l$$ Penerbitan Filem Dokumentari: Terhadap Perkembangan Sejarah dan Teknoiogi Raja Ahmad Alauddin

Nl l$$ Penerbitan Filem Dokumentari: Terhadap Perkembangan Sejarah dan Teknoiogi Raja Ahmad Alauddin Metaphors of "The Female" in Malay Movies Fuziah Kartini Hassan Basri & Faridah Ibrahim Genre and Pleasure: The Case of Malay(sian) Romantic Comedy Norman Yusoff Fundamentals of Sereenwriting: The First Step Wan Aida Wan Yahaya Penarek Becha: Paradigma dalam Sinema Melayu Ayu Haswida Abu Bukar Penilaian Semula Status "Jndustri" Perfileman di Malaysia Md Rushdi Kuban Md Shariff & Aidi Rahimi Hj Ibrahim Persoalan Ontologi dan Epistemologi dalam Teks Dokumentari Ibrahim Jamaluddin KOMENTAR Industri Filem Kita: Permasalahan dan Masa Depannya A Razak Mohaideen CATATAN Media Elektronik di Malaysia: Suatu Catatan Sejarah Ringkas Mohd Nordin Abdul Rahman RUANGAN KHAS Teks Puisi Sebagai Refleksi Imej Alam Melayu Abd Ghafar Ibrahim

Penilaian Semula Status "Industri" Perfileman di Malaysia Md. Rushdi Kubon Md. Shariff Aidi Rahimi Haji Ibrahim Wujudkah Industri perfileman di Malaysia? FIN AS (Perbadanan Kemajuan Filem Nasional) pula bukanlah industri filem negara. FIN AS adalah badan terpenting membantu perkembangan aktiviti perfileman di Malaysia. Persoalan sejauh manakahpersada perfileman Malaysia bergelar "industri" amat suhar untuk dijawab. Setelah penutupan Studio Jalan Ampas, Industri filem Malaysia sudah tidak wujud lagi. Yang wujud adalah perniagaan filem di Malaysia iaitu perniagaan filem yang bergerak dalam struktur syarikatan. Tujuanpenulisan ini adalah untuk mengajak kita menilai semula status "Industri" tersebut dalampersadaperfileman tanahair. Definisi Definisi "Industri" itu sendiri, menurut kamus Oxford (2001), adalah: "production, construction, trade, field, line (of business), activity, busyness, energy, vigour, productiveness; hard work, industriousness, diligence, application, dedication." Manakala definisi "perindustrian" atau industrial mengikut kamus Oxford (2001) pula adalah: "factory; commercial, business, trade." "Industry" mengikut Roget's Interactive Thesaurus, First Edition (v 1.0.0) (2004) pula diberi pengertian sebagai: Entry : Industry Function : Noun Definition : Manufacturing Synonyms : Big business, bunch, business, commerce, commercial enterprise, corpo ration, crew, crowd, gang, management, manufactory, megacorp, mob, monopoly, multinational, outfit, production, ring, trade, traffic Concept : Business entity Mungkin pendekatan maksud industri itu harus dilihat dalam skop yang lebih besar dalam memahami implikasinya dalam konteks aktiviti perfileman di Malaysia. Arena perfileman di Bollywood haruslah diletakkan sebagai industri kerana melibatkan big business, bunch, business, commerce, commercial enterprise, corporation, crew, crowd, gang, management, manufactory, megacorp, mob, monopoly, multinational, outfit, production, ring, trade, traffic seperti yang dimaksudkan dalam kamus Roget's Interactive Thesaurus tersebut. Justeru tenaga mahir diguna pakai sebesar mungkin dan melibatkan belanja yang banyak termasuklah distribusi ke negara-negara lain. Begitu juga dengan arena perfileman Hollywood yang sememangnya mengaplikasikan big business, bunch, manufactory, megacorp, mob, monopoly, multinational, outfit. Hollywood adalah Industri perfileman yang terbesar dan berhak digelar sebagai Industri. Dunia perfileman 47

Jurnal Skrin Malaysia (vol. 1: 2004) di Malaysia belum layak digelar Industri. Atau sekurang-kurangnya kita bara dalam proses menuju ke arah Industri. Aktiviti Pengeluaran Filem Dalam dekad 70-an hingga 80-an kita telah menyaksikan kewujudan syarikat perfileman seperti Sabah Filem Production, Indera Filem Production, Syed Kechik Filem Production dan Sasari Artis Filem. Syarikat-syarikat ini merupakan independent film making company semata-mata. Masing-masing cuba menghidupkan kembali iindustrii filem tempatan yang ditinggalkan oleh Shaw Brothers. Malangnya semuanya gagal berfungsi sepertimana Studio Jalan Ampas. Mengimbas kembali era Studio Jalan Ampas dari tahun 1940-an sehinggalah 1967 sebelum penutupan Studio tersebut, Industri filem tempatan kepunyaan Shaw Brothers memang wujud. Studio ini mempunyai tenaga para pelakon dan tenaga mahir yang pakar dalam segala aspek pembikinan filem. Kesemua yang terlibat dengan Shaw Brothers dibayar gaji bulanan dan bonus-bonus tertentu. Kebanyakkan filem terbitan Studio Jalan Ampas ditayangkan di Malaysia. Filem filem itu juga telah dijual kepada negara-negara jiran Indonesia. Hasil filem-filem ini adalah merupakan produk industri filem tempatan yang dikomersialkan. Tidak dinafikan bahawa di Malaysia kini terdapat begitu banyak syarikat perfileman yang menjalankan aktiviti komersial. Persoalannya sekarang sejauh manakah pemasaran tersebut dilakukan. Kalau hanya sekadar memasarkan dalam negara sahaja; itu bukan boleh dikategorikan sebagai tahap komersial yang meluas. Pendekatan industri tidak tersasar ke arah membesarkan tahap pemasaran tersebut. Adalah jelas meletakkan tahap komersial tersebut sebagai perniagaan filem. Tidak ada sehingga kini sesebuah syarikat filem di Malaysia yang mampu mengeluarkan sejumlah filem seperti yang pernah dikeluarkan oleh Studio Jalan Ampas. Menurut Jamil Sulong dll (1993), statistik pengeluaran filem-filem Studio Jalan Ampas semenjak tahun 1947 hingga 1969 adalah seperti berikut: 1947 (1), 1948 (2), 1949 (3), 1950 (7), 1951 (10), 1952 (13), 1953 (11), 1954 (9), 1955 (9), 1956 (9), 1957 (11), 1958 (11), 1959 (9), 1960 (7), 1961 (8), 1962 (8), 1963 (7), 1964 (7), 1965 (5), 1966 (6), 1967 (5), 1968 (1) dan 1969 (2). Sejumlah 28 buah filem keluaran Studio Jalan Ampas, Shaw Brothers telah dijual ke Indonesia. Filem-filem tersebut adalah: Nilam (BS Rajhans, 1956), Racun Dunia (BS Rajhans, 1956), Bakti (L. Krishnan, 1956), Hujan Panas (BN Rao, 1956), Sejoli (BS Rajhans, 1957), Antara Senyum dan Tangisan (BS Rajhans, 1957), Anjuran Nasib (BS Rajhans, 1957), Sedarah (S. Ramanathan, 1957), Merana (S. Ramanathan, 1957), Hang Tuah (Pani Majumdar, 1957) Ribut (KM Basker, 1957), Semerah Padi (P. Ramlee, 1957), Miskin (KM Basker, 1958), Putus Harapan (BN Rao, 1958), Kerana Kau (KRS Sastry, 1958), Perjodohan (BN Rao, 1959), Kipas Hikmat (S. Ramanathan, 1959), Jubah Hitam (S. Ramanathan, 1959), Penarek Becha (RRamlee, 1959), Bujang Lapok (RRamlee, 1959), Keluarga Tolol (S.Ramanathan, 1959), Sarjan Hassan (BAAvellana, 1959), Kasih Sayang (Pani Majumdar, 1959), Pendekar Bujang Lapok (RRamlee, 1959), Lupa Daratan (L.Krishnan, 1961), Musang Berjanggut (RRamlee, 1962), Nujum Pak Belalang (P.RwAee, 1962) dan Panggilan Pulau (S.Ramanathan, 1963). 48

Penilaian Semula Status "Industri" Perfileman di Malaysia Selama 27 tahun Studio Jalan Ampas beroperasi, Shaw Brothers telah berjaya mengeksport secara komersial ke Indonesia sebanyak 28 buah filem iaitu 5.75% daripada 161 buah filem terbitannya yang bermula dari tahun 1956 hingga 1962. Jumlah ini merupakan satu pencapaian yang cukup cemerlang lagi memberangsangkan bagi Studio Jalan Ampas. Sampai kini seluruh Indonesia amnya dan Sumatera khususnya dapat mengenali para seniman dan seniwati tempatan era Studio Jalan Ampas. Kehebatan dan keunggulan Studio Jalan Ampas telah menaikkan imej perfileman di Malaysia dan di Nusantara termasuklah peringkat antarabangsa melalui beberapa seminar dan festival filem Asia pada masa tersebut. Status dan Skop "Industri" Alan S. Michaels (2004) memberitahu skop industri sebagai: Defining the scope of an industry includes a description of what is to be included in the industry, and what is not. Industry scope needs to be defined in terms of what products and services are included, what buyer types are included, and what geographical areas of the world are included. Skop Industri yang dinyatakan oleh pakar ekonomi terkenal Alan S. Michaels di atas setidaktidaknya menyedarkan kita tentang produk barangan filem {products and services) dalam konteks yang lebih luas termasuklah skop geographical areas atau kedudukan geografi. Bukti bahawa Studio Jalan Ampas telah memenuhi kehendak industri telah jelas dan menampakkan bahawa pada era tersebut memang wujud 'Industri' yang memasarkan filem di luar tanahair yang jauh berbeza dengan keadaan sekarang yang hanya tertumpu pada pasaran di tanahair. Pemahaman kita juga haruslah disasarkan kepada kehendak pembeli atau buyer yang seharusnya dilihat berada di luar kedudukan geografi setempat. Skop penonton juga tidak diberi perhatian secara serius pada masa sekarang dalam persada perfileman kita. Kita seharusnya sedar bahawa konsep buyer atau pembeli juga melibatkan pengguna {consumer) iaitu penonton dan bukan hanya para pengedar filem {distributors). Filem di Malaysia pada masa kini hanya mengikut skop penonton tempatan dan tidak merujuk kepada penonton yang lebih luas yang berada di luar Malaysia. Jelaslah bahawa geographical areas of the world yang disarankan belum lagi tercapai. Studio Jalan Ampas ditutup pada tahun 1967. Filem terakhirnya ialah Raja Bersiong arahan Jamil Sulong. Teknik termoden telah diguna pakai, namun begitu hasilnya amat mengecewakan. Raja Bersiong tidak dipasarkan di luar negara walaupun hampir satu juta ringgit dihabiskan dalam pembikinan filem ini. Selepas tahun 1967 sehingga tahun 2004, Malaysia tidak ada industri perfileman seperti pada era Studio Jalan Ampas. Pada tahun 1970-an barulah muncul beberapa syarikat perfileman tempatan seperti Sabah Filem Sdn. Bhd., Perfima Sdn. Bhd., Indra Film Production Sdn. Bhd., Syed Kechik Filem Production, Sarimah Film Productions, dan beberapa lagi. Terdapat beberapa lagi penerbit filem tempatan beroperasi selepas itu dengan filem masing masing. Bermula dengan Keluarga Si Comat (Aziz Satar, 1975) keluaran Sabah Filem Sdn. Bhd., diikuti pula oleh beberapa lagi syarikat filem dengan keluaran tersendiri dalam pasaran tempatan. 49

Jurnal Skrin Malaysia (vol. 1: 2004) Filem tempatan ketika itu tenggelam timbul menghadapi rintangan dan persaingan dengan filem antarabangsa. Di samping itu timbul pula masalah hak tayangan dengan pawagam tempatan. Dari tahun 1975 hinggalah ke tahun 2000, walaupun keluaran filem tempatan agak rancak, namun wajah industrinya masih belum jelas kelihatan. Kesemua filem yang diterbitkan itu ditayangkan di pawagam dengan syarat-syarat tertentu oleh pihak pawagam kepada syarikat filem tempatan. Syarat-syarat untuk mendapafkan slot tayangan ini tidak sama di kalangan syarikat-syarikat filem tempatan. Semuanya bergantung pada budi bicara antara pihak pawagam dan pihak syarikat filem tempatan. Pihak pawagam hanya menayangkan filem, manakala soal promosi dan publisiti adalah tanggungjawab syarikat filem itu sendiri. Persefahaman ini masih tidak menunjukkan wujudnya 'sistem industri' antara kedua pihak hinggalah sekarang. Sebabnya, pihak pawagam hanya menyediakan panggung; pihak syarikat menyediakan filem untuk tayangan. Tidak wujud proses jual beli antara mereka. Justeru, sistem atau prosedur yang sesuai haruslah diwujudkan. Damien Parer (1989, 241), menulis tentang perniagaan filem, menggariskan: Selling films is an expert's job but you can assist the experts do their job better. Film making is a collaborative art form and publicist, distributor, sales agent or TV programmer need to understand the film or program from the producer/ writer/ director's point of view so that the potential audience for the film is targeted and encouraged to attend or view it. In this way maximum revenue can be generated. Campur tangan syarikat filem dalam soal mempromosikan filem, bukan satu perkara yang sihat memandangkan terdapat dua bidang yang berbeza antara pengeluar filem dan penjualan filem. Penjualan filem termasuklah aktiviti promosi dan pengedaran filem. Kita seharusnya memikirkan soal kolaborasi antara ahli-ahli industri filem seperti yang disarankan oleh Damien Parer. Dalam "mengindustrikan" filem tersebut, langkah kerjasama hams diambil kira. Jelaslah di sini bahawa sekiranya saranan Damein Parer tersebut diambil kira, kita akan memikirkan skop yang lebih luas dalam memasarkan filem yang telah dihasilkan. Film making is a collaborative art form and publicist, distributor, sales agent or TV programmer need to understand the film orprogramfrom the producer/writer/ director's point of view so that the potential audience for the film is targeted and encouraged to attend or view it. Sekiranya kenyataan ini dihayati maka kita akan lebih memahami pasaran dan kehendak pelanggan. Perkara ini akan menguntungkan "industri" tersebut selain syarikat itu sendiri. Bahawa tidak akan wujud implikasi menguntungkan syarikat semata-mata malah akan mewujudkan suasana "industri" yang sihat. Senario Hari Ini Nasib syarikat filem tempatan agak terbela apabila pada tahun 1980, tertubuhnya Perbadanan Kemajuan Filem Nasional (FINAS). FINAS telah mewujudkan syarat wajib tayang, potongan cukai hiburan dan sebagainya. Namun perwujudan bercorak industri dalam perfileman tempatan masih kabur. Filem-filem tempatan tidak dijual ke negara lain, hanya ditayangkan di pawagan tempatan melalui syarat wajib tayang. Selepas itu, kalau ada kekosongan dan slot, stesyen televisyen tempatan akan membeli semula filem tersebut. Tidak kesemua filem dibeli oleh stesyen televisyen 50

Penilaian Semula Status "Industri" Perfileman di Malaysia tempatan. Ada syarikat filem yang memberi hak tayangan kepada stesyen televisyen tempatan dengan syarat-syarat tertentu. Namun begitu, masih ramai rancak berdialog soal industri filem tempatan, sedangkan persoalan sebenarnya ialah "industri" tersebut masih samar. Sesuatu yang menjadi senario sekarang adalah kewujudan syarikat-syarikat filem yang bersaing antara satu sama yang lain untuk mencari keuntungan secara peribadi. Terdapat beberapa syarikat filem tempatan yang kononnya mengembalikan era sistem studio seperti Studio Jalan Ampas dahulu, tetapi pasaran filem masih lagi pada tahap penyiaran atau tayangan tempatan atau dalam negeri sahaja. Ini bukanlah industri tetapi lebih menjurus kepada perniagaan filem secara kecilkecilan. Keuntungannya walaupun berjuta ringgit tetapi masih jauh berbeza berbanding dengan keuntungan berbilion ringgit seperti senario perfileman Barat dan Bollywood. Kita tidak akan berbangga dengan keuntungan sedikit itu kerana situasi itu hanya diukur di dalam negara sahaja. Metrowealth, Skop, Grand Brilliance, Serangkai Filem dan lain-lainnya gagal mewujudkan industri. Faktor-faktor big business, bunch, corporation, crowd, gang, management, manufactory, megacorp, mob, monopoly, multinational, tidak kedapatan pada Metrowealth, Skop, Grand Brilliance, Serangkai Filem dan lain-lainnya. Ini jauh berbeza dengan Miramax, Columbia Pictures, Buena Vista, MGM, Paramount, dan 20 th Century Fox di Hollywood. Industri filem mereka yang tidak perlu dipertikaikan lagi kredibilitinya di persada filem dunia. Bollywood di India mengeluarkan antara 500 hingga 600 buah filem setahun. Secara purata, nisbahnya ialah 4 atau 5 buah filem sehari. Di Hollywood, Amerika Syarikat, penerbitan filem terdiri daripada berbagai genre iaitu berjumlah 400 hingga 500 judul setahun. Nisbahnya ialah 3 atau 4 buah judul filem sehari. Di Hong Kong (Mollywood), pembikinan filemnya adalah antara 100 hingga 200 judul filem setahun. Hampir kesemua filem yang diterbitkan itu dieksport ke negara luar sebagai sebahagian daripada komoditi negara. Begitu juga dengan negara-negara lain di Barat, Eropah dan sebahagian negara-negara di Asia Tenggara. Industri perfileman merupakan salah satu natural products kepada pendapatan negara tersebut. Di sini kita mempersoalkan ke arah atau cara manakah "industri" filem Malaysia dapat membantu pendapatan negara? Malahan negara melalui FINAS pula yang membantu pembikinan filem kita melalui berbagai-bagai subsidi kewangan yang diberikan. Apakah pulangan ringgit sense yang diperolehi daripada penghasilan filem kita dari segi wang ringgit untuk mewujudkan "industri" tersebut? Peranan FINAS Memang tidak dapat dinafikan bahawa kewujudan FINAS turut merancak dan memeriahkan perkembangan filem tempatan termasuk dari segi kuantiti dan kualiti. FINAS telah memainkan fungsinya dengan efektif sekali. Syarat Wajib Tayang diperpanjangkan dan dipermudahkan. Berbagaibagai kemudahan dan skim diberikan kepada syarikat filem, aktivis sinema tempatan dan para cineast. Hampir setiap tahun diadakan Festival Filem Malaysia. Ramai di kalangan tenaga mahir serta artis dianugerahkan pengarah terbaik, jurukamera terbaik, pelakon terbaik dan banyak lagi penganugerahan terbaik kepada karyawan filem. Pembangunan dan kemajuan filem di bawah penyeliaan FINAS nampak kehebatannya. Persoalannya sekarang ialah wujudkah atau tidak industri filem di Malaysia? 51

Jurnal Skrin Malaysia (vol. 1: 2004) Yang amat mengecewakan, FINAS tidak memikirkan dan seterusnya mewujudkan suasana industri filem tempatan. Mungkin FINAS tidak diberi kuasa dan mandat untuk tujuan itu. FINAS hanya ditugaskan untuk mengembleng, menggalak dan mengembang perfileman tempatan. Walaubagaimanapun, FINAS boleh membuat kertas kerja dan mencadangkan kepada pihak kerajaan untuk bertindak dan merubah konsep, format serta sistem perfileman tempatan, agar setanding dengan negara-negara lain. Fungsi FINAS perlu diperbesar dan diperkasa lagi dengan tugasan yang lebih mencabar. Sepatutnya FINAS diberi mandat serta kuasa untuk menyatukan dan mewujudkan sistem perindustrian perfileman di bawah satu bumbung dan studio, sepertimana yang Shaw Brothers lakukan dahulu. Pihak FINAS boleh mengenakan syarat tertentu kepada setiap syarikat yang ingin menjadi ahli dalam perwujudan sistem "industri" ini. Kesimpulan Dengan sistem industri ini sajalah dapat menyelamatkan nyawa perfileman tempatan. Pada ketika ini, yang berlaku sekarang adalah persaingan antara satu sama lain; sama ada untuk wajib tayang, keuntungan, publisiti dan sebagainya. Kadang kala persaingan begini akan menimbulkan pelbagai masalah dan rasa tidak puas hati antara para produser. Industri juga dapat memperkukuh perjalanan dan pentadbiran perfileman tempatan. Satu sistem yang sempurna akan wujud dalam setiap bahagian seperti wajib tayang, promosi, pawagam, sineplek, bank skrip, tenaga mahir, para pelakon dan produser. Kerja-kerja mereka akan dipantau, bagi menghasilkan karya-karya yang berkualiti dan mampu bergerak ke skop yang lebih luas. Filem mampu dipasarkan ke pasaran yang lebih global dan luas. Ada negara yang tidak maju ekonominya tetapi mereka maju dalam industri perfileman dan jauh meninggalkan kita. Pada satu masa dahulu kita dianggap hebat di Nusantara namun kini jauh ketinggalan di belakang. Penulisan ini secara langsung mengajak kita menilai semula status "industri" perfileman kita. Semoga kita dapat mengstrukturkan seterusnya memperkasakan semula "industri" yang canggih dan penting ini. Rujukan Jamil Sulong, Hamzah Hussein & Abdul Malik Mokhtar. (1993). Daftar Filem Melayu 1933-1993. Ulu Kelang: Perbadanan Kemajuan Filem Nasional. Michaels, A.S. (2004). Webmaster@e-competitors.com copyright. Oxford Dictionary, Thesaurus and WordpowerGuide. (2001). New York: Oxford University Press. Parer, D. (1989). Film Business: A Handbook for Producers. T. Jerrey (ed.). New South Wales: Australian Film, Television and radio School. Roget's Interactive Thesaurus. (2004). Lexico Publishing Group, LLC. 52

Penilaian Semula Status "Industri" Perfileman di Malaysia Salleh Ghani. (1987). Filem Melayu: Dari Jalan Ampas ke Ulu Kelang. Kuala Lumpur: Penerbit Variapop Group. Zulkifli Haji Ahmad. (1974). Eksploitasi Jamil dan Shah Enterprise. Terhadap Bintang Filem. Kuala Lumpur: MD. RUSHDI KUBON MD. SHARIFF, Associate Professor, is the Dean of the Faculty of Performing Arts, UiTM, Shah Alam. AIDI RAHIMI HAJI IBRAHIM teaches part-time at the Screen Department, Faculty of Performing Arts, UiTM, Shah Alam. He is about to further his Master degree under UiTM's Young Lecturer Scheme Scholarship. 53