Ilang Tala Ukol sa Panitikan

Transcription

1 Ilang Tala Ukol sa Panitikan

2 BAGO ANG LAHAT, ILANG PAGLILINAW Panitikan: kalipunan ng nakasulat o salimbibig na akda, masining na kinatha, likha ng indibidwal o pamayanan, sumasalamin sa panahon at lipunan, may layuning mang aliw, magturo, magsiwalat ng katotohanan o manlinlang tungo sa pagpapanatili o pagbabago ng lipunan (mula sa worksyap ng klase sa Fil 20 (Mga Piling Katha ng Manunulat na Filipino ni evdumlao)

3 Pambansang panitikan: akdang sumasalamin sa mga pagpapahalaga, adhikain, kasaysayan ng Pilipinas. Hindi ito nakahihigit sa panitikang rehiyonal sa usapin ng kalidad. kalipunan ng mga akda mula sa iba t ibang rehiyon sa bansa.

4 Madalas, ang mga nasa kapangyarihan (pabliser, editor, guro), ang nagtatakda kung ano ang ituturing na pambansa, kung ano ang rehiyonal. Sa proseso, malaking bahagi ng ating panitikan ang naisasantabi, ang nananatili sa laylayan at itinuturing na mababang klase.

5 Patuloy ang interaksyon ng luma at bagong panitikan. Mawala man ang mga dating katawagan, nariyan pa rin ang mga batayan nilang katangian, nakalangkap sa mga bagong anyo. Kung gayon, hindi linear ang landas ng panitikan; nagpapasikot sikot ito sa iba t ibang lugar at panahon.

6 Simbiotiko ang ugnayan ng panitikan at lipunan. Hinuhubog ng lipunan ang panitikan at hinuhubog din ng panitikan ang lipunan.

7 Nakikipag usap ang akda sa mambabasa, hindi ito simpleng koleksyon ng salita, tunog, at imahe. Bukod sa kakayahan nitong mangaliw, nag aanyaya ito ng pagtuklas ng kaalaman sa sarili, komunidad, at iba pang aspekto ng buhay.

8 awtor akda mambabasa Sa sandali ng pagbabasa o pakikinig, nag uusap ang awtor, ang akda, at ang mambabasa. May mga bahagi silang nag uugnayan.

9 Pagsusuri ng Akda isa lamang ito sa mga napakaraming paraan na maaaring gamitin ng guro

10 Napakaraming paraan ng pagpasok sa panitikan. Halimbawa, ang tanong na ano ang ipinahihiwatig ay hindi tulad ng tanong sa matematika o agham na may tiyak at iisang wastong sagot. Isang bukas na larangan ng mayamang diyalogo ang panitikan (maliban kung isasara ito ng guro)

11 Unang punto: dalawa ang batayang lebel ng akda: denotasyon at konotasyon. Hindi tayo makararating nang maayos sa lebel ng konotasyon kapag pawarde warde ang paggalugad natin sa lebel ng denotasyon. Kaya napakahalaga ng pag alam sa konteksto at literal na kahulugan ng mga salita.

12 kailangang maintindihan muna natin ang literal na ibig sabihin ng salita/akda bago natin maunawaan kung ano ang isinisimbolo nito o ang kaakibat nitong mas malalim na kahulugan.

13 Ikalawang punto: Madalas, ang akda ay may persona ang nagsasalita sa akda; karaniwan tao pero maaari ring hayop o iba pang bagay. Mahalagang kilalanin muna ang persona ng akda bago pumalaot. Minsan, awtor mismo ang nagsasalita, pero madalas nagmamaskara siya sa katauhan ng isang persona.

14 Ikatlong punto Laging may sinasabi sa atin ang akda, kung gayon mahalagang tukuyin kung ano ang layunin ng akda. Dito nakaangkla ang pagsusuri. At madalas patay na ang awtor at wala sa ating tabi para magpaliwanag, tayong mambabasa ang bumubuo ng layunin ng akda.

15 Ikaapat na punto: Ang akda ay binubuo ng laman at anyo na hindi dapat paghiwalayin; kapag pinaghiwalay nasisira ang akda, nawawala ang lakas nito bilang sining at testamento ng buhay.

16 Kung kaya narito ang tatlong mungkahing tanong sa pagsusuri: 1. Ano ang layunin ng akda? 2. Paano nakamit ang layuning ito? 3. Ano ang kahalagahan ng akda? Halaw po ito sa Sound and Sense: Introduction to Poetry nina Laurence Perrine at Thomas Arp

17 Pagkatapos mabuo ang layunin, pagtuunan natin ang, ikalawang tanong: Paano nakamit ang layuning ito? Bilang mga guro ng panitikan, alam na po natin ang bubusisiin natin kaugnay nito

18 Sa tula Mga tayutay: tula( imahe, tunog, paghahambing, pagtatambis, sukat, tugma, ritmo, at iba pang sangkap na bumubuo ng anyo) Halimbawa, damhin at suriin po natin:

19 basahin po natin nang malakas at sabay sabay Lumuha ka, habang sila ay palalong nagdiriwang, Sa libingan ng maliit, ang malaki y may libingan; Katulad mo ay si Huli, naaliping bayad utang, Katulad mo ay si Sisa, binaliw ng kahirapan; Walang lakas na magtanggol, walang tapang na lumaban, Tumataghoy, kung paslangin; tumatangis, kung nakawan! Kung tuyo na ang mo ni?

20 Tara, pagtulungan po natin! 1. Ano kaya ang layunin ng tula? 2. Paano nakamit? (Busisiin ang mga salitang ginamit, ang mga tayutay, ang tugma at sukat, ang tunog, at iba pang anyo na nakatulong sa pagpapatingkda ng nais ilarawang emosyon o kaisipan) 3. Ano ang kahalagahang panlipunan ng tula? Noong panahong isinulat ito? Sa kasalukuyan?

21 Sa kuwento Pagkatapos buuin/ itakda ang layunin, busisiin ang mga elemento/ sangkap na ginamit ng awtor para maihatid ang kanyang nais iparating: tauhan, tagpuan, banghay, tunggalian, tema, puntodebista/ pananaw

22 Hindi po tayo magsusuri ng kuwento, kapos sa panahon Pero sa usapin ng anyo, puwedeng ganito: 1. Paano inilalarawan ang tauhan? Sapat ba ang motibasyon ng kanyang mga kilos at desisyon? 2. Paano inilalarawan ang tagpuan? Makatotohanan ba? Angkop ba ang panahon at lugar para mas tumindi ang tunggalian? (hintayin na lamang po ang bubuksang website para matugunan ang inyong mga nais hehehe)

23 At syempre, usisain din ang kahalagahang panlipunan ng kuwento mainam ding tingnan ang sinasabi ng akda sa mambabasa/ mag aaral. Ano sa palagay mo ang nais sabihin ng kuwento sa iyo? Bakit mo nasabi yan? May detalye ba sa kuwento na sumusuporta sa iyong sinabi?

24 Para sa mga akdang katutubo, napakahalaga ring busisiin ang anyo at ang konteksto o ang komunidad na lumikha ng akda. Kaya po, dapat super sipagtayosapananaliksik.

25 Ang Ating Panitikan nina Isagani Cruz at Soledad Reyes Philippine Literature: A History and Anthology nina Bienvenido Lumbera at Cynthia Lumbera Filipinos Writing: Philippine Literature From the Regions ni Bienvenido Lumbera Taludtod at Talinghaga: Mga Sangkap ng Katutubong Pagtula ni Virgilio Almario Mga kalipunan ng mito, epiko, bugtong, salawikain, awit at korido, atbp na tinipon at ginawan ng pag aaral ni Damiana Eugenio.

26 pagsasanib ng luma at bago Bukod sa mga dati na nating nakakasalumhang panitikan, may mga bagong anyong iniluwal ng makabagong teknolohiya at panlasa.

27 PERO, ngunit, datapuwat, subalit, alalaonbaga: Hindi naman tuluyang naglalaho ang mga dati, nagbabanyuhay (bagong anyo ng buhay) lamang po sila

28 Halimbawa, ang mga gasgas na tema ng pagibig ng mga awit at korido at ang kapaitan ng buhay sa senakulo at pasyon ay buhay na buhay sa ating mga telenobela at iba pang nobeleta na tatlo ang P100.

29 Ang taginting ng tinig at talas ng pangangatuwiran na taglay ng duplo at karagatan at ng balagtasan ay dumadagundong ngayon sa rap at iba pang katulad na porma ng sagupaan ng wika

30 Ang mga bago Dahil sa mabilis na pagsulong ng teknolohiya, pati ang dating akala nati y di magigibang pagkakaintindi natin sa panitikan ay patuloy na nagbabago.

31 Halimbawa: nariyan ang ma text messages na halos di mawawaan ang sinasabi, isang subersyon kontra sa mga purista sa wika. Naaalala po ba natin ang minsang sinabi ng DECS na tutugisin nila ang mga Jejemon? Jejejeje

32 Nariyan din po ang mga tweet, ang mga status sa facebook, ang mga pinagpunit punit na pahina ng libro o dyaryo saka pinagkakabitkabit Aba, at napakaganda (raw) na tula. At mukhang ang mga bagong ito ang kinahuhumalingan ng mayorya sa ating mga mag aaral.

33 Pero dahil kapos tayo sa panahon Magtutuon po tayo sa: ngayon. 1. Dagli o flash fiction (isang bagong luma) 2. Malikhaing sanaysay o creative non fiction (hindi rin gaanong bago)

34 Sabi ni Eros Atalia Ang dagli ay: Walang isang pamantayan kung gaanong kahaba o kaikli Mas nangangailangan ng higit na pagrenda sa salita Nagtitiwala sa kakayanan ng mamababasang umunawa at makahanap ng kahulugan

35 Halimbawa (pasensya at Ingles, hinahamon tayong maging mahusay na tagasalin The Scarlatti Tilt It s very hard to live in a studio apartment in San Jose with a man who s learning to play the violin. That s what she told the police when she handed them the empty revolver. Richard Brautigan Revenge of the Lawn

36 malikhaing sanaysay o creative non fiction kombinasyon ng creative writing at non fiction ginagamit ang mga teknik ng tula at kuwento sa paglalahad ng personal na mga karanasan at iba pang facts.

37 halimbawa Hindi magkamayaw ang mga tandang noong madaling araw na iyon. Halos batakin na ako ng antok nang marinig ko ang kanyang uha na pumunit sa katahimikan ng nahihimbing pang Kalye Dimapakali. Ika 3 ng Nobyembre 2018, sa wakas, isanaakongganapnaama!.

38