, bóp l Çy l«ng tõ vµng tíi n u...9. M. velutina 1B. L kìm kh«ng dýnh víi cuèng l : c c loµi cßn l¹i (Michelia aenea, M. balansae, M. braianensis, M. chapensis, M. foveolata, M. gioii, M. hypolampra, M. lacei, M. martini, M. masticata, M. mediocris, M. tonkinensis). D íi y lµ phçn m«t loµi îc bæ sung cho hö thùc vët ViÖt Nam. Michelia fulva Chang et B. L. Chen - Giæi l«ng n u B. L. Chen, 1987. Acta Sci. Nat. Univ. Sunyatseni 3: 87; B. L. Chen et Noot. 1993. Ann. Missouri Bot. Garden 80 (4):1067; Law, 2004. Magnoliac. China 264; Law & N. H. Xia, 2006. Fl. Yunnan 16: 39; Xia et al. 2008. Fl. China 7: 81. - Magnolia fulva (Chang & B. L. Chen) Figlar, 2000. Proc. Internat. Symp. Fam. Magnoliac. 22. TYPE: China, Yunnan, Maguan, alt. 1690 m, B. L. Chen G186-193 (holotype: SYS!). Michelia calcicola C. Y. Wu, 1988. Acta Bot. Yunnan. 10: 339; Law, 1996. Fl. Reip. Pop. Sin. 30 (1): 175; Law, 2004. Magnoliac. China 226; Magnolia fulva var. calcicola (C. Y. Wu ex Y. H. Law & Y. F. Wu) Sima & Yu, 2003. Seed Pl. Honghe Reg. SE Yunnan. 55. TYPE: China, Yunnan, Guangnan, C. W. Wang 87716 (holotype: KUN; isotype: IBSC!). Michelia ingrata B. L. Chen et S. C. Yang, 1988. Acta Sci. Nat. Univ. Sunyatseni 3: 94; B. L. Chen et Noot. 1993. Ann. Missouri Bot. Garden 80 (4):1067; D. G. Frodin & R. Govaeets, 1996; Law, 2004. Magnoliac. China 276. - Magnolia ingrata (B.L. Chen et S.C. Yang) Figlar, 2000. Proc. Internat. Symp. Fam. Magnoliac. 22. TYPE: China, Yunnan, Maguan, in sylvis, alt. 1600 m, B. L. Chen et C. N. Mai 87T-019 (holotype: SYS!). C y gç cao 10 Õn 15 m; êng kýnh Õn 40 cm; vá mµu n u x m, kh«ng nøt; cµnh ngän mëp, êng kýnh th êng 5-7 mm, phñ Çy l«ng mµu n u en hoæc n u vµng; l kìm vµ bóp l phñ dµy Æc l«ng mµu n u vµng, Æc biöt bóp l cã d¹ng trøng thu«n, kých th íc 2,5-3,5 1,3-1,5 cm, phñ bëi líp l«ng dµi, dµy d¹ng th m, mµu n u vµng hoæc n u á, «i khi lµ mµu x m b¹c. L kìm dýnh víi cuèng l, khi rông Ó l¹i võt sño trªn cuèng dµi 2-5 mm (kho ng b»ng 1/5-1/4 chiòu dµi cuèng l ). Cuèng l mëp, dµi 1,8-3 cm, phñ l«ng mµu n u en. L dai, mðp nguyªn, cuén nhñ xuèng d íi khi kh«; mæt trªn lôc thém, kh«ng l«ng, mæt d íi lôc nh¹t, phñ líp l«ng mµu n u vµng vµ líp s p tr¾ng loang læ, khi kh«th êng mµu n u Ëm. PhiÕn l th êng d¹ng xoan-bçu dôc, cã khi h i h nh trøng ng îc, kých th íc 13-19,5 6-9 cm. G n l d¹ng l«ng chim, nh n râ ë c hai mæt cña l, næi râ ë mæt d íi; g n bªn 8-12 chiõc ë mçi bªn cña g n chýnh, xõp löch nhau, nèi víi nhau t¹o thµnh m¹ng l íi phýa mðp l. Gèc l th êng tï, cã khi trßn, chãp l nhän. Hoa n éc mäc tõ n ch l ; cuèng hoa mëp, phñ líp l«ng dµi, dµy nh th m, mµu n u vµng; cã 2 Õn 3 l b¾c d¹ng mo; nhuþ dµi h n vµ thß ra ngoµi khái bé nhþ. C nh hoa mµu tr¾ng hoæc h i vµng, th êng 9-12, «i khi lµ 6 hay 14 chiõc, d¹ng xoan hay trøng ng îc, c c vßng 64
ngoµi gçn nh b»ng nhau, kých th íc 4-5 1-2 cm. NhÞ nhiòu, m nh, dµi kho ng 1,7 cm; chø nhþ dµi 0,5 cm; phçn trung íi kðo dµi t¹o thµnh mòi nhän rêt ng¾n ë Çu cña mçi nhþ; bao phên më bªn. Nhuþ d¹ng èng, dµi 3-4,5 cm, víi phçn cuèng nhuþ dµi kho ng 0,7 cm, phñ dµy Æc l«ng mµu n u vµng; c c l no n nhiòu, d¹ng trøng víi phçn vßi nhuþ dµi kho ng 2 mm. Michelia fulva Chang et B. L. Chen. Ghi chó: A. cµnh mang l vµ bóp l ; B. mæt d íi l ; C-F. c nh hoa; G. bé nhuþ; H. nhþ hoa; I. mét l no n; K. qu tr ëng thµnh [h nh do Vò Quang Nam vï theo c c méu DKH 4943 (HN), CBL 499 (HN) vµ CBL 1420 (HN, P)]. 65
Qu d¹ng trô, dµi Õn 16 cm; c c ¹i rêi nhau, d¹ng trøng, kh«ng cuèng, kých th íc kho ng 1,5 1 cm, phçn má phýa trªn ng¾n; phçn sño cña bao hoa vµ bé nhþ Ó l¹i trªn qu dµi 1 cm. H¹t 3-4, d¹ng xoan, cì 6 4 mm. Loc. Class.: China, Yunnan, Maguan. Typus: B. L. Chen G186-193 (holotype: SYS). Sinh häc vµ sinh th i: Mäc trong rõng th êng xanh c y l réng trªn nói v«i, ë é cao 1000-1600 m so víi mæt bión. Mïa hoa vµo c c th ng 4-5; mïa qu vµo c c th ng 10-11 hµng n m. Ph n bè: Cao B»ng (B o L¹c), Hµ Giang (Qu ng B¹). Cßn cã ë Trung Quèc (V n Nam, Qu ng T y). MÉu nghiªn cøu: ViÖt Nam: Cao B»ng (B o L¹c: Nam Linh Mts.), L. V. Averyanov, P. K. Loc, N. X. Tam CBL 499 (HN), 19 Nov. 1998, 22 o 44 N, 105 o 50 E, 1500-1580 m alt.; P. K. Loc, P. H. Hoang, L. V. Averyanov CBL 1420 (HN, P), 15 Apr. 1999, 22 o 47 N, 105 o 49 E, 1550-1600 m alt. - Hµ Giang (Qu n B¹: Sin Suoi Ho School), D. K. Harder, N. T. Hiep, L. V. Averyanov, N. Q. Hieu 4943 (HN, MO), 3 Apr. 2000, 22 0 06 57 N, 105 o 01 48 E, 1100 m alt. Trung Quèc: B. L. Chen GS904 (IBSC), 87F168 (SYS), 87F172 (SYS), G186171 (SYS), G186172 (SYS, IBSC), G186-193 (holotype: SYS); B. L. Chen et C. N. Mai 87T-019 (holotype: SYS); Li Da Xiao 9501 (IBSC); C. W. Wang 87716 (isotype: IBSC); Zeng Qing Wen 24 (IBSC), 25 (IBSC), 0201 (IBSC); Zhou Ren Zhang 008 (IBSC), 044 (IBSC), 47 (IBSC), 88025 (IBSC), 97008 (IBSC). Lêi c m n: T c gi xin c m n sù hç trî kinh phý cña ChÝnh phñ ViÖt Nam ( Ò n 322) vµ Quü khoa häc tù nhiªn quèc gia Trung Quèc (No. 30270100); sù gióp ì cña c c phßng tiªu b n thùc vët cña ViÖn Sinh th i vµ Tµi nguyªn sinh vët (HN), B o tµng LÞch sö tù nhiªn Paris (P), Tr êng ¹i häc Trung S n (SYS) vµ V ên Thùc vët Nam Trung Hoa (IBSC) vµ nh ng trao æi quý b u cña Hans Nooteboom, ViÖn Thùc vët quèc gia Hµ Lan (L). TµI LIÖU THAM KH O 1. Chen B. L., H. P. Nooteboom, 1993: Ann. Missouri Bot. Gard., 80: 999-1104. 2. Liu Y. H. et al., 2004: Magnolias of China, 1-391. Beijing Science & Technology Press. 3. NguyÔn TiÕn B n, 2003: Danh lôc c c loµi thùc vët ViÖt Nam, II: 7-16. Nxb. N«ng nghiöp, Hµ Néi. 4. Ph¹m Hoµng Hé, 1999: C y cá ViÖt Nam, I: 230-242. Nxb. TrÎ, tp. Hå ChÝ Minh. 5. Xia N. H., Y. H. Liu, H. P. Noteboom, 2008: Magnoliaceae. In: Z. Y. Wu & P. H. Raven (eds.), Flora of China, 7: 48-91. Beijing Science & Technology Press & Missouri Botanical Garden Press. 6. Vò Quang Nam, 2009: T¹p chý Khoa häc l m nghiöp, 1: 826-829. 7. Vò Quang Nam, Xia Nian-He, 2009: T¹p chý Khoa häc l m nghiöp, 3: 1012-1015. MICHELIA FULVA CHANG ET B. L. CHEN (MAGNOLIACEAE JUSS.) A NEW RECORD FOR THE FLORA OF VIETNAM VU QUANG NAM, XIA NIAN-HE SUMMARY During the examination on herbarium specimens of the family Magnoliaceae in herbaria of Vietnam and overseas countries, we paid attention to the flowering and fruiting Michelia specimens with collection numbers of L. V. Averyanov, P. K. Loc, N. X. Tam CBL 499; P. K. Loc, P. H. Hoang, L. V. Averyanov CBL 1420; D. K. Harder, N. T. Hiep, L. V. Averyanov, N. Q. Hieu 4943 which were collected from the forests of the remnant limestone karts Nam Linh Mts., belonging to Bao Lac District, Cao Bang Province and Sin Suoi 66
Ho School, belonging to Quan Ba district, Ha Giang province, at ca. 1100-1600 m alt. They are being deposited in herbaria of the MusÐum National d'histoire Naturelle (P), Institute of Ecology and Biological Resources (HN) and Missouri Botanical Garden (MO). Upon careful comparison with type specimens (SYS) and authenticated ones (IBSC), those specimens were identified as Michelia fulva Chang et B. L. Chen, a species first described from Maguan County, Yunnan Province, China where is nearly bordered on Vietnam. Vietnamese name is proposed as "Giæi l«ng n u" to indicate the brown indumentum on its leaf buds, below surfaces and twigs. With this new record of Michelia fulva, totally 21 Michelia species of the family Magnoliaceae are heretofore recognized from Vietnam. Ngµy nhën bµi: 8-6-2010 67