2018 Azrbycnd fliyyt göstrn Aİ şirktlrinin fikirlri Avrop İttifqı trfindn mliyylşdirilmişdir
Azrbycnd fliyyt göstrn Aİ şirktlrinin fikirlri 2018
MÜNDƏRİCAT 02 Ön söz Kestutis Jnkusks, Aİ-nin Azrbycndkı Nümyndliyinin rhbri Tobis Bumnn, AHK Azrbycnın İcrçı Direktoru 04 Giriş Aİ Biznes Mühiti Sorğusu v Hesbtı 05 Qıs icml Sorğunun ss nticlri 06 12 17 26 Fsil 1 Fsil 2 Fsil 3 Fsil 4 Aİ şirktlrinin iqtisdi islhtlr dir fikirlri: Siystin yxşılşdırılmsın dir imknlr Mkroiqtisdi v sektordkı vziyyt: Aİ biznes perspektivlri Yerli biznes mühitinin ss göstricilri: Fliyyt v çtinliklr Azrbycn investisiy mknı kimi 28 Ntic Sorğunun nticlri v glck istiqmtlr 29 Əlv Metodologiy v Sorğunun tfrrütlı nticlri
Ön söz Azrbycnd biznes mühitinin yxşılşdırılmsı üçün tmlin qoyulmsı Azrbycn üzr Aİ Biznes Mühiti Hesbtının 2018-ci il nşrini mmnuniyytl qrşılyırm v tm dstklyirm. Hr il hzırlnn bu hesbt Azrbycnd fliyyt göstrn Aİ şirktlrinin imknlrı v çtinliklri brd mlumt ld etmk üçün önmli mnby çevrilib. Ötn illrd hesbt müzkirlr üçün ktliztor v Aİ şirktlrinin nrhtlıqlrının v dyişikliklr dir tövsiylrinin Azrbycn hökumtin ötürülmsi üçün vsit rolunu oynyıb v minm ki, bu ilki nşr d eyni rolu oynycq. Nşr Aİ v Aİ- Üzv Dövltlrin Azrbycn hökumti, ölkdki Aİ şirktlri v biznes ssosisiylrı il müntzm diloq şritind dh çox Aİ şirktini Azrbycn clb etmk üçün hyt keçirdiyi dvmlı işlrl uyğunluq tşkil edir. Hl-hzırd, Aİ- üzv oln 20 ölkdn tqribn 385 şirkt Azrbycnd biznes fliyyti il mşğuldur. Onlrın bzilri bir sır ikitrfli biznes ssosisiylrı trfindn tmsil olunur. Sorğu hesbtınd müxtlif sektorlrı tmsil edn bir çox şirktin fikirlri v müfssl şrhlri ht olunub. Bu, şübhsiz, ölkd Aİ şirktlrinin fliyytini dh d rtırmq mqsdil görül bilck işlri dh yxşı nlmq üçün bldçi rolunu oynyır. olunduğu bir vxtd hzırlnır. Bu nşr, elc d bu yxınlrd Aİ v Azrbycn rsınd yenilnmiş v intensivlşmiş lqlr kontekstind hzırlnır; bel ki, ticrt v iqtisdi lqlr d dxil olmql, bir çox shlrd Aİ-Azrbycn trfdşlığını yenilmy v cnlndırmğ yönlmiş yeni v müfssl rzılşm üzr prıln dnışıqlr dvm edir. Ötn ilin noybr yınd keçiriln Şrq Trfdşlığı Zirv Toplntısı biznes shsind bir sır fliyytlrin müyynlşdirilmsind lqlrimiz lv müsbt tkn verib. Azrbycnın ss iqtisdi trfdşı v Azrbycnd xrici investisiylrın (hm neft, hm d qeyri-neft sektorlrınd) v ticrtin böyük hisssinin mnbyi oln Aİ bu tşbbüsd Azrbycnın ynınddır. Aİ Biznes Mühiti Hesbtının bu nşrind Almn-Azrbycn Xrici Ticrt Pltsı trfindn toplnılmış ümumi mlumtlr Azrbycnd ydın şkild yxşılşn, lkin hesbtın ks etdirdiyi kimi hl d çtinliklrin mövcud olduğu biznes v investisiy mühitinin hnsı shlri üzr tılmsı mümkün oln müsbt ddımlrın müyyn edilmsind vzsiz olcqdır. v -ci illr üzr Aİ Biznes Mühiti Hesbtlrının ilk nşrlri böhrn dönmin - iqtisdiyytın şxlndirilmsi mqsdil iddilı struktur islhtlrının hyt keçirildiyi dövr - tsdüf edib. Hzırkı nşr is dh lverişli şritin hökm sürdüyü sbitlşn iqtisdi vziyytin v dh nikbin iqtisdi perspektivlrin müşhid Kestutis Jnkusks Sfir - Nümyndliyin rhbri Avrop İttifqının Azrbycndkı Nümyndliyi
Biznes etimdınd rtım mknlrdn yrrlnmq zmnı Artıq rdıcıl olrq üçüncü ildir ki, Almn-Azrbycn Xrici Ticrt Pltsı v Avrop İttifqının Azrbycndkı Nümyndliyinin etibrlı v fydlı mkdşlığı nticsind Azrbycn dir Aİ Biznes Mühiti Hesbtı rsy glir. -cı ild ilk sorğunun nşrindn etibrn bu hesbt diqqtin rtdığını müşhid etmişik v müxtlif mnblrdn, o cümldn Azrbycn hökumtindn v diplomtik missiylrdn, yerli v beynlxlq biznes şirktlrindn müsbt ry lmışıq. Bu ilki sorğuy oln güclü mrğın digr göstricisi sorğu iştirkçılrının syıdır. Ötn ill müqyisd, bu il sorğud iştirk edn şirktlrin syı 31% rtmışdır. Son üç ild Azrbycn hökumti bzrd mövcud oln çtışmzlıqlrın v zifliklrin rdn qldırılmsı üçün sslı islht tdbirlri hyt keçirmişdir. Bu sorğunun ss nticlrindn biri odur ki, Aİ şirktlri islhtlrı müsbt qiymtlndirir. Dey bilrik ki, cri iqtisdi vziyytin qiymltlndirilmsind nzrçrpcq müsbt rtım müşhid olunur v bu, bu il Azrbycn iqtisdiyytının inkişf perspektivlrin dir nikbin olmğ imkn verir. Bunu, hmçinin srmyçilrin etimdınd müşhid olunn rtım tsdiqlyir. Bununl bel, Aİ şirktlrinin hzırkı ort sviyylik nikbinliyi rhtlmğ ss vermir. Əksin, bu, hökumti islhtlrı dvm etdirmy tşviq etmlidir. Aİ şirktlrinin fikrinc, hökumt hl d mövcud oln struktur problemlrinin v çtinliklrin rdn qldırılmsı üçün dh qtiyytli v dvmlı fliyyt plnlrı hyt keçirmlidir. Hesbtd tqdim olunn mlumtlr hzırkı çtışmzlıqlrı v Azrbycnd biznes fliyytin ngl tördn millri tsvir edir. Bundn lv, mlumtlr bu mnelrin mnblrini müyynlşdirmy yrdım edir v bellikl, yxşılşdırılmış tnzimlyici çrçivnin dh d tkmillşdirilmsind hökumt dstk ol bilr. Bu sbbdn, ümid edirik ki, rşdırmmızın nticlri ölk bzrınd inkişf potensilının müyynlşdirilmsin töhf verck. AHK Azrbycn islht yönümlü gündliyi dstklyn v Azrbycnd fliyyt göstrn Aİ şirktlrin dh prlq glck tmin edn siysi kurs üzr glcy bxışın formlşdırılmsı istiqmtind prıln işi dvm etdirmk niyytinddir. Avrop İttifqının Azrbycndkı Nümyndiliyin bu lyihnin mliyylşdirilmsin dstk göstrdiyin v mhsuldr mkdşlığ gör tşkkürümü bildirirm. AHK Azrbycn dındn, hmçinin sorğumuzd iştirk etdiklrin gör, elc d müshiblrd v bğlı qrup müzkirlrind öz dyrli fikirlrini biziml bölüşdüklrin gör Aİ şirktlrin tşkkür edir v minntdrlığımı bildirirm. Tobis Bumnn İcrçı Direktor Almn-Azrbycn Xrici Ticrt Pltsı
G r ş Aİ Biznes Mühiti Hesbtı Azrbycnd fliyyt göstrn Aİ şirktlrinin ölkdki cri iqtisdi vziyyt, biznes v investisiy mühitin dir fikirlrini ks etdirn illik bisnes mühiti sorğusunun nticlri ssınd hzırlnır. Bu ilki sorğu Aİ-nin Azrbycndkı Nümyndliyinin mliyy v texniki dstyi il Almn-Azrbycn Xrici Ticrt Pltsı (AHK Azrbycn) trfindn rdıcıl olrq üçüncü ildir ki (2018-ci ilin fevrl-mrt ylrı rzind), hyt keçirilir. Hesbt Azrbycndkı cri iqtisdi vziyyti, biznes v investisiy mühitini tsvir etmkl ynşı, ss diqqti ölkd fliyyt göstrn Aİ şirktlrinin üzlşdiyi çtinliklr v mövcud oln imknlr yönltmkl, onlrın qısmüddtli inkişf gözlntilrini işıqlndırır. Arşdırm ilk biznes mühiti sorğusunun keçirildiyi -cı ildn etibrn iqtisdiyytın mühüm shlrind v ss biznes fktorlrınd müşhid olunn dyişikliklrin rdıcıllığını ks etdirn iqtisdi tendensiylr üzr istind rolunu oynyır. Aİ şirktlrinin ümumi fikirlri hzırkı vziyytin qiymtlndirilmsi, ölkd biznes fliyytin ngl tördn millrin tyin edilmsi v onlrın rdn qldırılmsı üzr tkliflrin vurğulnmsı üçün müvfiq tdbirlri müyynlşdirir. 131 onlyn cvb Ümumilikd, ötn illrd olduğu kimi, sorğu Azrbycndkı cri iqtisdi vziyyt, Azrbycnın biznes mühitinin frdi şirktlr tsirin v şirktlrin demoqrfik göstricilrin dir 20 suldn ibrtdir. Bundn lv, şirktlri yerli tchiztçılrl mkdşlıq etmkdn çkindirn millri, onlrı Azrbycn srmy qoymğ / Azrbycnd biznes fliyyti il mşğul olmğ tşviq edn ss hrktverici qüvvlri v şirktlrin mhsullrının neç fizinin idxl olunduğunu müyynlşdirmk mqsdil bu ilki sorğuy 3 yeni sul lv olunmuşdur. Bununl bel, müvfiq zmn rzind müqyis edil bilck mlumt toplusunun ld edilmsi mqsdil ss sullrın ksriyyti dyişdirilmmişdir. Mlumtlr rsınd mümkün lqnin rşdırılmsı üçün sorğunun nticlri ötn illrl müqyis edilmiş v çrpz thlillr prılmışdır. Mlumtlrın keyfiyyt tmintındn sonr Azrbycnd fliyyt göstrn v Azrbycnl mkdşlıq edn Aİ şirktlrinin ölkdki biznes etimdının qiymtlndirilmsi üçün etibrlı v sttistik bxımdn hmiyytli nümunnin ld edilmsi mqsdil 131 tm cvb nzr lınmışdır. Qeyd edilmlidir ki, cvblrın syı ötn ilki sorğudn 31% dh çoxdur. 17üzbüz müshib Tmmlnmış sorğuy lv olrq, toplnılmış kmiyyt göstricilrini keyfiyyt göstricilri il dstklmk mqsdil iqtisdiyytın 9 mühüm sektorunu tmsil edn 17 Aİ şirktinin Bş İcrçı Direktorlrı v digr bş nümyndlri il üzbüz müshiblr v bğlı qrup müzkirlri keçirilmişdir. Üzbüz müshiblrd v bğlı qrup müzkirlrind iştirk edn şirkt nümyndlrin geniş tcrüblri v dyrli qeydlri il hesbt verdiklri töhfy gör minntdrlığımızı bildiririk. 16 Sorğud iştirk edn şirktlr geniş fliyyt shsini ht edn 16 snyeni tmsil edir v cvblrın ksriyyti Peşkr, Elmi v Texniki Fliyytlr; Dğ-Mdn, Neft v Qz; Topdn v Prknd Ticrt; Nqliyyt v Anbr Tsrrüftı v Tikinti shlrindn ld edilmişdir. Sorğud iştirk edn şirktlrin 22 ölkd bş qrrghı vrdır. Onlrın 23%-i Almniy şirktlrini, 20% v 11%-ni is müvfiq olrq, Aİ mllrının v xidmtlrinin Azrbycn idxlı il mşğul oln Azrbycn şirktlri v Azrbycnd fliyyt göstrn Birlşmiş Krllıq şirktlrini tmsil edir. Sorğud iştirk edn şirktlr eyni zmnd ölçüsün gör frqlnir. Bel ki, şirktlrin 38% v 50%-i müvfiq olrq (işçi heyti 9 nfrdk oln) mikromüssislr v (işçi heyti 250 nfrdn z oln) kiçik v ort müssislr, 12%-i is (işçi syı 250 nfrdn çox oln) iri müssislrdir. Qeyd etmk lzımdır ki, sorğu iştirkçılrının ksriyyti Direktorlr / Bş İcrçı Direktorlr (47%) v Müdirlr (23%) olmuşdur. Əlvd sorğunun metodologiysı dh tfrrütlı şkild izh edilir v cvblr il bğlı ümumilşdirilmiş mlumt tqdim edilir. tmsil olunn sektor 4
Sorğunun ss nticlri İqtisdi islhtlr TƏKLİF OLUNAN 3 ƏN VACİB İSLAHAT Vergi sistemi Gömrük sistemi Hüquq sistemi 12% Thsil sistemi 12% 17% 20% 82% ASAN e-viz portlının effektivliyini yüksk qiymtlndirir 31% Mliyy Bzrlrın Nzrt Pltsının siystini smrsiz hesb edir 50% 2018-ci ild iqtisdi perspektivlrin yxşılşcğını gözlyir 53% biznes fliyytlrini genişlndirmyi plnlşdırır Mkro qt sd yyt v ş rkt 48% glirlrin rtcğını gözlyir 36% 35% kpitl xrclrini rtırmğı plnlşdırır işçilrin syını rtırmğı nzrd tutur B znes müh t göstr c lr 5 ƏN YAXŞI BİZNES MÜHİTİ GÖSTƏRİCİSİ 5 ƏSAS BİZNES RİSKİ Siysi sbitlik 51% Bzrın qeyri-müyyn istiqmtd inkişfı 74% 5 4 3 2 2 3 4 5 Əmyin dyri İnfrstruktur Mhsuldrlıq İxtiss & bcrıqlr Bürokrtiy İnflysiy Kdr çtışmzlığı Vlyut mznnsi
F s l 1 Aİ şirk tl rinin iqtisdi islhtlr dir fikirl ri: Siys tin yxşılşdırılmsın dir imknlr 2015-ci ildn etibrn dünyd neft qiymtlrinin kskin düşmsi Azrbycn iqtisdiytın çox mnfi tsir göstrdi. -cı ild ölkd iqtisdi gerilm bşldı v -ci ild is demk olr ki, sıfır brbr rtım müşhid olundu. Ölknin mliyy sektoru is iki devlvsiydn sonrkı vziyyt uyğunlşmq mcburiyytind qlrq güclü tzyiq mruz qldı. Bununl bel, çtin iqtisdi vziyyt ölkd struktur islhtlrının v iqtisdi şxlndirilmnin gündliy gtirilmsin yeni tkn verdi. -cı ilin dekbr yınd Azrbycnd iqtisdiyytın şxlndirilmsi v qeyri-neft sektorunun rqbtdvmlılığının v ixrc potensilının yxşılşdırılmsı üzr qısmüddtli (2020), ortmüddtli (2025) v uzunmüddtli islhtlr gündliyini müyynlşdirn iddilı Strteji Yol Xritlri qbul olundu. Yol Xritlri knd tsrrüftı, snye v turizm kimi önmli sektorlrı, elc d kiçik v ort shibkrlığın inkişf etdirilmsi, loqistik v ticrt şbklri v ölknin peş thsili v tlimi (PTT) sisteminin müsirlşdirilmsi kimi sektorlrrsı msllrin güclndirilmsini hdflyir. Strteji Yol xritlrin ssn, dynıqlı iqtisdi inkişf yolunun ssını Azrbycn iqtisdiyytının şxlndirilmsi, qeyri-neft v özl sektorun prıcı rol oynycğı yeni inkişf mnblrin sslnn iqtisdi modelin ttbiqi tşkil edir. Azrbycn (hm neft, hm d qeyri-neft sektorun) qoyuln xrici investisiylrın böyük hisssind pyı oln, elc d Azrbycnın n böyük ticrt trfdşı oln Aİ şirktlri bu iqtisdi trnsformsiyd mühüm rol oyny bilrlr. Sbitlşn iqtisdiyyt fonund Strteji Yol Xritlrind qeyd olunn struktur islhtlrının hyt keçirilmsind tcililik hissi zifly bilr. Azrbycnd islhtlrdn yorğunluq lmtlri, yxud struktur islhtlrının tm qüvv il irlildiyi müşhid olunur? Düny Bnkının v Düny İqtisdi Forumunun ss islht göstricilrin ssn, biznes mühitinin yxşılşdırılmsı istiqmtind bu yxınlrd kiçik irlilyiş ld olunub. Bununl bel, ölknin investisiy mknı kimi clbediciliyinin v rqbtdvmlılığının rtırılmsı üçün hl d bir sır önmli islhtlrın hyt keçirilmsi zruridir.
ASAN ss slht ly hs olrq qlır, yoxlmlrın dyndırılmsı s müsbt qrşılnır Seçilmiş Aİ şirktlri il prılmış müshiblr v bğlı qrup görüşlri il dstklnmiş sorğu nticlri Düny Bnkının v Düny İqtisdi Forumunun hesbtlrının optimistik/pessimistik nticlri il ssn üst-üst düşür.* Biznes mühitind mühüm islhtlrın prılmsınd müyyn irlilyiş ld olunub v qeyd olunmlıdır ki, ASAN e-viz xidmti v shibkrlıq fliyyti il bğlı yoxlmlrın dyndırılmsı Aİ şirktlri trfindn olduqc müsbt qrşılnır. Bununl bel, islhtlr gündliyi genişdir v rzuolunn nticlrin ld olunmsı v Aİ biznes rhbrlrinin mühitin hqiqtn yxşılşdığını müşhid ed bilmsi üçün zmn, dvmlı v koordinsiy olunmuş sylr tlb olunur. Msln, bu yxınlrd (-ci ilin dekbr yınd) Kiçik v Ort Shibkrlığın (KOS) İnkişfı Agentliyinin yrdılmsı il KOS müssislri üçün mühitin yxşılşdırılmsı istiqmtind ilk önmli ddımlr tılmış oldu. Qid Thlüksizliyi Agentliyinin (-ci ilin fevrl yınd) yrdılmsı ölknin qid mhsullrının ixrcınd rqbtdvmlılığının rtırılmsınd mühüm rol oyny bilr. Bu yeni tşbbüslrin ntic ld etmsi üçün zmn tlb olunur. Bununl bel, Aİ şirktlrind gömrükl bğlı mnfi fikir formlşır. Bel ki, -ci ild elektron bynnmnin ttbiqi üçün hyt keçiriln ümidverici islhtlrdn sonr Aİ şirktlri rsınd gömrükd islht tempinin zifldiyin dir müyyn nrhtlıqlr yrnıb. Bu sbbdn, vergi islhtlrı il birlikd gömrük msllri d bu ilki sorğud islhtlrın n zruri olduğu sh kimi yer lıb. İslhtlrın prılmsı bxımındn Aİ şirktlrinin önm verdiyi üçüncü prioritet sh qnunun liliyi v hüquqi dqiqliyin tmintı d hesbtd nrhtlıq doğurn mqm kimi geniş yer lıb. Aİ şirktlri hl d ASAN xidmti (Vtndşlr Xidmt v Sosil İnnovsiylr üzr Dövlt Agentliyi) hökumtin indiydk hyt keçirdiyi n smrli islht kimi qbul edirlr. ASAN e-viz portlının ötn ilki sorğunun hzırlnmsındn z önc, -ci ilin ynvr yınd istifdy verilmsin bxmyrq, Aİ şirktlrinin 77%-i onun ttbiqini yüksk qiymtlndirmişdir. E-viz sistemi bütün Aİ ölklrinin vtndşlrı üçün keçrlidir v Aİ vtndşlrın v şirktlrin Azrbycn sfirliyin getmdn viz üçün mürcit etdikdn sonr 3 gün rzind viz ld etm imknı yrdır. ASAN xidmtin e-viz prosedurunu il rzind dh d snlşdırrq xricilr ölknin hv limnınd viz verilmsi v ödniş xidmtinin tmin edilmsi (2018-ci ilin 31 ynvrındn) v üç st rzind tcili viz verilmsi xidmtinin ttbiqini (-ci ilin 30 vqustundn) nzr lrq, bu il dh çox Aİ şirktinin (82%) onun smrliliyini qeyd etmsi tccüblü deyildir. ASAN e-viz sisteminin uğurunu v biznes lisenziylrının Aİ şirktlri trfindn ötn ilki sorğud (Aİ şirktlrinin 67%-i bunun smrli olduğunu qeyd etmişdir) yüksk qiymtlndiriln ASAN xidmt vsitsil verilmsinin dh d rtmsını nzr lrq, 2018-ci ilin 1 fevrl trixindn enerji sektorund iczlrin verilmsi d ASAN xidmt hvl edilmişdir. Bu yxınlrd (14 mrt 2018-ci il trixind) verilmiş frmn ssn, e-hökumt üzr dövlt siystinin hyt keçirilmsinin v tnzimlnmsinin ASAN xidmt hvl edilmsindn sonr ASAN mrkzlrinin xidmt çeşidini rtırrq 2018-ci ild dh çox vergi v gömrük xidmtlri göstrcyi gözlnilir. Şkil 1: Azrbycnd struktur islhtlrının smrliliyi ASAN e-viz portlı 2% 16% 82% Yoxlmlrın dyndırılmsı 14% 31% 55% Gömrük sistemi 15% 36% 50% Qid Thlüksizliyi Agentliyi 16% 44% 40% Kredit Zmnt Fondu KOS İnkişfı Agentliyi 17% 15% 51% 53% 32% 32% Snye prklrınd vergi tşviqlri 20% 47% 34% İxrcın şxlndirilmsi 18% 52% 30% Apelysiy Şursı 19% 52% 29% Vergi sistemi 29% 38% 33% Peş tlimi üzr mkdşlıq 24% 55% 21% Mliyy Bzrlrın Nzrt Pltsı 31% 42% 27% Zif Ort Yxşı *Hesbtlrın nticlri hqqınd dh trflı mlumt üçün Əlv C-y bxın. 7
Prezidentin 1 noybr 2015-ci il trixli frmnın ssn shibkrlıq fliyyti il bğlı yoxlmlr 30 oktybr - ci il trixindk dyndırılmışdır. Bu mortorium Azrbycnd prıln yoxlmlrın syın hmiyytli tsir göstrmişdir. İki illik dövr rzind biznes müssislrind (vergi yoxlmlrı dxil olmdn) cmi 127 1 yoxlm prılmışdır. Müqyis üçün qeyd edk ki, 2015-ci 2 ild yoxlmlrın syı 60,000 olub. Aİ şirktlrinin ötn ilki biznes mühiti sorğusund qeyd etdiklri müsbt qiymtlndirm d nzr lınrq, shibkrlıq fliyyti il bğlı yoxlmlr üzr mortorium 2021-ci ildk uzdıldı. Aİ şirktlri mortoriumun uzdılmsı qrrı il rzıdırlr. Bu ilki sorğud mortoriumu effektiv kimi qiymtlndirn Aİ şirktlrinin nisbti -ci ildki sorğu il müqyisd 49%-dn 55%- yükslmişdir. Gömrük s stem n n sdlşd r lms tdb rlr l bğlı Aİ ş rktlr rsınd n kb nl k zlmışdır Ötn ilki sorğud hökumtin xroniki olrq qeyri-şfff v bürokrtik gömrük sistemini müsirlşdirm sylri Aİ şirktlri trfindn müsbt qrşılnmışdır. Gömrük rsmilşdirilmsind e-bynnmnin ttbiqind v Gömrük Mcllsinin tkmillşdirilmsind, elc d gömrük prosedurunu müyyn drcd sdlşdirn v qydy sln islhtlrın prılmsınd nzrçrpn irlilyiş ld olunmuşdur. Bu il, sorğu iştirkçılrının tm yrısı gömrük sisteminin sdlşdirilmsindn mmnunluğunu ifd etmişdir. Bununl bel, sorğu nticlri, müshiblr v bğlı qrup müzkirlrin ssn, gömrük orqnlrındn islht gözlntilri rts d, -ci ild hl d mövcud oln çtışmzlıqlrın rdn qldırılmsı istiqmtind hr hnsı hmiyytli ddım tılmyıb. Ənnvi fiziki yoxlmlrdn kğızsız sndlşmy keçid v yeni texnologiylrın ttbiqi istiqmtind irlilyiş zif olub. Bu istiqmtd müyyn gömrük xidmtlrinin -ci ild ASAN ödniş portlı vsitsil hyt keçirilmsi plnlrı d hl icr olunmyıb. Müshiblr v bğlı qrup müzkirlri Gömrük islhtlrının hyt keçirilmsinin gecikmsi şirktlrin müsbt dyişikliy oln etimdını srsıdır. Bu sbbdn, gömrük qurumlrı islhtlrın prılmsın dir öhdliklrin sdiq qlmlıdırlr. Bellikl, Azrbycnd biznes v investisiy mühitinin dh d yxşılşdırılmsı üçün n zruri oln islhtlr brd sul cvb olrq, Aİ şirktlri vergi sisteminin tkmillşdirilmsindn sonr (dh trflı mlumt növbti bölmd tqdim edilib) hökumtin diqqt yönltmli olduğu ikinci prioritetin gömrük sistemind islhtlr olduğunu qeyd edib. Müzkirlr zmnı qçqmlçılığın v korrupsiy hllrının qrşısının dh yxşı lınmsı üçün idretm siystlrinin v nzrt sisteminin dh d müsirlşdirilmsinin önmi vurğulnıb. Prosedurlrın müsirlşdirilmsi il ynşı, Aİ şirktlrinin ryin ssn, şirktlr v gömrük rsmilri rsınd mkdşlığın inkişf etdirilmsin yrdım etmk mqsdil gömrük işçilri üçün tlimlrin v peşkr inkişf proqrmlrının syı rtırılmlıdır. TƏKLİF OLUNAN 5 ƏN VACİB İSLAHAT www 20% Vergi sistemind şffflığın rtırılmsı 17% Gömrük sistemind şffflığın rtırılmsı 12% Hüquqi sistemd şffflığın tmin edilmsi 12% Akdemik v peş thsili sisteminin şirktlrin tlblrin uyğunlşdırılmsı 11% Elektron idretmnin tşviq edilmsi 8
Hmçinin, qeyd etmk lzımdır ki, bu ilki sorğud e-hökumt sisteminin smrliliyi d qeyd olunur. Dh dqiq ifd etsk, ötn il e-hökumt Aİ şirktlri üçün ölkdki biznes v investisiy mühitinin dh d yxşılşdırılmsı üçün zruri prioritet islhtlrdn ikincisi idis (26%), bu il hmin fktor üzr göstrici 11%-dir. Bu is onu göstrir ki, e-hökumt sistemi v ASAN vsitsil xırd korrupsiy hllrının minimum endirilmsi v bürokrtiynın zldılmsı istiqmtind hyt keçiriln tdbirlr yxşı nticlr vermy bşlmışdır. Son nst tus onl slhtlr üm dver c d r, lk n fkt k nt clr n ld olunmsı zmn tlb ed r Strteji Yol Xritlrind qeyd olunn müvfiq fliyyt plnlrın uyğun olrq, KOS-lrın dynıqlı inkişfın yrdım etmk v onlrın mliyy resurslrın çıxışını tmin etmk mqsdil Kiçik v Ort Shibkrlığın İnkişfı Agentliyi v Kredit Zmnt Fondu (-ci ilin sentybr yınd) yrdıldı. Azrbycnd KOS-lrın inkişfın mne tördn ngllrdn biri kimi lzımi mliyynin tpılmsınd qrşılşıln çtinliklr göstrilir. Agentliyin v Fondun mliyy inkluzivliyini rtırcğı, shibkrlr tklif olunn mliyy xidmtlrini yxşılşdırcğı v mlumt dh yxşı çıxış tmin edcyi gözlnilir. Aİ şirktlri bu son islhtlrı ort drcd smrli hesb edirlr. Peşkr fliyytlr sektorundn Bş Menecer Son islhtlrın psixoloji effekti etimd yrts d, plnlşdırıln tdbirlrin icrsının gözlnilndn dh zif hyt keçirilmsi onlrın smrliliyini gecikdirir. Hl d dvm edn texniki v tşkilti işlri v 2018-ci ild KOS İnkişfı Agentliyinin nzdind yeni qurumlrın (ms., KOS Evi) yrdılcğının plnlşdırıldığını nzr lsq, sorğud iştirk edn şirktlr innırlr ki, bu çrçivlrin fktiki smrliliyini ylnız müyyn zmndn sonr tm qiymtlndirmk mümkün olcq. Sorğu iştirkçılrı yeni (2018-ci ilin ynvr yınd) yrdılmış Qid Thlüksizliyi Agentliyi brd dh nikbindirlr; bel ki, iştirkçılrın 40%-i bu qurumu rtıq smrli hesb edir. Agentliyin beynlxlq tcrüby uyğun olrq, hl-hzırd bir neç dövlt qurumu trfindn göstriln xidmtlri bir mrkzdn tmin edcyi v knd tsrrüftı v onun ixrc yönümlülüyünü rtırmq üçün nticlr sslnn islhtlr prcğı gözlnilir. -ci ild ölkd qeyri-neft ixrcı 24% rts d, Aİ şirktlrinin ylnız 30%-i ixrcın şxlndirilmsin veriln institusionl dstyin (ms., Azexport portlı, İxrc Dstk Mrkzi) smrli olduğunu düşünür, 52%-i is bu dstyi ort sviyyd qiymtlndirir. Digr xidmtlrin d elektronlşdırılmsı üzr tdbirlr dvm edir. Bu tdbirlrin shibkrlr üçün ixrc prosedurlrını sürtlndircyi gözlnilir. İxrc yönümlü tdbirlrl bğlı irlilyişi müsbt qrşılmql ynşı, Aİ şirktlri bel qntddirlr ki, müvfiq nzrt orqnlrı rsınd koordinsiynın sviyysi qeyri-kfidir. Onlr dh dqiq mlumt mübdilsi, elc d ixrcın şxlndirilmsi il bğlı fliyytlrin hrtrfli v dvmlı koordinsiysının vhid çrçivdn prılmsı zruriyytini vurğulyırlr. 52% Aİ şirkti ixrcın diversifiksiysı üçün göstriln institusionl dstyi ort sviyyd qiymtlndirir Hökumtin yerli istehslçılr v qeyri-neft ixrcın dstk olrq ttbiq etdiyi dh bir geniş çrçiv snye v yüksk texnologiylr prklrının v qro-prklrın yrdılmsıdır. 2018-ci ilin ynvr yındk Azrbycnd 5 snye prkı, 2 yüksk texnologiylr prkı v 2 qro-prk yrdılmışdır. Onlr xüsusi vergi v gömrük imtiyzlrı v snlşdırılmış inzibti prosedurlr il tmin edilmişdir. Aİ şirktlrinin 47%-i bu tşbbüsü ort sviyyd qiymtlndirir. Bundn lv, müzkirlr ssn, Aİ şirktlrindn srmylrin clb edilmsind rqbt üstünlüyünün yrdılmsı üçün rezident sttusunun verilmsind dh geniş çeşidli imknlr tklif etmk v dh mülyim meyrlr ttbiq etmk zruridir. Son dy ş kl klr fonund verg orqnlrın oln et mdın rtcğı gözln l r, lk n hüquq s stem n d r nrhtlıq dvm etmkdd r -ci ild Aİ Biznes Mühiti Hesbtının ilk nşrindn etibrn, vergi sistemi ölky srmy qoymğı nzrdn keçirn Aİ şirktlri üçün dvmlı olrq ss mne kimi qeyd edilmişdir. Keçmiş rhbrliyin müyyn smrli tdbirlr hyt keçirmsin v bir sır vergi xidmtlrini elektronlşdırmsın bxmyrq, Aİ şirktlrinin fikrinc, 9
qeyri-şfff v özbşın vergi yığımlrı, elc d vergi yükünün rtırılmsı Azrbycnın özl sektorunun inkişfın mne törtmkd dvm etmişdir. Bununl bel, -ci ilin dekbr yındn etibrn vergi orqnlrının struktur v rhbrliyind müşhid olunn dyişikliklrdn sonr Aİ şirktlri bu yxınlrd vergi islhtlrının prılcğın dir olduqc nikbindirlr v 2018-ci ilin rel islhtlr v şffflıq ili olcğını gözlyirlr. Müvfiq olrq, onlr bu mslnin hökumt gündliyinin ön sırlrınd yer lmsını istyirlr. Aİ şirktlri bu yxınlrd vergi islhtlrının prılcğın dir olduqc nikbindirlr v 2018-ci ilin rel islhtlr v şffflıq ili olcğını gözlyirlr Yeni tyin olunmuş Vergilr nzirinin son byntlrın ssn, özl sektorl diloq sslnrq vergi qnunvericiliyini müsirlşdirmk v sdlşdirmk istiqmtind geniş işlr prılır. Vergi Mcllsin düzlişlr etmk, dh dinmik vergi idrçiliyi yrtmq v vergi yoxlmlrının şffflığını tmin etmk mqsdil konkret tkliflrin verilmsi üçün özl sektor mürcit olunub. Vergi idrçiliyind sövqedici strukturun yxşılşdırılmsı v özl sektor v vergi orqnlrı rsınd etimdın yrdılmsı tbii ki, sslı strteji plnlşdırm v güclü siysi öhdlik tlb edn çtin vziflrdir. Bu il, dh çox Aİ şirkti ölky xrici investisiynın clb edilmsind şfff v dltli hüquq v mhkm sisteminin önmini vurğulmış v onu vergi v gömrük sistemlrindn sonr hll olunmlı növbti prioritet kimi göstrmişdir. Bu bxımdn, Aİ şirktlri qrzli, qeyri-şfff v uzun prosedurlrı oln hüquq sistemini zruri struktur islhtlrının hyt keçirilmsini thlük ltınd qoyn v bellikl, investorlrın etimdını zldn ss risklrdn biri kimi qbul edir. Hökumt şirktlrin ölkdki qnunun liliyin etimdını rtırmq üçün müyyn tdbirlr görüb; msln, -cı ilin fevrl yınd Azrbycn Respubliksının Prezidenti ynınd Apelysiy Şursı yrdılıb. Bu dövlt qurumu bir növ biznes ombudsmnı rolunu oynyır v ölk qurumlrının qrrlrındn nrzı qln şirktlr mhkmy mürcit etmdn (yxud mhkmy mürcit etmk vzin) nrhtlıqlrını Şury bildirmk üçün imkn yrdır. Bununl bel, Aİ şirktlrinin ylnız 29%-i Apelysiy Şursını hüquq sistemindn knrd biznes icmsının hüquqlrının v qnuni mrqlrının qorunmsınd smrli resurs kimi qiymtlndirir. Ml yy sektorunun perspekt vlr tutqun olrq qlır, ths l s stem nd s c dd slhtlr eht yc vr Aİ şirktlrinin ötn ilki sorğudkı ss nrhtlıqlrındn biri ölknin mliyy sektorunun zifliyi idi. Bu is özl sektor sslnn rtım üzr tbii ktliztor rolunu oynmğ ngl tördirdi. İqtisdiyytd 2014-cü ildn etibrn kreditlrin hcmi nominl ifdd yrıbyrı, rel 3 ifdd is üçd ikiydk zlmışdır. Şübhsiz, 2015--cı ildn etibrn bnk sisteminin sğlmlşdırılmsı istiqmtind irlilyiş ld olunub. Bel ki, 11 bnk bğlnıb, 2 bnk birlşib v Azrbycn Beynlxlq Bnkınd (ABB) mliyy restrukturizsiysı prılıb. Bu proses nticsind ABB-nin xrici borcunun ksriyyti silinrk hökumt ötürülüb. Kreditlrin ödniş müddti uzdılıb, fiz drclri zldılıb v ABB istiqrz vrqlrinin shiblri xlis cri dyri 20% zltmq 4 mcburiyytind qlıblr. Eyni zmnd, hökumt ABB-nin qeyri-işlk kreditlrini öz üzrin götürrk bnk olmyn dövlt kredit tşkiltı Aqrrkredit QSC-y ötürüb. ABB-nin restrukturizsiysı bnk sektorunun stbillşdirilmsin çox yrdım etdi v mznnnin kursunun dollr bğlnılmsı d müsbt rol oyndı. Kpitl qoyuluşu, tmintı v yüksk mnft nticsind -ci ild kpitl-ktiv mslı böhrndn öncki 15% sviyysindn şğı ols d, -cı ild 6%-dn 9%- 5 yüksldi. -ci ild bnklrdkı mntlrin 66,5%-nin xrici vlyutd olmsı nticsind dollrlşm sviyysi yüksk qls d, bu, -cı ildki 80%-lik göstricidn 6 şğıdır. -cı ild sektorun ümumilikd zrr etmsindn frqli olrq, ötn ili mnftl bş vurmsı müsbt millrdn biridir. Bununl bel, bnklrın ümumi vziyyti müyyn drcd sğlmlşs d, nticlr qeyri-brbrdir v müyyn struktur zifliklri hl d qlmqddır. Msln, -ci ild sektor ümumilikd mnft ld ets d, 30 bnkdn 11-i hl d zrrl işldiklrini bildirib. Azrbycn böyük miqdrd qeyri-işlk kreditlrdn ziyyt çkir (QİK -ci ilin iyun yınd bütün kreditlrin 23,7%-ni 7 tşkil edib). -ci il rzind gecikdirilmiş kreditlrin syı rtmqd dvm edib. Bnk sisteminin digr zifliyi dim vlyut mznnsinin dyişknliyin mruz qlmsıdır. 10
Qeyd olunn millr, hmçinin Mliyy Bzrlrın Nzrt Pltsının (MBNP) müstqilliyini itirmsi Aİ şirktlrinin 31%-nin (-ci ild 26%-l müqyisd) MBNP trfindn hyt keçiriln siystlri v tdbirlri smrsiz hesb etmsini izh ed bilr.* 31% Ai şirktlri MBNP trfindn hyt keçiriln siystlri v tdbirlri smrsiz hesb edir Hqiqtn, ABB-d bş vern böhrn Azrbycnın bnk sektorund böyük mnfi tsirlr sbb oldu. Aİ şirktlrinin fikrinc, bnk sektorunun xrici srsıntılr qrşı zifliyinin zldılmsı, bnklrın portfelinin şxlndirilmsi v mliyyy çıxışl bğlı ngllrin rdn qldırılmsı üçün dh dynıqlı v ntic yönümlü tdbirlr lzımdır. -ci ild milli vlyutnın stbillşmsindn v biznes etimdınd müşhid olunn rtımdn sonr, 2018-ci ild plnlşdırıln islhtlr ikirqmli inflysiynın qrşısının lınmsın, risklr sslnn nzrt keçid v sektord mlumt xınının yxşılşdırılmsın dstk vermlidir. sorğu il müqyisd z irlilyiş qeyd oluns d, Aİ şirktlrin ssn, PTT müssislri v şirktlr rsınd mkdşlığı dh d genişlndirmk üçün potensil mövcuddur. İxtisslı kdr çtışmzlığı bxımındn yşyış iczlrinin verilmsi mövzusu bu ilki sorğud dh geniş vurğulnıb v onun sbblrinin v mümkün hllrinin rşdırılmsı zruridir. Aİ şirktlri xrici investisiylrın clb edilmsi üçün bşlıc şrtlrdn biri kimi Azrbycnın li v peş thsili sisteminin dh d inkişf etdirilmsi zruriyytini vurğulyırlr Mliyy sektorund çlışn Bş İcrçı Direktor Uzunmüddtli tdbirlr brd bütün mrqlı trflr mlumt verilmli v mliyy sektorunun tnzimlnmsi il bğlı ortq fliyyt plnlrı hzırlnmlıdır. Yuxrıd qeyd olunn nisbi stbillşmy sübut olrq bir fktı qeyd etmk olr ki, ötn ilki sorğud Aİ şirktlri mliyy sektorundkı porblemlrin rdn qldırılmsını prioritet islht hesb edirdilrs, bu ilki sorğud mliyy sektorunun stbillşmsi v şffflığı mslsi vergi v gömrük sistemlrind islhtlrdn v ixtisslı kdr çtışmzlığının rdn qldırılmsı tdbirlrindn sonr yer lıb. Sonuncu msly gldikd, ölkd yüksk ixtisslı kdrlr tlbtın rtdığı bir dövrd mk bzrının tez dyişn tlblrin cvb vern ixtisslı peşkrlrın mövcudluğu dynıqlı iqtisdi inkişfd önmli fktor çevrilir. Ardıcıl olrq üçüncü ildir ki, Aİ şirktlri xrici investisiylrın clb edilmsi (v ölkd sxlnılmsı) üçün bşlıc şrtlrdn biri kimi Azrbycnın li v peş thsili sisteminin dh d inkişf etdirilmsi zruriyytini vurğulyırlr. Bu mqsdl, Aİ digr beynlxlq donorlrl birlikd hökumtin peş thsili v tlimi (PTT) sisteminin güclndirilmsi istiqmtindki sylrini dstklyir. Bu, öz növbsind PTT-nin inkişfı üzr Strteji Yol Xritsind qeyd olunduğu kimi, iqtisdiyytın inkişfın v şxlndirilmsin töhf ver bilr. Bu istiqmtd ötn ilki *-ci ilin iyun yınd MBNP-nin nizmnmsind ediln dyişikliklr onun müstqilliyini mhdudlşdırdı. Bel ki, rtıq bnklrın bğlnmsınd li orqnlrın rzılığı tlb olunur. 11
F s l 2 Wek Mkroiqtisdi v sektordkı v ziyy t: Aİ biznes perspektivl ri Azrbycn iqtisdiyytınd -cı ild bş vermiş kskin gerilmdn (3,1%) sonr, neft qiymtlrinin kskin düşmsinin v vlyut mznnsinin hssslığının mnfi tsirlri sovuşduqc -ci ild cüzi rtım (0,1%) müşhid olunub. -ci ild neft sektorundkı gerilm (5%) nticsind ümumi snyed müşhid olunn gerilm (4,2%) knd tsrrüftı (4,2%) v xidmt sektorundkı (3,5%) rtım il vzlnmişdir. -cı ild tikinti sektorund 27,6%- lik kskin gerilm müşhid olunduğu hld, -ci ild bu göstrici ylnız 1,5% olmuşdur. Bunun ss sbbi Şhdniz qz ytğınd v Cnub Qz Dhlizi boru kmrind prıln işlr, elc d knd tsrrüftı 8 v thsil shlrindki dövlt xrclri olmuşdur. Neftin qiymtindki cüzi rtım v nikbin regionl (v qlobl) iqtisdi proqnozlr uyğun olrq, 2018-ci ild Azrbycnd ÜDM-in 2% v ort müddtd is 4%- qdr rtmsı gözlnilir. Bu is ssn 2018-ci ild 4% rtmsı proqnozlşdırıln qeyri-neft sektoru il bğlıdır. 9 Şkil 2: Ort mznn v xm neftin qiymti Mnb: AMB; EIA (17 prel 2018) 120 100 80 60 40 20 0 Dollrın ort mznnsi Xm neftin ort qiymti 2013 2014 2015 Fev 2015 Dek 2018 2019 Şkil 3: Sektorlr üzr ÜDM rtımı Mnb: Azrbycn Respubliksının Dövlt Sttistik Komitsi; Beynlxlq Vlyut Fondu (17 prel 2018) 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 2018-ci ild qeyri-neft sektorundkı iqtisdi rtım ssn tikinti sektorundkı inkişfl bğlıdır. Mhdudlşdırıcı fiskl siyst son illrd bu sektor mnfi tsir göstrib v 2015-ci ildn etibrn bu sektord mnfi rtım sviyysi müşhid olunub. Bununl bel, hökumtin 2018-ci ild dövlt investisiylrının 40% rtırılmsın dir plnlrın sslnrq, İqtisdiyyt Nzirliyi tikinti sektorunun 2018-ci ild 15% rtcğını gözlyir. 30% 20% 10% Snye Tikinti ÜDM rtımı Knd tsrrüftı Nqliyyt v Anbr tsrrüftı Proqnozlşdırıln rtım İqtisdiyytın stbillşmsin (2018-ci ild inflysiynın birrqmli sviyyy düşcyi gözlnilir) v iqtisdi perspektivin dh müsbt olmsın bxmyrq, 2015- -cı illrdki tnzzülün nticlri, xüsusn bnk sektorundkı hssslıqlr hökumt trfindn hl d öz hllini gözlyir. 0% -10% -20% -30% 2013 2014 2015 2018 2019 12
Aİ ş rktlr rsınd eht ytlı n kb nl k: hq q cnlnm, yxud qısmüddtl müsbt dy ş kl k? Artn neft qiymtlri v yuxrıd qeyd olunn ort sviyyli iqtisdi rtım nticsind Aİ şirktlrinin milli iqtisdiyytl bğlı fikirlri vvlki iki sorğu il müqyisd nzrçrpcq drcd yxşılşıb. Bu il, sorğu iştirkçılrının 51%-i hzırkı iqtisdi vziyyti qntbxş hesb edir. Bu göstrici -ci ild 28%, -cı ild is 17% olmuşdur. Aİ şirktlrinin iqtisdi perspektivl bğlı nikbinliyi bu il n yüksk hdd çtıb; bel ki, sorğu iştirkçılrının 50%-i 2018-ci ild ümumi iqtisdi perspektivlrin yxşılşcğını v ylnız 11%-i pislşcyini gözlyir. Şkil 4: Azrbycnd cri vziyytin qiymtlndirilmsi Zif Qntbxş Güclü Şkil 5: Azrbycnd perspektivlrin qiymtlndirilmsi Pis Sbit Yxşı 2018 35% 51% 14% İqtisdiyyt 11% 39% 50% 67% 28% 5% 47% 38% 15% 81% 17% 2% 86% 10% 4% Əvvlki sorğulr oxşr olrq, Aİ şirktlrinin öz sektorlrı v şirktlri il bğlı nikbinliyi dh yükskdir. Msln, Aİ şirktlrinin 46%-i fliyyt göstrdiklri sektorlrdkı cri vziytin qntbxş, 21%-i (-ci ildki 9%-dn xeyli yüksk) is yxşı olduğun innır. Öz şirktlrinin fliyytin gldikd is Aİ şirktlrinin 47%-i mmnun, 37%-i (-ci ildki 23%- dn xeyli yüksk) is inmlıdır. 2018 33% 46% 21% Sektor 12% 36% 52% 49% 42% 9% 35% 41% 24% 66% 28% 6% 77% 17% 6% Sorğud iştirk etmiş Aİ şirktlrinin 52%-i sektorlrının 2018-ci ild dh yxşı fliyyt göstrcyini gözlyir; bu is -ci ildki 24% v -cı ildki 6%-dn xeyli yüksk göstricidir. Bu müsbt rtım sorğu iştirkçılrının bizneslrinin perspektivlrin dir nikbinliyini d rtırır. Aİ şirktlrinin 55%-i şirktlrinin dh yxşı flliyyt göstrcyini gözlyir, ylnız 10%-i is bu brd nikbin deyil. 2018 16% 47% 37% Şirkt 10% 35% 55% 24% 53% 23% 25% 46% 29% 35% 52% 13% 60% 33% 7% Bununl bel, hzırkı vziyyt v glck perspektivlr dir bu ümidverici qiymtlndirmlr o demk deyil ki, ötn çtinliklr rtıq gerid qlıb v y brp dimidir. Bu ilki sorğunun nticlrini diqqtl nzrdn keçirdikd ydın olur ki, Aİ şirktlri glcy dir rtn nikbin bxış shib olslr d, ölknin biznes mühitinin yxşılşdırılmsı üçün bir sır islhtlrın prılmsının zruri olduğu qtiyytind qlırlr. Bu islhtlr istiqmtind ilk ddımlr tıls d, ld olunn niliyytlrl kifytlnmmk v ölknin iqtisdiyytını şxlndirmk v dh clbedici v dynıqlı investisiy mknı olmq üçün vcib oln islhtlrın hyt keçirilmsini tmin etmk zruriyyti bu ilki sorğunun ss ismrıclrındndır. Bu ismrıcı dh d dstklmk üçün qeyd etmk lzımdır ki, ötn illrl müqyisd Aİ şirktlrind müşhid olunn nzrçrpcq drcd nikbinliyin sbblrindn biri onunl bğlıdır ki, ilk sorğulrın keçirilmsi - vxt etibril iqtisdi tltümün tm ortsın tsdüf etmişdi. Bu rfd neft qiymtlrinin kskin şkild enmsi v milli vlyutnın iki df 13
devlvsiyy uğrmsı, inflysiy sviyysinin rtmsı v mliyy sektorunun zrr çkmsi il nticlnmişdir. İki il keçdikdn v rtıq şirktlr qeyri-müyynliklrin öhdsindn glmy bşldıqdn v dyişn tnzimlmlr uyğunlşdıqdn sonr dh çox şirkt bu dövri dövri stimulun ölkdki inkişf tkn vercyin innır. Bu sbbdn, hökumt hrtrfli v geniş sslı siysi tdbirlr vsitsil iqtisdi cnlnmnı dynıqlı etmk üçün bu imkndn yrrlnmlıdır. Sektorlr üzr Aİ ş rktlr n n f k rlr Mrqlıdır ki, bu il Aİ şirktlrind iqtisdi rtıml bğlı ümidverici nikbinlik lmtlri onlrın cri vziyyt, elc d sektorlr üzr qısmüddtli perspektivlr dir fikirlrind ks olunub. Bu, -ci il il müqyisd böyük irlilyişdir. Bel ki, -ci ild demk olr ki, heç bir sektor fliyyt göstrdiyi snye shsi üzr cri vziyytin yxşı olduğunu, yxud müsbt perspektivin mövcudluğunu düşünmürdü. Bununl bel, mliyy sektoru bu bxımdn bu il d gerid qlır v Aİ şirktlrinin bu sektor brd fikirlri nikbin görünmür. Doğrudn d, sorğu nticlrin ssn, Mliyy v Sığort Fliyytlri shsi 2018-ci ild Aİ şirktlrinın n z etimd göstrdiyi sektordur; bel ki, bu sektord fliyyt göstrn 8 Aİ şirktindn 6-sı bu shni zif kimi qiymtlndirmişdir v bu fikir sektor brd ötn ilki sorğud qeyd edilmiş fikirlr oxşrdır (-ci ild bu sektord fliyyt göstrn 9 Aİ şirktindn 6-sı bu shni zif kimi qiymtlndirmişdir). Aİ şirktlrinin fikirlrin gör, nisbtn zif fliyyt nümyiş etdirn Mliyy sektorundn sonr İKT sektoru glir (7 şirktdn 3-ü bu shnin fliyytini zif hesb edir); burd ötn ilki sorğu il müqyisd böyük frq müşhid olunur. Bel ki, -ci ildki sorğud İKT shsind fliyyt göstrn 9 şirktdn 6-sı vziyytin qntbxş olduğunu qeyd edib. Müshiblr v bğlı qrup müzkirlrin ssn, beynlxlq şirktlr, xüsusil yüksk ixtisslşmış texnologiy sektorund dh yxşı mş v yeni imknlr tklif ed bilcyindn ölkdn beyin xını bş ver bilr. Bu, is qbqlyıcı tdbirlr görülmdiyi tqdird, Azrbycnı bu sh üzr inkişfdn geri qlmq thlüksi il qrşı-qrşıy qoy bilr. Digr trfdn, -ci ill müqyisd Aİ şirktlrinin biznes dir nikbinliyi Peşkr, Elmi v Texniki Fliyytlr shsi v Tikinti sektoru üzr nzrçrpcq drcd yxşılşıb. Bu il tikinti lyihlrinin cnlnmsı v infrstruktur xrclrinin rtmsı fonund, sorğud iştirk edn 10 tikinti şirktindn 6-sı vziyyti qntbxş v/yxud güclü qiymtlndirib. Qeyd olunmlıdır ki, ötn il 13 Aİ şirktindn 9-u bu sektoru zif kimi qiymtlndirmişdi. Oxşr olrq, Peşkr, Elmi v Texniki Fliyytlr shsind fliyyt göstrn 22 Aİ şirktindn 14-ü bu il sektorlrı brd inmlıdır (-ci ild 13 şirktdn 6-sı öz sektorlrını zif qiymtlndirmişdi). Şkil 6: Sektorlr üzr cri vziyytin qiymtlndirilmsi e, r k ş e l i m v texnik 23% i f 13% l iy y t l ğ D -m dn, neft 28% v 22% q z n d p o T v prknd 24% t i 29% c r t y y i l q N t v nbr 18% t s 27% r r ü f tı P r 64% 50% 47% 55% Tikinti 20% 40% y iy l M v s ığort 25% f liy y t l ri 28% 43% İnformsiy v kommuniksiy 40% 75% 29% Zif Qntbxş Güclü 14
Şkil 6.1: Sektorlr üzr perspektivlrin qiymtlndirilmsi e, r k ş e l i m v texnik 45% i 14% f l iy y t l ğ D -m dn, neft v q 50% 6% 22% z n d p o T v prknd t i c r t y y i l q N t v nbr 64% t s r r ü 36% f tı P r 41% 28% 59% 35% Tikinti 40% y iy l M v s ığort 25% f liy y 38% t l 57% ri İnformsiy v kommuniksiy 60% 38% 43% Pis Sbit Yxşı Sorğud iştirk edn Aİ şirktlri bu ilki qısmüddtli perspektiv brd dh nikbindirlr. Uzunmüddtli çtinliklr bxmyrq, İKT (57%) v Peşkr, Elmi v Texniki Fliyytlr shsini (45%) tmsil edn şirktlrin ksriyyti 2018-ci il üzr perspektivlrindn mindirlr. Mliyy v Sığort Fliyytlri shsini v Tikinti sektorunu tmsil edn Aİ şirktlri ötn ill müqyisd qısmüddtli glck perspektivlrini dh müsbt qiymtlndirirlr: Mliyy v Sığort shsi üzr stbil cvblrın fiz nisbti (-ci ildki 22%-dn) 38%- v Tikinti shsi üzr is (-ci ildki 38%-dn) 60%- yükslib. Aİ şirktlrinin gözlntilrinin yxşılşmsı ksr beynlxlq qurumlrın 2018-ci il üçün oln mkroiqtisdi proqnozlrını ks etdirir v hökumtin xüsusil qeyri-neft sektoru v infrstruktur üzr xrclrini rtırmsındn, elc d özl sektorun fliyytini güclndircyi gözlniln vlyut mznnsinin stbilliyinin rtmsındn qynqlnır. Bu ilin nticlrin ssn, Aİ şirktlrind müşhid olunn ümumi nikbinlik, ort sviyyd ols d, öz şirktlrinin fliyytin etimdın rtmsı il nticlnir. Bellikl, tccüblndirici deyil ki, sorğud iştirk edn şirktlrin 48%-i glirlrinin rtcğını gözlyir. Bu göstrici -ci ild 34% idi. Qeyd etmk lzımdır ki, bir ildn sonr dh çox şirkt kpitl xrclrini rtırmğı (36%) plnlşdırır. Bu ilki sorğud n yxşı tmsil olunn sektorlrdn oln İKT v Nqliyyt shlri glirlrinin v kpitl xrclrinin rtcğın dir n inmlı sektorlrdır; bel ki, İKT şirktlrinin 57%-i v Nqliyyt şirktlrinin 55%-i 2018-ci ild glirlrinin v kpitl xrclrinin rtcğını gözlyir. Oxşr olrq, dh çox Aİ şirkti bu il işçi heytini olduğu kimi sxlmğı, yxud işçilrin syını rtırmğı plnlşdırır v ylnız şirktlrin 11%-i işçi heytinin zlcğını gözlyir. Bu, -ci ildki 21% v -cı ildki 45% göstricidn xeyli şğıdır. Nticd, dh çox Aİ şirkti xrclrinin 2018-ci ild rtcğını proqnozlşdırır. Sorğu nticlri, hmçinin milli iqtisdiyyt il şirktlrin biznes göstricilrinin qiymtlndirilmsi rsınd sıx lqnin olduğunu nümyiş etdirir. 2018-ci ild milli iqtisdiyytın pislşcyini gözlyn Aİ şirktlrinin 53%-i öz glirlrinin d zlcğını proqnozlşdırır. V ksin: 2018-ci il üzr iqtisdi perspektivin ümidverici olduğun innn sorğu iştirkçılrının 63%-i glirlrinin d rtcğını Şkil 7: Əss fliyyt göstricilri 2018 18% Glirlr 27% 48% 14% Kpitl xrclri 39% 36% 11% İşçilrin syı 47% 35% 30% 28% 34% 26% 43% 17% 21% 52% 21% 60% 27% 12% 47% 29% 15% 45% 45% 7% Şmil edilmir Azlm Sbit qlm Artım 15
gözlyir. Nisbtn zif ols d, eyni prinsip şirktlrin bu ilki kpitl xrclrin v işgötürm plnlrın d iddir. İxrc perspektivlri tbii ki, Azrbycndkı Aİ şirktlrinin n drcd ixrc yönümlü olmsındn çox sılıdır. Ötn illrd olduğu kimi, sorğud iştirk edn Aİ şirktlrinin yrıdn çoxu ixrcl mşğul olmdığını bildirir. Bununl bel, ixrc rtımının ötn ilin cnlnmsındn sonr nisbtn yxşılşdığı bir mqmd ixrcl mşğul olnlrın 17%-i (-cı ild bu göstrici 5% idi) bu il ixrcın rtcğını gözlyir. İdxl perspektivlrin gldikd is Aİ şirktlrinin idxll bğlı gözlntilri mhsullrınd idxlın sviyysinin rtmsı il proporsionl surtd rtır. Sorğud iştirk edn v mhsullrının yrıdn çoxunu idxl edn (50%-100%) Aİ şirktlrinin 60%-i bu il dh çox rtım olcğını bildirir. İdxldn dh z (<50%) sılı olnlrın ksriyyti (61%) 2018-ci ild idxlın sbit qlcğını gözlyir. Şkil 7.1: Əss fliyyt göstricilri Xrclr İxrc İdxl 2018 5% 19% 35% 40% 52% 2% 29% 17% 33% 6% 28% 33% 4% 30% 39% 27% 53% 13% 25% 9% 35% 19% 26% 20% 47% 31% 22% 52% 22% 16% 5% 30% 34% 23% 13% Şmil edilmir Azlm Sbit qlm Artım 16
F s l 3 Yerl b znes müh t n n ss göst r c l r : f l yy t v ç t nl kl r Azrbycn 2015-ci ild neft qiymtlrinin kskin şğı düşmsindn etibrn, biznes v investisiy mühitinin yxşılşdırılmsı istiqmtindki islhtlrı sürtlndirib v ölkd biznes fliyytinin sdlşdirilmsind müyyn irlilyiş ld olunub. Bununl bel, ölknin investisiy mknı kimi rqbtdvmlılığını v clbediciliyini rtırmq üçün zruri oln struktur islhtlrının tsir göstrmsi üçün uzunmüddtli sylr dvm etdirilmlidir ki, mövcud ngllr v sistemtik çtinliklr rdn qldırılsın. Aİ Biznes Mühiti Sorğusunun ss mqsdlrindn biri islhtlr yolund indiydk ld edilmiş irlilyişlri v lv tkmillşdirm tdbirlrinin hcmini müyynlşdirmk mqsdil Azrbycnd biznes v investisiy mühiti il bğlı Aİ şirktlrinin fikirlrini öyrnmkdir. Bu mqsdl, sorğu Aİ şirktlrinin biznes mühitinin üç ss spekti üzr tsniflşdirilmiş 25 yerli biznes fktorun dir fikirlrini işıqlndırmğı hdflyir: Əmk bzrındkı şrit Aktiv biznes mühiti İqtisdi siyst v institutlr
Aİ şirktlrinin biznes mühiti göstricilrin dir fikirlri Bu il, -cı ild hesbtın ilk nşrindn etibrn birinci dfdir ki, mk bzrındkı şritin ümumi reytinqi ort göstricidn bir z yükskdir. Sorğunun üç spekti (mk bzrı, biznes mühiti v iqtisdi siyst) üzr frdi biznes göstricilrin dh diqqtl nzr yetirdikd ydın olur ki, Aİ şirktlri bu il demk olr ki, bütün fktorlr üzr müsbt inkişfın olduğunu bildirib. Bununl bel, ixtisslı kdrlrın mövcudluğu v gömrük qydlrı biznes mühitinin yegn iki yerli göstricisidir ki, -ci ill müqyisd pislşib. Yerli biznes mühiti göstricilrinin hr birinin yxşılşmsın dir Aİ şirktlrinin fikirlri rzuolunn ols d, qeyd edilmlidir ki, göstricilrin çoxu şğı sviyydn bşlyıb v ksr hllrd qntbxş sviyydn şğı qiymtlndirilir. Hmçinin qeyd etmk lzımdır ki, ötn ilki sorğud gömrük qydlrı üzr ld olunn müsbt göstricilrin tsiri zlmq üzrdir. Bu gerilm ydın şkild nümyiş etdirir ki, islhtlr bşlmql (ötn il gömrükl bğlı islhtlr bşlnılmışdır) kifytlnmmk, islhtlrı dynıqlı etmk v rellıqd uzunmüddtli tsirin olmsı üçün dh d genişlndirmk önmlidir. Şkil 8: Aİ şirktlrinin fikrinc biznes mühiti göstricilrind dyişiklik, -2018 Peş thsilinin keyfiyyti İmmiqrsiy siysti İqtisdi siystin proqnozlşdırılmsı Vergi siysti Akdemik thsilin keyfiyyti İnfrstruktur Mliyy ld etm imknı İşçilrin mhsuldrlığı İctimi fondlr çıxış Tdqiqt v İnkişf Siysi sbitlik Ödm intizmı Əmyin dyri Əmk Mcllsi qnunu Vergi yükü Hüquqi dqiqlik Yerli tchiztçılrın keyfiyyti Korrupsiy il mübriz tdbirlri Dövlt stınlmsının şffflığı Dövlt idrçiliyi İşçilrin ixtiss v bcrıqlrı Gömrük triflri - 0.01-0.08 Dh pis 0,29 0,28 0,28 0,26 0,26 0,26 0,25 0,24 0,23 0,21 0,21 0,20 0,20 0,19 0,16 0,11 0,09 0,08 0,08 0,08 0,08 İxtisslı kdrlrın mövcudluğu Gömrük qydlrı Dh yxşı 0,39 18
n Əmk bzrındkı şr t İnvestisiy qoyuluşun dir qrr tsir göstrn fktorlrdn biri d ölknin mk bzrının potensilıdır. İxtisslı işçi qüvvsinin çtışmzlığı Avrop şirktlri il müzkirlrd vurğulndığı kimi, investisiy qoyuluşun böyük ngl törd bilr. Bu il Aİ şirktlrinin işçi qüvvsinin syını nisbtn rtırm plnlrı fonund işçi qüvvsinin peşkrlığının rtırılmsı hr zmn olduğundn dh önmlidir. Əmk bzrı göstricilrindn işçilrin ixtiss v bcrıqlrı v mhsuldrlığı, o cümldn myin dyri v immiqrsiy siystlri bu il ortlm göstricidn bir z dh yxşı qiymtlndirilib. Thsil v peş tliminin keyfiyytin dir fikirlrd -ci ill müqyisd müyyn müsbt dyişiklik müşhid oluns d, onlr şğı sviyydn bşlyır v bu sbbdn, ümumilikd Azrbycnd fliyyt göstrn Aİ şirktlri trfindn hl d şğı qiymtlndirilirlr. İxt sslı kdrlrın çtışmzlığı l bğlı çt nl klr rtır İxtisslı kdrlrın mövcudluğu 2018-ci ild nzrçrpn mnfi dyişikliyin müşhid olunduğu ikinci biznes göstricisidir. Ümumilikd, Aİ şirktlrinin 37%-i üzlşdiyi çtinliklrdn birinin ixtisslı işçi qüvvsinin çtışmzlığı olduğunu bildirir. Ötn ild olduğu kimi, bzrd ixtisslı kdr çtışmzlığındn n çox nrzı oln Aİ şirktlri Peşkr, Elmi v Texniki Fliyytlr shsini tmsil edir (22 şirktdn 11-i), n z nrzı şirktlr is (18 şirktdn ylnız 2-si) Neft v Qz sektorund fliyyt göstrir. Şkil 9: Əmk bzrındkı göstricilrin qiymtlndirilmsi Qeyri-qntbxş Ort Qntbxş İxtisslı kdrlr 2018 37% 30% 36% 2018 Peş tlimi 41% 52% 51% Akdemik thsil 2018 40% 41% 45% 33% 40% 31% 35% 31% 44% 40% 42% 44% 31% 30% 32% 24% 6% 5% 29% 15% 15% Turizm sektorundn Bş İcrçı Direktor Xidmt v turizm sektorlrınd xüsusil qeyritexniki bcrıqlr çtışmır. Turizm menecmenti mktblrinin v bu shd tdrisin prılmsı il bğlı oln PTT proqrmlrının bu sektorlrd çlışn işçilrin prktiki bcrıqlrını rtırmq v kdr çtışmzlığını rdn qldırmq mqsdil kdemik kurikulumdn lv, tlblr rel iş tcrübsi tklif etmsi yxşı olrdı. Bununl bel, çrpz thlildn ydın olur ki, ixtisslı işçi qüvvsinin çtışmzlığı hl ki, Aİ şirktlrinin investisiy qrrlrın, işgötürm plnlrın, yxud öz şirktlrin dir qısmüddtli perspektivlrin mnfi tsir göstrmir. Bu, qismn onunl izh olun bilr ki, region dxilindki lterntiv investisiy mknlrınd d mühüm bcrıqlr 10 11 mlik oln kdrlrın mövcudluğu il bğlı çtinlik rtır. Peş tlimi v kdemik thsil proqrmlrı ksr hllrd Azrbycnd fliyyt göstrn Aİ şirktlrinin ehtiyclrın uyğun glmir. Peş thsilinin (-ci ildki 6% göstrici il müqyisd bu il Aİ şirktlrinin 24%-i peş thsili v tliminin qntbxş olduğunu düşünür) v li thsilin (-ci ildki 15% göstrici il müqyisd bu il Aİ şirktlrinin 29%-i li thsilin keyfiyytinin qntbxş olduğunu düşünür) keyfiyytin dir Aİ şirktlrinin fikirlrinin müsbt istiqmtd dyişmsin bxmyrq, bu shd hl d çox iş görülmlidir; bel ki, sorğu iştirkçılrının 41% v 40%-i ölkd müvfiq olrq peş tliminin v kdemik thsilin keyfiyytindn nrzıdırlr. Yegn müsbt istisn İKT sektorund müşhid olunur; bel ki, bu sektoru tmsil edn 7 sorğu iştirkçısındn 6-sı v 5-i müvfiq olrq peş tlimini v kdemik thsili qntbxş kimi qiymtlndirirlr. İxtisslı kdr çtışmzlığı v digr millr Şirktiniz dir perspektivlr 15% İşçilrin syı 8% Kpitl xrclri 17% Azlm 51% İq n ı -n K IH PWC-nin 21-ci CEO Sorğusu Mrkzi & Şrqi Avrop D tis i d Sorğ 60% Almniy i t i h ü M s e n iz B İ A u su fe 54% 35% vr l 2 31% 01 8 Sorğusu A 37% Azrbycn z r Artım İxtisslı kdr çtışmzlığı regiond ss biznes riski kimi qeyd olunur b y c 2 0 1 8 19
Thsil v ixtisslşm sviyysi mk bzrının keyfiyytini müyynlşdirn ss fktorlrdır. Hökumtin d etirf etdiyi kimi, bşlnıln islhtlrın rel nticlr vermsi uzunmüddtli prosesdir. Peş thsili v tliminin inkişfın dir Strteji Yol Xritsind nzrd tutulduğu kimi, bu shnin inkişfı üçün şirktlrin ehtiyclrını dh yxşı qrşılyn yüksk keyfiyytli v hrtrfli thsil sisteminin v peş tlimi proqrmlrının hzırlnmsın özl sektorun clb edilmsi mühüm hmiyyt mlikdir. Bu mqsdl, Avrop şirktlri PTT üzr Yol Xritsinin uğurl hyt keçirilmsi istiqmtind dövlt v özl sektor rsınd diloqu dstklmy hzır olduqlrını bildirirlr. Aİ ş rktlr şç lr n mhsuldrlığının v bcrıqlrının q ymtlnd rms nd n kb nl k nümy ş etd r r -ci ild işçilrin mhsuldrlığı n çox gerilyn fktor idi. İşçilrin bcrıqlrı d zif qiymtlndirilmişdi. Bir il sonr is inkişf perspektivlrinin rtmsı il lqdr olrq, işçilrin dh mhsuldr olduğu qeyd edilir. Aİ şirktlrinin 47% v 44%-i müvfiq olrq işçilrinin bcrıqlrı v mhsuldrlığındn rzıdır. Mrqlıdır ki, bütün digr mk bzrı göstricilri il bğlı nrzılıqlrını ifd etdiklri hld, bu il sorğud iştirk edn Mliyy v Sığort şirktlrinin ksriyyti işçilrinin mhsuldrlığı (63%) brd dh müsbt fikirddirlr. Ötn ildn frqli olrq, bu il Aİ şirktlri myin dyri bxımındn yxşılşmnın olduğunu bildiriblr. Çox gümn ki, bu, 2015-ci ild yerli vlyutnın rtn devlvsiysının gecikmiş tsirlrini ks etdirir. Bununl bel, frqli sektorlr nzr yetirdikd görünür ki, ylnız neft v qz şirktlri myin dyrini qntbxş (56%) hesb edir, bütün digr sektorlr is bu göstricini ort sviyyd qiymtlndirir. Qeyd etmk lzımdır ki, hl d ort sviyyd qiymtlndirilmsin bxmyrq, bu il dh çox şirkt Əmk Mcllsi qnununun uyğunluğundn rzıdır. İmmiqrsiy siystlrinin uyğunluğu 2018-ci ild mk bzrı göstricilri rsınd yxşılşmnın müşhid olunduğu ikinci ss shdir. Bu göstrici üç ild ilk dfdir ki, ortlm sviyydn bir z yüksk qiymtlndirilir. Bu göstricini qntbxş hesb edn Aİ şirktlrinin pyı -ci ild 22%-dn 2018-ci ild 37%- qlxıb. -ci ild immiqrsiy sistemi v iş iczlrinin verilmsi qydlrınd sslı dyişiklik bş vermdi. Ötn ilin ss islhtı oln ASAN e-viz sisteminin ttbiqi -ci ilin vqust yınd tcili vizlrın verilmsi il öz xidmt shsini genişlndirdi. Əss dyişikliklrdn birin ssn, indi Azrbycn işlmk üçün gln bütün xrici vtndşlrdn ölky dxil olmmışdn önc iş/mk vizsın mürcit etmlri tlb olunur. Bir sır Aİ şirktlrinin fikrinc, bu, yüksk ixtisslı xrici mütxssislrin iş götürülmsind sndlşm işini v bürokrtiynı rtırır v bu shd dh sd, çevik v şfff prosedurlrın ttbiqin ehtiyc vr. Şkil 9.1: Əmk bzrındkı göstricilrin qiymtlndirilmsi Qeyri-qntbxş Ort Qntbxş 2018 İşçilrin ixtiss v bcrıqlrı 19% 34% 17% 45% 47% 38% Əmyin dyri 2018 19% 21% 21% 44% 54% 53% 37% 25% 26% 2018 20% 36% İşçilrin mhsuldrlığı 13% 43% 24% 42% 19% 39% 44% 44% 34% 43% İmmiqrsiy siysti 2018 26% 32% 48% Əmk Mcllsi qnunu 2018 29% 30% 34% 37% 46% 38% 53% 47% 37% 37% 22% 14% 33% 17% 19% Akt v b znes müh t Ölknin ümumi fliyyti v rqbtdvmlılığı ssn inkişf etmiş nqliyyt şbksi, elc d geniş rqmsllşm v innovsiynı özünd ehtiv edn işlk fiziki infrstruktur sslnır. Bu sbbdn hökumtin dh geniş sosil-iqtisdi hdflri nzrd sxlmql ynşı, ktiv biznes mühitini müyynlşdirn fktorlr ciddi diqqt yetirmsi mühüm hmiyyt mlikdir. 20
İnk şf doğru: nfrstrukturun dynıqlı şk ld müs rlşd r lms üçün dövlt v özl sektorun mkdşlığı zrur d r Ötn iki fiskl il rzind büdcni şğı neft qiymtlrinin yeni rellığın uyğunlşdırmq mqsdil kpitl investisiylrı hmiyytli drcd zldılmışdı. Bun bxmyrq, bu ilki sorğud Aİ şirktlri rtıq infrstrukturd ort sviyyli yxşılşmnın olduğunu bildirir; bel ki, sorğu iştirkçılrının 37%-i (-ci ildki 28%-l müqyisd) bu göstricini qntbxş qiymtlndirir. Əmt qiymtlrinin rtımındn fydlnrq, hökumt bu il, xüsusn nqliyyt infrstrukturu v sosil mnzillr üzr dövlt xrclrini rtırmğı plnlşdırır. Texnologiynın sürtl inkişf etdiyi bir dövrd investisiy üçün lverişli biznes mühitinin yrdılmsının ssınd smrli rqmsl infrstruktur, tdqiqt v inkişf üçün lverişli şrit v yeni texnologiylrın ttbiqi dynır. Bu sbbdn, bu ilki sorğud iştirk edn şirktlr ktiv biznes mühitinin göstricisi kimi yeni texnologiydn istifd imknını qiymtlndirmk tklif olundu. Ortlm göstricidn yüksk ols d, yeni texnologiydn istifd imknındn mmnun oln şirktlrin pyı ylnız 33% tşkil edir. Tdqiqt v inkişf üçün mövcud şrit gldikd is Aİ şirktlrinin 40%-i hl d bu göstricidn qeyrimmnunluğunu (-ci ildki qeyri-mmnunluğunu ifd edn 47% il müqyisd cüzi yxşılşm) ifd edib. Trixn, dövlt sektoru ölkd infrstruktur investisiylrının böyük hisssini öz üzrin götürüb v Aİ şirktlrin ssn, bu shd d dyişiklik olmlıdır. İnfrstruktur investisiylrındkı çtışmzlıqlrı rdn qldırmq üçün hökumt dh ydın siyst v clbedici investisiy imknlrı vsitsil özl sektordn v xrici investorlrdn dh böyük mliyy sfrbr etmlidir. Şkil 10: Aktiv biznes mühiti göstricilrinin qiymtlndirilmsi Qeyri-qntbxş Ort Qntbxş 2018 2018 İnfrstruktur 15% 26% 25% Tdqiqt v İnkişf 40% 47% 59% 48% 46% 51% 35% 37% 30% 37% 28% 25% 25% 16% 11% İKT sektorundn Bş İcrçı Direktor Rqmsl iqtisdiyytın ssını tşkil edn rqmsl trnsformsiy üzr Avrop tcrübsinin mübdilsi Azrbycn qurumlrının mşğul ol bilcyi yeni mövzulr tkn verck. 2018 Yeni texnologiydn istifd imknlrı 22% 45% 33% Yerl tch ztçılr beynlxlq ş rktlrl müqy sd rqbt üstünlüyün ml k dey l Aİ şirktlrinin yerli tchiztçılr brd fikirlrini dh dqiq öyrnmk üçün bu ilki sorğuy yeni sul lv olundu. Bu msl -cı ild ilk sorğunun keçirilmsindn etibrn Aİ şirktlri trfindn dflrl qldırılıb. Yerli tchiztçılrın keyfiyyti il bğlı ort sviyyd yxşılşm qeyd lıns d, sorğu iştirkçılrının 40%-i (-ci ild 37%) bu göstricinin qeyri-qntbxş olduğunu düşünür. Bu ilki sorğud bu mslni dh drindn thlil edrkn şkrlndı ki, bu qeyri-mmnunluğun ss sbblri etibrlı mhsullrın yerli istehslının olmmsıdır (22%). Digr sbblr rsınd şğı keyfiyyt stndrtlrı (19%) v müvfiq bcrıqlrın çtışmzlığı (16%) göstrilir. Mrqlıdır ki, Peşkr, Elmi v Texniki Fliyytlr sektorunu tmsil edn şirktlrdn (22 şirktdn 11- i) sonr yerli tchiztçılrın keyfiyytindn n çox nrzı oln şirktlr Neft v Qz sektorund (18 şirktdn 8-i) fliyyt göstrir. Yerli tchiztçılrın etibrsızlığı 11% Etibr etdiyimiz mhsullrın yerli istehslının olmmsı 22% Qeyri-mmnunluq yrdn İLK 5 mil Yerli tchiztçılrın qeyri-peşkrlığı 11% Yerli tchiztçılrın keyfiyyt stndrtlrın cvb vermmsi 19% Yerli tchiztçılrın müvfiq bcrıq v imknlr mlik olmmsı 16% 21
Şkil 10.1: Aktiv biznes mühiti göstricilrinin qiymtlndirilmsi Qeyri-qntbxş Ort Qntbxş 2018 Yerli tchiztçılr 40% 37% 51% Ödm intizmı 2018 43% 45% 38% Mliyy ld etm imknı 2018 40% 52% 45% 37% 50% 40% 30% 44% 45% 40% 37% 44% 23% 13% 9% 27% 11% 17% 20% 11% 11% Neft v Qz sektorundn Bş Menecer Yerli tchiztçılrın bir rqbt üstünlüyü beynlxlq tchiztçılrl müqyisd nisbtn ucuz qiymtlr tklif etmsidir. Bununl bel, ksr hllrd onlr Avrop şirktlrinin keyfiyyt v uyğunluq stndrtlrın cvb vermir. Ml yy ld etm mknınd çt nl klr ş rktlr n ödm nt zmın mnf ts r göstrmkd dvm ed r Aİ şirktlri ötn il rzind ödm intizmı v mliyy ld etm imknı bxımındn ort sviyyd müsbt dyişikliyin bş verdiyini bildirir. Bu, ümidverici ols d, qeyd olunmlıdır ki, 2018-ci ild Aİ şirktlrinin 43% v 40%-i müvfiq olrq ödm intizmı v mliyy ld etm imknındn mmnun deyildir. İqt sd s yst v nst tutlr Sorğu nticlri bir dh göstrir ki, ötn illrd olduğu kimi, mliyy ld etm imknı il bğlı ngllr şirktlrin ödm intizmın mnfi tsir göstrir. Mliyy ld etm imknındn inmlı olmyn şirktlrin 69%-i hmçinin bu ilki ödm intizmındn mmnun deyildir. Bu, qnun pozuntusun yol vernlr qrşı tnzimlyici tdbirlrin yetrli olmmsı il birlikd, ödmlrin yubdılmsının ss sbblrindndir. Aşğı sviyydn bşlyrq, gömrük qydlrı istisn olmql, bu il iqtisdi çrçivnin bütün göstricilri üzr müsbt dyişikliklr müşhid olunur. Ən böyük risklr dövlt stınlmlrının şffflığı, ictimi fondlr çıxış v korrupsiydır. Siysi sbitlik is rdıcıl olrq üçüncü ildir ki, şirktlr üçün etibrlı dyq rolunu oynyır. S ys sb tl k b rbş xr c nvest s ylr v qt sd rtım üçün zrur şrtd r Bütün biznes göstricilrindn siysi v sosil sbitlik bu il n yüksk qiymtlndiriln fktor olrq qlır: Aİ şirktlrinin 51%-i bu fktorlrı qntbxş qiymtlndirir. Bu göstrici -ci ild 41% tşkil edib. Elc d, dövlt idrçiliyindn mmnun qln şirktlrin nisbti -ci ildki 16%-dn 2018-ci ild 27%- qlxıb. Aİ şirktlrinin ryin ssn, siysi sbitlik v smrli dövlt idrçiliyi islhtlr gündliyinin hyt keçirilmsi v bellikl, xrici investisiy xınlrının tmin etdilmsi üçün olduqc vcibdir. Bundn lv, sorğu nticlri göstrir ki, şirktlrin siysi sbitlik v iqtisdi siystin proqnozlşdırılmsın dir fikirlri rsınd sıx lq mövcuddur. Bel ki, Aİ şirktlrinin fikrinc, ölk siysi chtdn n qdr sbitdirs, iqtisdi siystlri proqnozlşdırmq bir o qdr rhtdır. Ümumilikd, sorğud iştirk edn şirktlrin 21%-i (-ci ild 9%-i) iqtisdi siystin proqnozlşdırılmsındn mmnun olduğunu ifd edib. Şkil 11: İqtisdi siyst göstricilrinin qiymtlndirilmsi Qeyri-qntbxş Ort Qntbxş 2018 12% 19% 31% Dövlt idrçiliyi 2018 32% 30% 47% 2018 Siysi sbitlik İqtisdi siyst 40% 50% 48% 37% 40% 36% 41% 54% 32% 38% 41% 37% 51% 41% 33% 27% 16% 21% 21% 9% 15% 22
Gömrük qurumlrının dh d müs rlşd r lms n lv tkn lzımdır Bu il Aİ şirktlrinin 47%-i gömrük qydlrını qeyriqntbxş hesb edir. Bu, ötn ilin nticlrindn (tssüf ki) kskin şkild frqlnir. Bel ki, ötn il n müsbt dyişiklik gömrük qydlrınd qeyd lınmışdı. Gömrük rüsumlrın dir nrhtlıqlr d rtır. Ümumilikd, sorğud iştirk edn şirktlrin 42%-i hzırkı gömrük rüsumlrındn mmnun deyil v ticrt triflrinin thlil v differensisiy edilmsini tklif edir. Aİ şirktlrinin bu ryi -2018-ci illr üzr Qlobl Rqbtlilik Hesbtı nticlri il uyğunluq tşkil edir. Bel ki, hesbtd Azrbycn ticrt triflri üzr -ci ild tutduğu 89-cu yerdn gerilyrk 2018-ci ild 94-cü yerd qrrlşıb. Mlumtlrı dh diqqtl nzrdn keçirdikd, digr bir nrhtlığın KOS müssislri perspektivindn olduğu orty çıxır: gömrük qydlrı v rüsumlrı iri şirktlrdn çox kiçik şirktlrin üzrin dh böyük yük qoyur. Bu sbbdn, kskinlşn qlobl iqtisdi rqbt şirktlrin gömrük il bğlı işlr srf etdiyi zmnın v xrcin zldılmsı mqsdil gömrük prosedurlrının sdlşdirilmsi üçün lqli trif siystlrinin qbul edilmsini v yxşı hzırlnmış v şfff tnzimlyici çrçivnin yrdılmsını zruri edir. Şkil 11.1: İqtisdi siyst göstricilrinin qiymtlndirilmsi Qeyri-qntbxş Ort Qntbxş % Gömrük qydlrı 2018 47% 38% 57% Gömrük triflri 2018 42% 44% 31% 42% 32% 40% 46% 22% 20% 11% 18% 10% Elektrik enerjisi v qz tchiztı sektorundn Bş İcrçı Direktor Gömrük triflri tshih edilmlidir v rüsumlrın differensisiysı üçün ekspert ryi lınmlıdır. Mhsullr ölkd istehsl olunmdığı tqdird, onlr yüksk triflrin qoyulmsı ticrt v iqtisdiyyt ziyn vur bilr. 2018-c ld verg s stem nd rel v sslı slhtlr doğru üm dver c yol İnvestisiy brd düşünrkn ylnız rsmi vergi sistemi v vergi qydlrı deyil, hmçinin idretm sisteminin nec işldiyi nzr lınır. Azrbycnın vergi qurumlrı, xüsusil vergilrin icrsı v toplnılmsı shsind uzun müddt rzind özbşın v srt xüsusiyytlri il qbul olunublr. Bununl bel, bu il Aİ şirktlri vergi siystini müsbt qiymtlndirib. Onlr nikbindirlr ki, rhbrlikd oln dyişiklik dh rel v genişmiqyslı vergi islhtlrın yol çcq. Ötn ildn etibrn z irlilyişin olmsın bxmyrq, fliyyt göstrdiklri sektordn v ölçüsündn sılı olmyrq, sorğud iştirk edn şirktlrin 39%-i ümumi vergi yükündn mmnun deyil. Vergilrin yeni rhbrliyinin biznes icmsı v beynlxlq qurumlrl birlikd dyişikliklrin edilmsin hzır olmsı yüksk qiymtlndirilir. Avrop şirktlri, hmçinin müvfiq mliyy v vergi qurumlrındn öz ynşmlrınd bş ver bilck ziddiyytlrdn v nlşılmzlıqlrdn yyınmq üçün rlrındkı koordinsiynı v mlumt xınını yxşılşdırcğını gözlyir. Şkil 11.2: İqtisdi siyst göstricilrinin qiymtlndirilmsi Qeyri-qntbxş Ort Qntbxş Vergi siysti 2018 37% 50% 46% Vergi yükü 2018 39% 44% 43% 39% 40% 18% 7% 15% 21% Müshiblr v bğlı qrup müzkirlri Rhbrlikdki son dyişikliklrin vergi sistemin dh böyük innovsiylr v şffflıq gtircyi gözlnilir. Şirktlr vergi qnunvericiliyinin ydın tfsirin v vergi toplm üsullrının liberllşdırılmsın ehtiycın olduğunu bildirirlr. 42% 49% 9% 38% 50% 13% 23
Hüquq s stem çt n vz yytdn çıxış yolu tpmlıdır Beynlxlq tcrüby ssn, hüquqi dqiqliyin zlığı v ziddiyytli mhkm sistemi, o cümldn korrupsiynın mövcudluğu ölky xrici investisiynın qoyulmsın hmiyytli drcd mne tördir. Bunu nzr lrq, Aİ şirktlrinin fikrinc, hüquqi çrçiv hl d hll olunmlı n önmli msllrdndir. Sorğud iştirk edn şirktlrin 41%-i ölkd qnunun liliyindn mmnun olmdıqlrını bildirib. Dövlt stınlmlrınd şffflıql bğlı müyyn irlilyişin olduğu qeyd oluns d, şirktlrin 47%-i bu göstricidn mmnun deyil v tender prosedurlrı v meyrlrının yxşılşdırılmsı üçün lv tdbirlrin hyt keçirilmsin ehtiycın olduğunu bildirir. Bundn lv, sorğunun nticlri göstrir ki, dövlt stınlmlrınd şffflığın çtışmzlığı iri şirktlr nisbtn kiçik şirktlr dh çox mnfi tsir göstrir. Hüquqi qeyri-dqiqlik is bütün şirktlr ciddi thlük yrdır. Bu sbbdn, dltli hüquqi çrçivnin yrdılmmsı v onun hesbtlılığının v şffflığının tmin edilmmsi hökumtin iqtisdiyytı şxlndirm v inkişf plnlrını thlük ltınd qoy bilr. Şkil 11.3: İqtisdi siyst göstricilrinin qiymtlndirilmsi Qeyri-qntbxş Ort Qntbxş 2018 2018 Hüquqi dqiqlik 41% 46% 47% Dövlt stınlmsı 47% 52% 67% 38% 43% 39% 34% 35% 21% 11% 14% 18% 13% 23% 11% Neft v qz sektorundn Bş İcrçı Direktor Şirkt çtinliklrl v mübhislrl qrşılşdıqd Hsiltın Py Bölgüsü Szişlri olduqc güclü vsitlrdir. Neft v qz sektorund fliyyt göstrn şirktlr üçün yrdıln hüquqi çrçiv digr sektorlrl müqyisd hmiyytli drcd dh lverişlidir. 2018 Korrupsiy il mübriz 47% 50% 53% İctimi fondlr çıxış 2018 47% 53% 49% 34% 32% 35% 37% 38% 41% 20% 18% 12% 17% 9% 10% Peşkr fliyytlr sektorundn İdredici Prtnyor Qnunun liliyi, xüsusil yerli mhkmlrin şffflığı v peşkrlığı shsind vziyytin yxşılşdırılmsın ehtiyc vr. Aİ şirktlrinin ryin ssn, hüquqi qeyri-dqiqlik korrupsiydn qynqln bilr. Korrupsiy, elc d ictimi fondlr çıxış Aİ şirktlri üçün lv xrclr sbb olur. Hr iki göstricid -ci ill müqyisd z irlilyiş qeyd lıns d, iştirkçılrın 47%-i bu il hr iki fktoru qeyri-qntbxş hesb edir. Şkil 12: Aİ şirktlrin tsir edn iqtisdi fktorlrın qiymtlndirilmsi, -2018 Bzrın qeyri-müyyn istiqmtd inkişfı Bürokrtiy 2018 58% 52% 74% 70% Aİ şirktlrinin cri iqtisdi vziyyt v biznes göstricilri il bğlı fikirlri bu il şirktlrin dh çox mnfi tsir göstrn lverişsiz şrtlrin reytinqind d öz ksini tpıb. -ci ild sbitlşn vlyut mznnsi fonund bu il şirktlr xrici vlyut ld etm imknı v vlyut mznnsinin dyişknliyi brd dh z nrhtdırlr. Qeyd etmk lzımdır ki, bu ilki sorğu iştirkçılrının 44%-i gömrük nzrtinin şirktlrin böyük tsir göstrdiyini bildirib. Bu, -ci ildki göstricidn (18%) hmiyytli drcd yükskdir. Tccüblü deyil ki, bzrın qeyrimüyyn istiqmtd inkişfı, bürokrtiy v inflysiydn sonr ixtisslı kdrlrın çtışmzlığı Avrop şirktlrin n mnfi tsir göstrn fktor kimi qeyd edilib. İnflysiy İxtisslı kdrlrın çtışmzlığı Vlyut mznnsinin dyişknliyi Korrupsiy Gömrük nzrti Vergi qydlrı Mliyy ld etm imknı Xrici vlyut ld etm imknı İnfrstruktur çtışmzlığı 19% 32% 27% 25% 31% 25% 52% 48% 50% 48% 48% 39% 44% 44% 43% 71% 24
Fs l 4 Azrbycn İnvest s y Mknı k m İqtisdiyytın şxlndirilmsi üzr dövlt siysti il ynşı, ölky xrici investisiynın clb olunmsı hökumtin glck illrd n ss hdflrindn biridir. Xrici investisiylrın nnvi olrq prıcı rol oynyn neft v qz snyesindn qeyri-neft sektorun istiqmtlndirilmsi mqsdil Azrbycn hl-hzırd yeni ticrt mrşrutlrı v nqliyyt dhlizlri, elc d irimiqyslı infrstruktur lyihlri üzrind işlyir. Bununl lqdr olrq, Əlt zd ticrt zonsının yrdılmsının v beynlxlq dniz ticrt limnının tikintisinin, o cümldn Bkı-Tbilisi-Qrs dmir yolunun iş düşmsinin ölky birbş xrici investisiynın clb edilmsin lv tkn vercyi gözlnilir. Nqliyyt sektorundn Bş İcrçı Direktor Azrbycn trnzit ölk olmğı hdflyir v bu, dh çox infrstruktur lyihlrin tkn verck. İnnırıq ki, lverişli nqliyyt mrşrutlrı xrici investisiylrın clb edilmsi üçün önmlidir. Azrbycnın Mrkzi Bnkının mlumtın ssn, -ci ild Azrbycn ümumilikd 5,7 milyrd dollr dyrind xrici investisiy qoyulub v bu investisiylrın 86%-i neft v qz sektorunun pyın düşüb. Son 10 il rzind Aİ ölklri Azrbycn iqtisdiytın 21 milyrd dollr investisiy qoyub v bu, ümumi investisiynın 24%-ni tşkil edir. Bundn lv, Azrbycnın ticrt dövriyysinin 35,5%-i Aİ ölklrinin pyın düşür. Hökumtin hzırkı hdfi ölky 15 milyrd dollr investisiynın clb edilmsi v Azrbycnd investisiy mühitinin yxşılşdırılmsın v xrici şirktlrin etimdının qznılmsın yönlmiş islhtlrın dvm etdirilmsidir. * Aİ il Azrbycn rsındkı ticrt sttistiksı hqqınd dh trflı mlumt üçün Əlv C-y bxın
ı n x Azrbycn yen dn nvest s y qoyrdınızmı? Düny Bnkı Qrupunun 2018-ci il üzr Doing Business hesbtınd Azrbycn shmdrlrın hüquqlrının v onlrın mühüm korportiv qrrlrının verilmsind rolunun rtırılmsı, shiblik v nzrt strukturlrının ydınlşdırılmsı v korportiv şffflığın genişlndirilmsi vsitsil kiçik investorlrın mrqlrının qorunmsını güclndirib. Bundn lv, Prezidentin 2018-ci il ynvr trixli frmnın uyğun olrq, Xrici investorlrın hüquqlrının qorunmsı hqqınd yeni Qnunun hzırlnmsı il xrici şirktlr üçün lverişli investisiy mühitinin yrdılmsı üzr hyt keçiriln işlr dvm edir. Xeyr 10% 24% 66% Bli Bu ilki inkişf perspektivlrin dir nikbinliyin ydın olduğu bir mqmd, investisiy qrrlrı bxımındn dh çox Aİ şirktinin Azrbycn yenidn srmy ytırcğı mlum olur. Dh dqiq desk, bu ilki sorğud iştirk edn Aİ şirktlrinin 66%-i Azrbycn yenidn investisiy qoy bilcklrini v ylnız 10%-i srmylrini yenidn nzrdn keçircyini bildirib. Sektorlr üzr frqlndirm prdıqd, -ci ild olduğu kimi, Neft v Qz snyesind fliyyt göstrn şirktlrin (Nqliyyt sektorundn sonr) qeyri-neft sektorunu tmsil edn şirktlrl müqyisd investisiy qrrlrınd dh qti olduğu şkrlnır. Əslind bu, ölkd neft v qz fliyytlri üçün dh lverişli investisiy şrtlrinin v hmiyytli vergi güzştlrinin olmsını ks etdirir. Tccüblü deyildir ki, sorğud iştirk edn Avrop şirktlrinin inkişf dinmiksı onlrın ümumi nikbin perspektivlrin uyğun olrq dyişir. Bel ki, bu il Aİ şirktlrinin 53%-i növbti bir-iki il rzind ölkdki biznes fliyytlrini genişlndirmyi plnlşdırır. Bu, ötn ilki göstricidn nzrçrpcq drcd (33%) yükskdir. Bundn lv, Azrbycnı yenidn investisiy mknı kimi seçcklrini bildirn şirktlrin 63%-i hmçinin bizneslrini genişlndirmk niyytinddir. 36% 4% 4% 53% Hmçinin, sorğu nticlrinin tfrrütlı thlili göstrir ki, Aİ şirktlri investisiy qrrlrını yenidn nzrdn keçirrkn lverişli biznes şriti ss rol oynyır: biznes göstricilrin inm sviyysi n qdr yüksk ols, investisiylrı yenidn nzrdn keçirm istyi bir o qdr z olr. Böyük hcml v uzunmüddtl xr c nvest s ylr dh lver şl b znes müh t tlb ed r Aİ şirktlrinin investisiy mknı kimi Azrbycn brd fikirlrin dir tfrrütlı mlumt ld etmk mqsdil bu ilki sorğuy yeni sul lv etdik. Sorğu iştirkçılrınd şirktlrini Azrbycn srmy qoymğ / Azrbycnd biznes fliyyti il mşğul olmğ tşviq edn millr il bğlı sul tqdim olundu. Sorğunun nticlrin ssn, Azrbycn investisiy qoyuluşunu tşviq edn ss fktor dxili bzr sn çıxışın olmsıdır (33%). Azrbycnı Aİ şirktlri üçün clbedici investisiy mknı edn spektlrdn biri oln strteji trfdşlıqlr v müttfiqliklr ölknin ikinci n önmli üstünlüyü kimi qeyd olunur (28%). Texnologiydn istifd imknlrı v ixrc bzrlrın çıxış, elc d vergi tşviqlri kimi digr göstricilr sorğu iştirkçılrı trfindn o qdr d clbedici hesb edilmir. İnvestisiy qoyuluşunu tşviq edn 5 ss mil D x li i bzrlr 33% h e i i b T ç ı x ış i j e t r St tiytlrdn istifd trfdşlıq/mütt 28% 7% 5% i m k n r x İ c f i q l ik iy og l o e T v bzrlrın y ç ıx ı ş bilikdn 9% i s tif d im k n l r ı 26
İnkişf etmkd oln bir çox iqtisdiyytlrın yolu il gedn Azrbycn xüsusil dövlt müssislrinin özllşdirilmsi v snye prklrının v xüsusi iqtisdi zonlrın yrdılmsı vsitsil ölky birbş xrici investisiylrı clb etmy çlışır. Aİ şirktlrinin ryin ssn, xrici şirktlri ölky investisiy qoymğ hvslndirmk üçün özllşdirm şrtlri (ms., mülkiyyt hüquqlrı, investisiy üçün yrıln tsistlr) dh lverişli v clbedici olmlıdır. Elc d, snye zonlrın qoyuln investisiylr srt seçim meyrlrı il mhdudlşdırılmmlıdır. Müshiblr v bğlı qrup müzkirlri Hökumt investorlrın regiond inkişf etmkd oln digr ölklri deyil, mhz Azrbycnı seçmlri üçün dh rqbtdvmlı biznes mühiti yrtmlı v clbedici stimullr tklif etmlidir. Bundn lv, tcrüb göstrir ki, ylnız bel stimullrın mövcudluğu kiyft deyildir v vergi v gömrük sistemlrind hl d mövcud oln çtinliklrin rdn qldırılmsı, hüquq tsistlrının şffflığının tmin edilmsi v bürokrtik müdxillrin minimum endirilmsi üçün lv struktur islhtlrının prılmsı vcibdir. Aİ şirktlrinin fikrinc, bütün bu tdbirlr, o cümldn ixtisslı kdrlrın mövcudluğu v yxşı inkişf etdirilmiş infrstruktur 2018-ci ild xrici şirktlrin investisiy etimdını yüksldck v tdricn iqtisdi rtım üçün yeni hrktverici qüvv olcq. 27
N t c Tdricn brp oln v sbitlşn iqtisdiyytın fonund Aİ şirktlri bu il ydın şkild dh nikbin bxış mlikdirlr. Onlr ötn iki ill müqyisd milli iqtisdiyytı bu il dh müsbt qiymtlndirirlr. Bununl bel, bu qiymtlndirm hl d qntbxş sviyydn şğıdır. Qeyd olunmlıdır ki, ölknin mliyy sektorunun sbitliyinin tmin edilmsi üçün görüln tdbirlr bxmyrq, struktur problemlri v çtışmzlıqlr hl d qlmqddır. Digr trfdn, tikinti iczlrinin verilmsi prosedurlrının sdlşdirilmsi il ynşı, infrstruktur xrclrinin tdricn rtmsı 2015-ci ildn etibrn tzyiq ltınd oln tikinti sektorun yenidn etimd yrdır. Bu ilki sorğunun nticlrin v seçilmiş Aİ şirktlri il keçirilmiş müshiblr v bğlı qrup müzkirlrin ssn, vergi v gömrük sistemind, elc d qnunun liliyi v thsil sektorund yeni v dvmlı islhtlr ehtiyc vrdır. Aİ şirktlri, ötn ilki sorğud Azrbycnd biznesin qurulmsı v genişlndirilmsind ss ngl kimi qeyd olunn vergi sisteminin bu yxınlrd qurumun rhbrliyinin dyişdirilmsindn v Vergi Mcllsin ediln düzlişlrdn sonr xeyli yxşılşcğın dir nikbindirlr. Gömrük sistemin gldikd is elektron gömrük bynnmsinin ttbiqindn sonr ötn ilki sorğud müşhid olunn nikbinlik bu il islhtlrın dvm etdirilmmsi sbbindn zlır. Aİ şirktlri islhtlrın hyt keçirilmsinin sürtlndirilmsinin, gömrük idrçiliyinin yxşılşdırılmsının, elektron sistem keçidin sürtlndirilmsinin v gömrük rsmilrinin tlim v peşkr inkişfının rtırılmsının önmini vurğulyır. Gömrük rüsumlrının KOS müssislrin hddindn rtıq yük olmmsının tmintın d ehtiyc vr, çünki KOS-lr ölknin iqtisdiyytının şxlndirilmsi plnlrının ssını tşkil edir. Hüquq sistemind islhtlrın prılmsı, mhkm qrrlrının icrsı prosesinin müsirlşdirilmsi v mhkm sistemind şffflığın tmin edilmsi ölkd shibkrlıq fliyytinin inkişfını dstklmk üçün hyt keçirilmli ss tdbirlr hesb olunur. Aİ şirktlrinin qeyd etmkd dvm etdiyi digr bir msl ixtisslı kdrlrın çtışmzlığının li thsil v peş tlimin investisiy qoymq v islhtlr prmql hll edilmsinin v bu shlrin şirktlrin tlblrin dh d uyğunlşdırılmsının önmidir. Bu istiqmtd tıln ilk ddımlr bu ilki sorğud yüksk qiymtlndirilib; bel ki, li v peş thsili sistemlrindn mmnunluq sviyysi rtıb, lkin nzrçrpn nticlrin ld edilmsi üçün uzunmüddtli islhtlrın prılmsı zruridir. Ümumilikd, bu ilki sorğu ydın şkild göstrir ki, iqtisdiyytın stbillşdirilmsi v biznes mühitinin yxşılşdırılmsı üçün bir sır önmli ddımlrın tılmsın bxmyrq, hl d görülmli oln işlr çoxdur. Sorğud iştirk edn Aİ şirktlri dövlt v özl sektor rsındkı diloqun inkişf etdirilmsind v biznes mühitind hl d mövcud oln çtinliklrin rdn qldırılmsı üçün siysti formlşdırnlrl fliyytin drinlşdirilmsind (n ssı vergi, gömrük, hüquq v thsil sistemlrind islhtlrın keçirilmsin yrdımın göstrilmsi v xüsusil KOS müssislrinin inkişf ed bilcyi mühitin güclndirilmsi vsitsil) Aİ dstyin ehtiyc duyur. 28
lv A: Metodolog y Ardıcıl olrq üçüncü ildir ki, Almn-Azrbycn Xrici Ticrt Pltsı (AHK Azrbycn), Avrop İttifqının Azrbycndkı Nümyndliyinin dstyi il Azrbycnın Aİ Biznes Mühiti Sorğusunu hyt keçirdi. Sorğunun nticlrin sslnn bu hesbt Azrbycnd fliyyt göstrn Aİ şirktlrinin nöqteyi-nzrin sslnn cri iqtisdi vziyyt v biznes mühitini tsvir edir. Sorğu 3 bölmni ht edn 20 suldn ibrtdir: Ÿ Azrbycnd iqtisdi vziyyt v perspektivlr Ÿ Azrbycnd iqtisdi vziyytin v biznes mühitinin şirktlr v onlrın investisiy qrrlrın tsiri Ÿ Şirkt hqqınd sullr Müvfiq zmn rzind mlumtlrın müqyisli şkild göstrilmsini tmin etmk mqsdil vvlki biznes mühiti sorğulrının strukturu dyişdirilmmişdir. Bu il sorğuy üç yeni sul (bir suld brnching/skip logic xüsusiyyti olmql) lv olunmuşdur. Yeni tqdim olunn sullrd ss diqqt Aİ şirktlrinin yerli tchiztçılrl mkdşlıq zmnı qrşılşdıqlrı problemlrin müyynlşdirilmsin, Aİ şirktlrini Azrbycn srmy qoymğ v y Azrbycnd biznes fliyyti il mşğul olmğ tşviq edn millrin thlil edilmsin, elc d idxlın şirkt mhsullrındkı pyının tyin olunmsın yönldilmişdir. Sorğu QuestionPro online sorğu pltformsı vsitsil 27 Aİ ölksini tmsil edn txminn 400- yxın Aİ şirkti rsınd keçirilmişdir. 9 fevrl - 16 mrt 2018-ci il trixlri rzind, 149 tm cvb ld olunmuşdur. Eyni şxslrdn / şirktlrdn lınn cvblrın çıxrılmsındn v mlumtlrın yoxlnılmsındn sonr, Aİ şirktlrinin ölkdki biznes mühiti il bğlı fikirlrini thlil etmk mqsdil tsviri v sttistik bxımdn hmiyytli 131 etibrlı v tm cvb seçilmişdir. Toplnılmış cvblr mxfilik qydlrın ciddi riyt edilmkl nzrdn keçirilmiş v nonim qydd thlil olunmuşdur. Bundn bşq, müxtlif sektorlrı v Aİ ölklrini tmsil edn 17 Aİ şirkti il üzbüz müshiblr prılmışdır. Hmçinin, bğlı qrup görüşlrind iştirk edn seçilmiş Aİ şirktlrindn oln nümyndlrin fikirlri bu hesbtd ld olunn mlumtlrın qiymtlndirilmsin öz töhfsini vermişdir. Onlrın müvfiq msllr dir fikirlri v şrhlri hesbt boyunc nonim şkild tqdim olunmuşdur. Əvvlki illrd olduğu kimi, sorğunun ss nticlrini izh etmk üçün hesbtd Düny Bnkı, Asiy İnkişf Bnkı v Beynlxlq Vlyut Fondu kimi beynlxlq mliyy qurumlrı il ynşı, Azrbycn Respubliksının Dövlt Sttistik Komitsi, Azrbycnın Mrkzi Bnkı v Azrbycn Respubliksı Dövlt Gömrük Komitsinin sttistik mlumtlrındn istifd olunmuşdur. Bununl ynşı, Aİ şirktlrinin iqtisdi inkişf v ölknin biznes göstricilri hqqınd oln fikirlrind özünü göstrn illik dyişikliklrin dqiq thlilinin prılmsı mqsdil bu ilki (2018) sorğunun nticlri vvlki illrd ( v ) prıln sorğulrl müqyis edilmişdir. Ümumi ort dyrlr v y ort qiymtlr ddi ortdn istifd etmkl hesblnmışdır. Bundn lv, mlumtlr rsınd lqni müyynlşdirmk mqsdil mümkün oln hllrd müvfiq göstricilr rsınd çrpz thlillr prılmışdır. 29
lv B: Sorğunun t f rrütlı n t c l r Sul 1. Azrbycnd hzırkı vziyyti nec qiymtlndirirsiniz? Ölk iqtisdiyytı Sizin sektorunuz Sizin şirktiniz Çox pis Pis Qntbxş Yxşı Çox yxşı Cvb seçimlri Çox pis Pis Qntbxş Yxşı Çox yxşı Ort qiymt Cvblrın syı Ölk iqtisdiyytı 9 37 67 16 2 2,73 131 Sizin sektorunuz 7 36 60 23 5 2,87 131 Sizin şirktiniz 5 16 61 41 8 3,24 131 Yekun 131 Sul 2. Ötn il il müqyisd 2018-ci il rzind Azrbycndkı imknlrı nec dyrlndirirsiniz? Ölk iqtisdiyytı Sizin sektorunuz Sizin şirktiniz Çox pis Pis Qntbxş Yxşı Çox yxşı Cvb seçimlri Ölk iqtisdiyytı Sizin sektorunuz Sizin şirktiniz Yekun Çox pis Pis Qntbxş Yxşı Çox yxşı Ort qiymt Cvblrın syı 2 13 51 60 5 3,40 131 2 14 47 60 8 3,44 131 0 13 46 56 16 3,57 131 131 30
Sul 3. Ötn il il müqyisd 2018-ci il rzind şirktinizin fliyyt göstricilrini nec qiymtlndirirsiniz? Glirlr Kpitl xrclri Xrclr İşçilrin syı İxrc İdxl Xeyli zlcq Nisbtn zlcq Sbit qlcq Nisbtn rtcq Xeyli rtcq Cvb seçimlri Glirlr Kpitl xrclri Xrclr İşçilrin syı İxrc İdxl Yekun Xeyli zlcq Nisbtn zlcq Sbit qlcq Nisbtn rtcq Xeyli rtcq Şmil edilmir Ort qiymt Cvblrın syı 3 20 35 49 14 10 3,42 131 4 14 51 39 8 15 3,28 131 3 22 46 44 9 7 3,27 131 3 12 61 41 5 9 3,27 131 1 2 38 21 1 68 3,30 131 2 6 37 35 8 43 3,47 131 131 Sul 3.1 Şirktinizin mhsullrının neç fizi idxl olunur? <1 % 14% 1-9 % 13% 10-49 % 15% 50-89 % 24% 90-100 % 35% Cvb seçimlri <1 % 14% 12 1-9 % 13% 11 10-49 % 15% 13 50-89 % 24% 21 90-100 % 35% 31 Yekun Cvb fizi 100% Cvblrın syı 88 31
Sul 4. Şirktiniz/sektorunuz üçün yerli biznes mühitinin şğıdkı göstricilrini nec dyrlndirirsiniz? Siysi v sosil sbitlik İşçilrin ixtiss v bcrıqlrı İşçilrin mhsuldrlığı İnfrstruktur Əmyin dyri Yeni texnologiydn istifd imknlrı İmmiqrsiy siystinin uyğunluğu Əmk Mcllsi qnununun uyğunluğu İxtisslı kdrlrın mövcudluğu Dövlt idrçiliyi Thsilin keyfiyyti Yerli tchiztçılrın keyfiyyti v mövcudluğu Tdqiqt v İnkişf üçün mövcud şrit Peş thsilinin keyfiyyti Ödm intizmı Mliyy ld etm imknı Vergi yükü İqtisdi siystin proqnozlşdırılmsı Vergi siysti v vergi orqnlrı Hüquqi dqiqlik Gömrük proseduru v qydlrı Gömrük triflri Korrupsiy il mübriz tdbirlri İctimi fondlr çıxış Dövlt stınlmsının şffflığı Olduqc qeyri-qntbxş Qeyri-qntbxş Ort Qntbxş Olduqc qntbxş Cvb seçimlri Olduqc qeyri-qntbxş Qeyri-qntbxş Ort Qntbxş Olduqc qntbxş Ort qiymt Cvblrın syı Siysi v sosil sbitlik İşçilrin ixtiss v bcrıqlrı İşçilrin mhsuldrlığı İnfrstruktur Əmyin dyri Yeni texnologiydn istifd imknlrı İmmiqrsiy siystinin uyğunluğu Əmk Mcllsi qnununun uyğunluğu İxtisslı kdrlrın mövcudluğu Dövlt idrçiliyi Azrbycnd thsilin keyfiyyti Yerli tchiztçılrın keyfiyyti v mövcudluğu Tdqiqt v İnkişf üçün mövcud şrit Peş thsilinin keyfiyyti Ödm intizmı Mliyy ld etm imknı Vergi yükü İqtisdi siystin proqnozlşdırılmsı Vergi siysti v vergi orqnlrı Hüquqi dqiqlik Gömrük proseduru v qydlrı Gömrük triflri Korrupsiy il mübriz tdbirlri İctimi fondlr çıxış Dövlt stınlmsının şffflığı 7 9 48 46 21 3,50 131 3 22 44 49 13 3,36 131 2 15 56 51 7 3,35 131 3 16 63 41 8 3,27 131 4 21 57 42 7 3,21 131 7 22 59 35 8 3,11 131 9 25 49 43 5 3,08 131 11 27 50 36 7 3,01 131 6 42 43 31 9 2,96 131 13 29 54 28 7 2,90 131 10 43 40 30 8 2,87 131 7 45 49 27 3 2,80 131 12 40 46 30 3 2,79 131 12 42 46 25 6 2,78 131 16 40 39 31 5 2,76 131 13 39 53 19 7 2,76 131 16 35 53 23 4 2,73 131 17 36 50 23 5 2,72 131 23 26 58 19 5 2,67 131 23 31 50 22 5 2,66 131 22 39 41 22 7 2,64 131 21 34 53 17 6 2,64 131 24 37 44 20 6 2,60 131 22 39 48 15 7 2,59 131 26 36 45 20 4 2,54 131 Sul 5. Şirktinizi yerli tchiztçılrl mkdşlıq etmkdn çkindirn ss millr nlrdir? [Uyğun gln mksimum 3 vrintı seçin] Etibr etdiyimiz mhsullrın yerli istehslının olmmsı Yerli tchiztçılrın keyfiyyt stndrtlrın cvb vermmsi Yerli tchiztçılrın müvfiq bcrıq v imknlr mlik olmmsı Yerli tchiztçılrın qeyri-peşkrlığı Yerli tchiztçılrın etibrsızlığı Yerli tchiztçılrın etik stndrtlr cvb vermmsi Yerli tchiztçılrın intellektul mülkiyyt hüquqlrın hörmt etmmsi Yerli tchiztçılrın ekoloji stndrtlr cvb vermmsi Digr 2% 5% 6% 7% 11% 11% 16% 19% 22% 32
Cvb seçimlri Cvb fizi Cvblrın syı Etibr etdiyimiz mhsullrın yerli istehslının olmmsı 22% 66 Yerli tchiztçılrın keyfiyyt stndrtlrın cvb vermmsi 19% 57 Yerli tchiztçılrın müvfiq bcrıq v imknlr mlik olmmsı 16% 50 Yerli tchiztçılrın qeyri-peşkrlığı 11% 35 Yerli tchiztçılrın etibrsızlığı 11% 35 Yerli tchiztçılrın etik stndrtlr cvb vermmsi 7% 22 Yerli tchiztçılrın intellektul mülkiyyt hüquqlrın hörmt etmmsi 6% 18 Yerli tchiztçılrın ekoloji stndrtlr cvb vermmsi 5% 15 Digr 2% 6 Yekun 100% 304 Sul 6. Aşğıdkı millrdn hnsı şirktiniz/sektorunuz dh çox tsir göstrir? Bzrın qeyri-müyyn istiqmtd inkişfı Bürokrtiy İnflysiy İxtisslı kdrlrın çtışmzlığı Vlyut mznnsinin dyişknliyi Korrupsiy Gömrük nzrti Vergi qydlrı Mliyy ld etm imknı Xrici vlyut ld etm imknı İnfrstruktur çtışmzlığı 68% 75% 75% 48% 50% 52% 52% 56% 56% 42% 26% Ən z tsir edn Ən çox tsir edn 25% 25% 32% 52% 50% 48% 48% 44% 44% 58% 74% Cvb seçimlri Bzrın qeyri-müyyn istiqmtd inkişfı Bürokrtiy İnflysiy İxtisslı kdrlrın çtışmzlığı Vlyut mznnsinin dyişknliyi Korrupsiy Gömrük nzrti Vergi qydlrı Mliyy ld etm imknı Xrici vlyut ld etm imknı İnfrstruktur çtışmzlığı 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 4 4 9 5 5 7 22 19 19 15 22 25,95% 74,05% 4 10 7 8 11 15 13 13 15 12 23 41,98% 58,02% 6 3 8 16 17 13 15 14 12 14 13 48,09% 51,91% 11 11 9 12 13 10 16 17 12 14 6 50,38% 49,62% 4 13 7 14 12 18 8 8 18 14 15 51,91% 48,09% 19 15 8 10 9 7 10 8 8 18 19 51,91% 48,09% 14 11 13 16 9 10 13 13 11 11 10 55,73% 44,27% 5 10 14 16 11 18 8 14 11 15 9 56,49% 43,51% 16 24 12 14 9 14 10 8 8 8 8 67,94% 32,06% 30 17 20 8 18 5 10 7 8 6 2 74,81% 25,19% 18 13 24 12 17 14 6 10 9 4 4 74,81% 25,19% Cvb fizi Cvblrın syı 100% 131 100% 131 100% 131 100% 131 100% 131 100% 131 100% 131 100% 131 100% 131 100% 131 100% 131 33
Sul 7. -ci ild Azrbycnd mliyy sektorundkı zifliklrin rdn qldırılmsı v iqtisdi rtımın t min edilmsi üçün bir sır islhtlr hyt keçirilmişdir. Aşğıdkı dövlt islhtlrının Azrbycnd biznes v investisiy mühitini inkişf etdirmkd n drcd effektiv olduğunu düşünürsünüz? ASAN e-viz portlının fliyyti Shibkrlıq fliyyti il lqdr yoxlmlrın dyndırılmsı Gömrük sisteminin sdlşdirilmsi Qid Thlüksizliyi Agentliyinin yrdılmsı Kredit Zmnt Fondunun yrdılmsı KOS Agentliyinin yrdılmsı Snye v yüksk texnologiylr prklrınd vergi tşviqlri İxrcın diversifiksiysı üçün institusionl dstk Apelysiy Şursının qbul etdiyi qrrlr v hyt keçirdiyi tdbirlr Vergi sisteminin sdlşdirilmsi PTT üzr işgötürnlrl effektiv trfdşlığın yrdılmsı MBNP-nin siystlri v tdbirlri Çox zif Zif Ort Yxşı Çox yxşı Cvb seçimlri Çox zif Zif Ort Yxşı Çox yxşı Ort qiymt Cvblrın syı ASAN e-viz portlının fliyyti 0 2 21 49 59 4,26 131 Shibkrlıq fliyyti il lqdr yoxlmlrın dyndırılmsının 2021-ci il qdr uzdılmsı Gömrük sisteminin sdlşdirilmsi Qid Thlüksizliyi Agentliyinin yrdılmsı 5 13 41 35 37 3,66 131 8 11 47 52 13 3,39 131 6 15 58 38 14 3,30 131 Kredit Zmnt Fondunun yrdılmsı 2 20 67 29 13 3,24 131 KOS Agentliyinin yrdılmsı 2 18 69 33 9 3,22 131 Snye v yüksk texnologiylr prklrınd vergi tşviqlri İxrcın diversifiksiysı üçün institusionl dstk (ms., "Bir Pncr" İxrc Dstk Mrkzi, Azexport portlı) Azrbycn Respubliksının Prezidenti ynınd Apelysiy Şursının qbul etdiyi qrrlr v hyt keçirdiyi tdbirlr 6 20 61 28 16 3,21 131 3 21 68 32 7 3,15 131 4 21 68 29 9 3,14 131 Vergi sisteminin sdlşdirilmsi 14 24 50 33 10 3,01 131 PTT üzr Strteji Yol Xritsind tsvir olunduğu kimi işgötürnlrl effektiv trfdşlığın yrdılmsı Mliyy sektorunun sbitlşdirilmsi istiqmtind Mliyy Bzrlrın Nzrt Pltsının siystlri v tdbirlri 9 23 72 22 5 2,93 131 10 31 55 31 4 2,91 131 Yekun 131 Sul 8. Aşğıdkı islhtlrdn hnsının Azrbycnd biznes v investisiy mühitini dh d inkişf etdirmkd n böyük hmiyyt mlik olduğunu düşünürsünüz? [Uyğun gln mksimum 3 vrintı seçin] Vergi sistemind şffflığın dh d rtırılmsı Gömrük sistemind şffflığın dh d rtırılmsı Hüquqi sistemd şffflığın tmin edilmsi Akdemik v peş thsili sistemi Elektron idretmnin tşviq edilmsi Yşyış v iş iczsinin lınm prosedurlrının snlşdırılmsı Mliyy sektorunun şffflığının v sbitliyinin güclndirilmsi Dövlt stınlmlrınd şffflığın tmin edilmsi Azrbycnın ÜTT-y üzvlük prosesinin bş çtdırılmsı Digr 3% 7% 7% 9% 12% 12% 11% 17% 20% 34
Cvb seçimlri Vergi sistemind şffflığın dh d rtırılmsı Gömrük sistemind şffflığın dh d rtırılmsı Hüquqi sistemd şffflığın tmin edilmsi (xüsusil d müqvilnin icrsı v iqtisdi mübhislrin hlli il bğlı) Ölkdki kdemik v peş thsili sisteminin şirktlrin tlblrin uyğun glmsini tmin etmk Xırd korrupsiy hllrının minimum endirilmsi v bürokrtiynın zldılmsı mqsdil elektron idretmnin tşviq edilmsi Xrici shibkrlr v investorlr üçün yşyış v iş iczsinin lınm prosedurlrının snlşdırılmsı Mliyy sektorunun şffflığının v sbitliyinin güclndirilmsi Dövlt stınlmlrınd şffflığın tmin edilmsi Azrbycnın ÜTT-y üzvlük prosesinin bş çtdırılmsı Digr Yekun Cvb fizi 20% 17% 12% 12% 11% 9% 7% 7% 3% 0,27% 100% Cvblrın syı 74 65 46 45 41 34 27 26 13 1 372 Q9. Şirktinizi Azrbycn srmy qoymğ/azrbycnd biznes fliyyti il mşğul olmğ tşviq edn millr nlrdir? [Uyğun gln mksimum 2 vrintı seçin] Dxili bzrlr çıxış Strteji trfdşlıq/müttfiqlik Texnologiy v y bilikdn istifd imknlrı Tbii ehtiytlrdn istifd imknı İxrc bzrlrın çıxış Aşğı istehsl xrclri İnvestisiynın tşviqi Digr Tchizt znciri riskinin diversifiksiysı Yrımfbriktlr v tchiztçılr çıxış 7% 5% 4% 4% 4% 3% 2% 9% 28% 33% Cvb seçimlri Dxili bzrlr çıxış Strteji trfdşlıq/müttfiqlik Texnologiy v y bilikdn istifd imknlrı Tbii ehtiytlrdn istifd imknı İxrc bzrlrın çıxış Aşğı istehsl xrclri İnvestisiynın tşviqi (msln, vergi tşviqlri) Digr Tchizt znciri riskinin diversifiksiysı Yrımfbriktlr v tchiztçılr çıxış Yekun Cvb fizi 33% 28% 9% 7% 5% 4% 4% 4% 3% 2% 100% Cvblrın syı 76 64 21 15 12 10 10 8 7 5 228 Sul 10. Azrbycnı yenidn investisiy mknınız olrq seçrdinizmi? Əmin deyilm 24% Cvb seçimlri Cvb fizi Cvblrın syı Bli 66% 87 Xeyr 10% Bli 66% Xeyr Əmin deyilm Yekun 10% 24% 100% 13 31 131 35
Sul 11. Növbti bir-iki il rzind Azrbycnd şirktinizin hnsı istiqmtd inkişf edcyini düşünürsünüz? 4% 4% 36% 53% Böyüyck Sbit qlcq Kiçilck Bğlncq İstehsl Azrbycnd tşkil oluncq Üçüncü bir ölky köçck Cvb seçimlri Böyüyck Sbit qlcq Kiçilck Bğlncq İstehsl Azrbycnd tşkil oluncq Üçüncü bir ölky köçck Cvb fizi 53% Cvblrın syı 73 36% 50 4% 6 4% 5 2% 3 1% 1 Yekun 100% 138 Sul 11.1 Şirktinizi digr bir ölky köçürmyi plnlşdırdığınız hld, hnsı ölkni seçrdiniz? Cvb seçimlri Cvblrın syı Mlt 1 Sul 12. Şirktinizin ss fliyyt shsini seçin. 5% 6% 5% 8% 5% 5% 14% 13% 6% 8% 17% Yşyış v Qid xidmtlrinin göstrilmsi İnzibti v Dstk Xidmtlrinin göstrilmsi Knd tsrrüftı, Meş tsrrüftı v Blıqçılıq İncsnt, Əylnc v İstirht Tikinti Thsil Elektrik enerjisi, Qz, Buxr v Kondisiylşdırılmış hv il Tchizt Mliyy v Sığort Shiyy v Sosil İş İnformsiy v Kommuniksiy İstehsl Dğ-Mdn, Neft v Qz Peşkr, Elmi v Texniki fliyytlr Dövlt İdretmsi v Müdfi; İcbri Sosil Tmint Nqliyyt v Anbr tsrrüftı Su Tchiztı; Knlizsiy, Tullntılrın idr edilmsi v emlı Topdn v Prknd Ticrt Cvb seçimlri Cvb fizi Cvblrın syı Yşyış v Qid xidmtlrinin göstrilmsi 2% 3 İnzibti v Dstk Xidmtlrinin göstrilmsi 5% 6 Knd tsrrüftı, Meş tsrrüftı v Blıqçılıq 2% 3 İncsnt, Əylnc v İstirht 0% 0 Tikinti 8% 10 Thsil 1% 1 Elektrik enerjisi, Qz, Buxr v Kondisiylşdırılmış hv il Tchizt 5% 6 Mliyy v Sığort 6% 8 Shiyy v Sosil İş 5% 6 İnformsiy v Kommuniksiy 5% 7 İstehsl 3% 4 Dğ-Mdn, Neft v Qz 14% 18 Peşkr, Elmi v Texniki fliyytlr 17% 22 Dövlt İdretmsi v Müdfi; İcbri Sosil Tmint 1% 1 Nqliyyt v Anbr tsrrüftı 8% 11 Su Tchiztı; Knlizsiy, Tullntılrın idr edilmsi v emlı 6% 8 Topdn v Prknd Ticrt 13% 17 Yekun 100% 131 36
Sul 13. Şirktdki vzifnizi qeyd edin. 5% Cvb seçimlri Cvb fizi Cvblrın syı 5% 6% 9% 23% 47% Bş İcrçı Direktor (CEO) Müdir Müdir müvini İşçi Bş menecer İdredici prtnyor Shibkr Şöb müdiri Bş İcrçı Direktor (CEO) Müdir Müdir müvini İşçi Bş menecer İdredici prtnyor Shibkr Şöb müdiri 47% 62 23% 30 9% 12 6% 8 5% 7 5% 6 2% 3 2% 3 Yekun 100% 131 Sul 14. Şirktinizin işçilrinin syını qeyd edin. 17% 12% 38% 1-9 10-49 50-249 250-dn rtıq Cvb seçimlri Cvb fizi Cvblrın syı 1-9 38% 50 10-49 33% 43 50-249 17% 22 250-dn rtıq 12% 16 Yekun 100% 131 33% Sul 15. Şirktinizin strukturunu tsvir edn n uyğun vrintı seçin. 13% 21% 7% 50%-dn çox Avrop İttifqı mülkiyyti 50%-dn çox Azrbycn v bir hisssi Avrop İttifqı mülkiyyti 50%-dn çox Azrbycn mülkiyyti v bir hisssi Avrop İttifqındn knr mülkiyyt 100% Avrop İttifqı mülkiyyti 100% Azrbycn mülkiyyti il Avrop İttifqı mllrının v xidmtlrinin idxlı Digr 56% Cvb seçimlri 50%-dn çox Avrop İttifqı mülkiyyti 50%-dn çox Azrbycn v bir hisssi Avrop İttifqı mülkiyyti 50%-dn çox Azrbycn mülkiyyti v bir hisssi Avrop İttifqındn knr mülkiyyt 100% Avrop İttifqı mülkiyyti 100% Azrbycn mülkiyyti il Avrop İttifqı mllrının v xidmtlrinin idxlı Digr Yekun Cvb fizi Cvblrın syı 13% 17 7% 9 2% 2 56% 74 21% 27 2% 2 100% 131 37
Sul 16. Şirktinizin bş iqmtghı hnsı ölkd qeydiyytddır? Cvb seçimlri Cvb fizi Cvblrın syı Almniy Azrbycn Birlşmiş Krllıq Frns Almniy Azrbycn Birlşmiş Krllıq Frns 23% 30 20% 26 11% 15 10% 13 5% 6% 8% 10% 11% 23% 20% İtliy Hollndiy İsveçr Avstriy Belçik Xorvtiy Mcrıstn İspniy İsveç Çexiy Dnimrk Finlndiy Litv Lüksemburq Norveç Filippin Rumıniy Sloveniy İtliy Hollndiy İsveçr Avstriy Belçik Xorvtiy Mcrıstn İspniy İsveç Çexiy Dnimrk Finlndiy Litv Lüksemburq Norveç Filippin Rumıniy Sloveniy 8% 10 6% 8 5% 6 2% 3 2% 3 2% 2 2% 2 2% 2 2% 2 1% 1 1% 1 1% 1 1% 1 1% 1 1% 1 1% 1 1% 1 1% 1 Yekun 100% 131 Sul 17. Şirktinizin Azrbycnd yrnm trixini qeyd edin. 37% 26% <1990 Cvb seçimlri Cvb fizi Cvblrın syı <1990 2% 3 1990-2000 1990-2000 26% 34 2001-2010 2001-2010 35% 46 >2010 >2010 37% 48 Yekun 100% 131 35% Sul 18. Şirktinizin Azrbycndkı hüquqi formsını seçin. 5% 27% 7% Shmdr Cmiyyt (SC) Mhdud Msuliyytli Cmiyyt (MMC) Trfdşlıq Nümyndlik Digr Cvb seçimlri Shmdr Cmiyyt (SC) Mhdud Msuliyytli Cmiyyt (MMC) Trfdşlıq Cvb fizi Cvblrın syı 5% 7 54% 71 6% 8 54% Nümyndlik 27% 36 6% Digr 7% 9 Yekun 100% 131 38
lv C: Stt st k m lumtlr Doing Business 2018 Hesbtı: Biznes mühitinin 12 yxşılşdırılmsı istiqmtind cüzi irl ly ş Azrbycnd biznes fliyytind mövcud oln mnelrin rdn qldırılmsı üçün bir sır islht tdbirlri hyt keçirilmişdir. -ci il il müqyisd, ölk Düny Bnkının Doing Business 2018 hesbtınd biznes fliyyti il bğlı 10 indiktordn 6-sı üzr irlilyiş ld edib: I) elektrik enerjisinin ld edilmsi (-ci ild 105-ci yer il müqyisd 102-ci yer), II) mlkın qeydiyyt lınmsı (-ci il il müqyisd bir pill irlilyrk 21-ci yer), III) kiçik investorlrın hüquqlrının qorunmsı (-ci il il müqyisd 22 pill irlilyrk 10-cu yer), IV) vergilrin ödnilmsi (5 pill irlilyrk 35-ci yer), V) müqvillrin icrsı (-ci il il müqyisd 6 pill irlilyrk 38-ci yer), VI) müflislşmnin hlli (ötn il müqyisd 86-cı yerdn xeyli irlilyrk 47-ci yer). Nticd, Azrbycn Düny Bnkının Doing Business 2018 hesbtınd 190 ölk rsınd -ci il il müqyisd 65-ci pilldn 57-ci pilly yükslib. Bun bxmyrq, tikintiy iczlrin verilmsi (-ci il il müqyisd 34 pill gerilyrk 161-ci yer), srhdd ticrt (-ci ild olduğu kimi, 83-cü yer) v kreditin ld edilmsi (-ci il il müqyisd 4 pill gerilyrk 122-ci yer) göstricilri üzr Azrbycn hl d region üzr ort sviyydn şğı göstricilr mlikdir. Ölknin biznes mühitinin mühüm niliyyti hesb ediln biznes bşlm göstricisi üzr Azrbycn -ci ildki 5-ci yerdn gerilyrk 2018-ci ild 18-ci yerd qrrlşıb. Bu is ssn digr ölklrin yxşı fliyyt göstrmsi, Azrbycnın is biznes bşlm il bğlı sistemd dyişiklik etmmsi il bğlıdır. Qlobl Rqbtl l k Hesbtı: ölkn n rqbtdvmlılığının yxşılşdırılmsınd cüz rl ly ş Düny İqtisdi Forumu trfindn nşr olunn "-2018-ci illr üzr Qlobl Rqbtlilik Hesbtı"nd Azrbycn - -ci illr il müqyisd 2 pill irlilyrk 137 ölk rsınd 35-ci yerd qrrlşıb. Qeyd etmk lzımdır ki, Azrbycn hesbtd indeksin trtib edilmsind istifd olunn göstricilrin ksriyyti (tsistlr, infrstruktur, shiyy/thsil kimi ss tlblr; li thsil bzrının hcmi v texnoloji hzırlıq kimi smrliliyi rtırn fktorlr v biznesin inkişfı v innovsiy kimi innovsiynı rtırn millr) üzr öz mövqeyini yxşılşdırs v y qoruyub sxls d, mkroiqtisdi mühitin bütün göstricilri üzr gerilyib. Bel ki, Azrbycn inflysiy sviyysinin v borcun ÜDM- nisbtinin rtmsı v xlis glirin zlmsı nticsind -ci ildki 39-cu pilldn 65-ci pilly enib. 13 Aİ l Azrbycn rsınd T crt Azrbycn Respubliksı Dövlt Gömrük Komitsi trfindn tqdim ediln sttistiky ssn, ölknin ticrt dövriyysind -ci ild 11%- qdr durğunluq yşnılıb, bu is ixrc v idxlın müvfiq olrq 6,5% v 17,6% zldığını ks etdirir. Bununl bel, Aİ ölklri Azrbycnın ss ticrt trfdşı olmğ dvm edir v ölknin ümumi ixrcının 43%-ni, ümumi idxlının is 26%-ni tşkil edir. Asiy İnkişf Bnkı neftin qiymtinin rtmsı nticsind 2018-ci ild ixrcın rtcğını, 2019-cu ild is neft hsiltının v neft qiymtlrinin nisbtn şğı düşmsi il ixrcın 3,5% zlcğını proqnozlşdırır. Digr trfdn is mşın v mşın vdnlıqlrın qoyuln gömrük rüsumlrı sbbindn ixrcın 2018-ci ild 6% zlcğı gözlnilir. 39
Ümumi mt: Aİ ticrt xını v blns, illik mlumt 2006- Mnb: Avrop İttifqı, Azrbycn il ticrt - http://trde.ec.europ.eu/doclib/docs/2006/september/trdoc_113347.pdf 20 15 10 Mln 5 0-5 -10-15 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 İdxl İxrc Blns İst ndlr 1. Azrbycn Nzirliyinin shibkrlıq shsind yoxlmlrın dyndırılm müddtinin uzdılmsı hqqınd ryi. (, 7 noybr). 12 prel, 2018-ci ild dxil olunub, https://www.zernews.z/business/121791.html 2. Abbsov, N. (, 14 fevrl). Shibkrlıq shsind yoxlmlrın syı kskin zlır. 13 prel, 2018-ci ild dxil olunub, https://www.zernews.z/business/108869.html 3. -ci il üzr IV Mdd Mslhtlşmlri brd işçi heytinin hesbtı. (2018). Beynlxlq Vlyut Fondu (BVF). Nşr edilmmiş hesbt 4. Moody's Azrbycn Beynlxlq Bnkının öhdliklrinin restrukturizsiysı plnı xrici kreditorlr trfindn qbul edildikdn sonr bnkın reytinqlrini yüksldib, hesbtı tmmlyıb. (, 25 iyul). 4 my, 2018-ci ild dxil olunub, https://www.moodys.com/reserch/moodys-upgrdes-interntionl-bnk-of-azerbijn-following-creditorsgreement-on--pr_370084 5. -ci il üzr IV Mdd Mslhtlşmlri brd işçi heytinin hesbtı. (2018). Beynlxlq Vlyut Fondu (BVF). Nşr edilmmiş hesbt 6. Bnklrd mnt mntlr çoxlır, ncq hl d vlyut mntlri mntı iki df üstlyir. (2018, 6 fevrl). 17 prel, 2018-ci ld dxil olunub, http://www.bki-xeber.com/iqtisdiyyt/72919.html 7. -ci il üzr IV Mdd Mslhtlşmlri brd işçi heytinin hesbtı. (2018). Beynlxlq Vlyut Fondu (BVF). Nşr edilmmiş hesbt 8. Azrbycn Respubliksının Dövlt Sttistik Komitsi. (2018 prel) 9. -ci il üzr IV Mdd Mslhtlşmlri brd işçi heytinin hesbtı. (2018). Beynlxlq Vlyut Fondu (BVF). Nşr edilmmiş hesbt 10. 21-ci illik Qlobl CEO Sorğusu - PwC Qlobl. (n.d.). 18 prel, 2018-ci ild dxil olunub, https://www.pwc.com/gx/en/ceo-gend/ceosurvey/2018/gx.html 11. Nothngel, I., Krietenbrink, S., & Andre, K. (2018). "İqtisdiyyt sürtl inkişf edir, ngllr rtır": Ticrt v Snye Pltlrınd DIHK İqtisdi Sorğusu. 12. "Doing Business 2018": 190 ölkd yerli şirktlr üçün biznes tnzimlmsinin müqyissi. (2018). 13. Schwb, K. (). Qlobl Rqbtlilik Hesbtı 2018, Düny İqtisdi Forumu. 40
N şr İşçi qrupu v lqlndirici şxslr Tdqiqt v mlumtlrın thlili: Nigr Byrmlı, Güny Mirzyev, Turc Mmmdli Üzbüz müshiblr: Nigr Byrmlı, Güny Mirzyev, Turc Mmmdli Mtn v trtibt Nigr Byrmlı, Güny Mirzyev Redkt Tobis Bumnn, Nigr Byrmlı, In Pert İngilis dilindn trcüm Trln Arzumnov, Güny Mirzyev Qrfik dizyn Orxn Atkişiyev Şkillr Shutterstock Sorğu v hesbt hqqınd lv mlumt üçün: Nigr Byrmlı Bzrın Thlili v Kommuniksiy şöbsinin rhbri nigr.byrmli@hk-bku.de AHK Azrbycn hqqınd Almn-Azrbycn Xrici Ticrt Pltsı (AHK Azrbycn) rsmi olrq 2012-ci ild Bkıd tsis edilmiş Almniy xrici ticrtinin Azrbycnd tşviqi müssissidir. 2018-ci ilin my yın gör, trkibin 128-dn rtıq Almn v Azrbycn şirktinin üzv olduğu AHK Azrbycn, Azrbycnd fliyyt göstrn Almn şirktlrinin biznes mrqlrını tmsil edn v öz peşkr biznes xidmtlrini v tcrübsini Almn v Azrbycn şirktlrin tklif edn düny üzr AHK şbksinin bir hisssidir. Almn-Azrbycn Xrici Ticrt Pltsı (AHK Azrbycn) Winter Prk plz, 7-ci mrtb Rsul Rz küçsi 75 AZ 1014 Bkı, Azrbycn Tel: +994 12 497 63 06/07 E-mil: mil@hk-bku.de www.hk-bku.de Bu nşr Almn-Azrbycn Xrici Ticrt Pltsı v Avrop İttifqının Azrbycndkı Nümyndliyi rsındkı mkdşlıq çrçivsind drc edilmişdir. Bu hesbt 2018-ci ilin vvlind keçirilmiş biznes mühiti sorğusunun nticlri ssınd hzırlndığın gör, ylnız ümumi mlumt kitbçsıdır v rsmi sttistik mnb kimi istind üçün nzrd tutulmmışdır. 2018 Bütün hüquqlr qorunur.