Sakit sa Ugat ng Puso

Transcription

1 Sakit sa Ugat ng Puso Ang sakit sa puso ay naging pangalawang pumapatay na sakit sa Hong Kong kasunod ng kanser. Ang sakit sa ugat ng puso ay isang pangunahing uri ng sakit sa puso. Ayon sa istatiska mula sa Kagawaran ng Kalusugan, ang mga pagkamatay sa sakit sa ugat ng puso ang nananagot sa 69.4% ng lahat ng pagkamatay sa sakit sa puso noong Nakita sa kamakailang mga taon ang maagang pagsisimula ng sakit sa ugat ng puso sa mas batang edad. Hindi pangkaraniwan sa isang tao na magkaroon ng sakit na ito sa edad na 20. Karamihan sa mga pasyente ay walang anumang nakitang abnormalidad, kaya ang posibilidad na magkaroon ng sakit ay mabilis na hindi mapuna. (Ang artikulong ito ay ang isinaling sipi mula sa bersyon na Traditional na Intsik. Kung mayroong anumang hindi tugma o kalabuan sa pagitan ng mga bersyon sa English at Intsik, ang bersyon sa Intsik ang mananaig.) 1. Ano ang Sakit sa Ugat ng Puso? The full name of coronary heart disease is coronary artery heart disease. Ang buong pangalan ng sakit sa ugat ng puso ay sakit sa ugat na coronary ng puso. Ang mga coronary artery ay isang sistema ng mga daluyan ng dugo na nagbibigay ng oxygen at mga sustansya sa mga kalamnan ng puso upang mapanatiling gumagana ang puso. Ganoon ang tawag dito dahil ang sistema ng mga malaking ugat ay hugis korona. Kung, sa anumang dahilan, ang mga coronary artery ay naging makipot o barado, ang daloy ng dugo papunta sa puso ay mababawasan, na nagiging sanhi ng kapos na supply ng oxygen sa mga kalamnan ng puso, ibig sabihin sakit sa ugat ng puso. Kapag ang bara sa mga coronary artery ay naging higit pang mas malala, mapapadali ang angina (pananakit ng dibdib) at maaari itong magresulta sa nakamamatay na kondisyon na myocardial infarction (karaniwang kilala bilang atake sa puso ). Copyright 2016 Hospital Authority. All rights reserved 1

2 2. Anu-ano ang mga panganib na kadahilanan ng Sakit sa Ugat ng Puso? Mayroong tatlong uri ng panganib na kadahilanan: Hindi maiiwasang panganib na kadahilanan Pagtanda: Habang ikaw ay tumatanda, hihina ang paggana ng iyong cardiovascular system; Kasarian: Ipinapakita ng pananaliksik na ang mga kalalakihan na may edad na mababa sa 50 ay may mas malaking panganib na mamamatay mula sa sakit sa ugat ng puso, na 3 hanggang 5 beses na mas mataas kaysa sa mga babae sa parehong edad. Gayunman, para sa mga kababaihan na lampas sa edad na 50 o menopause, ang pagkakaiba sa kasarian ay hindi gaanong isinasaalang-alang; Pagmamana: Ang mga tao na ang mga magulang ay nagdusa mula sa sakit sa puso o stroke ay mas malamang na magkaroon ng sakit sa ugat ng puso; Lahi: Ang mga tao sa Europa at U.S. ay may mas mataas na panganib kaysa sa mga tao sa Hong Kong; Panlipunang kadahilanan: Pinatataas ang hirap sa puso ng isang kapaligirang may napakaraming naninirahan, isang abalang buhay at pagkabahala. Mga nagagamot na panganib na kadahilanan Mataas na antas ng lipid sa dugo: Pinatataas nito ang panganib ng pamumuo ng kolesterol, na nagiging sanhi ng atherosclerosis (paninigas ng mga malalaking ugat) na nagpapakipot sa daluyan ng dugo o humahantong din sa thrombosis (pamumuo ng dugo sa loob ng artery (o vein)); Hypertension (mataas na presyon ng dugo): Nagiging sanhi ito ng paninigas at pagkapal ng dingding ng daluyan ng dugo, at ang pagkipot ng mga daluyan ay magpapabagal sa daloy ng dugo; Diabetes Mellitus: Ang pagtaas ng antas ng asukal sa dugo ay nagpapataas sa panganib ng pagkasira ng at paninigas ng mga daluyan ng dugo; Maiiwasang mga panganib na kadahilanan: Paninigarilyo: Pinasisigla ng nicotine sa sigarilyo ang pagpapakawala ng mga hormone, na nagpapabilis sa pagtibok ng puso at humahapit sa mga Copyright 2016 Hospital Authority. All rights reserved 2

3 daluyan ng dugo. Pinabababa ng paglanghap ng carbon monoxide ang lamang oxygen ng mga kalamnan ng puso. Maaari ding pataasin ng carbon monoxide at nicotine ang lapot ng mga platelet na malamang na mangyari ang pagkabuo ng mga plaque, na sumisira sa panloob na dingding ng mga daluyan ng dugo at nagpapataas ng panganib ng paninigas ng mga ugat. Ang pagkakataon ng atake sa puso sa mga babaeng naninigarilyo ng 20 sigarilyo sa isang araw ay anim na beses kaysa sa mga babaeng hindi naninigarilyo; Labis na katabaan: Ang panganib ng pagkakaroon ng sakit sa ugat ng puso sa mga taong napakataba ay 2 hanggang 3 beses na mas mataas kaysa sa mga taong may normal na timbang; Kawalan ng pisikal na aktibidad: Mapapataas ng ehersisyo ang pagkalastiko ng mga daluyan ng dugo at pinabababa ang posibilidad na paninigas ng mga daluyan ng dugo. Kaya pahihinain ng kakulangan sa ehersisyo ang cardiovascular function; Pagkabahala: Mas pinabibilis ng pagkabahala ang tibok ng puso, nagpapabigat sa mga kalamnan at pinatataas ang presyon ng dugo na maaaring maging sanhi ng sakit sa ugat ng puso; Diyeta: Ang labis na pagkain ng matataba, maalat o matamis na mga pagkain o alkohol ay magpapataas ng antas ng kolesterol sa dugo, pinatitigas ang mga daluyan ng dugo at magreresulta sa mataas na presyon ng dugo at sakit sa ugat ng puso. Copyright 2016 Hospital Authority. All rights reserved 3

4 3. Paano iwasan ang Sakit sa Ugat ng Puso? Mahalaga sa kalusugan ang malusog na uri ng pamumuhay, na nakatutulong sa pagpapanatili ng madulas na mga daluyan ng dugo, nagpapanatili ng kanilang pagkalastiko at nagpapahusay sa daloy ng dugo. Malusog na uri ng pamumuhay: Huwag manigarilyo/ihinto ang paninigarilyo ngayon; Gumawa ng 30 minuto na katamtamang ehersisyo araw-araw; Manatiling namamahinga at iwasan ang sobrang pagkabahala. Sumali sa mga aktibidad na pangkalusugan upang mabawasan ang tensyon at pagkabahala. Pagkontrol sa kalusugan: Timbang: Pinatunayan ng iba t-ibang medikal na pag-aaral na ang labis na katabaan ay nagpapataas sa panganib ng sakit sa ugat ng puso. Ang body mass index (BMI) ay kilala sa buong daigdig at makatwirang pamantayan sa pagsukat ng labis na katabaan. Sa pangkalahatan, ang normal na saklaw ng BMI para sa isang Asyano na nasa hustong gulang ay Dapat nating panatilihin ang malusog na timbang sa pamamagitan ng pinangangasiwaang diyeta at ehersisyo. Antas ng kolesterol: Ang antas ng kolesterol sa dugo ay dapat na kontrolin sa pamamagitan ng pinangangasiwaang diyeta at ehersisyo. Dapat kumonsulta sa doktor ang mga taong may mga mataas na antas ng kolesterol at maaaring kailanganing uminom ng gamot. Presyon ng dugo at mga antas ng asukal sa dugo: Dapat subaybayan at panatilihin sa katamtamang antas ang presyon ng dugo at antas ng asukal sa dugo. Dapat mahigpit na sundin ng mga pasyenteng may hypertension o diabetes ang payo sa paggamot ng mga doktor. Balanseng diyeta: Kaunting asin: Patataasin ang presyon ng dugo ng labis na paggamit ng asin. Ang mga pagkaing may mataas na nilalamang asin gaya ng pagkain at sarsa na naproseso at nakapreserba ay dapat na iwasan; Kaunting asukal: Iwasan ang pagkain at mga inuming may mataas na nilalamang asukal. Bawasan ang paggamit ng mga pagkaing walang calorie, ibig sabihin mga pagkaing napaka-kakaunti ang sustansya kumpara sa kanilang antas ng calorie. Ang repinadong asukal ay isang halimbawa ng pagkaing walang calorie; Mababang taba: Kumain ng kaunting pagkain na may mataas na nilalamang taba; Ang pagkain ng mas maraming gulay at mga pagkaing may mataas na himaymay ay Copyright 2016 Hospital Authority. All rights reserved 4

5 makakapigil sa hindi pagkadumi at mababawasan ang pagsipsip ng taba. Makakatulong din ito sa pagkontrol ng antas ng kolesterol sa dugo at asukal sa dugo. Regular na pagsusuri para sa maagang pagtuklas ng mga problema sa kalusugan: presyon ng dugo; mga lipid at kolesterol sa dugo; asukal sa dugo. Ang panganib ng sakit sa ugat ng puso ay yaong ito ay nagiging sanhi ng pagkamatay sa loob ng maikling panahon na walang palatandaan sa simula pa lamang. Kaya, dapat tayong gumawa ng maagang pag-iingat. Kung sakaling may paulit-ulit na pananakit ng dibdib, dapat kang kumonsulta sa doktor para sa maagang pagtuklas ng mga problema at makatanggap ng naaangkop na paggamot. 4. Anu-ano ang mga sanhi ng Sakit sa Ugat ng Puso? Kapag ang matabang sangkap (na binubuo ng lipoprotein (ang produkto ng protina at lipid), kolesterol at iba pang produkto ng cellular waste) sa dugo ay nadeposito sa pangloob na dingding ng isang ugat, tinatawag itong atherosclerosis (paninigas ng ugat). Hahantong ito sa pagkipot o kahit na pagbara ng daluyan ng dugo. Kaya napipigil ang pagdaloy ng dugo, na dahilan upang hindi magkaroon ng sapat na oxygen at sustansya ang mga kalamnan ng puso na nagreresulta sa kakulangan ng oxygen sa mga kalamnan ng puso at kahit na necrosis (pagkamatay sanhi ng pagkabulok). Maaaring tumigil sa pagtibok ang puso at maging sanhi ng kamatayan. 5. Madali bang makikilala ang mga sintomas ng Sakit sa Ugat ng Puso? Matagal na panahon para mabuo ang atherosclerosis. Maaaring walang anumang sintomas sa pagkipot ng mga daluyan ng dugo. Subalit para sa sakit sa ugat ng puso, ang mga pasyente ay maaaring magkaroon ng mga sumusunod na sintomas: Pananakit ng dibdib: Ang mga pasyenteng may sakit sa ugat ng puso ay kadalasang may pananakit ng dibdib matapos ang masiglang ehersisyo o may emosyonal na pagkabahala. Makakaramdam sila ng paninikip ng buong dibdib na parang dinidiinan Copyright 2016 Hospital Authority. All rights reserved 5

6 ng malaking bato. Maaaring umabot ang sakit sa braso, balikat, leeg at ibabang panga at maaaring mabawasan matapos na magpahinga nang ilang minuto ang pasyente. Pangangapos ng hininga: Dahil hindi makakuha ng sapat na dugo ang mga kalamnan ng puso, maaaring kapusin sa hininga at mapagod ang mga pasyente pagkatapos ng pisikal na pagsisikap. Myocardial infarction (atake sa puso): Kapag ang pasyente ay may atake sa puso, magiging mas matindi at mas tatagal ang pananakit ng dibdib. Maaari itong magpatuloy kahit na magpahinga o uminom ng gamot ang pasyente. Maaaring kabilang sa iba pang posibleng sintomas ang mabilis na tibok ng puso, pagkahilo, pamamawis, pagduduwal at matinding pagkapagod. Kailangan sa kasong ito ang agarang paggamot. Ang mga taong may ganoong panganib na kadahilanan tulad ng mataas na presyon ng dugo, mataas na lipid sa dugo at kolesterol ay dapat na tumanggap ng maagang paggamot at sinusubaybayan ang kalagayan. Dapat tandaan ng mga pasyenteng may sakit sa ugat ng puso ang mga posibleng sintomas na iyon upang maiwasan ang nakamamatay na kondisyon ng myocardial infarction. Sa ganitong pangyayari, dapat agad na konsultahin ang doktor kapag nangyari ang mga hudyat ng babala. 6. Paano suriin at gumawa ng pag-diagnose sa Sakit sa Ugat ng Puso? Ang mga taong may mataas na panganib o yaong may hinihinalang mga sintomas ay dapat kumonsulta sa kanilang mga doktor ng pamilya at magsaayos ng regular o maagang pagsusuri. Electrocardiogram (ECG): Itinatala nito ang elektrikal na aktibidad ng iyong puso na sa pamamagitan nito ay matutuklasan ang pagbabago sa kalusugan sanhi ng ilang uri ng sakit sa puso. Ehersisyong ECG (pagsusuring ehersisyo): Kung madalas na lumilitaw ang mga sintomas tuwing nag-eehersisyo, ang ECG ay patuloy na itinatala para sa pasyente habang mabagal na tumatakbo o nagbibisikleta upang matukoy ang anumang tanda ng pagkakapos ng dugo sa puso. Echocardiogram (ultrasound ng puso): Gumagamit ito ng mga larawan upang matuklasan ang mga aktibidad ng lahat ng bahagi ng puso at alamin ang paggana ng puso. Walang interbensyong paglalarawan tulad ng magnetic resonance imaging (MRI) o computerized tomography (CT) scan Paggamit ng sunda at coronary angiogram: Ito ay upang maobserbahan ang antas ng pagkipot Copyright 2016 Hospital Authority. All rights reserved 6

7 ng coronary artery sa ilalim ng lokal na pampamanhid. Ipapasok ang sunda sa iyong singit (o braso) at igagabay patungo sa puso para sa pag-iiniksyon ng pangulay. Sa tulong ng X-ray, inoobserbahan ang balangkas ng loob ng mga coronary artery upang matukoy ang kalubhaan ng pagkakipot. Kabilang sa mga komplikasyon ang allergy sa tina, pagdurugo, atake sa puso at kamatayan, atbp. 7. Anu-ano ang mga paggamot para sa Sakit sa Ugat ng Puso? Kabilang sa mga paggamot ang gamot, interbensyon ng sunda at operasyon sa puso. Sa pamamagitan ng anumang uri ng paggamot, ang pasyente ay dapat na mamuhay nang malusog gaya ng paghinto sa paninigarilyo, pagkain nang malusog, regular na pag- eehersisyo at pagpapanatili ng malusog na timbang. Gamot: Ginagamit ang mga gamot upang mabawasan ang dami ng trabaho ng puso at paramihin ang pagtustos ng dugo sa mga kalamnan ng puso. Depende sa kondisyon, maaaring ireseta ng mga doktor ang mga sumusunod na gamot: Aspirin: Mapapababa nito ang pagkalapot ng dugo at mapapabagal o maiiwasan ang pagkabara ng mga coronary artery. Mga beta blocker: Para sa pagpapabagal ng tibok ng puso at pagpapababa ng presyon ng dugo upang mabawasan ang dami ng trabaho ng puso. Mga vasodilator: Para sa pagpapalawak ng daluyan ng dugo at tulungang pagaanin ang dami ng trabaho ng puso. Makukuha ang mga ito sa iba t-ibang anyo gaya ng mga tabletang sublingual, spray at panapal. Angiotensin-converting enzyme inhibitors (ACEI): Ang mga ito ay gamot na pangpababa ng presyon ng dugo. Maaari nilang mapabagal ang pagsulong ng mga komplikasyon ng sakit sa ugat ng puso. Mga diuretic: Ang mga gamot na ito ay maaaring magpababa sa dami ng dumadaloy na dugo sa pamamagitan ng pag-alis ng sodium at tubig upang mabawasan ang dami ng trabaho ng puso. Mga Calcium channel blocker: Mga gamot para sa pagpapababa ng presyon ng dugo na makakapagpadami ng pagdaloy ng dugo sa mga coronary artery. Kung kinakailangan, maaaring ireseta ng doktor ang statins (gamot na nagpapababa ng kolesterol) para sa mga pasyenteng may mataas na antas ng kolesterol sa dugo. Interbensyon ng sunda: Copyright 2016 Hospital Authority. All rights reserved 7

8 Percutaneous coronary intervention (karaniwang kilala bilang balloon angioplasty ): Ito ay upang palakihin ang kumipot na mga daluyan ng dugo upang mapahusay ang paggana ng puso at bawasan ang pagkakaroon ng pananakit ng dibdib. Kung matagpuan ang matinding pagkakipot o mga pagbabara sa panahon ng pagsusunda at coronary angiogram, magsasagawa ang doktor ng interbensyon sa pamamagitan ng paggamit ng espesyal na lobo upang mapalawak ang daluyan ng dugo at ilalagay doon ang isang angkop na stent upang mapanatili ang maayos na paagusan sa daluyan ng dugo. Magagamit din ito sa malalang pagsisimula ng sakit sa ugat ng puso bilang paraan ng pagbibigay-malay. Kabilang sa mga komplikasyon ang pagdudugo, atake sa puso, stroke at pagkamatay, atbp. Operasyon sa puso Operasyong bypass sa coronary artery (karaniwang kilala bilang pagtulay na operasyon ): Ito ay isang pangunahing bukas na pusong operasyon. Lumilikha ang doktor ng isang bypass gamit ang isang maliit na tubo mula sa ibang bahagi ng iyong katawan upang hayaang dumaloy ang dugo sa paligid ng baradong lugar sa pamamagitan ng pangunahing artery patungo sa napinsalang mga kalamnan ng puso. Maaaring maging sanhi ang operasyon ng matinding komplikasyon at kailangan ang masinsinang talakayan kasama ang doktor. 8. Anu-ano ang mga komplikasyon ng Sakit sa Ugat ng Puso? Pananakit ng dibdib: Nangyayari ito kapag ang pagkipot ng mga coronary artery ay nagiging mas matindi at nakakaapekto sa pagtustos ng oxygen sa mga kalamnan ng puso, lalo na sa panahon at pagkatapos ng masiglang ehersisyo. Atake sa puso: Nangyayari ito kapag ang daloy ng dugo ay ganap na nababarahan. Ang kakulangan sa dugo at oxygen ay magiging sanhi ng hindi na malulunasang pinsala sa mga kalamnan ng puso at kailangan ang agarang paggamot. Panghihina ng puso: Kung ang ilang lugar ng iyong puso ay malubhang kapos sa dugo o napinsala matapos ang atake sa puso, hindi makakapagbomba ng dugo ang iyong puso sa iba pang bahagi ng iyong katawan sa pamamagitan ng mga daluyan ng dugo sa isang normal na tao. Maaapektuhan nito ang iba pang tungkulin ng iyong katawan. Arrhythmia (abnormal na ritmo ng puso): Maaaring makasagabal ang hindi sapat na pagtustos ng dugo sa elektrikal na pintig ng iyong puso, kaya naaapektuhan ang ritmo Copyright 2016 Hospital Authority. All rights reserved 8

9 ng puso. 9. Paano alagaan ang Sakit sa Ugat ng Puso? Dapat sundin ng mga pasyente ang mga pag-iingat sa sakit sa ugat ng puso na binanggit sa itaas gayun din ang iniresetang paggamot upang manatiling malusog. Sundin ang mga tagubiling medikal kabilang ang pag-inom ng mga gamot, pagpunta sa mga konsultasyon ng muling pag-iksamin ayon sa iskedyul at pagsubaybay ng iyong sariling sukatan ng kalusugan gaya ng tibok ng puso, presyon ng dugo, timbang ng katawan at sukat ng baywang, atbp. Pag-uwi sa bahay matapos ang operasyong bypass ng coronary artery, dapat sundin ng mga pasyente ang mga tagubiling medikal na ibinigay ukol sa pag-aalaga sa sugat, pagsusuot ng nababanat na medyas at pagpapatuloy ng mga normal na aktibidad sa unti-unting paraan. Copyright 2016 Hospital Authority. All rights reserved 9