1 بررسي واژة ايران و انيران در كتيبههاي ساساني ويدان نداف / تزرسی واژة ایزان و انیزان در کتیثههای ساسانی ویدا نداف عضو ئت ػلو دا گب آصاد اػاله اعذ وذاى سؿت فش گ صثبى ب ثبػتب. Vida_nadaf@yahoo.com دس بفت: 95/06/10 پز شؽ: 95 /08/20 چکیده وبىع س ک ه دا ن پبدؿب بى ػبػب المبث وض ى yazdānčihr az»ص ش اص ضداىērآصاد ز ت«AnērānĒrān ud»ا شاى ا شاى«سا دس کت ج ب ػک ب ه ش ب ث کبس ثشد ا ذ. لمت ا شاى ا شاى ت ػظ اسدؿ ش ا ل ؿب پ س ا ل ؿب پ س د م شػ کشد ش ه ثذاى ه ثذ د س ػبػب ث کبس ثشد ؿذ اػت ک دس کت ج ب آى ب آهذ اػت. ثذ اػت ک هف م اط ا شاى دس ػشص هز ج ض کبسثشد داؿت ث پجذا ؾ هف م ػ بػ آى ث هؼ ب ک هزو ػ ػشصه ي ا زبه ذ اػت. ص شا کشد ش هف م ا شاى ا شاى سا دس کت ج خ د ت ض ظ ه د ذ. اهب لمت ا شاى ا شاى ک پبدؿب بى بهجشد ػبػب ث کبس ثشد ا ذ اص کت ج ب عزف ؿذ اػت. ص شا ثب ظ س کشد ش هجبسص ا دس ػبختبس ػبصهبى ػلؼل هشاتت س عب د ي صسدؿت پبدؿب بى ت ب ظ ف د پ ذا کشد ذ صشفب ث ص ست ؿب بى خ ة صستت ثشا ا شاى رل گش ؿذ ذ المبة خ د سا اص دػت داد ذ. د گش ػلت عزف تذس ز ]لمت ا شاى اص کت ج ب[ ؿب ذ ؿکؼت ؿب بى ػبػب دس همبثل س ه ب اص دػت دادى ػشصه ي ب ث د ک س صگبس رضء ا شاى ث د اػت ض ػشصه ي ب ک ا شاى خ ا ذ ه ؿذ ؿب بى ػبػب ثش و ا ي للوش عکوشا ه کشد ذ ث د اػت. ث د جبل ؿکؼت آ بى هزج س ث پغ دادى ا ي ػشصه ي ب ؿذ ا ذ لمت ا شاى ض عزف ؿذ اػت. کلیدواژهها: ا شاى ا شاى کت ج ب ػبػب کشد ش.
/ فصلنامه مطالعات اسناد ميراث فرهنگي 2 مقدمه دس فبسػ ثبػتبى اط Ariya- اص س ar- صفت اػت ث هؼ»آس ب «. وض ي اط ب دس عبلت بد هفشد هزکش دس کت ج ب DNa14 Ariya- āriyāramna- Airyaciça- XPh13 DSe13 ض اط airyā- دس عبلت ثب هفشد خ خ دس کت ج DB4.89 آهذ اػت airya- اط ا شاى دس فبسػ ثبػتبى بهذ اػت. هؼبدل ا ي اط دس ا ػتب.)kent,,1953 )170 دس ػ ؼکش ت ārya- ث هؼ» ز ت اص ل«دس فبسػ»ا شاى«دس ا شل ذ aire ث هؼ» ز ت اص ل«اص س *er- دس ذ اس پب آغبص ي اػت. airya- دس ا ػتب صفت اػت. هؤ ج آى airyā- ث هؼ»آس ب «اػت. هخبل آى دس ت 143 13 87 10 49 5 117 58... [ دس[ ذ ذاد فشگشد 19 ث ذ 39 د ذ ه ؿ د 198(.)Bartholomae, 1904: وض ي اط airyana- صفت اػت ث هؼ»آس ب «ک ؿب ذ آى دس ت 18 ث ذ ب 5 1 8 7 ر د داسد.)Ibid( دس صثبى ػغذ اط p rs ث هؼ»پبسع ا شاى«اػت )لش ت 6475(. 1375: ض اط ry nwyj n دس ػغذ هب ث هؼ»ا شا ش«اص <aryana-vaēja- اػت ) وبى 6477(. دس پ ل اط ēr ث هؼ»آصاد پ ل اى«ērīh ث هؼ»آصادگ سفتبس خ ة«Erān )ػشصه ي آس ب ب ا شاى( Erānag ث هؼ»ا شا آس ب «Ērān-šahr ث هؼ»ا شا ش )ػشصه ي آس ب ب( Ērān-wēz ث هؼ»ا شا ذ«)ػشصه ي اصل آس ب ب( اػت )هک ض.)70 :1379 وبىع س ک ه دا ن اط airyana- دس د س ه ب ث ērān تجذ ل ه ؿ د. واژه ایزان و انیزان در کتیثههای سیز آمده است: yl n/ Ērān/ ariens: ŠTBq 2, 3; KKZ 11, 14; ŠTBnI, 4, 7; ŠTBnII, 6, 10 (Gignoux, 1972: 18). yr n/ Ērān/ ariens: ANRm2; ŠH2, 3; ŠNRb2, 4; ŠVŠ 5, 7, 12; NPi2, yr [n], 10, (62) yr[ n]; NVŠ4, 7, 10; ŠPsI 1, 3 (Ibid, 18). yr n /Ērān/ <aryānām (Back,1978,198). nyl n/ Anērān/ non-ariens : ŠTBq 2 n[yl n?]; KkZ 11; ŠTBnI, 4, 7; ŠTBn II, 6, 10 (Gignoux,1972,16). nyr n/ Anērān/ non-ariens : ŠH2; ŠNRb2; ŠVŠ5, 12; Npi2; NVŠ4, 8; ŠPs I, 2 3 (Ibid). nyr n <*an-aryānām (Back, 1978: 198). yr nštry/ Ērānšahr/: NPi7; yr n[štry] 9, 10, 11; yr nštr[y] 19; [ ]yr nš[tr]y 32; yr[ nštry] 33, 34, 35; [ yr] nšt[ry], cf. yl nštr. (Pthe: ry nhštr) (Ibid).
ف ل 3 بررسي واژة ايران و انيران در كتيبههاي ساساني ويدان نداف / ŠTBq2,3: 1. tigrāh ēn man mazdēsn bay šābuhr šāhān 2. šāh ērān ud anērān kē čihr az yazdān ēn 3. mazdēsn bay ardaxšīr šāhān šāh ērān kē čihr az )ػش بى.)43 :1382 1. ا ي ت شا ذاص هي ثغ هضد ؼي ؿبپ س ؿب بى 2. ؿب ا شاى ا شاى اػت ک ص ش اص ضداى پؼش 3. ثغ هضد ؼي اسدؿ ش ؿب بى ؿب ا شاى ک ص ش اص ( وبى 47(. KKZ 11,14: 11. kard ōy abar ōh nibiš ēstēd kū kirdīr ī bōxt-ruwān warahrān ī ōhrmazd mowbid ud man ahē ōrōn pad yazdān ud xwadāyān ud ruwān rāy was raj ud āwām dīd, u-m was ādurān ud magūn andar šahr ī ērān padēx kard, u-m pad-iz anērān šahr ādur ud muγ-mard čē pad šahr ī anērān būd kū asb ud mard ī šāhān šāh rasīd: andiyōk šahrestān ud sūryā šahr ) وبى 188 189(. 11. کشد ؿذ دس آى ب ا يگ ثش جت ث د ک»کشت ش ثخت س اى ث شام شهضد ه ثذ«هي اص آغبص تبک ى ثشا ا ضداى فشهب ش ا بى ثشا س اى خ ؾ س ذ بکبه ثؼ بس د ذم هي ثؼ بس آتؾ ب هغبى سا دس ا شا ش کبه بة کشدم ض هي آتکذ ب هغ هشداى ا شا ش سا ک دس ا شاى ؿ ش ث د ذ تب رب ک اػت هشد ؿب بى ؿب ه سػ ذ: ؿ شػتبى ا غبک ؿ ش ػ س. 14. zad, u-m nixrust hēnd tā-m wih kard hēnd, u-m was ādūrān ud magūn gat pādixšīr kard ud pad pušt ī yazdān ud šāhān šāh ud az man kard andar šahr ī ērān was ādūr ī warahrān nišānīh ud was xwēdōdah kard ud was mardōm ī anāstawān būd ud was ān būd kē kēš ī dēwān dāšt u-š az man kard ān kēš ī dēwān hišt u-š kēš ī ) وبى 189(. 14. کشدم هالهتؿبى کشدم تب آى سا ک گشدا ذم ثشا ثؼ بس آتکذ ب هغبى ػ ذ ) ( به )ا زبد( کشدم ث پت )گشه ( ا ضداى ؿب بى ؿب اص کشد هي دس ا شا ش ثؼ بس آتؾ ث شام ب ذ ؿذ ثؼ بس خ د د )س ا( کشدم ثؼ بس هشدم ػؼتا وبى ث د ذ ) وبى.)192 ŠTBnI 4,6: šāh ērān ud anērān kē 6. 4 ؿب ا شاى ا شاى ک ŠTBnI 7: šāh ērān ud anērān kē 7. ؿب ا شاى ا شاى ک )اکجشصاد 37(. 1381 ŠTBnII 6-7: šāh ērān ud anērān kē čihr az yazdān
/ فصلنامه مطالعات اسناد ميراث فرهنگي 4 7. 6 ا شاى ا شاى ک ص ش اص ا ضداى ŠTBnII 10: šāh ērān ud anērān 10. ؿب ا شاى ا شاى ) وبى 45(. ANRm 2: šāhān šāh ērān kē čihr 2. ؿب بى ؿب ا شاى ک ص ش ) ظاد( ) وبى 21(. ŠH 2, 3: šāh ērān ud anērān kē čihr az yazdān Pus mazdyasn bag artaxšahr šāhān šāh ērān 3. 2 ؿب ا شاى ا شاى ک ص ش اص ضداى پؼش هضد ؼي ثغ اسدؿ ش ؿب بى ؿب ا شاى ) وبى 26 27(. ŠNRb 2 : šāh ērān ud anērān kē čihr az yazdān 2. ؿب ا شاى ا شاى ک ص ش اص ضداى ŠNRb 4: ērān kē čihr az yazdān bag pāpak 4. ا شاى ک ظاد اص ا ضداى ثغ ثبثک ) وبى 23 24(. ŠVŠ 5: šāh ērān ud anērān kē čihr az yazdān 5. ؿب ا شاى ا شاى ک ص ش اص ضداى ŠVŠ 7: šāhān šāh ērān kē čihr az yazdān 7. ؿب بى ؿب ا شاى ک ص ش اص ضداى ŠVŠ 12: šāhān šāh ērān ud anērān 12. ؿب بى ؿب ا شاى ا شاى ) وبى 33 32(. NPi 2: šāh ērān ud anērān kē čihr az yazdān Pus mazdyasn bag šahpuhr šāhān šāh 2. ؿب ا شاى ا شاى ک ص ش اص ا ضداى پؼش هضد ؼي ثغ ؿبپ س ؿب بى ؿب )ػش بى 1382:.)123 111 NVŠ 4: ērān ud anērān 4. ا شاى ا شاى NVŠ 7: šāhān šāh ērān 7. ؿب بى ؿب ا شاى NVŠ 8: ud anērān kē čihr az yazdān 8. ا شاى ک ص ش اص )اکجشصاد 35(. 1381: ŠPsI 1: māh spandarmad abar sāl dō mazdyasn bag šahpuhr šāhān šāh ērān 1. دس هب اػف ذ دس ػبل د م )پبدؿب ( هضد ؼي ثغ ؿبپ س ؿب بى ؿب ا شاى
5 بررسي واژة ايران و انيران در كتيبههاي ساساني ويدان نداف / ŠPsI 2: ud anērān kē čihr az yazdān pad ān yāwar ka šahpuhr sakān šāh hind 2. ا شاى ک ص ش اص ا ضداى دس آى صهبى ک ؿبپ س ػکب ب )فشهب ش ا ( ذ ŠPsI 3: sakistān ud tūgrān tā drayāp danb, pus mazdyasn bag ohrmazd 3. ػکؼتبى ت ساى تب ک بس دس ب ]اػت[. پؼش هضد ؼي ثغ شهضد ؿب بى ؿب ا شاى ا شاى ) وبى 39 40(. واژة ایزانشهز در کتیثههای سیز آمده است: NPi 7:...hē ān nūn kunam kū u-m ēstēnd ud ērānšahr 7....آى ؼت ص ک هوکي اػت ثبؿذ ک هب اک ى ا زبم ه د ن پغ ا ه دا ذ ]لب ى (Humbach and Skjxrvø, 1983: 32). عکوشا سا[ پغ ث ػ ا شا ش NPi 9,10,11: yr nštr[y] ŠH 2: šāh ērān ud anērān kē čihr az yazdān 2. ؿب ا شاى ا شاى ک ص ش اص ا ضداى ŠH 3: pus mazdyasn bag artaxšahr šāhān šāh ērān 3. پؼش هضد ؼي ثغ اسدؿ ش ؿب بى ؿب ا شاى )اکجشصاد 26 1381: 27(. ته کار تزدن واژة ایزان و انیزان توسط شاهان ساسانی )اردشیز اول شاهپور اول شاهپور دوم نزسی( و کزدیز موتدان موتد دورة ساسانی ه دا ن ا شا ش ک دس ا ػتب ض ث کبس سفت اػت ث ػشصه ي هبدس اػغ س ا آس ب بى اعالق ه ؿ د ک ث ع ص فشهب ش ا ػبػب بى ه تمل ؿذ ث د. دس ا ي کت ج ب ؿب ػبػب ث د جبل اط ا شاى ا شاى سا ه آ سد ک ت ب ؿب ا شاى ثلک ؿب ا شاى اػت. روؼ ت ػبکي ]ا شاى[ ػوذتب دس س ػتب ب ص ذگ ه کشد ذ اهب ثب گزؿت صهبى تغمك ثش به ؿ شػبص ػبػب بى روؼ ت ث ؾتش دس ؿ ش ب لذ ن رذ ذ اػکبى ه بفت ذ. اعذاث ؿ ش ب ر هخص اصل ثش به د لت ػبػب ث د ک پ بهذ ب ػ بػ ارتوبػ التصبد ثشا ربهؼ ا شاى داؿت. هت ى پ ل ظ ش کتبة ؿ شػتبى ب ا شا ش وب ب گش ؿ س عشاست ؿب بى ػبػب ثشا ؿ شػبص ب ػبص ؿ ش ب بهگزاس آى ب ث اػبه خ ؾ اػت. هخال اسدؿ ش ا ل ؿ ش ب ثؼ بس ػبخت ک ه نتش ي آى ب»اسدؿ ش- خ س «دس پبسع اػت ؿبپ س ا ل ؿ ش ب ث ؾتش ػبخت ک ثبص ه ستش ي آى ب»ا شاى- خ س - ؿبپ س«به ذ
/ فصلنامه مطالعات اسناد ميراث فرهنگي 6 ؿذ اػت. اظ بس ؿذ ک گ زب ذى کلو»ا شاى«دس بم ؿ ش ب ػوذ ذفذاس ث د ثبصتبة ا ذ ب ا ػتب پ ذد ذ اػغ س عوبػ ا شاى دس لشى ػ م ه الد ث د اػت. اػتفبد اص اصغالط ا شاى خ س ث ػ اى رض اص بم ؿ ش ب دس الغ اع ب هؼلک ا ػتب airyanvm Xarvnō )ف ش آس ب ( ث د ک وب ب گش ثب س ب هؼلک ػبػب بى اػت. دس ثؼ بس اص ؿ ش ب روبػبت س ه طسه )گ ت ب( هشدهب اص غل ب هز ج هختلف ظ ش هؼ غ بى د بى عت اعتوبال کفبس اص الل خص ت ػب ش اػ شاى ر گ ک دس ر گ ثب س م ث اػبست ا شاى دس آهذ ث د ذ ض اػکبى داد ه ؿذ ذ. پ بهذ ا ي ا تمبل روؼ ت ػشاص ش ؿذى ػ ل روؼ ت غ ش ا شا ث دس ى اهپشات س ث د )دس ب 141 1386: 142(. ؿب پ س ا ل ) 243 272 م( ث اتکب فت ع ک دس غشة کشد دس کت ج ب ؾ ک ثش تخت ػ گ ب ؿت ثش لمت خ د ث فض د خ تي سا»ؿب ب ا شاى ا شاى«خ ا ذ )ص وبل.)305 :1389 ثش اػبع کت ج ؿب پ س دس کؼج صسدؿت )ŠKZ( عذ د للوش ؿب پ س وب ب ذ ؿذ اػت. ث ر ت گؼتشؽ ف قالؼبد للوش ا ک اص هشص ب ا شاى فشاتش سفت اػت ثشا ا ل ي ثبس صفت ؿب ا شاى ثشا ؿب پ س آ سد ؿذ اػت ) صشاهللصاد 142(. 1384: کت ج ؿب پ س ثش کؼج صسدؿت )فبسػ ه ب ػبػب : 2 4(:»... داسم ؿ ش ب پبسع پبست خ صػتبى ه بى آػ سػتبى اد بث ث ت ػشثب آدسثبدگبى اسه ش صى )ا جش گشرؼتبى( ػ گبى اسداى )آلجب ب لفمبص( ثالػگبى تب ثبال ک ب کف )لفمبص( دس اص ب آالى و ک ب پزؿخ اسگش )الجشص( هبد گشگبى ) شکب ( هش شات توبه اثشؿ ش کشهبى ػکؼتبى ت ساى هکشاى پبس داى ذ ػتبى ک ؿبى ؿ ش تب ثبال پکج س تب ثبال کبؽ ػغذ صبس )تبؿک ذ( اص عبؿ ػبعل دس ب ک س هض ى )ػوبى(...«. کارتزد مذهة سیاسی واژة ایزان و انیزان آ ض س ؿي اػت ا ي اػت ک هف م اط ا شاى دس ع ص هز ج ض کبسثشد داؿت ث پ ذا ؾ هف م ػ بػ آى ث هؼ ب ک هزو ػ ػشصه ي ا زبه ذ اػت. ا ي کت اص کت ج کشد ش پ ذاػت ک دس آى هؼ ب ا شاى ا شاى سا ثشا هب ت ض ظ ه د ذ. کشد ش ه گ ذ: آتکذ ب ثؼ بس سا دس ا شاى ثش پب داؿت ه ثذاى سا ثش آى ب گوبؿت ک ث گفت ا ؿبهل ا بالت ص ش ث د اػت: پبسع پبست ثبثل ه ؼبى آد بثي آرسثب زبى اصف بى س کشهبى ػ ؼتبى گشگبى تب
7 بررسي واژة ايران و انيران در كتيبههاي ساساني ويدان نداف / ث ب س. ث گفت ا ػ س ک ل ک اسه ؼتبى گشرؼتبى آلجب ب ثبالػگبى ک ص ش ػلغ ػبػب بى ث د ذ رضء ا شاى هغؼ ة ه ؿذ ذ )دس ب 15(. 1386: کشد ش دس ر ت ا زبد تخج ت د ي سػو صسدؿت )د ي سػو د لت ػبػب ( ک ؿؾ ب فشا ا کشد ک دس کت ج ب ؾ ثذاى ب اؿبس کشد اػت. ث تؼج ش کشد ش ش آ ض صسدؿت اػت ا سهضد اص آى ا ضداى اػت ]ک [ صبعت اػتجبس عشهت ؿذ ش آ ض غ ش صسدؿت ث د ا ش و د ا اػت آػ ت گض ذ ثؼ بس د ذ. هجبسص د کشد ش دس د ػ ث د ک ثب اد بى ا شا د گش ثب ثذػت ب دس د ي صسدؿت اػت ) صشاهللصاد 168 1384:.)169 کشد ش )کؼج صسدؿت 9 مؾ سػتن 9 26 ػشه ذ 12 14( خؼت ه گ ذ ک ث اػغ فؼبل ت ب ا ؿ ش ث ؿ ش دس توبه اع گ بگ ى ک س»کشدگبى ا سهضد ا ضداى«ثشتش بفت د ي هضد ؼ هغهشداى )س عب بى د ي صسدؿت ( دس ک س داسا عشهت اعتشام ؿذ ذ ا ضداى آة آتؾ گ ػپ ذ سا دس ک س خ ؿ د ثضسگ ا ش وي د اى سا خ ت آصاس ثؼ بس دسسػ ذ. ػپغ کشد ش اص د ي ب ا شا ک ػشک ةؿبى کشد بم ه ثشد )کؼج صسدؿت 9 10 مؾ سػتن 29 31 ػشه ذ 14(:» د بى ؿو بى )ث دا بى( ثش و بى هؼ غ بى )ه ذائ بى گ ػت ک( ه کت ب )هغتؼل ث يال ش ي( هب بى دس ک س ػشک ة ؿذ ذ ثت ب ؿکؼت ال ب د اى شاى ؿذ رب گب ؼتگب ب ا ضداى ػبخت ؿذ«. ) صشاهللصاد 169( 1384: شػ پؼش ؿب پ س ا ل ؿو ي ؿب ب ػبػب اػت. ا پؼش ص بسم ؿب پ س ا ل اػت. بم ا دس کت ج ؿب پ س ثش کؼج صسدؿت 2 ثبس آهذ اػت. ثبس خؼت دس ف شػت ا ل اػت ک ؿب پ س ثشا خب اد ا آتکذ تأػ غ کشد اػت. ػ اى ا دس ا ي ف شػت»هضداپشػت آس ب / ا شا شػ ؿب ذ ػکؼتبى ت سػتبى تب ک بس دس ب«آهذ اػت. ثبس د م دس ف شػت اػت ک ؿب پ س ثشا کبى خب اد ا ز سات )ثش بى ه ( خبس ه ک ذ. دس ا ي ف شػت شػ فمظ ثب ػ اى»ػکب ب «آهذ اػت. ثش اػبع ا ي ػ ب ي شػ دس صهبى ؿب پ س ا ل فشهب ش ا توبه ؿشق سا ثش ػ ذ داؿت آ ض دس ا زب لبثل ت ر اػت ػ اى ēr»آس ب ا شا «اػت ک ثشا شػ آهذ اػت. ا ي صفت ا سا اص د گش فشص ذاى ؿب پ س ا ل هتوب ض ه ک ذ. خؼت ي کبسثشد ēr دس د س ػبػب ثشا شػ دس و ي کت ج پذسؽ ؿب پ س اػت. ػلت آى ؿب ذ عک هت شػ ثش ػشصه ي پ ب س هشث ط ث خب ذاى ؿب ثبؿذ. دس ا ي ثبس ک صشا ا ي ػ اى فمظ ث شػ داد ؿذ اػت
9 / فصلنامه مطالعات اسناد ميراث فرهنگي 8 ظشات هختلف اػت. اؿپش گل گ (Sprengling) هؼتمذ اػت ک ]ا ي ػ اى[ ث ػ اؿبس ث للوش د ي هضدا اػت. اهب ه ص ک الج سگ ثش آى اػت ک ؿب پ س ا ل ه خ اػت فؼبل ت ب خبف د پؼشؽ سا بى د ذ. ل ک ي دس د ظش هتفب ت آى سا گب ث هؼ ب» ز تصاد «گب»آس ب ز تصاد «ه دا ذ دس تفض ل ه افضا ذ ک ēr mazdēsn ثب عزف ēr ن ه ت ا ذ ث ب ذ ا ي ؿب ذ ث ػجت آى ث د ک شػ دس ه بعك خبص عبکن ث د اػت ب ا ي ک اص ػ بػت ب خبف ػبػب بى ث د اػت. ل آى سا رض اص ػ اى ػلغ ت ؿب ب ه دا ذ ثش آى اػت ک هخص ف ؿب اػت ک ثش ه بعك ؿشل ؿب ب عبکن ث د اػت ث ػبثم آس ب ث دى هضدا ث دى ا ي ه غم ؼ ػ ؼتبى تک فشا اى داسد ) صشاهللصاد 192 1384: 193(. حذف القاب شاهان ساسانی ک اص المبة ث کبسسفت دس کت ج ب ػبػب لمت»ص ش اص ا ضداى«اػت ک 9 ؿب ػبػب ث ع س پ دس پ آى سا ث کبس ثشد ا ذ ک ػجبست ا ذ اص: اسدؿ ش کن ) 224 240 م( ؿبپ س کن ) 241 272 م( شهضد کن ) 272 273 م( ث شام کن ) 273 276 م( ث شام د م ) 276 293 م( ث شام ػ م ) 293 م( شػ ) 293 303 م( شهضد د م ) 303 310 م( ؿبپ س د م ) 310 379 م(. ا ي لمت دس کت ج ب ػک ب ا ا ل د س ػبػب عذ د 155 ػبل ث کبس ه سفت. دس ع ا ي هذت ؿب ب بى ػبػب هذػ ث د ذ ک اص ظاد ا ضد ا ذ )دس ب 10(. 1384: دس ػذ ص بسم ه الد س عب صسدؿت د گش ث بم آرسثبد ه شاػپ ذاى اص آصهب ؾ آتؾ گزؿت تب دسػتکبس خ ؾ اص ل عم م د ي صسدؿت سا دس ه بى ػمب ذ سل ت ه ر د دس فشق صسدؿت آى صهبى حبثت ک ذ. اصالعبت ا دس د ي صسدؿت ث ؾتش اص آى تک الت ػلؼل هشاتت س عب صسدؿت سا تم ت کشد. ک ک اص دال ل آى تغ ش المبة ؿب ب بى ػبػب اػت آى ػجبست اػت اص بپذ ذ ؿذى لمت»آى ک ص ش اص ا ضداى ]داسد[«. دس س صگبس ػلغ ت اسدؿ ش د م ) 379 383 م( ا ي لمت عزف ؿذ ا ي اهش سا هؼو ال عبک اص تغ ش دس ا ذئ ل ط ؿب ب ه دا ذ. آ ب ا ي دگشگ سا پبدؿب د لت ا زبم داد ذ ب تک الت صسدؿت ػبهل تغ شات تک الت صسدؿت ث د تغ ش دس ا ي لمت ث ت ص ؿب ب ثلک ثب پبفبس بد د ص ست گشفت اػت )دس ب 11(. 1384: دل ل عزف ا ي لمت دس الغ ظ س کشت ش هجبسص ا دس ػبختبس ػبصهبى ػلؼل هشاتت س عب د ي صسدؿت ث د اػت. کت ج کشت ش سؿذ لذست ا سا اص همبم شثذ ػبد تب ه ثذ ه ثذ ا سهضد ػشا زبم دس د س پبدؿب ث شام د م ث ه ثذ وبگ ؿ ش داد س آ ي ث ذ
9 بررسي واژة ايران و انيران در كتيبههاي ساساني ويدان نداف / ه نتش اص و ث گ جبى آتکذ آ ب ذاسدؿ ش ا ضدثب آ ب ذ دس اػتخش ک ظ ف پبدؿب بى خؼت ي ػبػب ث د - بى ه د ذ. ؿب ب بى ػبػب دس ت ز هجبسص ک ؿؾ کشت ش لذست د لذػ خ د سا اص دػت داد ذ اهب ا ي اهش دس آى صهبى آؿکبس ج د. دس صهبى شػ ) 293 303 م( ک لذست کشت ش هغذ د ؿذ لذست ظ ف پبدؿب ث اػغ فؼبل ت س عب بى ث ص ست د دسآهذ. هب آگب ص ذا دس ثبس فؼبل ت س عب بى دس ػذ ص بسم ذاس ن اهب ثش پب المبة س ػک ب ث ظش ه سػذ ک دس پب بى ػذ ص بسم ؿب ب بى ثخؾ اػظن لذست د خ د سا ث س عب بى اگزاس کشد ذ ) وبى 11(. ػجبست ctry MN yazd n اص ػک ب ػبػب هغ ؿذ ا ي صهب اػت ک ثشا ش ک اص پبدؿب بى کت ج ا ن ؿت ذ. پبدؿب بى ت ب ظ ف د پ ذا کشد ذ صشفب ث ص ست ؿب بى خ ة صسدؿت ثشا ا شاى رل گش ؿذ ذ. المبة ص ش دس ا ي د س ک ث ؼت ػبل ث ع ل ا زبه ذ دس صهبى اسدؿ ش د م ) 388 399 م( ؿبپ س ػ م ) 383 388 م( ث شام ص بسم ) 388 399 م( ث کبس ه سفت ذ: mzdysn bgy MLK n MLK ( yl n W n yr n) هضد ؼي ثغ... ؿب بى ؿب )ا شاى ا شاى( دس ػذ پ زن ضدگشد کن ) 399 420 م( ث شام پ زن ) 420 438 م( لمت د گش سا ث ا ي ؿشط ث کبس ثشد ذ: mzdysn bgy l mštry MLk n MLK ( yl n) هضد ؼي ثغ سام ؿ ش... ؿب بى ؿب )ا شاى( ) وبى 12(. پغ پ ذاػت ک پبدؿب بى ػبػب اص ادػب داؿتي تجبس ال هغش م ؿذ ذ. وض ي ثب ذ ت ر داؿت ک ا ي د س همبسى اػت ثب ت بروبت خبسر اص دػت سفتي ه ضلت همبم ؿب بى. ا ي اهش سا ه ت اى دس اص دػت سفتي عبکو ت ثش ػشصه ي ب غ ش ا شا ( n yl n) هالعظ کشد. ربلت ت ر عزف تذس ز المبة خؼت ي عت اط ا شاى ( yl n) اص ؿت ب ػک ب ػبػب اػت. ا ي اهش سا ه ت اى دس ت ز ؿکؼت دس ر گ ب تضؼ ف ؿب ؿب بى دس ثشاثش وؼب گبى هتخبصن دا ؼت ) وبى 12(. نتیجه دس صهبى ؿبپ س ا ل س ه ب پ ثشد ذ ک اثشلذست تبص دس ؿشق ظ س کشد اػت ک ه ت ا ذ ش ػپب س ه سا ؿکؼت د ذ عت ػشداساى ػپب هضث س سا کت ب خ د اهپشاع س سا اػ ش ک ذ. اص کت ج ؿبپ س ا ل وض ي ثش ه آ ذ ک ظبم اداس ؿب ب ػبػب دس صهبى گؼتشد تش
ؾ ب 8 / فصلنامه مطالعات اسناد ميراث فرهنگي 11 د بد ذ تش ؿذ اػت ک الجت اص ک اهپشات س پ ب د شپب ص ي ا تظبس ه س د. ثب ا ي و ؿبپ س ا ل اص آ ي هب ض ث ش ثشداس کشد ک ت ا ؼت ث د گش ب ثؼ بس سا دس ه بعك گ بگ ى آػ ب ر بى هذ تشا ا ث ػ اى گض ا د گش دس ثشاثش آ ي صسدؿت ث خ د رزة ک ذ. اگشص آ ي صسدؿت د ي پذس کبى ؿبپ س ث د اهب پ ثشد ک ثشا تؼلظ ثش ک اهپشاع س ر ب د ر ب ض الصم اػت ک ثت ا ذ فبداس و ال ام سا ث د لت هشکض تغک ن ک ذ. عک هت ثش ا شا بى ک ه ض ع ث د اهب فشهب ش ا ثش ا شاى هز ج ر ب تش سا ه علج ذ )دس ب 16 1392: 17(. ثبثک اسدؿ ش ا ل پبدؿب بى ت ا ب ث د ذ استجبط ضد ک ثب آتکذ آ ب ذ دس اػتخش پبسع داؿت ذ. لبػذتب آى ب سا س عب پبدؿب ب ه ؿوشد ذ ک ث پشػتؾ آ ب ذ ه پشداص ذ ص ى ا ي پشػتؾ دس فبسع هتوشکض ث د ث ص ست ثخؾ ه و اص تجل غبت ا ا ل اهپشاع س دسآهذ. اسدؿ ش ا ل ثب ث ش گ ش اص ا ي آ ي د کؼت لذست اص آى ث لذست هغلك پبدؿب س عب دس اهپشات س سػ ذ ؼ عبکو ث توبم هؼ ؿذ )دس ب 11(. 1384: آ ض هؼلن اػت ا ي اػت ک کشد ش دس صهبى اسدؿ ش ش همبم ه صج ذاؿت ػ اى ه ثذ ک دس ا ي هؼشف خ د آ سد ثب ذ اص هم ل اغشاق ػبثم ػبص ثشا فؼبل ت دا ؼت. آغبص لذست کشد ش اص صهبى ؿب پ س ا ل اػت. ػ اى ا دس صهبى ؿب پ س»کشد ش ه ثذ شثذ«) مؾ سرت: 27 28( اػت. ؿبپ س ا ل دس گبس مؾ سػتن د اهپشات س سا ث عبل تجؼ ت اص خ د ث تص ش ک ذ اػت. وض ي ؿشط گؼتشد ا اص کبس ب خ د سا دس کؼج صسدؿت گبؿت ک خؼت ي ؿت هفصل اص ػبػب بى ؿوشد ؿذ س ؿ گش ر بىث آى ب ث صثبى س ا عوبػ اػت. ػول بت ظبه د م ؿب پ س ث ػبل 252 م. ػل ک ش 60000 فش س ه دس ث شث ل ؼ ع آغبص ؿذ. ا ي جشد ض ث ؿکؼت کبهل س ه ب ا زبه ذ اگش ثت اى ث س ا ت ؿب پ س دس کؼج صسدؿت (ŠKZ) اػتوبد کشد ع آى 37 ؿ ش ه ب ش داى ػ س ث تصشف ػبػب بى دسآهذ اػت )دس ب 9(. 1392: ؿب پ س ا ل دس ػبل 260 م ػول بت ػ م خ د سا ػل س ه ب آغبص کشد غشة ه ب ش داى ػ س کشا ب ؿشل هذ تشا سا تصشف کشد. دس و ي جشد اهپشات س الش ي وشا گش اص اػضب ػ ب س م ػشثبصاى ػپب ث اػبست ػبػب بى دسآهذ ذ. اک ى گ ت ب س ه ب اػال ب د گش هشدم خب س ضد ک تجؼ ؿب ب ػبػب ؿذ ث د ذ. پ ؾ اص ا ي شکغ ت ا ؼت ث د ادػب ک ذ ک ک اهپشات س س م سا کت اص د گش غ وت گشفت ػ ه سا ث اػبست گشفت
11 بررسي واژة ايران و انيران در كتيبههاي ساساني ويدان نداف / اػت ) وبى 9(. لت کشد ش ث ػ اى ه ثذاى ه ثذ رب گب خ د سا دس د ساى ػبػب ه بثذ دس ک بس لذست هز ج ث لذست ػ بػ ض دػت پ ذا ه ک ذ ؿب بى ػبػب ک خ د سا وب ذ ا ضداى ه دا ؼت ذ لمت»ص ش اص ا ضداى«سا ث کبس ه ثشد ذ المبة خ د سا اص دػت ه د ذ. پغ پ ذاػت ک پبدؿب بى ػبػب اص ادػب داؿتي تجبس ال هغش م ؿذ ذ. ض لمت ا شاى ا شاى ک پبدؿب بى بهجشد ػبػب ث کبس ثشد ث د ذ اص کت ج ب عزف ه ؿ د. ؿکؼت ؿب بى ػبػب دس همبثل س ه ب اص دػت دادى ػشصه ي ب ک س صگبس رضء ا شاى ث د اػت ض ػشصه ي ب ک ا شاى خ ا ذ ه ؿذ ؿب بى ػبػب ثش و ا ي للوش عکوشا ه کشد ذ ث د جبل ؿکؼت هزج س ث پغ دادى ا ي ػشصه ي ب ؿذ ذ لمت ا شاى ض عزف ؿذ. کتاتنامه - اکجشصاد داس ؽ. 1381. کت ج ب پ ل )ػ گ گبس ػک ه ش احش ه ش ظشف جت (. ت شاى: ا تبسات پبص. -ص وبل ا.. 1389.»د ي صسدؿت د ي ا شا بى دس د س ػل ک بى اؿکب بى«. دس تبس خ ا شاى کوجش ذ تبس خ ا شاى اص ػل ک بى تب فش پبؿ د لت ػبػب بى )رلذ ػ م لؼوت د م(. گشدا س ذ اعؼبى بسؿبعش. تشرو عؼي ا ؿ. ت شاى: ا تبسات اه شکج ش. - دس ب ت سد. 1384. تبس خ فش گ ػبػب. تشرو ه شداد لذست د ضر. ت شاى: ا تبسات لم ع. - دس ب ت سد. 1386. ؿب ب ػبػب. تشرو هشتض حبلتفش. ت شاى: ا تبسات لم ع. - دس ب ت سد. 1392. اهپشات س ػبػب. تشرو خب بس ث بس. ت شاى: ش فشصاى. - ػش بى ػؼ ذ. 1382. سا وب کت ج ب ا شا ه ب پ ل پبست. ت شاى: هؼب ت پظ ػبصهبى ه شاث فش گ ک س. - لش ت ثذسالضهبى. 1374. فش گ ػغذ. ت شاى: ا تبسات فش گبى. - هک ض د ذ ل. 1379. فش گ ک صک صثبى پ ل. تشرو ه ذ ه شفخشا. ت شاى: ا تبسات پظ گب ػل م ا ؼب هغبلؼبت فش گ. - صشال صاد ػ ش ع. 1384. بم تجبسؿ بػ ػبػب بى اص آغبص تب شهض د م. ت شاى: هؼب ت پظ ػبصهبى ه شاث فش گ ک س. - Back, M. 1978. Die Sassanidischen Staatsinschriften. Acta Iranica 18, Téhréan- Liège. - Bartholomae, Ch. 1979. Altiranisches Wörterbuch. Berlin, New York.
/ فصلنامه مطالعات اسناد ميراث فرهنگي 12 - Gignoux, Ph. 1972. Glossaire des Inscriptions Pehlevies et Parthes. London. - Humbach, H. & P. O. SkjærvØ. 1983. The Sassanian Inscription of Paikuli. part 3.2. Wiesbaden. - Kent, R. 1953. Old Persian. American Oriental Society. New Haven
13 بررسي واژة ايران و انيران در كتيبههاي ساساني ويدان نداف / The Study Words of Ēran and Anēran in the Sassanid Inscriptions Hamadan Vida Naddaf Eslamic Azad Univercity of Vida_nadaf@yahoo.com Abstract As we know Sassanid kings have used the Titles such as «čihr az yazdān» means «The Race of God», «ēr» means «noble», and «Ērān ud Anērān» means «Iran and non Iran» in Inscriptions, Coins and Seals. The Titles Ērān and Anērān have been used by Sassanid kings(ardaxšīr I, Šahpuhr I II, Narseh and Kirdīr the Priest of Priest of Sassanid period). What is clear that the concept of Ērān is also used in religious sense which is ended to political one and finally to a territory because Kirdīr explained the concept of Ērān and Anērān in his inscription. In fact disappearance of this title was due to the emergence of Kirdīr and his struggle in the structure and organization hierarchy of Zoroastrian Priest and the Sassanid Kings had gotten the mundane task and to became just as good Zoroastrian kings in Iran. Another reason of the gradual elimination of the Titles of Sassanid kings may be the defeat of Sassanid kings on the Romans and the loss of the territories where once was part of Iran and also the territories which called Anērān, that Sassanid kings ruled over them. They had to give these lands and lost the title Anērān. Keywords: Ērān, Anērān, Sassanid Inscriptions, Kirdīr.
/ فصلنامه مطالعات اسناد ميراث فرهنگي 14