ng Binhi ng Pagsalalay (Ang Katotohanan Tungkol sa Hybrid Rice)

Transcription

1 Hybrid Rice sa Asya: Ang Pagpupunla ng Binhi ng Pagsalalay Panimula: (Ang Katotohanan Tungkol sa Hybrid Rice) Sa nakalipas na apat na dekada, ang pagsulong sa mga makabagong teknolohiya ng pagpapalahi ng palay (rice breeding) ang naging hanggahan sa pagpapataas ng produksyon ng palay sa Asya. Binansagan bilang Green Revolution, ang pagpapaunlad at malawakang pagpalaganap ng mga tinatawag na modern varieties o high-yielding varieties (HYVs), kasama ang ibang pang teknolohiya tulad ng mga kemikal na mga pataba at pestisidyo, mga makabagong makinaryang pansakahan at irigasyon, ay bumago sa paraan ng pagsasaka sa Asya. Umangat ang ani ng palay sa simula. Gayunpaman, dumanas ng malalaking problema ang Green Revolution nang magsimulang humina ang ani ng mga makabagong uri ng palay noong dekada 80. Naubos ang natural na taba ng lupa, nagkaroon ng negatibong epekto ang pestisidyo at kemikal na pataba sa kapaligiran at kalusugan ng tao, ang pagkawala ng mga kabuhayan at patuloy na kahirapan sa kanayunan at ang pagkawala ng mga sari-saring henetiko (genetic erosion) ay ilan lamang sa mga isyu at epekto ng Green Revolution. Kasabay ng paglaganap ng mga modernong uri ng palay sa Asya noong dekada 70, matagumpay na nadiskubre ng mga siyentipiko sa Tsina ang teknolohiya ng hybrid rice na may kakayahang higitan ang ani ng mga HYVs. Kasunod ng malawakang pagpapalaganap ng teknolohiya sa Tsina, ang hybrid rice ang nakitang dahilan kung bakit nagawang tugunan ng bansa ang pangangailangan sa bigas at tuluyang matustusan ang pangangailangang pagkain ng mahigit sa 1 bilyon nitong populasyon. Ano ang hybrid rice? Ang hybrid rice ay ang unang henerasyon (F1) mula sa pagaasawa ng dalawang lubhang magkaibang uri ng palay. Sinasamantala ng hybrid rice ang pangyayaring hybrid vigor o heterosis na kung saan mas mahusay ang katangian ng resultang anak (F1) kumpara sa alin man sa magulang nito. Dahil sa hybrid vigor, mas mataas ng 15-30% ang ani sa hybrid rice kumpara sa pangkaraniwang palay na tinatanim ng mga magsasaka. Ano ang pagkakaiba ng hybrid rice sa pangkaraniwang palay na itinatanim ng mga magsasaka? Ang palay ay isang selfpollinating plant kung saan ito ay may likas na katangiang magbuo ng binhi mula sa pagaasawa ng lalake at babaeng parte ng bulaklak nito. Dahil dito, ang mga magsasaka ay nakapag-iimpok, nakakaulit- gamit, at nakakapag-palitan ng mga inaning binhi sa loob ng maraming henerasyon nang walang malaking pagbabago sa mga katangian ng binhi. Ang mga tradisyonal na uri ng palay, mga landrace (mga binhing matagal nang ginagamit sa isang komunidad), mga binhing nilinang ng mga magsasaka (farmers varieties), at maging ang mga modernong uri (HYVs) ay tinatawag na self-pollinated o inbred. Ang pagbuo ng hybrid rice ay nangangailangan ng paggamit ng isang male sterility system na siyang magpapahintulot ng paglilipat ng pollen mula sa isang uri ng palay tungo sa isa pang ibang uri upang makalikha ng hybrid o F1. Hindi katulad ng inbreds, kapag ang mga inaning binhi sa hybrid ay itinanim muli ng magsasaka, magreresulta ito ng hindi pagkakasabay-sabay na tubo ng palay na siyang dahilan ng posibleng pagbaba ng ani ng mga magsasaka. Ang pinaka-karaniwang male sterility system na ginagamit sa mga pambansang programa ng hybrid rice sa Asya ay ang cytogenetic male sterility system (CMS). Sa sistemang ito, ang baog na magulang na babae na tinatawag na A-line (tinatawag ding CMS line) ay unang pinaparami sa pamamagitan ng pagsasanib nito sa maintainer o B-line, mga klase ng palay na may kakayahang magdala ng katangiang nakakabaog 1. Ang resulta ay siyang isinasanib sa isang hindi baog na magulang na lalake na tinatawag na restorer o R-line upang makabuo ng mga mabungang binhi ng hybrid (F1). Ang mga F1 ang siyang pinapamahagi at tinatanim ng mga magsasaka (ang proseso ay nakasalarawan sa susunod na pahina). Mga Pangako ng Hybrid Rice: : Bakit Itinuturing Ito Bilang Solusyon sa Seguridad sa Pagkain? Bukod sa 15-30% na kalamangan sa ani kumpara sa inbred rice, idinadahilan ng mga siyentipiko na ang hybrid rice ay ang tanging teknolohikal na sagot sa ngayon PANAP AP RICE SHEETS 1

2 CMS Line A-Line X Maintainer Line (B-Line) Parental Seed Production Breeder Seeds (Breeding Institutions, Seed Companies) CMS Lines (A-Line) X Restorer Line (R-Line, Fertile) Hybrid Seed Production (Trained Seed Growers, Seed Companies) F1 (Hybrid, Fertile Seed Distributed to Farmers Paglalarawan sa pagbu-o ng hyrid rice na binhi upang matugunan ang pababang produksyon ng bigas. Ito ay dahil: Tumigil na sa pagtaas ng ani ang mga HYVs na nalinang noong panahon ng Green Revolution; Pataas nang pataas ang pangangailangan sa bigas, lalo na sa mga papaunlad na mga bansa; Naipamalas ng hybrid rice na mas mainam ito sa panahon ng tagtuyot at sa mga maaasim na lupa. 2 Paano Pinapalaganap ang Hybrid Rice sa Asya? Nananatili ang Tsina na may pinakamalawak na lupaing sakahan nakatanim ng hybrid rice sa Asya, na sumasakop sa 15 milyong ektarya. Sa labas ng Tsina, lumalaki ang lupaing tinatamnan ng hybrid rice sa Vietnam, Bangladesh at Pilipinas sa mga nakaraang taon (Talahanayan 1). Talahanayan 1. Lawak ng Lupang Sinasakahan ng Hybrid Rice sa mga Bansa sa Asya Bansa Ektaryang Tinataniman Tsina 15,215,000 a, 2 India 280,000 b, 3 Bangladesh 40,000 b, 4 Vietnam 480,000 b, 5 Pilipinas 208,342 b, 6 Indonesia 20,000 b, 7 Myanmar 50,000 b, 8 Ang pagpalaganap ng hybrid rice sa Tsina ay nakatanggap ng matinding subsidiya at suporta mula sa Gobyerno nito. Labas sa ipinamahagi na libreng binhi, suporta sa abono at pestisidyo, ang mga magsasaka ay sadyang inutusan na magtanim ng hybrid rice. May handang merkado para sa hybrid rice sapagkat ang gobyerno ang mismong namimili ng binhi at palay ng hybrid rice. Naging malawakan ang pagtanggap ng hybrid rice sa Tsina kung kaya t noong 1992, mahigit sa 50% ng mga taniman ay natamnan ng hybrid rice 9. Dahil sa tagumpay ng hybrid rice sa Tsina, ang IRRI c, sa pakikipagtulungan ng Peoples Republic of China, APSA d, ng FAO e at ng NARS f ng maraming bansa sa Asya g, ay nagpasimuno ng isang proyekto upang ipalaganap ang teknolohiya ng hybrid rice sa labas ng Asya 10, 11. Naging resulta nito ang pagpapalabas ng mga uri ng hybrid rice sa unang bahagi ng dekada 90 na nang maglaon ay pinalaganap bilang pambansang programa ng hybrid rice. Ang mga inisyatibong ito ay nakatanggap ng iba t ibang suportang pinansiyal at teknikal mula sa FAO at ADB. Ang IRRI a Noong taong 2003 b Noong taong 2004 c International Rice Research Institute d Asia-Pacific Seed Association e Food and Agriculture Organization f National Agriculture Research Stations g Mga bansang Bangladesh, India, Indonesia, Pilipinas, Vietnam at Sri Lanka. Sa pangalawang yugto, napasama rin ang Republika ng Korea, Myanmar and Thailand. 2

3 ang naging pangunahing pinagmulan ng mga magulang (parental lines) na ginamit sa pagpapalahi at paglinang ng hybrid rice ng NARS at maging ng pribadong sektor. Ang APSA ang nangasiwa sa pagpasok ng partisipasyon ng pribadong sektor sa pagpapalaganap ng hybrid rice at pag-aayon ng mga pribadong interes sa mga pambansang programa ng hybrid rice 12. Bakit Hindi Hybrid Rice ang Sagot sa Mga Problema sa Produksyon ng Palay Sa nakalipas na dekada, ang pagpapalaganap ng hybrid rice ay nabatbat ng mga problema na pumipigil sa patuloy na pagtanggap dito ng mga magsasaka gaya ng: Pabago-bago at di mataas na ani kumpara sa mga inbred na mga palay Taliwas sa mga palagay na may 20-30% kahigitan sa ani nito kumpara sa inbred rice, ang ani ng hybrid rice ay dumedepende sa lokasyon. Ito ay umaayon sa sub-tropical at sub-temperate na bahagi na kung saan medyo malamig ang kondisyon. Pinatutunayan ito ng mga karanasan sa ilang bansa sa Asya: Tsina sa probinsya ng Jiangsu noong 1984, humigit lamang sa 15-16% ang ani kumpara sa pangkaraniwang inbred na palay. Iniulat na bumaba ang ani ng mga hybrid rice mula sa mga sistemang CMS 13. Vietnam ang pagtatanim ng hybrid rice ay nakatipon sa bandang hilaga ng bansa, at itinatanim lamang tuwing buwan ng taglamig; 14,15 Indonesia iniulat na ang kalamangan sa ani ng dalawang uri ng hybrid rice, ang Maro at Rokan kumpara sa mga uring inbred ay pabago-bago mula sa mga pag-aaral na ginawa sa iba-ibang lugar at panahon; 16 Pilipinas ayon sa isang siyentipiko ng IRRI, ang pinakamataas na ani ng hybrid rice ay humigit lang ng kaunti sa 10% kumpara sa pinakamahusay na uring inbred. Ayon sa isang pagaaral ng SEARICE, ang 20-30% na lamang na ani ay naabot lang sa isa sa pangunahing apat na probinsya na may pinakamataas na bilang ng mga magsasakang gumagamit ng hybrid rice 17. Madaling tamaan ng mga sakit ang mga binhi ng hybrid rice Kumpara sa inbred na palay, ang mga binhi ng hybrid rice ay bahagyang nakabuka, malabnaw ang kulay, hindi puno ang laman (half-filled), at magaan 18. Dahil bahagyang nakabuka, mas madali itong tamaan ng mga sakit at peste na umaatake sa binhi lalo na sa mahalumigmig na tropikal na kondisyon. Sa Pilipinas, kung saan gayon ang mga kondisyon, kailangang itago sa malamig na imbakan (cold dry storage facilities) ang mga binhi na napatunayang mas magastos panatilihin ng mga seedgrowers. Sa Tsina at sa hilagang-kanlurang India, napaulat na mas maraming insidente ng mga sakit ang umaatake sa mga CMS lines sa mga palabinhian gaya ng puddy bunt, Tak at False smut 19. Mababang kalidad ng butil Sa kabila ng pagkakaroon ng mahahaba at mahagway na butil, napaulat na mas mababa ang presyo ng hybrid rice na palay kaysa sa mga pangkaraniwang inbred na palay. Dahil sa mababang kalidad ng butil, napaulat na mas mababa ang presyo ng butil ng hybrid rice sa Tsina, Vietnam, India at Bangladesh. Sa Thailand, ang mababa na pangangailangan sa hybrid rice ay dahil sa pagkiling ng mga tao sa Jasmine Rice 20. Sa Pilipinas, ang bigas ng hybrid rice ay binebenta bilang ordinaryong bigas dahil sa mababang head rice recovery nito 21. Mamahaling mga binhi at teknolohiya Matrabaho, mas maraming oras ang kinakain, mas maraming pataba at pestisidyo at mabusisi ang produksyon ng binhi ng hybrid rice. Nangangailangan ng karagdagang 50 araw ng patrabaho sa bawat isang tao kada ektarya ang pagsasaka ng hybrid kumpara sa pagsasaka ng nakagisnang mga binhi. Malaki ang pagsalalay nito sa gibberelic acid, isang growth regulator na ginagamit upang sumabay ang pagbulaklak ng mga binibinhing palay. Sa labas ng Tsina, mahal ang presyo ng gibberelic acid (mahigit US$1.00 bawat gramo) 22. Pilipinas kapag walang subsidiya mula sa gobyerno, nagkakahalaga ng Php2,400 (US$48) sa bawat ektarya ang presyo ng binhi ng hybrid rice, kumpara sa binhi ng mga inbred rice na nagkakahalaga ng Php1,400 (US$28) lamang kada ektarya; India ang katamtamang halaga ay Rs1500 bawat ektarya samantalang ang 3

4 mga inbred na palay ay nagkakahalaga ng Rs ; Vietnam iniulat na binebenta ang hybrid rice nang US$1.21 bawat kilo inbred na palay na US$0.22 bawat kilo 24. Naobserbahan sa India 25, Vietnam 26 at Pilipinas 27 na nangangailangan ng mas kumpara abono ang pagtatanim ng hybrid rice ng ordinaryong kumpara sa pagtatanim ng inbred rice. Mahalaga ang pagkakaroon ng irigasyon at paggamit ng sistema ng lipat-tanim sa mga seedlings ng hybrid rice upang makakuha ng mataas ng ani. Sa Tsina, halos 100% ng lupang taniman ng palay ay may irigasyon at 97% nito ay naglilipat-tanim 28. Kailangang gumawa ng malalaking pagbabago sa sistema ng pagsasaka kung itatanim ang hybrid rice sa mga lugar na ilaya at nakasalalay sa ulan. Mas mababang kita para sa mga magsasaka Sa kabila ng pangakong mas malaking ani, hindi lumaki ang kita ng mga magsasaka sa pagtatanim ng hybrid rice: Pilipinas wala masyadong pagkakaiba ng kita sa paggamit ng hybrid rice at inbred na palay, kahit na mas malaki ang ani sa tatlo sa limang probinsya. Ito ay dahil sa karagdagang gastos sa binhi, abono, pestisidyo, at bayad sa mga nagtatrabaho sa bukid 29 ; India ayon sa karanasan sa Karnataka, mas mababa pa ang kita sa produksyon ng hybrid rice dahil sa karagdagang gastos sa abono at pestisidyo 30. h Ang cytoplasm ay ang matubig na nilalaman ng isang buhay na selula. Ang salik na nagdudulot ng pagkabaog sa sistemang CMS ay matatagpuan sa cytoplasm ng mga halaman. i Intellectual Property Rights j Plant Variety Protection k Plant Breeders Rights Mga panganib na dala ng hybrid rice laban sa Kasarinlan sa Pagkain: Ang Lumalalang Panganib ng Genetic Erosion Naging malaking alalahanin sa mga HYVs sa Asya ang pagkaubos ng henetikong pagkasari-sari (genetic diversity) kung saan mas madaling tamaan ng peste at sakit ang mga palay. Mga 91% ng mga palay na nalinang pagkatapos ng IR-8 ang sinasabing magkakamag-anak at nanggaling sa iisang magulang na cytoplasm na tinatawag na Cina 31. Sa hybrid rice, naging mas malubha ang problema ng pagkakapare-pareho ng klase ng cytoplasm (cytoplasmic uniformity) kung saan 95% ng kabuuang lawak ng palayan sa Asya ay nanggaling sa iisang cytoplasm h ang WA cytoplasm na siyang ginamit sa sistemang CMS 32. Sa kabila ng mga pagsisikap na pag-iba-ibahin ang mga linya ng CMS sa palay, mga 88% ng mga komersyal na uring hybrid sa Tsina ang nagtataglay ng WA cytoplasm 33. Ang pagkakapare-pareho ng mga cytoplasm ay maaaring magresulta sa mga epidemya ng sakit katulad ng Southern corn leaf blight na siyang lumipol sa mga hybrid na mais sa Estados Unidos noong dekada 70. Pagkawala sa karapatan ng mga magsasaka na mag-imbak at gumamit muli ng mga binhi Ang ekonomikong pakinabang sa pagtatanim ng hybrid rice ay matatamasa sa isang beses na taniman lamang. Kapag ang binhi mula sa naaning hybrid rice ay itanim muli sa susunod na taniman, ito ay magdudulot lamang ng di-magkakaparehong kalidad ng binhi at magdudulot ng pagbaba ng ani. Dahil dito, pinipigilan ng teknolohiya ng hybrid rice ang anumang porma ng pag-iimbak ng binhi ng mga magsasaka. Kakailanganin nilang bumili ng bagong binhi kung gusto nilang magtanim muli ng hybrid rice. Karagdagan pa, napipigilan ang mga magsasaka na gamitin nang malaya ang hybrid rice sa mga bansang may batas ukol sa IPR i ng mga binhi tulad ng mga batas na PVP j at/o PBR k. Hindi pinapayagan ang mga magsasaka na gamitin ang mga protektadong hybrid rice bilang materyales sa pagpapalahi, o magbenta mula sa mga lahing nabuo dahil sa mga batas ukol dito. Dahil dito, nawawala ang dinamikong sistema na siyang naging sandigan ng pagsasaka sa loob ng maraming siglo sa maraming komunidad. Ang mga tradisyonal na karapatan ng mga magsasaka na mag-impok, mag-ulit-gamit at makipagpalitan ng mga binhi na nakasaad sa International Treaty on Plant Genetic Resources in Food and Agriculture (ITPGRFA) ay hindi kinikilala sa sistema ng hybrid rice. Isang pag-aaral noong 1999 sa Vietnam ang nagbabala na magiging isang hamon kung paano makakayang tugunan ng hybrid rice ang pangangailangan ng binhi ng mga magsasaka. Anumang kapalpakan sa pagpaparami ng binhi ay maaaring magresulta ng sakuna para sa mga magsasaka sapagkat hindi na maaaring gamiting muli bilang binhi ang mga itinanim na hybrid rice. Sa ngayon, 35-45% ng mga lupang sinasaka sa Vietnam ang nakasalalay sa mga binhing sariling tago ng mga magsasaka at 8-18% naman ang nakadepende sa patuloy na 4

5 Posibleng pagkawala ng papel ng mga babaeng magsasaka Sa Vietnam, may mahalagang papel na ginagampanan ang mga babae sa mga gawaing sangkot sa pagtatago ng binhi, tulad ng tamang pag-iimbak nito at paggagapas hanggang sa muling paggamit ng binhi para sa susunod na taniman 35. Gayunpaman, ang papel na ito ng mga babaeng magsasaka ay mawawala kung ipagpapatuloy ng Vietnam ang malawakang pagpapalaganap ng pagtanim ng hybrid rice. Pagbibigay-daan sa Kontrol ng mga Korporasyon sa Sektor ng Binhi ng Palay Ang hybrid rice ay nagbibigaydaan sa pagsasa-pribado ng sektor ng binhi sa kabila ng mahalagang papel na ginampanan ng mga publikong institusyon sa simula ng mga programa ng hybrid rice. Sa ngayon ay dumarami na ang mga pribadong kumpanya ng binhi na sangkot sa malawakang pagpapalaganap at pagbebenta ng hybrid rice sa palibot ng Asya (Talahanayan 2). Ang pagsasa-pribado ng industriya ng binhing-palay ay nangangahulugan na ang mga magsasaka na nagnanais gumamit ng binhi ng hybrid rice ay kailangang umasa sa suplay at mga kondisyon na ibibigay ng mga kompanya 36. Paglalagom Ang mga binhi ay 9% lamang ng problema sa produksyon ng palay. Pero naging prayoridad, binigyan ng malaking pondo, at binuhusan ng malaking atensyon ang pagsusulong ng teknolohiya ng hybrid rice - isang teknolohiyang nagpalala ng monoculture na sistema ng pagsasaka. Sa kabila ng mga pag-aangking pagtaas ng potensyal na ani, ang hybrid rice ay isang hindi perpektong teknolohiya, at madali itong hawahan ng mga sakit at peste. Masasabing angkop lamang ito sa mga lugar na patag at may sapat na irigasyon. Talo ang mga magsasaka sapagkat kailangan pa nilang bumili ng mga binhi at dumepende sa mga kompanya tuwing taniman. Kasama rin dito ang pagkawala ng mga tradisyonal na kaalaman at pamamaraang may kinalaman sa pagpapatubo ng binhi na siyang naging sandigan ng pagsasaka ng palay sa loob ng maraming siglo. Yamang ang mga binhi ay saligang pangangailangan para sa produksyon, ang bagong kalakaran ay naglalagay sa buong sektor ng palay sa kamay ng mga monopolistikong korporasyon. Kompanya Mga Subsidiary at Joint Venture Mga Bansang Kinaroroonan Uri ng Hybrid Rice Bayer (Germany) HRI Ltd, Hyderabad India Pilipinas PA 6201, 6444 Bigante Pioneer Seed Co. SPIC PHI Seeds Ltd. India PHB-71 Monsanto (US) Yuan Longping High Tech Agriculture (China) SL Agritech (Philippines) Mahyco Cargill Guard Rice PT Bangun Pusaka Aftab Bahumukhi Farm/Islam Group Rice Tec (USA) India Pilipinas Bangladesh Indonesia Pilipinas Suruchi 5170,5319,5445; white jewel 1,2,3,4 Magilas 500 SL-8H East-West Seeds Hyrice Corporation Pilipinas Rizalina 20 RB Biotech Talahanayan 2. Ilang Kompanya ng Binhi ng Hybrid Rice sa Asya Chua Family Foundation, Yayasan Tuanku Syed Sirajuddin, Sunland Agritech and West Wishes Agritech Bioseed Bioseed Shriram Bioseed Ltd. Hango sa: Mga profile ng kompanya Imbis na palaganapin ang mga mamahaling teknolohiya tulad ng hybrid rice, mas matuguning paraan ng pagharap sa mga problema sa produksyon ng palay ang pagpapahusay sa sistema ng binhi na nakabase sa mga uri ng palay na inbred. Lakip rito ang patuloy na pagtatago, pag ulit-gamit, at pakikipagpalitan ng binhi. Nararapat na itutok na lamang ng mga pambansang pamahalaan ang kanilang limitadong pondo sa mga likaskayang inisyatibo na nagsasaalang-alang ng partisipasyon ng mga magsasaka sa paglinang ng mga angkop na teknolohiya, tulad ng Participatory Plant Breeding Programs, at bigyan ng kaukulang atensyon ang ibang salik sa pagsasaka na Malaysia Pilipinas India MRHOO5 5

6 Mga Sangguni: 1 Mina-Roguel, SS (ed) Hybrid Rice Seed Production Training Manual. Philippine Rice Research Institute. PhilRICE, Nueva Ecija, Philippines. 2 GRAIN. February Fiasco in the Field An Update of Hybrid Rice in Asia. 3 Viraktamath, BC, M. Ilyas Ahmed, MS Ramesha, CHM Vijayakamur and B Mishra Frequently Asked Questions ( FAQs) on Hybrid Rice. Directorate of Rice Research. Hyderabad, India. 4 Viraktamath etal Viraktamath etal Gonzales, Leonardo A Midterm Assessment of Hybrid Rice Commercialization Program. Paper Presented during the 18th National Research and Development Conference. Munoz, Nueva Ecija. 7 Viraktamath, etal Viraktamath, etal Janaiah A, M Hossain, CB Casiwan and TT Ut Hybrid Rice Technology For Food Security in the Tropics: Can the Chinese Miracle be Replicated in the Southeast Asia?. Paper presented during the International Symposium on Sustaining Food Security and Managing Natural Resources in Southeast Asia Challenges for the 21st Century. January 8-12, Chiang Mai, Thailand. 10 Asian Development Bank. Technical Assistance Completion Report, (TA 5766) Second Agricultural and Natural Resources Research at CGIAR Centers: Development and Use of Hybrid Rice TACRs/REG/IN135_02.pdf 11 Asian Development Bank. Technical Assistance Completion Report, (RETA 6005) Sixth Agriculture and Natural Resources Research at CGIAR Centers: Sustaining Food Security in Asia Through the Development of Hybrid Rice Technology Asian Development Bank ibid. 13 Dano, E From Rice is Life to Rice is Profit Trends in Rice Seed Trade in East Asia. East Asia Rice Working Group. Quezon City, Philippines. 14 SEARICE A Critical Look into the Governments Hybrid Rice Commercialization Programme: Philippine Case Briefing Paper Janaiah, A and M.Hossain. Can Hybrid Rice Technology Help Productivity Growth in Asian Tropics? Farmers Experiences. Economic 16 Dano SEARICE, and Political Weekly, June 21, Mina-Miguel, Virmani SS, CX Mao, RS Toledo, M Hossain and A Janaiah Hybrid Rice Seed Production Technology and Its Impact on Seed 20 GRAIN, Industries and Rural Employment Opportunities in Asia. IRRI. Manila, Philippines Casiwan CB, A Janaiah, SR Francisco, M Hossain, J Narciso, E Cabrera and FC Hidalgo. Hybrid Rice Cultivation in the Philippines Early Farm Level Experiences. Economic and Political Weekly. June 21, Virmani etal, Viraktamath etal, Dano, A. Janaiah. Hybrid Rice for Indian Farmers Myths and Realities. Economic and Political Weekly. October 19, Dano, Casiwan, etal Janaiah, etal Casiwan, etal Chenggapa PC, A Janaiah and MV Srinivasa Gowda, Profitability of Hybrid Rice Cultivation-Evidence from Karnataka. Economic and Political Weekly, June 21, De leon, JC Genetic Relaitonships Among Philippine-bred Rice Varieties as Determined by Pedigree and Morphology-based Measures. Unpublished MS Thesis. University of the Philippines Los Banos. Laguna, Philippines. 6

7 32 Brar DS, YG Zhu, MI Ahmed, PJ Jachuk and SS Virmani. Diversifying the CMS System to Improve the Sustainability of Hybrid Rice Technology. In SS. Virmani, EA Siddiq and K Muralidharan (eds). Advances in Hybrid Rice Technology. Proceedings of the 3rd International Symposium on Hybrid Rice November Hyderabad India. IRRI, Los Banos, Philippines Pingali PL, M Morris and P Moya Prospects for Hybrid Rice in Tropical Asia : In SS Virmani, EA Siddiq and K Muralidharan (eds).advances in Hybrid Rice Technology. Proceedings of the 3rd International Symposium on Hybrid Rice November Hyederabad, India. IRRI, Los Banos, Philippines. 34 COWI Seed Sector Study, Vietnam: Volume 1- Findings, Conclusions and Recommendations. Danida and MARD. 35 COWI SEARICE

8 Ang Pesticide Action Network Asia and the Pacific (PAN AP) ay isa sa lima (5) na rehiyonal na sentro ng PAN, isang pandaigdigang samahan na naglalayong alisin ang pinsalang dulot ng pestisidyo. Isinusulong ntio ang makakalikasan at ekolohikal na pamamaran ng pagsasaka. Adhikain nitong palakasin ang hanay ng masa lalo na ang mga kababaihan, manggagawang agrikultural, magbubukid at katutubong magsasaka. Inilunsad ng PAN AP ang Save Our Rice Campaign noong 2003 bilang tugon sa malalaking banta laban sa bigas, ang pangunahing pagkain ng kalahati ng populasyon ng mundo. Ang pundasyon ng Kampanya ay ang "Limang Haligi ng Karunungan Tungkol sa Palay": (1) Kultura ng Palay, (2) Karunungan ng Pamayanan, (3) Ekolohikal na Agrikultura na Nakabase sa Biolohikal na Pagkakasari-sari, (4) Ligtas na Pagkain at (5) Soberanya sa Sariling Pagkain. Ang Kampanya ay inilalaan upang sagipin ang tradisyonal na lokal na palay, ang mga maliliit na magsasaka ng palay, ang mga lupaing palayan at ang mga pamanang karunungan hinggil sa palay na matatagpuan sa Asya. Ang mga dokumento na gawa ng PAN AP ay nagbibigay ng makabuluhang impormasyon tungkol sa mga banta sa palay na isinusulat ito sa pananaw ng mga karaniwang tao. Kung mayroong mga katanungan, maaring ipadala ang mga ito sa: Copyright Pesticide Action Network Asia and the Pacific All rights reserved. Ang Pesticide Action Network Asia at ang Pacific (PAN AP) ang may ng karapatan sa publikasyong ito. Maaaring banggitin ang mga bahagi ng publikasyong ito hangga't wasto ito kinikilala bilang pinagmulan ng impormasyon at pinaglaanan ang PAN AP ng mga kopya ng akda kung saan ang pagsipi o pagbanggit ay lumitaw. May-akda: Southeast Asia Regional Initiatives for Community Empowerment (SEARICE), Quezon City, Philippines Tagapaglathala: Pesticide Action Network Asia and the Pacific (PAN AP), Penang, Malaysia 8