ارزيابي اثرات زيست محيطي دفع پسماند شهري اردبيل با روش هاي ماتريس لئوپولد و چك ليست سنجشي آذر اشرفي فرد 1 تركان عبديلي 1 اصغرحمزه زاده 1 سعيد لك 1 مرتضي عاليقدري 2 چكيده یکی از مهمترین عناصرموظف مدیریت پسماندشهری دفع آن می باشد. ارزیابی اثرات زیست محیطی) EIA ( فرآیندهای دفع پسماندشهری روش مناسبی برای به حداقل رساندن اثرات منفی آن می باشد. این مطالعه باهدف ارزیابی اثرات زیست محیطی دفع پسماند شهری اردبیل به دو روش ماتریس لئوپولد و چك لیست سنجشی انجام گرفت. در این مطالعه توصیفی تحلیلی گزینه های موردبررسی)دفن مهندسی و بهداشتی تامین انرژی ازطریق سوزاندن مستقیم تامین انرژی از طریق هاضم ها تامین انرژی از طریق هاضم بی هوازی و گزینه " نه " یعنی ادامه وضع موجود( با روش های ماتریس لئوپولد و چك لیست سنجشی ارزیابی گردید. استحصال انرژی از طریق هاضم بی هوازی باروش های ماتریس وصورت ریز سنجشی بیشترین امتیاز رادربین گزینه ها داشت و به عنوان گزینه برتر انتخاب شد. همچنین ادامه وضع موجود)گزینه نه( با هر 2 روش بدترین گزینه جهت دفع پسماندشهری اردبیل تعیین گردید. تامین انرژی از طریق هاضم بی هوازی دراین مطالعه بیشترین امتیاز راداشت. لذا ادامه روند کنونی غیرقابل قبول بوده و درصورت ادامه منجر به آسیب های زیست محیطی شدیدی خواهد شد. كلمات كليدي: ارزیابی زیست محیطی ماتریس لئوپولد چك لیست سنجشی پسماند اردبیل 1- مقدمه پسمماند از تولیمدات غیرقابمل اجتنماب و ممدیریت آن یکمی از نیازهمای اساسمی هرجامعمه اسمت. درسیسمتم ممدیریت م و اد ز ائد جامد با ت و ج ه بم ه ع نا صم رم وظ ف ممدی ری ت پ سم ماند گ زی نم ه هما ی م خ تل فمی بم ر ا ی دفم ع آ ن و جم ود د ا رد کم ه عم وه بم ر هزینه های اقتصادی اثرات زیان بمار زیسمت محیطمی مختلفمی ر ا بم ه دن بما ل خ و اهمد د ا شم ت. ان ت خما ب گ زی نم ه هما ی م نا سم ب تمر نیماز بمه ابزارهمای پشمتیبان تصممیم گیمر دارد. ارزیمابی زیسمت محیطمی یکمی از ابزارهمای پشمتیبان تصممیم گیمری می باشدکه در دهه ی اخیر معرفی شده و مورد استفاده قرار می گیرد[ 1 ].... m.alighadri@arums.ac.ir 1- دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی بهداشت محیط دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اردبیل 2- عضوهیات علمی گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی اردبیل 1
هدف از مدیریت جامع پسماند بهینه کردن سامانه مدیریت پسماند است. انتخاب اجزای سامانه ممدیریت جمامع و تعیمین درصد سهم هر یك از اجزا در سامانه مدیریت مواد زائد جامد به عوامل مختلف وابسته اسمت. کمه بطمور کممی و براسمار آثمار محیط زیستی و اقتصادی هر یك از اجزا مدیران و تصمیم گیران را در انتخاب اجزا و ساماندهی نظام مدیریت یاری می دهمد. مدی ری ت پ س ماند ب ه ع ن و ا ن یکی ا ز م سائل م ح ی ط زی س تی مط ر ح ا سم ت و ا ز ایم ن رو ت قا ضما ی رو ز اف زونمی بم ر ا ی ت ج زیم ه و ت حل یمل و مقایسه کارایی و اثرات زیست محیطی و فنی سیاست های مختلف مدیرت پسماند وجمود دارد. چنمین کماری را ممی تموان بما ابزارهای ارزیابی زیست محیطی انجام داد[ 2 ]. ارزیابی زیست محیطی یکی از کارآمدترین روش ها جهت پیش بینی اثرات طرح ها و پروژه هما بمر روی عواممل زیسمت محیطی) فیزیکی شیمیایی بیولوژیکی اکولوژیکی اجتماعی- فرهنگی اقتصادی-عملیاتی( به شمار می رود[ 3 ]. ارزیابی اثرات زیست محیطی باروش های مختلفی نظیر انواع چك لیست ها ماتریس شبکه روش کارشناسی کارگاهی انمدیس زیسمت محیطی و... انجام می گیرد[ 4 ]. ماتریس اص ح شده لئوپولد یا همان ماتریس ایرانی بعنوان گزینمه ای دیگمر در ارزیمابی اثمرات محیط زیستی در این مطالعه مطرح است. ارزش گذاری در این روش بین 11+ و 11- انجام می گردد[ 4 ]. غ معلی فرد و همکاران درسال 22 با کا رب رد مات ریس ا ر زیابی اثم ر ا ت سم ری ع و ممات ریس ای ر انمی) ا صم ح شمده ل ئ وپ ولمد(د ر ارزیابی اثرات محیط زیستی محل دفن پسماند جامد شهر کرد نتیجه گیری کردند که بر اسمار همردو روش اداممه دفمن بمه صورت تلنبار از لحاظ بهداشتی غیر قابل قبول بوده و کارخانه کمپوست بازیافت با توجه به پتانسمیل پسمماندتولیدی در ایمن شهردر اولویت گزینه های موجود قرار دارد [5]. ماهینی و همکاران در سال 88 طی ارزیابی محیط زیستی چرخه حیات سامانه مدیریت پسماند شهری) مطالعه موردی شهر مشهد( با استفاده از روش ارزیابی چرخه حیات به این نتیجه رسیدند که از نقطمه نظر محیط زیستی تهیه کمپوست به عنوان یکی از گزینه های مدیریتی و نیز کاربرد ایستگاه های انتقمال پسمماند در ممواردی که محل دفن وسایر تاسیسات سامانه مانند بازیافت و کمپوست در فواصل دور از نقاط ثقل تولید قرار می گیرنمد نقمش مهممی در کاهش بار آالینده ها و نیز مصرف انرژی ناشی از سامانه مدیریت پسماند دارد[ 1 ]. قنبرزاده در سال 82 در مطالعه ای تحت عنوان ارزیابی چرخه عمر سناریوهای دفع پسماند جاممد شمهری از نظمر انتشمار گازهای گلخانه ای و مصرف انرژی )مطالعه موردی جزیره سیری( با استفاده از روش ارزیابی چرخه حیات) LCA ( بما توجمه بمه محدودیت های فیزیکی و شرایط آب و هوایی منطقه مورد مطالعه و لزوم رعایمت قموانین و مقمررات بمین المللمی و منطقمه ای زیست محیطی روش زباله سوزی برای دفع پسماندهای تولیدی در این جزیره پیشنهادکردند) 6 (. صبور و همکماران در مطالعمه ای درسال 1381 تحت عنوان ارزیابی زیست محیطی گزینه های دفع پسماند در مناطق نفتی با استفاده از روش ارزیابی چرخمه حیات) LCA (نتیجه گیری کردند که مناسب ترین گزینه دفع پسماند در هریك از مناطق مورد بررسی )سمیری الوان بهرگمان و خارك( با توجه به میزان تولید پسماند و ترکیبات آن می باشد بر این اسار بهترین سناریو بمرای تممامی منماطق عبمارت از بازیافت فلزات آهنی و غیرآهنی شیشه کاغذ مقوا پ ستیك ها و PET وسوزاندن مابقی زایمدات در زبالمه سموز و در نهایمت دفن خاکستر حاصله درلندفیل بود[ 1 ]. علی رغم مشک ت موجود در سیستم مدیریت پسماند شهری اردبیل بماالخ در بخمش دفمع پسمماند تماکنون مطالعمه جامعی از نقطه نظر ارزیابی اثرات زیست محیطی گزینه های مختلف صورت نپذیرفته است. لذا از آنجاییکمه گزینمه همای دفمع پسماند مشمول پروژه های ارزیابی زیست محیطی می باشدو مدیران شهرداری اردبیل نیز به دنبال گزینه مناسب جهت بهبمود وضعیت دفع پسماند شهری می باشند هدف از تحقیق حاضر ارزیابی اثرات زیست محیطی گزینمه همای دفمع پسمماند شمهری اردبیل بادو روش چك لیست سنجشی و ماتریس لئوپولدوارائه بهترین گزینه برای دفع پسماند می باشد. 2
2- روش كار در این مطالعه توصیفی- ت حل یلی جامعم ه آمما ر ی دفم ع پ سم ماند شم ه ر ی ا ردب یمل و پمس ا زب ر ر سمی و ضمع ی ت م و جم ود دفم ع پسماندشهری اردبیل گزینه های مختلفی)دفن مهندسی و بهداشتی تامین انرژی ازطریق سوزاندن مسمتقیم تمامین انمرژی از طریق هاضم ها تامین انرژی از طریق هاضم بی هوازی و گزینه " نه " یع نی اد امم ه و ضم ع م و جم ود( ان ت خما ب تما بما رو ش هما ی ماتریس لئوپولد و چك لیست سنجشی موردارزیابی اثرات زیست محیطی قرار گرفت. در روش چك لیست سنجشی در کنار تجزیه و تحلیل اثرات بخش های مختلف طرح بمه همر بخمش از عواممل زیسمت محیطی ازلحاظ شدت و اهمیت اثرات نمره تعیین)جدول شماره 1 ( و درنهایت بهترین گزینه را شناسایی نمود. جدول 1. طبقات مقدار اثر و امتيازات آن اثر مقدار تعریف امتیاز اثر مقدار تعریف امتیاز - 5 زیاد بسیار مثبت اثرات 5 زیاد بسیار منفی اثرات - 4 زیاد مثبت اثرات زیاد منفی اثرات 4-3 متوسط مثبت اثرات متوسط منفی اثرات 3-2 مثبت کم اثرات منفی کم اثرات 2-1 مثبت بسیار کم ( ناچیز( اثرات 1 اثرات منفی بسیار کم ( ناچیز ) درماتریس لئوپولد ابتدا موارد اثمر فعالیمت عاممل زیسمت محیطمی شناسمایی گردیمده و سمپس شمدت)دامنه اثمر( و اهمیت)بزرگی( اثر مورد نظر مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا مثبت (+)و منفی (-) و دامنه و بزرگی اثردر محمدوده 1 تا 11 مورد تقسیم بندی قرار گرفت. با ضرب اعداد مربوط به بزرگی در شدت اثر عددی مثبت یا منفی به دست می آید که این اعداد با یکدیگر جمع شده و در نهایت برای هرمحیط ( فیزیکی اکولوژیکی اقتصادی اجتماعی وبهداشتی ) و بمرای همر یك از گزینه های مختلف رقمی به دست می آید که رهنمودی برای انتخاب گزینه مناسب خواهد بود. در مطالعه حاضر مطابق با پتانسیل های موجود در این شهر پنج گزینه به شرح زیر برای دفع پسماندشهری اردبیل جهت ارزیابی اثرات زیست محیطی انتخاب شد. 1- دفن مهندسی و بهداشتی 2- سوزاندن مستقیم و تامین انرژی 3- تامین انرژی از طریق هاضم ها 4- تامین انرژی از طریق هاضم بی هوازی 5- گزینه " نه " 3 -يافته ها درجداول شماره 2 و 3 به ترتیب خ صه نتایج حاصل از روش های ماتریس ائوپولد وچك لیست سنجشی برای ارزیابی گزینه های مختلف دفع پسماند شهری اردبیل نشان داده شده است. 3
جدول 2. خالصه نتايج ماتريس لئوپولدجهت ارزيابي اثرات زيست محيطي دفع پسماندشهري اردبيل گزینه ها فیزیکی اکولوژیکی اقتصادی اجتماعی بهداشتی امتیاز نهایی -251-111 +8-11 -145 گزینه 1-118 +54-22 -21-53 گزینه 2-2 +11-8 +12-24 گزینه 3 +118 +6 +4 +35 +2 گزینه 4-351 -23-38 -52-161 گزینه 5 جدول 3. خالصه نتايج چك ليست سنجشي جهت ارزيابي اثرات زيست محيطي دفع پسماندشهري اردبيل گزینه ها فیزیکی اکولوژیکی اقتصادی اجتماعی بهداشتی امتیاز نهایی -1/12 +1/11-3/6-1/15-2/18 گزینه 1-1/21 +1/61-4 -1/5-1/45 گزینه 2 +1/21 +3/5 1 +1/5-1/11 گزینه 3 +1/45 +4/61 +1/6 +1/25-1/11 گزینه 4-4/5-5 -5-3/5-4/33 گزینه 5 4- بحث و نتيجه گيري د ر مطالع ه حا ضم ر کم ه بم ر ا سما ر دو رو ش صم و ر ت ریم ز س ن ج شمی و ممات ریس ل ئ وپ ولمد ان جمام شمد یاف تم ه هما ی حا صمل ا ز پ ژوهش ن شما ن د اد کم ه اد امم ه و ضمع ی ت ک نم ونی رو ش دفم ع د ر شم ه ر ا ردب یمل بم ه ع نم و ا ن یم ك رو ش غ ی ر ا صم ولی و غ ی رب هد ا شم تی بما اثم ر ا ت ج بم ر ا ن ناپمذی ر بم ر م حم ی ط زی سم ت م نط قم ه بم وده و م شمک ت عدیمده ای را در آینمده بمه دنبمال خواهمد داشمت کمه غ ی رقابل ج ب ر ا ن خ و اهد ب ود.د ر ا ر زیمابی ان جمام شمده اول ویم ت ب رتم ر د ر م یما ن گ زی نم ه هما ی م و جم ود گ زی نم ه چ هما رم یع نمی تمام ی ن انممرژی از طریممق هاضممم بممی همموازی در روش ممماتریس لئوپولممد امتیمماز )118+( و در روش چممك لیسممت سنجشممی امتیاز) 1/45 +( را کسب نمموده و بم ه ل حماظ ک م تم ری ن اثم ر ا ت سم وا ب هد ا شم تی ون یم ز ت و ج یم ه اق ت صماد ی ج هم ت ا س ت ح صما ل انم ر ژ ی و استفاده بهینه از پسماندهای تولیدی با توجه به کمیت و کیفیت پسماندهای شهر اردبیل معرفی می گردد. 4
مراجع [1] سمملمان ممماهینی عبدالرسممول خراسممانی نعمممت اض رفیعممی رضمما ) 1388 ( ارزیممابی محممیط زیسممت چرخممه حیممات سممامانه مدیریت پسماند شهر ی) مطالعه موردی شهر مشهد( مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی جلد 16 ویژه نامه 2. [2] Abdoli M.A. (2006). Municipal solid waste recovery (Reduction-Reuse-Recycle). University of Tehran Press. 364p. (In Persian) [3] El-Naqa A.(2005). Environmental impact assessment using rapid impact assessment matrix (RIAM) for Russeifa landfill. Jordan. Environ Geol, 47(5): 632-39. [4] Kuitunen M. Jalava K. Hirvonen K.(2008). Testing the usability of the Rapid Impact Assessment Matrix (RIAM) method for comparison of EIA and SEA results.. J Environ Impact Asses. 28(4 5): 312-20. [5] غ معلممی فممرد مهممدی.میرزایممی محسممن. حمماتمی مممنش مسممعود.ریمماحی بختیمماری علیرضمما.صممادقی مهربممان.فممروردین و اردیبهشت) 1323 (. ک ارب رد م م ات ری س ارزی م ابی اث م ر ات س م ری ع و م م ات ری س ای ر ان می ( اص م ح ش م د ه لئ و پ و ل م د ) در ارزی م ابی اث م ر ات مح میط زیس م ت محل دفن پسماند جامد شهری مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد دوره 16 شماره 1 46-31. [6] قنبرزاده م.)پاییز 61(. ارزیابی چرخه عمر سناریوهای دفع پسماند جامد شهری از نظر انتشار گازهای گلخانه ای و مصرف انرژی - مطالعه موردی: جزیره سیری.مجله محیط شناسی. سال سی وششم. شماره 55. -18. 82 [1] صبور محمدرضا.قنبرزادهلك مهدی. خان پوراقدم سمیه. ) 1381 (ارزیابی زیست محیطی گزینه های دفع پسماند در مناطق نفتی با استفاده از روش ارزیابی چرخه حیات.سمینار تخصصی نفت.گاز و محیط زیست. [8] پناهنده محمد. عابدین زاده نیلوفر. روانبخش مکرم.) پاییز 82 (.ارزیابی اثرات زیست محیطی کارخانه کمپوست شهر یزد. مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست. دوره دوازدهم. شماره 3. 5