KULTURA AT TRADISYON BILANG SALAMIN NG ETNISIDAD

Transcription

1 Rebyu Mendoza, Lily S. at Leny Mendoza Strobel, mga pat Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory. Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. KULTURA AT TRADISYON BILANG SALAMIN NG ETNISIDAD Dondy Pepito G. Ramos II Departamento ng Kasaysayan University of the Philippines - Diliman, Quezon City I Labintatlong artikulo ang bumubuo sa akdang Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory na pinamatnugutan ng magkapatid na sina S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel. Kasalukuyang Kawaksing Propesor ng kultura at komunikasyon sa Department of Communication and Journalism ng Oakland University, Rochester, Michigan si Mendoza. Samantala, isa namang Propesor sa Sonoma State University si Strobel. Tumatayo rin bilang kasalukuyang Direktor ng Center for Babaylan Studies si Strobel. Sa pamagat pa lamang ng aklat ay magkakaroon na ng ideya ang mambabasa sa nilalaman nito. Binibigyang-pagtangi ang karakter ng buwaya sa pamagat ng aklat. Malimit ang paglabas ng mga buwaya sa mga talang pangkasaysayan noong maagang panahon ng kolonisasyon ng mga Español. Ayon sa artikulo ni Leoncio Gonzales Liqute (1931, 577), makikita sa mga akda tulad ng kay Padre Martinez Zuniga ang pagbanggit sa mga buwaya at kanilang mga nabibiktimang tao. Sa huli, ginamit din ng mga kolonisador ang mga buwaya bilang kasangkapan sa pagsuplong ng isang rebelyon na pinamunuan ng isang babaylan na si Tapar. Sinasabing pinakain sa mga buwaya ang mga labi ni Tapar. Ito ang kuwentong magbibigay-inspirasyon sa pamagat ng aklat. Ginamit din ang kuwentong ito bilang isang metaporikal na pagtingin sa literal na pagkain ng kolonyalismo sa katutubong kultura (Mendoza at Strobel 2013, 13). Ang pagbabanggaan ng dalawang 215 RAMOS: Kultura at Tradisyon Bilang Salamin ng Etnisidad

2 kultura mula sa Kanluran at ang kultura ng Pilipinas mula noon hanggang sa kasalukuyang panahon, lalo na sa mga Pilipino-Amerikano, ang magiging isa sa mga pangkalahatang tema ng aklat. II Nahahati sa tatlong bahagi ang labintatlong artikulo na napakaloob sa aklat. Pinamagatan ang unang bahagi bilang Ancient Seeds of Knowing. Malinaw na sumasalamin ang pamagat ng bahaging ito sa pagbungkal at paghahanap ng mga katutubong kultura at kaalaman, na tugma naman sa mga artikulo na nakapaloob dito. Binubuo ang unang bahaging ito ng limang artikulo. Sa unang artikulo na may pamagat na Audible Travels: Oral/Aural Traditional Performances and the Spread of Philippine Indigenous Religion, may pagtatangka, na tingnan ang mga salik at paraan ng pagkalat ng katutubong relihiyong Pilipino (Philippine indigenous religion) sa iba t ibang dako ng mundo (Nono 2013, 31). Binigyang-tuon ng pag-aaral si mumbaki Mamerto Tindongan. Katumbas ng isang babaylan (katutubong manggagamot) ang mumbaki ng Ifugao sa Cordillera Administrative Region (CAR) (Nono 2013, 31). Kung ihahambing ang mumbaki sa babaylan, magkaiba sila sa aspektong kasarian sapagkat mas nakararami ang kalalakihan na mumbaki. Samantala, mas nakararami naman ang kababaihan na babaylan. Isang mumbaki si Mamerto Tindongan na ipinanganak at lumaki sa Banaue. Lumipat at tumira siya sa Ohio, Estados Unidos simula taong Ayon kay Grace Nono, bilang anak ng isang mumbaki, ipinasa kay Mamerto ang kakayahan bilang isang mumbaki. Sa pagbabalik niya sa Estados Unidos ay dala-dala niya ang kaalaman galing sa kanyang katutubong bayan. Binibigyang-diin ni Nono ang argumentong hindi lamang patungong labas (outward) mula sa katutubong bayan ngunit patungo ring loob (inward) ang pagkalat ng mga katutubong relihiyon (Nono 2013, 33). Sa aking palagay, kinakailangan ng may-akdang magpalitaw ng marami pang boses at kuwento upang suportahan ang kanyang mga argumento tungkol sa pagkalat ng katutubong relihiyon sa mundo at ang interaksyon nito sa iba pang relihiyon. Mahalaga rin ang kuwento ni mumbaki Mamerto sa diskurso ng babaylan. Sa artikulo ni Zeus A. Salazar (1999) na Babaylan sa Kasaysayan ng Pilipinas, ipinakita niya kung paano nagpapatuloy ang imahen at konsepto ng babaylan sa mga makabagong manggagamot o doktor, guro, at iba pa. Gayundin sa artikulo ni Nono, mahalaga ang pagpapakita ng pagpapatuloy ng tradisyong ito na hindi nalilimitahan ng geograpikal na espasyo bagkus ito pa ang nagiging daan upang mas lalo pa itong mabuhay at magkaroon ng bagong anyo. Pumapasok din ito sa diskurso ng kasarian, tulad ng nabanggit ni Salazar karamihan sa mga babaylan o katulad nitong konsepto sa pre-kolonyal na Pilipinas ay mga kababaihan. Samantala, sa artikulo ni Nono, naipakitang mga kalalakihan ang karamihan sa mga mumbaki sa Ifugao ngunit hindi nabigyan ng sapat na pagpapaliwanag ang ganitong uri ng penomenon sa Ifugao. 216 RAMOS: Kultura at Tradisyon Bilang Salamin ng Etnisidad

3 Ayon kay Salazar, marami ang lalaking babaylan sa Kordilyera sapagkat malapit ito sa mga Kristiyanong lugar kung saan ang mga pari ay lalake kung saan nagkaroon ng stimulus diffusion (Salazar 1999, 20). Malaki ang koneksyon ng ikalawang artikulo sa nauna sapagkat nakatuon naman ang sumunod na pag-aaral sa anting-anting. Sa artikulong may pamagat na Anting-Anting or Why Bathala Hides Inside the Stone: Colonialism, Myth, and Indigenous Potency, sinasagot ni Nenita Pambid Domingo (2013, 49) sa pamamagitan ng kanyang artikulo, kung bakit nga ba nagtago si Bathala sa loob ng isang bato. Ayon sa mitolohiya ng Infinito Dios, ang Nuno o Bathala ay siyang pinakamalakas at mula sa kanya magmumula ang tatlong personahe ng Diyos. Ipinapakita sa kuwento ng Infinito Dios, ang pagtatagpo ng dalawang magkaibang relihiyon. Isang relihiyon na nanggaling sa labas at ang relihiyon na katutubo sa Pilipinas. Sa pamamagitan ng kuwentong ito, napadali ang pagtanggap ng mga katutubo sa ideya ng Tatlong Personahe (Diyos Ama, Diyos Anak, at Diyos Espiritu Santo) na dala-dala ng mga kolonisador. Sa aking palagay, kinakailangang magbigay ang akda ng maikling pagtingin sa historikal na papel ng mga anting-anting sa kasaysayan ng Pilipinas. Mahalaga ring magkaroon ng pag-iiba sa anting-anting ng Infinito Dios mula sa iba pang uri ng anting-anting. Nagkaroon ng pag-aaral si Ma. Bernadette L. Abrera (1992) tungkol sa iba t ibang uri ng anting-anting at ang iba t ibang gamit nito. Pinag-iiba ni Abrera ang mga anting-anting na gamit sa pakikibaka, panghahalina (tulad ng gayuma), at iba pa. Binanggit din ni Abrera na magkaugnay ang pag-aaral niya at ni Pambid Domingo. Kung ikukumpara sa artikulo ni Pambid Domingo, kapansin-pansing mas matingkad ang pagpapakita at paggamit ng mga anting-anting sa pag-aaral ni Abrera bilang batis pangkasaysayan (Abrera 1992, 14). Samantala, may pamagat ang ikatlong artikulo na In the Mountain s Womb: Rizalista Practices as Cultural Memory. Sa artikulong ito, binigyang-diin ang pagtingin sa mga kilusang Rizalista. Nakatuon ang pag-aaral na ito sa pagtingin sa pagbubuo ng isang Jose Rizal (Other Rizal) na kakaiba sa opisyal na naratibo ng kasaysayan (Gonzalez 2013, 70). Ang Rizal na binubuo ng mga tinatawag na mga Rizalista. Mayroong naratibo ang mga Rizalista na kakaiba sa historikal na naratibo. Nagkakaroon ng pagpapalit ng imahen si Rizal mula sa isang pambansang bayani patungo sa imahen ng isang Kristong Tagalog (Gonzalez 2013, 74). Nagkaroon din ng pagkukumpara ang may-akda sa dalawang grupo ng Rizalista ang Sagrada Familia ng Calamba at Kapatiran ng Litaw na Katalinuhan (KALK). Binigyang-pansin ng may-akda ang pagkakapareho at pagkakaiba ng dalawang grupong ito sa aspekto ng kanilang mga ritwal, seremonya, at altar. Mula sa pag-aaral niya, nakabuo si Gonzalez sa huli ng isang naratibo ng mga Rizalista tungkol kay Rizal. Ngunit ayon sa argumento ni Gonzalez, ang pagbubuo ng ganitong naratibo ay bunga ng proseso ng Hispanisasyon simula dantaon 16. Bukod sa paglaban at pagkatakas, naging tugon din ang akomodasyon o pagtanggap sa mga bagong elemento. Samakatwid, hindi napigilan ng mga Español ang pagpasok at paghahalo ng katutubong elemento sa 217 RAMOS: Kultura at Tradisyon Bilang Salamin ng Etnisidad

4 Kristiyanismo. Ito rin ang dahilang kung bakit sa pagdaan ng panahon nagkaroon ng bagong naratibo tungkol kay Rizal mula sa pagiging isang pambansang bayani patungo sa pagiging isang Kristong Tagalog. Isang pagbabalik-tanaw naman sa kultura ng tattoo o pintados ang naging pag-aaral ni Lane Wilcken, na pinamagatang Filipino Tattoos: Pigment as Spirit. Malinaw sa argumento ni Wilcken na mababaw ang pag-unawa, pag-aaral, at pag-aanalisa ng mga iskolar at mag-aaral galing sa Kanluran ng katutubong tattoo sa Pilipinas (Wilcken 2013, 88). Binigyang-tuon sa artikulong ito ang inufu-ufug o minminata. Ang inufu-ufug o ufug ng mga Kalinga ay mayroong hugis na katulad ng sa pulut-pukyutan (honey comb pattern) o ng isang heksagono (anim na gilid). Nakapaloob sa bawat isang heksagono ang isang tuldok na tila ba isang mata. Sa pangkalatahan, tila ba maihahalintulad ito sa kalislis ng isang ahas, at dahil sa mga tuldok sa loob ng mga ito, tila ba mayroon itong napakaraming mata. Ang mga mata na ito marahil ang sumisimbolo sa kanilang mga ninuno o anito na silang nagiging gabay nila. Samakatwid, mayroon binibigay na proteksyon ang mga markang ito sa kanilang katawan na nanggagaling sa kanilang mga ninuno (Wilcken 2013, 97). Sa aking pagtatasa sa artikulo, natamo ni Wilcken ang kanyang obhektibong magkaroon ng mas malalim na interpretasyon at pagpapakahulugan sa tradisyong ufug ng mga Kalinga. Sa kabilang banda, sa aking palagay, mas mainam na bigyan pa ito ng mas malalim na pagtingin sa pamamagitan ng pagkumpara o pag-iiba ng tradisyong ufug ng mga Kalinga, sa iba pang tradisyon ng pagbabatik o tattoo sa Pilipinas. Mahalaga ring ugatin ang kasaysayan ng tradisyong ito ano ang mga naging tala at reaksyon ng mga kolonisador dito? Nasasaklaw ba sila ng tinatawag na pintados? Sa huling artikulo sa unang bahagi ng aklat, ibinahagi naman ni Maria Christine Muyco ang kanyang pag-aaral tungkol sa binanog ng mga Panay Bukidnon. Tiningnan ni Muyco ang papel na ginagampanan ng binanog sa tradisyon at kultura ng mga Panay Bukidnon. Ang layunin sa bawat pagsayaw ay matamo ang sibod. Mahalaga namang matamo ang sibod sa bawat pagsayaw at pag-awit nila sapagkat ito ang nagdudugtong sa kanilang pisikal at espiritwal na mundo. Sa pamamagitan ng pagtamo sa sibod, maaari nilang tawagin ang mga espirito upang gabayan nila ang buong pamayanan at ang mga manggagamot. Natatamo rin ang balanseng relasyon ng mundong pisikal-espiritwal sa pagtamo ng sibod (Muyco 2013, 121). Sa aking palagay, malinawag ang pagkakasulat ng artikulo at pagpapaliwanag sa mahahalagang konsepto. Maaari pang mabigyan ng masusing paliwanag at pagtingin ng may-akda ang dahilan kung bakit kinakailangang magkaroon ng koneksyon ang mundong pisikal-espiritwal. Tiningnan halimbawa ni Salazar (1999, 7) ang kakayahan ng babaylan noong panahong prekolonyal na magsilbing tulay sa mundong pisikal-espiritwal upang magkaroon ng kosmikong kaayusan at kung gaano ito kahalaga sa ginhawa ng buong komunidad. Kinakailangan din ang paglilinaw kung isa bang pangkomunidad, pang-indibidwal, o pangkalahatan na ritwal ang banog. 218 RAMOS: Kultura at Tradisyon Bilang Salamin ng Etnisidad

5 III Pinamagatan naman ang ikalawang bahagi ng aklat bilang Indigenous Soundings in Contemporary Practices. Naglalaman ng anim na artikulo ang bahaging ito ng aklat. Sinulat ni Jane Alfonso ang unang artikulo na mayroong pamagat na The Death of Maria Clara and the Resurrection of Babaylan: Reclaiming the Filipina-American Body. Malinaw ang ipinakitang ugnayan ng babaylan at ni Maria Clara sa paghahanap ng mayakda ng isang modelo ng kababaihan. Nagbunga ang artikulo ng mga katanungan. Una, maaaring tanungin kung saan ba nanggagaling ang ideya, kaisipan, o pagtingin na isang modelo ng kababaihan si Maria Clara? Mula sa mga argumento ng may-akda, mahihinuha ang pagtingin na si Maria Clara ang nagsisilbing idolo at ideyal ng mga kababaihang Pilipino (Alfonso 2013, 137). Mahalaga ring banggitin na mayroon nang naisulat na aklat si Ma. Luisa T. Camagay tungkol sa kababaihan sa Maynila noong dantaon 19 na pinamagatang Working Women of Manila During the 19 th Century (1995). Ayon kay Camagay, iba-iba ang naging trabaho ng kababaihan sa Pilipinas, partikular na sa Maynila noong dantaon 19 tulad ng pagiging cigarreras (trabaho sa pagawaan ng tobako), maestras (guro), vendadores (manininda), at iba pa. Sa aking palagay, kinakailangang muling tingnan ang argumentong mas malaya ang babaylan at hindi ito nakakulong sa mga pangaral ng simbahan. Kung titingnan mula sa konteksto ng panahon, hindi napapaloob ang mga babaylan sa relihiyong Kristiyanismo kung kaya hindi rin sila nito malilimitahan. Mahalagang tingnan ang babaylan sa kontekstong ginagalawan nito. Ganito rin ang pagtingin kay Maria Clara bilang isang karakter na binuo ni Rizal, mahalaga ang pag-unawa at pagtingin sa kanya nang naaayon sa panahon at kontekstong kinabibilangan. Sumunod naman ang artikulo ni Maria Ferrera, kung saan sinuri niya ang kaisipang kolonyal (colonial mentality) at ang epekto nito sa ikalawang henerasyon ng mga Pilipino- Amerikano sa pangkalatahan, at sa kanilang identidad sa partikular. Ayon sa kanya, malaki ang epekto ng kaisipang kolonyal sa pagtingin ng mga Pilipino-Amerikano sa kanilang sarili. Isang kapansin-pansin ang usapin ng kaputian at ang pagtingin dito ng mga Pilipino. Ayon kay Ferrera, malaki ang epekto ng ganitong pagtangi sa kulay ng balat sa ikalawang henerasyon ng mga Pilipino-Amerikano sapagkat nagkakaroon sila ng mababa o ibang pagtingin sa taglay nilang kulay. Bukod pa riyan, nakikita nila sa pamamagitan ng panonood ng mga palabas mula Pilipinas na malaki ang pagtangi sa kaputian dahil sa mga aktor at mga produktong pampaputi sa merkado. Maaaring balikan ang argumentong ito, sapagkat ayon sa pag-aaral ng mga historyador mayroong isang historikal na personalidad bago dumating ang mga kolonisador sa Pilipinas na nagtataglay ng angking kaputian sa balat. Ayon kay Abrera ( ), maaaring tingnan ang kaso ng binukot sa usapin ng pagtangi sa kaputian. Ang binukot ay binukod na anak na babae, ayon sa mga tala, may angkin itong kaputian at kagandahan. 219 RAMOS: Kultura at Tradisyon Bilang Salamin ng Etnisidad

6 Nagbibigay ang argumentong ito ng isang bagong dinamiko sa usapin ng pagtangi ng mga Pilipino sa kaputian. Tumutukoy naman sa usapin ng sining ang dalawang natitirang artikulo sa bahaging ito ng aklat. Pinamagatan ni Margarita Garcia ang kanyang artikulo bilang Towards a Kapwa Theory of Art. Binibigyang-pansin dito ang sariling mga karanasan ng may-akda sa Estados Unidos at ang kanyang mga pagpupunyagi sa mundo ng sining. Kapansinpansin ang paggamit ng may-akda sa teorya ng kapwa at ang pagpasok ng kanyang mga gawang pangsining sa usapin ng kapwa. Sa aking palagay, maituturing si Garcia na isa sa mga tinatawag ni Katrin de Guia (2005) sa kanyang akdang Kapwa: The Self in Other bilang culture bearer. Tiningnan din ni de Guia ang mga Pilipino sa larangan ng sining at ang kanilang pagtingin pandaigdigan. Makikita ang konsepto ng kapwa sa larangan ng sining, sa ideya na kahit malayo sila sa kanilang pinanggalingang komunidad, mayroon pa ring pulitikal at historikal na kaugnayan ang mga obra nila. Katulad na lamang ito ng proyekto ni Garcia na pinamagatang White Wash kung saan gumamit siya ng iba t ibang mga imahen mula sa mga katutubong Pilipino hanggang sa imahen ng Digmaang Pilipino-Amerikano. Usaping sining din ang tinalakay ni James Perkinson sa kanyang artikulong pinamagatang DJ Qbert as Cyber-Maniac Shaman: What does Hip-Hop Tricksterism Have To Do With Babaylan Practice? Binigyang-paghahalintulad ni Perkinson ang sining ng musika ng mga Dj at ang tradisyon ng panggagamot ng babaylan. Partikular na binigyang-pansin ang sining ng scratch ni Dj Qbert at ang pagsayaw at pagkanta ng mga babaylan kung saan ang enerhiya, ritmo, at pag-iibang istruktura ay parehong matatagpuan sa scratchmixing at ritwal ng pagtawag at pakikipagbuno sa mga espirito. Sa aking palagay, maliwanag ang nais na ipakitang pagwawangis ni Perkinson sa dalawang magkaibang personalidad ngunit kinakailangang magbigay ng mas detalyadong pagtinging historikal sa mga ritwal ng mga babaylan. Kahanga-hanga rin ang pagbabahagi ni Perkinson sa kanyang kaalaman sa sining ng mga Dj, ngunit kinakailangan pa ng mas malalim na pangunawa ng mga mambasa lalo na sa mga di-pamilyar sa mga konseptong inilalahad sa artikulo. Mainam ding kumuha ng partikular na halimbawa, upang bigyang-pagwawangis kay DJ Qbert na katulad ng artikulo ni Muyco (2013) kung saan binigyang-pansin niya ang ritwal ng binanog. IV Binubuo naman ng apat na artikulo ang ikatlo at huling bahagi ng aklat. Ang mga artikulo sa bahaging ito ng aklat ay tinatawag bilang ethnoautobiography. Kinuha ang termino ng ethnoautobiography mula kina Jürgen Werner Kremer at Robert Jackson- Paton (2014). Sa ganitong aspekto mapapansing mayroong pagkiling sa personal na karanasan at kasaysayan ang mga artikulong kapaloob sa bahaging ito ng aklat. Panimula 220 RAMOS: Kultura at Tradisyon Bilang Salamin ng Etnisidad

7 sa bahaging ito ng aklat ang artikulo ni Tera Maxwell (2013) na pinamagatan bilang Imperial Remains Footnotes on an Energy Healer. Tinatalakay ni Maxwell ang mga sikolohikal na epekto ng globalisasyon. Binibigyang-diin ang tema ng trauma at cultural trauma bilang produkto ng kasaysayan ng kolonyalismo sa pangkalahatan at Digmaang Pilipino-Amerikano sa partikular. Binigyang-depinisyon ang cultural trauma bilang trauma na parte ng isang kolektibong memorya at pangkalahatang identidad (communal identity). Ipinakita naman ang konsepto at imahen ng babaylan sa pre-kolonyal na Pilipinas bilang tagapaggamot. Sa pangkalahatan, napagtagumpayan ni Maxwell ang obhektibo ng artikulo sa pamamagitan ng pagtalakay sa partikular na mga alaala ng kanyang lolo at ang pagsuong nito sa Estados Unidos. Nabigyang-linaw rin ng may-akda ang iba t ibang konsepto. Sa aking palagay, mahalaga ring banggiting itinuturing ito ng may-akda bilang isang alternatibong kasaysayan. Mula rito, kinakailangang magbigay ng paglilinaw ang akda sa anong uri ng kasaysayan nagsisilbing alternatibo ang kanyang akda? Bakit nasabing isa itong alternatibong kasaysayan? Kinakailangan ding magbigay ng mas malakas na koneksyon at pagtatagpi sa konsepto ng babaylan bilang isang pagwawangis sa ideya ng panggagamot sa trauma. Samantala, isang mas personal na paglalakbay at kasaysayan naman ang binigyang-pansin ni Mendoza sa artikulong Bearing the Babaylan: Body, Memory, Colonial Wounding, and Return to Indigenous Wilderness. Tinatalakay rin ni Mendoza ang proseso kung paano siya napunta sa realisasyong parte siya ng isang malaking konsepto ng kapwa. Binalikan niya ang panahon kung saan naipakilala siya sa Sikolohiyang-Pilipino sa tulong ng kanyang guro sa Unibersidad ng Pilipinas na si Virgilio G. Enriquez. Mahusay ang pagbabahagi ng may-akda sa kanyang personal na paglalakbay patungo sa konsepto ng kapwa. Pumapasok ang may-akda sa tinatawag ni Salazar na modernong Pilipina o makabagong babaylan. Ang mga ito ay sa anyo ng mga propesyunal na Pilipina gaya ng pagiging isang guro. Ang mga makabagong babaylan at Pilipina tulad ng may-akda ang nagpapanatili at nagpapalaganap sa katutubong kaalaman, tradisyon, at kultura. Sa artikulo ni Mila Anguluan-Coger na pinamagatang The East-West Quest: Intergenerational Mythweaving and Cultural Identity, binabalikan nito ang kuwento at mitolohiya ni Bernardo Carpio. Inihalintulad ni Anguluan-Coger ang kuwento ni Bernardo Carpio at dalawang nag-uumpugang bato sa pagtatagpo at pag-uumpugan ng dalawang magkaibang kultura ng Kanluran at Silangan. Binigyan itong koneksyon sa pangkultural na krisis na kinahaharap ng mga Pilipino-Amerikano na mistulang naiipit sa dalawang nag-uupugang kultura. Dahil sa pagdating ng kultura mula Kanluran, natakpan ang kultura ng kapwa, at muli itong binubuhay nina Anguluan-Coger at ng kanyang mga kasamahan sa pamamagitan ng mga kuwentong bayan katulad ni Bernardo Carpio. Ginamit din ni Reynaldo Ileto ang kuwentong bayan sa kanyang artikulong Bernardo Carpio: Awit and Revolution ang Historia Famosa ni Bernardo Carpio. Ngunit kaiba sa pagtalakay ni Anguluan-Coger, binigyang-koneksyon ni Ileto ang kuwento ni Bernardo 221 RAMOS: Kultura at Tradisyon Bilang Salamin ng Etnisidad

8 Carpio at ang Himagsikan ng 1896 sa pangunguna ni Andres Bonifacio. Naging modelo ng mga tulad ni Bonifacio ang pagpupunyagi ni Bernardo Carpio sa paghahanap ng kanyang tunay na mga magulang, at mula rito, ginamit ito bilang diskurso ng paghiwalay sa tinaguriang inang-panguman (stepmother) ng Pilipinas, ang España (Ileto 1998, 23). Sa aking palagay, maganda ring tingnan ng may-akda ang kuwento ni Bernardo Carpio hindi lamang bilang metapora o pagwawangis sa krisis pangkultural ng mga Pilipino- Amerikano ngunit bilang isang imahen ng bayani. Maaaring pumasok din ang diskurso ng may-akda sa pagtingin ng mga masa at karaniwang Pilipino mismo tungkol sa kuwento ni Bernardo Carpio tulad ng ginawani Ileto na pagtingin sa pagtanggap at paggamit ni Bonifacio sa naturang kuwento. Ang lalabas na tanong mula rito: ano na ang naging papel ng kuwentong ito sa panahon ng mga Amerikano, Hapon, at sa panahon ng paglaya? Paano ito tinanggap? Panghuli ang artikulo ni Perla Ramos Paredes Daly na may pamagat na Pagbabalik-loob, Cyberactivism, and Art: Babaylan Provocations and Creative Responses, kung saan makikita ang kanyang kuwento kung paano niya nabuo ang Bagong Pinay sa newfilipina.com noong taong Ang Bagong Pinay ang nagiging representasyon hindi lamang ng mga Pilipina at kanilang mga interes ngunit pati na rin ang nagbabagong pagtingin at identidad ng mga ito (Daly 2013, 275). Mahusay ang pagkakalahad ng kuwento at personal na kasaysayan ng may-akda kung paano ito nakarating sa paglunsad ng kanyang proyekto. Mahalaga ring banggiting mayroong pagtangi sa babaylan bilang isang imahen sa pamagat ng may-akda, sapagkat tumutukoy ito sa pagbabagong-mahen ng isang bagong Pilipina. Sa aking palagay, mahalaga ang argumentong ito sa artikulo sapagkat ipinapakita nito ang pagpapatuloy at pagbabagong-anyo ng babaylan sa kasaysayan ng Pilipinas. Pumapasok ito sa binabanggit ni Salazar (1999, 24) sa kanyang artikulo bilang mga babaylan sa makabagong panahon, mga makabagong propesyunal o modernong Pilipina. V Sinasabi sa panimula ng aklat na ang mga pag-aaral at akdang ito ang reaksyon sa umuusbong na pangangailangan ng bagong representasyon at pagtingin sa katutubong kultura (Mendoza at Strobel 2013, 23). Natamo nito ang ganitong obhektibo, nagbibigay ito ng alternatibong representasyon sa katutubong kultura bago at pagkatapos ng panahon ng kolonisasyon. Sa pagbabasa ng aklat, makikita sa mga artikulo at nilalaman nito ang kahalagahan ng imahen ng buwaya at ang kinalaman nito sa babaylan mula sa pagkain ng buwaya sa ilang babaylan bilang parusa ng mga kolonisador hanggang sa muli nitong paglabas at pagbubuhay mula rito. Isang metapora ang pagkain ng Kanluraning kultura sa 222 RAMOS: Kultura at Tradisyon Bilang Salamin ng Etnisidad

9 katutubong kultura na kanilang dinatnan. Makikita pa rin ang ganitong pagbabanggaan sa mga kasakuluyang Pilipino-Amerikano na naninirahan sa Estados Unidos. Kaugnay nito, isang hakbang ang aklat na ito upang muling buhayin ang katutubong kultura at tradisyon. Sa pangkalahatan, masasabing mahusay ang paglalahad ng mga pag-aaral na ginawa ng bawat mga may-akda ng mga artikulo. Malaking ambag ang kanilang mga obserbasyon at mga salaysay tungkol sa mga katutubong kultura sa pagsusulat ng etnokasaysayan. Tumutukoy ang etnokasaysayan sa isang interdisiplinaryong pag-aaral ng nakaraang paguugali ng tao na nakabatay sa mga dokumento at iba pang sanggunian. Isinasama rin sa etnokasaysayan ang metodolohiya ng historiograpiya at cultural relativism na may pagtangi sa interaksyon ng mga kultura (Barber at Berdan 1998, 12). Sa huli, nagtagumpay ang aklat sa pagpapalitaw sa usaping etnisidad lalo na sa karamihan ng mga ikalawang henerasyong Pilipino-Amerikano, na sila ring inaasahang tagatangkilik ng may-akda sapagkat mas malapit ito sa kanilang kasaysayan bilang minorya sa Estados Unidos. Mahalagang sa pagbabasa ng aklat, kinakailangang handa at may kaalaman ang mambabasa sa iba t ibang konseptong pangsikolohiya sa pangkalahatan at Sikolohiyang Pilipino sa partikular. Sa aking palagay, kinakailangan din ang paglilinaw at pagtukoy sa iba pang konseptong lumabas sa akda tulad ng oppressed history (Ferrera 2013, 178) at cultural amnesiacs (Mendoza at Strobel 2013, 11). Mahalaga ring banggiting makailang beses lumabas ang mga konseptong decolonization, indigenous, at native. Parehong konsepto ba ang ibig sabihin ng indigenous at native sa konteksto ng paggamit sa loob ng aklat? Kinakailangang magkaroon ang aklat ng isang talahulugan ng mga konsepto na hindi gaanong pamilyar sa mga mambabasa. Sanggunian Abrera, Maria Bernadette Numismatika ng Anting-Anting: Panimulang Paghawan ng Isang Landas Tungo sa Pag-unawa ng Kasaysayan at Kalinangang Pilipino. M.A. tesis sa Kasaysayan, University of the Philippines - Diliman, Quezon City. Abrera, Maria Bernadette Seclusion and Veiling of Women: A Historical and Cultural Approach. Philippine Social Sciences Review 60, blg. 1: Alfonso, Jane The Death of Maria Clara and the Resurrection of the Babaylan: Reclaiming the Filipina American Body. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. 223 RAMOS: Kultura at Tradisyon Bilang Salamin ng Etnisidad

10 Anguluan-Coger, Ethelyn The East-West Quest: Intergenerational Mythweaving and Cultural Identity. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. Barber, Russell J. at Frances Berdan The Emperor s Mirror: Understanding Cultures through Primary Sources. Tucson: University of Arizona Press. Camagay, Ma. Luisa Working Women of Manila During the 19 th Century. Quezon City: University of the Philippines Press. Daly, Perla Ramos Paredes Pagbabalikloob, Ceberactivism, and Art: Babaylan Provocations and Creative Responses. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. Ferrera, Maria Glimpses into the Indigenous: Cultural Portals and Ethnic Idenity Development among Second Generation Filipino Americans. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. Ileto, Reynaldo C Bernardo Carpio: Awit and Revolution. Nasa Filipinos and their Revolution: Event, Discourse, and Historiography, may-akda Reynaldo C. Ileto, Quezon City: Ateneo de Manila University Press. Kremer, Jürgen Werner at Robert Jackson-Paton Ethnoautobiography: Stories and Practices for Unlearning Whiteness, Decolonization, Uncovering Ethnicities. California: ReVision Publishing. Garcia, Margarita Towards a Kapwa Theory of Art: Working towards Wholeness in Contemporary Practice. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. Gonzalez, Michael In the Mountains Womb: Rizalista Practices as Cultural Memory. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. 224 RAMOS: Kultura at Tradisyon Bilang Salamin ng Etnisidad

11 Guia, Katrin de Kapwa: The Self in Other. Pasig City: Anvil Publishing Inc. Liquete, Leoncio Gonzales The Crocodile in Philippine Historical Records. Philippine Magazine 27, blg. 9: 577, Maxwell, Tera Imperial Remains: Footnotes on an Energy Healer. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. Mendoza, Lily S B(e)aring the Babaylan: Body Memory, Colonial Wounding, and Return to Indigenous Wildness. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. Mendoza, Lily S. at Leny Mendoza Strobel Introduction. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. Muyco, Christine As Healers Dance: A Processual View of Panay Bukidnons Babaylan-in-Motion. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. Nono, Grace Audible Travels: Oral/Aural Traditional Performaces and the Spread of Philippine Indigenous Religion. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. Pambid Domingo, Nenita Anting-anting or Why Bathala Hides Inside the Stone: Colinalism, Myth, and Indigenous Potency. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. Perkinson, James DJ Qbert as Cyber-Maniac Shaman: What does Hip-Hop Tricksterism Have To Do With Babaylan Practice? Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. 225 RAMOS: Kultura at Tradisyon Bilang Salamin ng Etnisidad

12 S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. Salazar, Zeus A Ang Babaylan sa Kasaysayan ng Pilipinas. Bagong Kasaysayan 4. Wilcken, Lane Filipino Tattoos: Pigment as Spirit. Nasa Back from the Crocodile s Belly: Philippine Babaylan Studies and the Struggle for Indigenous Memory, mga pat. S. Lily Mendoza at Leny Mendoza Strobel, Santa Rosa, California: Center for Babaylan Studies. 226 RAMOS: Kultura at Tradisyon Bilang Salamin ng Etnisidad