۱79 اسالیمامیلعتتیکروینشںیمرمو ہجپإاتسکینرٹکفیوقانینیکپإدسارییکاتیمہ : اپکزجتپإیتاطمہعل The Importance of the adherence to the Existing Pakistani Traffic Rules and Regulations in the light of Islamic Teachings: An Analytical Study * ڈارٹک اصحل ادلنى ** وعسمڈارلنمح Abstract: Islam is a comprehensive code of conduct which encompasses to each sphere of human life. This also owns and endorses those manmade rules which serve the cause of humanity and not entering to its fundamentals. Adherence to Pakistani Traffic rules also falls under the preview of the same doctrine. It is very pertinent to note here, that the same traffic rules such as fastening of seat built, proper use of indicators, speed control etc. have been devised to ensure the safety which starts from a pedestrian and ends up to a rider of any vehicle class. Any violation of traffic rules is an indirect breech of divine discipline imposed by Allah the Almighty. If the violation costs any damage, injury or fatal accident, this will directly be dealt under the principles set by Islam. This study aims at highlighting the significance of adherence to traffic rules which is directly linked to the ground safety. This ultimately serves the main purpose of saving any precious human life. If the same is ensured, no doubt the purpose of the holy verse would be fulfilled. و م ن أ ح ي اه ا ف ك أ م ن ا أ ح ي ا النماس ج يع ا دیہمت: اسالم اپ ک لمکم اضہطب ایحت ےہ سج ںیم اعمرشیت اظنم وک یھب تہب ب ڑی اتیمہ احلص ےہ وقحق اہلل ےک سإھت سإھت اہلل اعتیل ےن اعمرشیت اظنم ےک ےیل وقحق اابعلڈ وعض فرامےئںیہ نج وک اوسىىس ابٹ رپورسىف/رئىچنىم ہبعش علوم اسالہىم دبعاولیل اخن وىوىنرىٹس رمڈان پ إاتسکن ىپ اچى ڈی اکسرل دبع اولیل اخن وىوىنرىٹس رمڈان پ إاتسکن * * *
۱8۰ ج دپ د اصطالح ںیم ویہ نم راسٹ) Rights Human (ےک پإ م ےس پ إ ڈ ایک اج پإ ےہ وقح ق ا ہلل اور وقحق اابعلڈ ےک وحاہل ےس قرا ن اور سن ت وبنیﷺ ںیم دہاپ إت و ااکحم اک ا پ ک وعیس ہلسلس وموجڈ ےہ اور ااسی منظ م و رموبط ےہ ہک وک یئ اور مٹسس وقحق ان سإین یک وہ نفصی الت و رتاحیجت ایبن یہ ںیہن رک اتکس نج یک نسإن ڈیہ قرا ن و سن ت ےن یک ےہ اہین ہی ا وصل وحلمط اخ رط رےہ ہک اسالم وقح ق اہلل اور وقحق اابعلڈ ںیم وتارن ب ڑقرار رےنھک اک مکح ڈاتی ےہ اور وقحق اہلل یک اڈایگیئ یک وک یئ وصرت وبقل ںیہن رکپإ سج ےس وقح ق اابعلڈ ینعی ویہ نم راسٹ اتم رث وہ ےت وہن اسالم ےک ےنتج وقانین ںیہ ان ںیم ڈورسون یک زعت اور اجن وامل یک افحتظ یک اخص راعبٹ ریھک یئگ ےہ ان ےک افنڈ اک اایتخر اسالم ےن احمک وقٹ وک ڈ پ إ ےہہک اعمرشیت اگبر وکمتخ رکےن ےک ےیلوہ اےسیوقانین پإذف رکے نج ںیم ولوگن یک زعت وا ب ڑو اور اجن وامل یک افحتظ وہیت وہ انجت رسإلٹ ام تﷺ ےن وقحق و فراضئ ںیم وتارن اقمئ ایک رریرظن ا رلکیٹ ںیم احمک وقٹ یک اطإعت رطقی اکراور دحوڈ والبٹ ےک سإھت سإھت رٹکفی وقانین ےکرش ااکحم اور اعمرشے ےک وعام اور وخاص ےک ےیل انمست اور رپ وکسن لقن و رحتک وک ینیقی ےن ےن ےک ےیلاحمک اور راعپإےک پ إیمہ تبسن وک امیلعت ت وبنیﷺ یک روینش ںیم واحض رکاےن یک وکشش یک یئگ ےہ اسالم ںیم احمک یک ا طإعت اکمکح: ڈورسون یک اجن وامل یک افحتظ ےک ےیل رشتعی دمحمیﷺےن احمک وک اایتخر ڈپ إ ےہ وہ اس ےک ےیل فلتخم ادقاامت اور وقانین وعض رکپإےہ ان وقانین یک ڈوںیمسق ںیہ: ۱ وہوقانین وجرشتعیےکاخمفلہنوہن اوریسکتحلصمرپینبموہن: ارگ احمک وقٹ اےسی وقانین وعض رکے وج رشتعی دمحمیﷺےک اعمرص ہن وہن اور یسک تحلصم رپ ینبم وہن وت ان یک اطإعت اک ںیمہ مکح ڈپ إ ایگ ےہ ڈلی ںیم اس رپ ڈاللئ ڈرک ےیک اجےت ںیہ : اہلل اعتیل اک ارسإڈ ےہ: " ي أ ي ه ا المذ ين آم ن وا أ ط يع وا ا ه لل و أ ط يع وا المرس ول و أ و ل األ م ر )۱( م نك م " رتہمج :وم ونم!اہللاعتیل اوراسےکروسلیکفرامربنڈاریرکواوروجمتںیمےساصحتجکومت ںیہ ان یک یھب اس ا بٹ ابمرک ںیماوىل األمرےس رماڈ ارماااور اکحم ںیہ ہی ا ب ٹ اس وقٹ پإرل وہیئ ح ت )۳( )۲( روسل اہللﷺےن دیسپإ امعر نب پإرس اور دیسپإ اخدل نب ودیل وک اپک امجعت اک اریم ےنرکاہجڈ ےک )4( ےیلرواہنایک
۱8۱ دیسپإ اوبہرریہ ےس روابٹ ےہ ہک روسل اہلل یلص اہلل ہیلع وملس ےن فرامپ إ : سج ےن ریمی اطإعت یک اس ےن اہلل اعتیل یک اطإعت یک اور سج ےن ریمی پإفرامین یک اس ےن اہلل اعتیل یک پإفرامین یک اور وج احمک وقٹ یک اطإعت رکے وت اس ےن ریمی اطإعت یک اور سج ےن اس یک پإفرامین یک اس ےن )5( ریمیپإفرامینیک ی كا من ر اس ه ه روسلاہلل ﷺ اکارسإڈےہ: امس ع وا و اط يع واو ا ن ا ست عم ل ع ل يک م ع بد ح بش رتہمج: مکح اموناور اطإعت رکوارگہچمت رپاپکیشبحعالم سجاکرسیشیک اموہوہ)ینعیاڈین ز ب يب ة )6( عالم( )7( احمک رقمر وہاجےئ اىس رطح روسل اہلل ﷺاکارسإڈےہ: ع ل ى املرء املسل م الطماع ة ف يم ا أح ه ب وك ر ه إه ل أن )8( ي ه ؤم ر ب عص ي ة ف م ن أ م ر ب عص ي ة ف ل ط اع ة رتہمج: املسمن ےک ےیل اریم یک اطإعت رضوری ےہ وخاہ ہی اس وک دنسپ رکے پ إپإدنسپ اہتبل ارگ یسک معصن ت اک مکح ڈے وت رھپ اس یک اطإعت ہن رکے دحبٹ وبنیﷺ ںیم ےہ: س ي ل يك م ب ع د ي و لة ف ي ل يك م ال ب ر ب ب ه ه و ال ف اج ر ب ف ج ور ه )9( ه ك ل م ا و اف ق ا ل مق ف إ ن أ ح س ن وا ف ل ك م و ل م و إ ن أ س اء وا ف ل ك م و ع ل ي ه م ف امس ع وا ل م و أ ط يع وا ف رتہمج: ریمےدعب یئک ولگ ا ت ےک ویل وہن ےگ وکیناکر اامم یکین اور دباکر دبی ےک سإھت رمکحاین رکںی ےگ ذہلا ان یک ہر وہ پ إ ت وج قح ےک وماقف وہ اس یک اطإعت رک و ارگوہ ااھچ رکے وتا ت ست ےک ےیل اس ںیم ب ھالیئ ےہ اور ارگ ب ڑا رکے وت ا ت رپ ربص اور ان ےک ےیل وپ إل ےہ )۱۰( اىسرطحااممادمحنب جنیل ےنفرامپإ:ارگیسکوکاحمک )اریمامؤونین (ےنپإایگوتاسیکاعاب ہراسصخشرپالرمےہوجاہللاعتیل اورایقمتےکڈنرپاامینر ک ھیإوہوخاہوہوکیناکروہپإدباکر )۱۱( اپ ک اور دحبٹ ںیم دیسپإ دبعاہلل نب ابعسروابٹ رکےت ںیہ ہک یبنﷺ ےن ارسإڈ فرامپ إ: وج صخش اےنپ اریم ںیم وکیئ ب ڑایئڈےھکی اور وہ اس وک پإوگار ےگل وت اےس ربص ےس اکم انیل اچےیہ ویکہکن وج صخش )۱۲( پإتشلرھبیھبامجعتےسپإہروہااوررمایگوتاجتیلہیکومترما )۱۳( وہشمریہقفاقدعہےہ :ت ص ر ف اإلم ام ب لمرع يمة م ن وط ب ملصل ح ة ینعیاامماوراحمکوقٹاک رصتف اور مکح راعپ إ ےک ےیل اس وقٹ ربتعم وہاگ ح ت وہ یسک تحلصم رپ ینبم وہ
۱8۲ ۲ و ہ وقا نین وجرشتعی ےک اخمفل وہن: ڈورسی مسق ےک وقانین وہ ںیہ وج قرا ن ودحبٹ ےک اعتمرص وہن پ إ اسالیم اوصولن ےک اخمفل وہن وت ان وقانین یک اطإعت رکپإ گیإہ وہاگ ڈلی ںیم اس رپ ڈاللئ ڈرک ےیک اجےت ںیہ: قرا ن ںیم اہلل اعتیل وادلنى یک اطإعت اک ڈرک رکےت ںیہ ہک مہ ےن انسإن وک وادلنى ےک سإھت )۱4( ااھچیئاکمکحڈپإےہیتحہکانسإنرپستےسرپإڈہقحوادلنىاکےہ نکیلاہللاعتیل فرامےتںیہ: رتہمج: اور ارگ وہ ریتے ڈ رےپ وہن ہک وت ریمے سإھت یسک ایسی زیچ وک رشپ ک رکے سج اک ےھجت )۱5( ھچکیھبملعںیہنوتاناکاہکہنامانن وادلنى نج اک انسإن رپ رپ إڈہ قح ےہ ان یک اطإعت اورپ إت امانن معصن ت ںیم اج ب ڑ ںیہن وت احمک یک اطإعت یھب رصف اور رصف ان وقانین ںیم وہاگ وج رشتعی ےک اعمر ص ہن وہ اپکدحبٹںیمےہ : روسلاہللﷺےن احصہبیکاپک امجعتوکاہجڈرپاجیھباورانرپ اپک اریم رقمر فرامپ إ اس ےن ا گ ج ال رک ان وک اس ا گ ںیم وکڈےن اک مکح ڈپ إ ضعب احصہب ےن اراڈہ ایک اور ضعب ےن اس ےس ااکنر ایک روسل اہللﷺوک ح ت اس اک ہتپ ج ال وت وہنجن ےن ا گ ںیم وکڈےن اک اراڈہ فرامپ إ اھت ان وک ارسإڈ فرامپ إہک ارگ ا گ ںیم وک ڈ اجےت وت ایقمت پک اس ا گ ںیم وہےتاور وہنجن ےن ااکنر ایک ان وک )۱۶( ارسإڈفرامپإہکاطإعترصفیکینےکاکمںیموہیناچےیہ اہللاعتیل یکپإفرامینںیموکیئاطإعتںیہن )۱7( اپکاوردحبٹںیمارسإڈوبنی ےہ: ل ط اع ة ل م خل وق ف ی م عص ي ة اخل ال ق رتہمج: ولخمق یک اطإعت رکپإ اج ب ڑ ںیہن ح ت وہ یسک معصن ت اک مکح ڈ ے اىس رطح روسل اہلل ﷺاکارسإڈےہ: ع ل ى املرء املسل م الطماع ة ف يم ا أح ه ب وك ر ه إه ل أن )۱8( ي ه ؤم ر ب عص ي ة ف م ن أ م ر ب عص ي ة ف ل ط اع ة رتہمج: املسمن ےک ےیل اریم یک اطإعت رضوری ےہ وخاہ ہی اس وک دنسپ رکے پ إپإدنسپ اہتبل ارگ یسک معصن ت اک مکح ڈے وت رھپ اس یک اطإعت ہن رکے رموہج رٹکفی وقا نین اسالیم ہطقن رظن ےس: ذموکرہ پ إ ال لیصفت یک روینش ںیم مہ رٹکفی ےک وقانین اک اج ب ڑہ ےتیل ںیہ ہک ان وقانین اک قلعت وکن ىس مسق ےس ےہ ایک ہی وقانین رشتعی دمحمیﷺےک اعمر ص ںیہ پ إ ان ںیم وکیئ تحلصم وموجڈ ےہ رٹکفی ےک اوصل ووضاطب احمک الوگ رکپإ ےہ ان ںیم ڈو پ إوتن یک راعبٹ ریھک اجیت ےہ :
۱8۳ ان اوصولن یک جالف ورری رکےن ےس ڈراویئر یک اینپ اجن وک اصقنن اتچنہپ ےہ پ إ ڈورسون وک اصقنن اچنہپےن اک حطرہ وہپإ ےہ رشتعی دمحمی ےناینپ اجن وک پ إ ڈورسون وک اصقنن اچنہپےن ےس عنم فرامپ إ ےہذہلا ان اوصل ووضاطب یک اطإعت رکپإ راعپ إ رپ الر م وہاگ ب ہل ی مسق: ےہ: وہ وقانین نج یک جالف ورری رکےن ےس اینپ اجن ےک اصقنن اک جدہش وہ اہلل اعتیل اک فرامن )۱9( رتہمج:اوراےنپا توکہالکہنرکوھچککشںیہنہکاہللاعتیل مترپرہمپإنےہ عالہم نعإلبی )۲۰( اس ا بٹ ےک ڈلیںیم فرامےت ںیہہک ہر وہ احلٹسج ےک رکےنےس اجنوک )۲۲( حطرہوہاسےساہللاعتیل ےنعنم فرامپإےہ )۲۱( اىس وہجےسدیسپإ رمعونب ااعلص ےناسا بٹوک ڈلیل ےن رکانجبٹ یک احلٹ ںیم ڈنھٹے پ إین ےس ک ل رکےن ےسعنم وہےئ اس ںیم ک س ےک ہالک )۲۳( وہےناکحطرہاھت دحبٹ ںیم ےہہک وج صخش اےسی تھچ رپ وسےئ سج یک اچر ڈوىاری ہن وہ اہلل اعتیل اس ےس ب ڑی ےہ ینعی اہلل اعتیل ےن انسإن یک افحتظ اک ڈہم ایل ےہ نکیل وج صخش وخڈ اےنپ ا ت وک ہالتک ںیم ڈال ڈے وت )۲4( ہیڈہمسإطوہاجپإےہ اسمسقںیمدنمرہجڈلیوقانینا ےتںیہ: ۱ سن ت ٹلیب اک ا امعتسل: الص افحتظ اک ڈہم اہلل اعتیل ےن یہ ایل ےہ اہلل اعتیل اک ارسإڈ ےہ : )۲5( رتہمج:وساہللاعتیل یہرتہبابہگننےہ نکیل دنچ دتاریب اےسی وہےت ںیہ وج امتحت االابست افحتظ ےک ےیل اایتخر رکپإ الریم وہےت ںیہ سج رطح ہک اورپ زگر اکچ ہک ریغباچرڈوىاری واےلتھچ رپ وسےن واےلےکپ إرے ںیم روسل اہلل ﷺےنتہب تخس ودیع انس ڈی ےہ اىس رطح سن ت ٹلیب اک پ إدنانھ یھب ےہہک اس رپ لمع ہن رکےن ےس اجن وک اصقنن اک جدہش رپ إڈہ وہپإ ےہ ذہلا اس یک راعبٹ یھب رضور یےہ ۲ رقمر ہ دح ر اتفر ی یک پ إدنبی رکپإ : جکومت یک اجبٹ ےس راتفر یک اپ ک دح رقم ر وہیت ےہ اس دح وک پ إر رکےن ںیم اجن ےکاصقنن اک جدہش رپ إڈہ وہپإ ےہ اس ےیل ا س یک راعبٹ رانھک یھب رضوری ےہ
۱84 ریتراتفری رکپإ رشتعی ںیم یھب پإدنسپپ دہ ےہ اہلل اعتیل ےن قرا ن ںیم ابع ڈارلنمح یک تفص )۲۶( ایبنیکےہ. رتہمج:وجرنىمرپرنیمےکسإھتےتلچںیہ اپکدحب ٹںیمےہ:التمأ ن ه م ن ا م لل و ال ع ج ل ة م ن ال مشي ط ا ن ینعیواقراہللاعتیل یکرطفےس )۲7( اوردلجیاطیشنیکرطفےس ےہ ظفل ''الی إ ن ي''اینبڈےہےسج روسلاالله ﷺرفسںیم ولوگنیک زیت راتفر عنم رکےن ےک ےیل فرامر ےہ ںیہ اخص وطررپ ح ت ڑسک رپاگروىن اک رس رپ إڈہ وہ اےسی ومعق رپ ےنلچںیما یگتسہاایتخررکپإاورےباجدلجپإریےسانچباملسمنےکدمعہاجالقںیمےسںیہ زیت راتفری ڈورسون وک ڈراےناکسنت یھب پنیإ ےہسج ےس روسل اہلل ﷺےن عنم فرامپإ ےہ دحبٹ )۲8( ںیم ےہ: ل ی ل ملسل م أن ي ر ه وع م سل م ا ینعی یسک یھب املسمن ےک ےیل ہی اج ب ڑ ںیہن ہک وہ ڈورسے املسمن وک ڈراےئ ۳ ڈ ر ا ویئپگ ےک ڈو ر ا ن ومپ إ لئ وفن اک ا امعتسل ےس رگ ب ڑ : ومپ إ لئ وفن اک اامعتسل یھب اجن ےک اصقنن اک سن ت پ نیإےہ 4 ٹملیہ نہپرکومرٹ سإلکیئ ج الپإ : ہی پ إت واحض ےہ ہک ریغب ٹملیہ ےک اگری ج الےن ےس اجن وک حطرہ رپ إڈہ وہپإ ےہ ذہلا دنمرہج پ إال ااحڈبٹ ےک ودیع ںیم ریغب ٹملیہ ےکومرٹ سإلکیئ ج الپإ یھب ڈالخ ےہ 5 ریغ وفحمط احلٹ ںیم اگر ی ہن ج الپإ : ریغ وفحمط احلٹ ےس رماڈ دنین ہشن پ إ امیبرییک احلٹ ےہ ویکن ہک ان امتم وصروتن ںیم اجن وک حطرہ رپ إڈہ وہپإ ےہ ۶ رٹکفی زلنگس یک جالف و ر ر ی ہن رکپإ : جکومت ےنولوگن یک اجونن یک افحتظ یک اخرط السٹ اگلںیئ وہےت ںیہ نج وک رٹکفی زلنگس ےتہک ںیہ ان یک جالف ورری رکےن ےس اجن اک اصقنن ےہ 7 ر ف مسق یک ڈ ر ا ویئپگ ےس ا بانتت رکپإ : جکومت ےن رخات اگری ےک ج الےن رپ پ إدنبی اعدئ یک ےہ ویکن ہک ہی یھب اجن ےک اصقن ن اک سن ت پ نیإ ےہ
۱85 ڈو رسی مسق: رٹکفی ےک وہ وقانین نج ںیم ڈورسون وک اصقنن اک جدہش وہ ڈورسون وک اصقنن اچنہپےن ےسرشتعی دمحمیﷺےنںیمہ یتخس ےک سإھت عنم ایک ےہ روسلاہللﷺ اکارسإڈ ےہ : اکلماملسمنوہےہسجیک رپإناور اہھتےسڈورسااملسمن )۲9( وفحمطرےہاوراکلمؤمنموہےہسجےسولوگناکوخناوراجنوفحمطوہ اپ ک اور روابٹ ںیم دیسپإ دبعاہلل نب رمع فرامےتںیہ ہک ںیم ےن روسل اہلل ﷺوک ڈاھکی ہک ہبعک اک وطاف رکےت وہےئ فرامرےہ ںیہ:وت ایک دمعہ ےہاور ریتی وخوبش سک دقر ایھچ ےہ وت ینتک تمظع اک اخودن اور ریتی رحمت ینتک میظع ےہ اس ڈات یک مسق سج ےک ہضبق ںیم ریمی اجن ےہ ؤم نم یک رحمت )۳۰( اور اس ےکامل واجن یک رحمت اہلل اعتیل ےک ب ڑڈپک ریتی رحم تےس بڑھ رکےہ ذہلا ڈورسون یک اجن وامل یک افحتظہر املسمن ےکڈہم ےہ اىسرطحروسلاہللﷺ اکارسإڈےہ:وجصخشاملسموننوکراوتسنںیمفیلکتڈاتیےہوتاس )۳۱( رپولوگنیکتنعلواحتاورالرموہاجیتےہ ڈےنی ےس رماڈ راےتس ںیم دنگیگ بھیالپإےہ میال اضقےئاححت رکپإ پإ وکیئ رھتپ وریغہ )۳۳( )۳۲( رگاپإ عالہم را ےک ب فیلکتبغ ڑڈپک اڈی اک ینعم امسجین فیلکت ڈانی ےہ ذہلا اس ےس رماڈ یسک وک )۳4( امسجینفیلکتڈانیےہ ارسإڈوبنیﷺ ےہ:ا من هللا ي ع هذ ب المذ ين ي ع هذ ب ون النماس ف ی الد ني ا )۳5( اس صخش وک ذعات ںیم من یال رکپإ ےہوج ولوگن وک ڈاین ںیم)پإ قح( فیلکت ڈاتی وہ رتہمج: اہلل اعتیل اپ ک اور روابٹ ںیم روسل اہللﷺاک ارسإڈ ےہ ہک ڈوتنعل رڈہ ا اخشص ےس وچب احصہب ریض اہلل مہنع ےن رعص ایک ہک اس ےس وکن رماڈ ںیہ ا تﷺ ےن ارسإڈ فرامپ إ:وہ صخش وج ولوگن ےک )۳۶( راےتسپإسإہیڈاروہگجنںیمپنسإترکےتںیہ ا مہ ی اک سن ت پ نیإ ےہ ذموکرہ پ إال امتم ااحڈبٹ ےس ولعمم وہ ا ہک ڈورسے املسمن وک یسک یھب مسق یک فیلکت ڈانی ذعات ڈورسی مسق ںیم دنمرہج ڈلی وقانین ا ےت ںیہ:
۱8۶ ۱ ونممہع عالہق ںیم اہر ن ہن اجبپإ ا و ر ا س اک ےب اجاامعتسل ہن رکپإ : ونممہع عالےق ےس رماڈ اتپسہل پ إ اوکسل وریغہ ںیہ ہک سج ںیم رموضین وکاہرن اجبےن ےس فیلکت وہ اىس رطح اہرن اک ےب اج اامعتسل ونمم ےہ ویکن ہک اس ںیم ولوگن وک ااہتنیئ فیلکت وہیت ےہ دحبٹ ںیم ا پإ ےہ ہک وجصخش اےنپ ےصغ اور کن نے اک ااہظر املسمونن ےک راوتسن ںیم رکپإ ےہ وت اس رپ )۳7( اہلل اعتیل اس ےک فرےتش او ر امتم ولگ تنعل ےتجیھب ںیہ ولوگن وکراوتسن ںیم فیلکت ڈےنیےک پ إرےںیم ینتک تخس ودیع ا یئ ےہ ۲ ا وبمیسنل وک ر ا ہتس ڈ انی: اوبمیسنل وک رعیب ںیم ایسرہ االاعسف اہک اجپإےہ ہی اگری رموضین ےک ےیل اخص وہیت ےہ اس اک راہتس دنب رکپإ یھب رضر ےس اخیل ںیہن ۳ یسک ڈلبپگ ےک ٹیگ ےکسإ ےنم پ إ ر گنکہن رکپإ : ڈلبپگ ےک ٹیگ ےک سإےنم اگری ڑھکی رکپإ ڈورسون یک فیلکت اک سن ت یتنب ےہ 4 ڈ وھا ن وھچر ےن و ا یل اگر وىن اک ا امعتسل ےس رگ ب ڑ رکپإ : ڈوھان وچہکن تحص ےک ےیل رضم ےہ اس وہج ےس جکومت ےن اس مسق یک اگری ےک اامعتسل ےس عنم ایک ےہ وج رپ إڈہ ڈوھان وھچرےن وایل وہ 5 ڈ ورسی اگر ی وک ر ا ےتس اکقح ڈ انی: )۳8( اشکڈیگےشخباگ ڈورسی اگری وک راہتس ہن ڈےنی ےس ڈورسون وک فیلکت وہیت ےہ ارسإڈ رپ إ ین ےہ: رتہمج: ومونم! ح ت مت ےس اہک اجےئ ہک سلجم ںیم لھک رک وھٹیب وت لھک اھٹیب رکو اہلل اعتیل مت وک ا ب ٹ رصف سلجم ےک سإھت اخص ںیہن ہکلب نف س ح ےس رماڈ امت م وہ اقمامت ںیہ اہجن املسمن وک )۳9( وخسرکےکریخوخایہنکمموہ ذہلاڈورسیاگریوکراہتسڈانییھباسںیمڈالخےہ 5 اگر ی یک طلغ پ إ ر گنک ا و ر اخمفل تمس رپ اگر ی اکہن ج الپإ : راےتس ےس فیلکت ڈہ زیچوک ڈور رکپإ وخاہ وہ رھتپاور اکاٹن وہ پ إ وکیئ اگری وریغہ ویکن ہک ہی امتم زیچںی ڈورسون وک فیلکت اک ڈرہعی یتنب ںیہ اىس رطح اگری وکطلغ پ إرک رکپإ پ إ پ ک رطہف رٹپک رپ اخمفل تمس ےس اگری ج الپإوج ہک ڈورسون وک فیلکت ڈےنی ےس اخیل ںیہن روسل اہللﷺےن راےتس ےس فیلکت
۱ ۲ ۳ ۱87 )4۰( ڈہزیچےکڈوررکےنوکاامینےکسإوخنںیمےسقرارڈپإےہ نیحیحصیکروابٹوجدیسپإاوبہرریہ ےس )4۱( وقنملےہ سجںیمفیلکتڈہزیچاٹہپإدصہقےہ اپ ک روابٹ ںیم ےہ ہک اپ ک صخش ےن راےتس ےس اکےٹن یک اپ ک سإح وک ڈور ایک اہلل اعتیل ےن )4۲( اس یک رفغمت فرامڈی حیحص ملسم یک روابٹ ےہ ہک روسل اہللﷺ ےن ارسإڈ فرامپإ ہک ںیم ےن حنت ںیم اےسی صخش وکےتلچ رھپےت ڈاھکی سج ےن راےتس ےس فیلکت ڈہ ڈرحت وک راےتس ےس اکت ڈپ إ )4۳( اھت ذہلااگریوکطلغپإرکرکپإپإاخمفلتمسےساگریجالپإاج ب ڑہنوہاگ ا پ ک طلغ یمہف اک ا ر ا ہل: ہی پإ ت ملسم ےہہک مکح اےنپ ووجڈ اور دعم ںیم تلع ےکرگڈ وھگاتم ےہہن ہک تمک ےک ینعی ح ت تلع پ إپ إ اجےئ وت مکح یھب پ إپ إ اجےئاگ ورہن ںیہن میال رٹکفی ےک وقانین ںیم ےس ہی ےہہک رسح لنگس )رٹکفی زلنگسںیم ےس(ےک وقٹ ر انک ےہذہلا ر انکمکح ےہاور رسح لنگس تلع ےہ ح ت ہک اکسی دبٹ ےس انچب تمک ےہ ارگ ڑسک رپ وکیئ اگری یھب ہن وہ نکیل لنگس رسح )ینعی تلع وموجڈ(ےہ وت ر انک الرم )44( ےہارگہچاڈیسکیبٹ)وجہکتمکےہ(اکوکیئحطرہہنوہ امہر ی ڈ ہم ڈ ا ر پ إ ن: رٹکفی ےک وقانین ےس قلعتم مہ رپ تہب ىس ڈہم ڈارپ إن اعدئ وہیت ےہ ںیمہ اچےئہ ہک ان وقانین رپ لمع ریپاوہن پإہک راےتس اکوقحق اڈارکےک امتم ولوگن یک اجن وامل وفحمط رےہ ان وقانین ےکوحاہل ےس وپسل ااکلہرون ےس یھب رھبوپراعتون رکپإاچےئہ ان وقانین وک پ إامل رکےنواال اعمرشے یکوتنیہ اک رمبکت اور اس وک اصقنن اچنہپےنےکڈرےپوہپإ ےہهكبج اس یک پإدساری رکےنواال اینپ اجن وامل ےکسإھت ڈورسون یک افحتظ رکپإےہ اہلل اعتیل ںیمہ راوتسنےکوقحق اڈا رکےن ڈوران رفس رنیم واقر اور وتاعض وااسکنری اک اظمہرہ رکےنیک وتقیف اطع فرےئ اجتو ب ڑ : جکومت وقٹ وکاچےئہہک وقانین یک ا یہگ ےکےیلاےسیادقاامت رکےسج ےسولگ ان وقانین ےسا سإین ےسربخڈار وہےکس س رس بن فی کن ت اجری رکے سج ےکریغب اگری اک ج الپإ ونمم وہ اگری اک فین اجنگن ا پ إڈ عالوقن ںیم اوبمیسنل ےکےیل اگل راےتس ےنےئاجںیئ سج یک وہج ےس ولوگن یک اجںین وفحمط وہن
۱ ۲ 5 ۱88 اتنجئ: وقانین سإلم ںیہ احمک یک اطإعت ان ااکحامت ںیم رضوری ےہ وج رشتعی ےک اصتمڈم ہن وہ ان ںیم رٹکفی ےک انسإین اجن تہب یہ یتمیق ےہ وخاہ وہاینپ وہپ إ ڈورسون یک اس یک افحتظ الرم ےہ ارگ اجن اک حطرہ ہن وہبٹ یھب ڈورسون وک فیلکت ڈانی اج ب ڑ ںیہن وہاگ ۳ 4 اقونن اک ارتحام ہر وصرت ںیم الر یم ےہوخاہ اس ںیم وکیئ تمک وہ پ إ ہن وہ اپک اےھچ رہشی اور اےھچ املسمن یک تیثیح ےسامہری ڈہم ڈاری ےہہک وقانین اکارتحام رک ےکاےنپ اور ڈورسون یک اجن وامل یک افحتظ رکںی وحا یشو وحا ہل اجت )۱( )۲( )۳( وسرہ ا اسنلا 59:4 ا ت اکوپراپإم امعر نب پ إرس نب امعر نب ام کل نب انکہن نب سی نب اولڈ م ا لعن س ی ےہ دبری احصیب روسل ںیہ وادلہ اک پإم ہیمس وج ہک ابک ر احصایبت ںیم ےس ںیہ سإنیقب اونیل ںیم ےس ڈواحصہب اےسی ںیہ نج ےک وادلنى اسالم یک رو ینش ےس ونمر وہےئےھت ان ںیم اپ ک امعر نب پ إ رس اور ڈو رسے دیسپإ اوبرکب ںیہ ]ریساعالم النیالا سمشادلنى اوبدبعاہللدمحماذلیبہ ح ۱ ص 4۱۰ ؤمسسۃارلسإلۃ ریبوت ۱4۰5 ھ= ۱985 ا[ دیسپإ اخدل نب اولدیل نب ا مؤعیرہ نب دبعاہلل تینک امیلسن وادلہ اک پإم عص مإاےہ زغوہ دب ر ادح اور دنخق ںیم املسمونن ےک جالف ڑلے حتف مکہ وک اسالم وبقل ایک دیسپإرمع نب ا م خطإت ےک رامہن جالتف ۲۰ رجہی وک ۶۰ )۶( سإل یک رمع ںیم وافت پ إ یئ ]الطن قإت اربکلی اوب دبع اہلل دمحم نب ا لعلؤیۃ ریبوت انبلن یۃ ریبوت ۱4۱۰ ھ= ۱99۰ ا[ دعس ح 7 ص ۲8۰ ڈارابتکلا لعلؤ ڈارابتکل ریسفتااملورڈی اوبانسحلیلعنبدمحمااملورڈی ح ۱ ص 5۰۰ )4( حیحصملسم ملسمنبجاحنبملسم ح ۳ ص ۱4۶۶ رمق ۱8۳5 ڈاراایحاارتلاتارعلیب ریبوت )5( حیحص ااخبلری اوب دبعاہلل دمحم نب اامسلیع ح ۱ ص ۱4۰ رمق ۶9۳ پإت ااممۃ ادبعل واوملیل ڈار وطق ااجنلہ ۱4۲۲ ھ
۱89 )7( )8( )9( )۱۰( )۱۱( )۱4( )۱5( )۱۶( )۱7( )۱8( رپ نی ۃ ہی ربیب یک ؤمبٹ ےہوج ا وگنر ےک کشخ ڈاےن وک ےتہک ںیہ رعت ںیم ہی وطبر لیثمت اقحرت ےکےیل ا امعتسل وہپإ ےہ ]حتف اابلری عالہم انب رجح ادمح نب یلع عسقالین ح ۱۳ ص ۱۲۲ ڈارارعملفۃ ریبوت ۱۳79 ھ[ ریسفت الطیری ح 8 ص 5۰۳ م مؤعج عالہم ربط ا ین ےن اس روابٹ وک دمحم نب یلع ےک وحاہل ےس دیسپإ اوبہ رریہ ےس لقن یک ےہ ]ا االوطس اوبااقلمسامیلسننب ادمح الطیراین ح ۶ ص ۲47 رمق ۶۳۱۰ ڈار ارحلنىم اقہرہ[عالہمڈار قطب ی ےن یھب اس وکان اافلط ےک سإھت اینپ ننس ںیم اوب احدم دمحم نب اہرون ےک وحاہل ےس دیسپإ ا وب ہرریہ ےس لقن یک ےہ ]ننس ڈار قطب ی اوب ا نسحل یلع نب رمعڈا ر قطب ی ح ص ؤمسسۃ ارلسإلۃ ریبوت انبلن ۱4۲4 ھ= ۲۰۰4 ا[ ا ت اک وپراپإم دبع اہلل ادمح نب دمحم نب جنی ل نب ہ ال ل ) ۱۶4 ھ( اام م ا مم حد نیث ںیہ ان یک اتکت: دنسم ادمح نب جنی ل دنتسم اتکوبن ںیم ےس ےہ ]وایفت االایعن انب اکلخن سمش ادلنى ادمح نب دمحم ح ۱ ص ۶۳ ڈاراصڈر ریبوت ۱994 ا[ رشح اوصل ااقتعڈ الہ اۃنسل وا ۃعاعۃ اوب ااقلمس یۃ اہلل نب انسحل ڈارطن ی ۃ ا لسعوڈپ ۃ ۱4۲۳ ھ= ۲۰۰۳ ا الالئاکیئ ح ۱ ص ۱75 رمق ۳۱7 حیحصااخبلری ح 9 ص 47 رمق 7۰54 پإتوقلایبنلﷺ: رتسوندعبیاومرا ب یک ڑواہن )۱۲( االواقف ا م مننور یف اوقلادع الفقہیۃ دب رادلنى دمحم نب دبعاہلل ازلریشک ح ۱ ص ۳۰9 ورارہ )۱۳( اوکلپنیۃ ۱4۰5 ھ/ ۱985 ا ع ن أ ب ه ر ي ر ة ر ض ي ا م لل ع ن ه ق ال : ج اء ر ج ل إ ىل ر س ول ا م لل ص لمى هللا ع ل ي ه و س لمم ف ق ال : ي ر س ول ا م لل م ن أ ح ق النماس ب س ن ص ح اب ت ق ال : أ م ك ق ال : ث م من ق ال : ث م أ م ك ق ال : ث م م ن ق ال : ث م أ م ك ق ال : ث م م ن ق ال : ث م أ ب وك ]صحيح البخاری ج ۸ ص ۲ رقم ۵۹۷۱ [ وسرہ امقلن ۱5:۳۱ حیحصملسم ح ۳ ص ۱4۶9 رمق ۱84۰ اامم رتذمی ےن ہی روابٹ قننیہ ےکوحاہل ےس دیسپإ انب رمع ےس لقن یک ےہاور اس رپ حیحص اکمکح اگلپإ ےہ ]ننس رتذمی دمحمنب عنس ی ارتلذمی ح 4 ص ۲۰9 رمق ۱7۰7 رشۃکۃبتکم ومطنعۃیفطصما م حلبی رصم ۱۳95 ھ= ۱975 ا[ ریسفت الطیری ح 8 ص 5۰۳
۱9۰ وسرہ ااسنلا ۲9:4 دبع ارلنمح نب دمحم نب ولخمف النعإلبی ) ۱۳84 ھ- ۱47۰ ھ( تینک ا وب رپ د وہشمر ق رس قرا ن ںیہ ان یک افینصتت ںیم ےس ا وجلاہ ر ااسحلن یف ریسفت ا رقلا ن االوناریف ا م ؤع خ ڑات النن وپ ۃاوراالرسإڈ یف اصمحل اابعل ن ۲۰۰۲ ا[ ڈںیہ ]االعالم ریخادلنىنبومحمڈازلریلک ح ۳ ص ۳۳۱ ڈاراملعل لل م ال پن ریسفتالنعإلبی اوب رپددبعارلنمحنبدمحمالنعإلبی ح ۲ ص ۲۲4 ڈاراایحاارتلاتارعلیب ۱4۱8 ھ رمعو نب ااعلص نب والئ نب اہمش)وافت: 4۳ ھ(تینک اوب دبعاہلل وہشمر احصیب ر وسل ںیہ ہشبح ںیم اامینالےئ ےھت نس 8 رجہیوکدمہنیونمرہرجہتیک ]الطنقإتاربکلی ح 7 ص ۳4۲ [ وپریدحب ٹہیےہ:نع رمعونبااعلصاقل:ا حیلؤتیفلیلۃپإرڈہیفزغوہڈات الس اللس فإ تقفشإن ل صب ح ذفرکواڈکل للنبی یلصاہللہیلعوملساقفل:»پإرمعو اعنسل تاناكله فنبمؤ ت مثتيلص پإ احصیبا تيلص پإ احصپک وابٹ حنت «فإ ربخهت پإذلی من عب ی نم االعنسإل وتلق إین سؤعت اہلل وقيل: وال نف سك م إن اہلل اکن مكب رحبمإ نقیلوا ا فص حک روسل اہلل یلص اہلل ہیلع وملس ومل نق ل سنیإ]ننس ایب ڈاوڈ ح ۱ ص 9۲ رمق ۳۳4 [ رماقہاافمل بب ح رشحمسکإہ ااصملحیب اوب انسحلیلعنبدمحم ح 7 ص ۲98۱ رمق 47۲۰ ڈار ارکفل ریبوت انبلن ۱4۲۲ ھ= ۲۰۰۲ ا وسرہ وىفس ۶4:۱۲ وسرہ فراقن ۶۳:۲5 اکمرم االجالق اقہرہ ۱4۱9 ھ= ۱999 ا اوب رکب دمحم نب رفعج ارخلا ن ظ ی ح ۱ ص ۲۲8 رمق ۶8۶ ڈار االافق ارعلب یۃ اوبڈاوڈ ےن ا س دحبٹ وک دمحم نب امیلسن االابنر ی ےک وحاہل ےس دبعارلنمح نب ایب یلیل ےس لقن یک ےہ ]ننسایبڈاوڈ ح 4 ص ۳۰۱ رمق 5۰۰4 [ اامم رتذمی ےن اس دحبٹ وک قننیہ ےک وحاہل ےس دیسپإ اوب ہرریہ ےس لقن رکےک نس حیحص اک مکح اگلپإےہ ]ننسرتذمی ح 5 ص ۱7 رمق ۲۶۲7 [ اامم انب امہج ےن ہی دحب ٹ ا وب ا اقلمس نب ایب ضمرہ ےک وحاہل ےس دیسپإدبع اہلل نب رمعےس لقن ایکےہ ]ننسانبامہج ح ۲ ص ۱۲97 رمق ۳9۳۲ [ )۱9( )۲۰( )۲۱( )۲۲( )۲۳( )۲4( )۲5( )۲۶( )۲7( )۲8( )۲9( )۳۰(
ص ۱ ۱9۱ )۳۱( )۳۲( )۳۳( )۳4( )۳5( )۳۶( )۳7( )۳9( )4۳( )44( عالہم ربطاین ےن اس دحبٹ وک دبعا ن نب ادمح ےک وحاہل ےس دیسپإ جدہفی نب ادیس ےس لقن یک ےہ مؤعج الطی راین ح ۳ ص ۱79 رمق ۳۰5۰ ۃبتکم انب ہیمیت ]ا م اریبکل امیلسن نب ادمح اقہرہ ۱4۱5 ھ= ۱994 ا[ نیسح نب دمحم نب ا مؤف ض ل االاہفصین)وافت: 5۰۲ ھ= ۱۱۰8 ا(رابغ ےس وہشمر ںیہ ان یک اتکوب ن ںیم احمرضات اال ڈپ إا اال جالق اجعم اافتلریساور ارفملڈات یف رغبی ارقلا ن وہشمر ںیہ ]ریس اعالم النیالا ح ۱8 ص ۱۲۰ [ ارفملڈات یف رغبی ارقلا ن اوبااقلمس انیسحل نب دمحم ح ۱ ص 7۱ ڈار املقل ادلار ااشلمیۃ ڈقشم ریبوت ۱4۱۲ ھ لبس السالم دمحمنباامسلیع ح ۱ ص ۱۰9 ڈارادحلبٹ حیحصملسم ح 4 ص ۲۰۱7 رمق ۲۶۱۳ حیحصملسم ح ۱ ص ۲۲۶ رمق ۲۶9 پإتا لبہ ینعا لبحل ییفارطلقوالطالل اامم احمک ےن اس دحبٹ وک ا وب رکب نب ااحسق ےک وحاہل ےس دیسپإ اوب ہرریہ ےس لقن رکےکدحب ٹ زع ب ڑ ۲9۶ رمق ۶۶5 ڈار لص خبحن ن اوب دبع اہلل دمحم نب دبعاہلل ح ۱ ص اک مکح اگلپإ ےہ ] ا مؤسیدرک یلع ا ابتکلا لعلؤیۃ ریبوت ۱4۱۱ ھ= ۱99۰ ا[ )۳8( وسرہااجملڈلۃ ۱۱:58 افم بب ح ا بیغل اوب دبع اہلل دمحم نب رمع را ری ح ۲9 ص 494 ڈار اایحا ارتلا ت ارعلیب ریبوت ۱4۲۰ ھ مؤ سل حیحصا م ح ۱ ح ۶۳ رمق ۳5 )4۰( )4۱( مؤ سل م ح ۲ ص حیحص ااخبلری ح 4 ص 5۶ رمق ۲989 حیحص ا ۶99 رمق ۱۰۰9 پإت ایبن ان امس ادصلقۃ ن ق عیلعلکون نمادصلقۃ )4۲( حیحصااخبلری ح ۱ ص ۱۳۲ رمق ۶5۲ پإتلضفا لبہہ حی رایلا لظہر حیحصملسم ح 4 ص ۲۰۲۱ اوصل ااتفا یتفم یقت امثعین ص ۲4۱ ہبتکم اعمرف ارقلا ن رکایچ پ إاتسکن ۱4۳۳ ھ= ۲۰۱۲