KASAKLAWAN NG MGA LARANGAN SA BAGONG KASAYSAYAN: BUHAY, BAYAN, AT KABANWAHAN

Transcription

1 Pambungad ng Patnugot KASAKLAWAN NG MGA LARANGAN SA BAGONG KASAYSAYAN: BUHAY, BAYAN, AT KABANWAHAN Adonis L. Elumbre Departamento ng Kasaysayan at Pilosopiya University of the Philippines - Baguio Sa kasaysayan at pilosopiya ng mga Agham Panlipunan, 1 isang matingkad na tema ang palagiang paghamon sa itinuturing na mga dominanteng kaisipan. Totoo ito sa iba t ibang lipunan at hindi lamang sa Kanluran na madalas ipinapalagay na sentro ng samu t saring gawaing intelektwal. Normatibo ang paghamon sapagkat ang bawat lipunan sa bawat panahon ay humihingi ng sarili nitong kapaliwanagan na naaakma sa karanasan at tunguhing nais nitong marating. Sa pagkakataong nayayanig ang mga dominanteng kaisipan, umuusbong ang bago at lumilikha ng sarili nitong mga larangan. Ganito ang tinutungtungan ng kasalukuyang isyu ng SALIKSIK sa pagnanais na palawakin at palalimin pa ang saklaw ng disiplina ng Kasaysayan sa Pilipinas. 2 Nakatanim sa halos apat na dekada nang pag-iral ng paaralang pangkaisipang Bagong Kasaysayan na pinangungunahan ni Zeus Salazar, 3 nilalayon sa pagpupunyaging ito na makapagbunsod ng talastasang bayan sa pag-aaral ng kasaysayan at ng lipunan (Navarro 2000, 6-7). Gaya ng iba pang kaisipan sa loob at labas ng bansa, bunga ang Bagong Kasaysayan ng masalimuot na paghulagpos at patuloy na paghuhulagpos sa mga dominanteng intelektwal na tradisyon. Ngunit hindi lamang itong huli, sa anyo ng mga kolonyal at Kanluranisadong kaisipan, ang siyang inatupag ng Bagong Kasayayan. Masasabing higit na produktibo ito sa pagbuo ng mga bagong larangan ng pananaliksik, gaya na lamang ng mga itatampok na sulatin sa kalipunang ito. Patunay ang masiglang talastasang ito sa Kasaysayan ng masigasig na paghahanap at pagbubuo ng saysay hindi lang para sa, kundi kabahagi ang Sangkapilipinuhan. Sa isang banda, sinasabing hindi naman mahirap ang ganitong transpormasyon ng mga sistema ng kaisipan sa disiplina ng Kasaysayan. Namumukod-tangi raw kasi ang disiplina dahil isa ito sa pinakabukas at dinamiko sa mga Agham Panlipunan (Dogan 1997, 307). 1 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

2 Hindi rin nakapagtataka marahil na Kasaysayan ang disiplinang tumatawid-tawid sa malawakang istruktura ng kaalaman at karunungan ng Agham Panlipunan at Humanidades. Maging ang pangunahing instrumento nito ng pag-aaral, ang konsepto ng panahon, ay isang kategoryang wala namang pinipiling disiplina. Tanong nga ni Fernand Braudel (1980, 38): Is not history, the dialectic of time spans, in its own way an explanation of society in all its reality? and thus of contemporary society? Ngunit kasabay rin ng ganitong kapasidad ang panawagang history must attend to its own provinces, sang-ayon na rin sa paaralang Annales na kung saan kabilang din si Braudel (Dogan 1997, 308). Sa madaling sabi, sa harap ng malaking potensyal ng Kasaysayan sa interdisiplinaryong pagaaral, nanatili pa rin ang imperatibong palawakin nito ang sariling mga larangan. Kaugnay, ngunit kaiba sa paaralang Annales (at gayundin ng isang direksyon nitong kilala bilang Nouvelle Histoire) 4 ang napagpasyahan nang seryosohin sa paaralang Bagong Kasaysayan. Sa pagtulak nitong huli sa iba t ibang direksyon ng pananaliksik, gumagamit ito ng ibang displina habang lumilikha ng sariling kaalaman at karunungang pangkasaysayan na hinalaw sa bayan. Ibig sabihin, kumpara sa nabanggit at kilalang tradisyong historiograpikal na Pranses, mas tukoy ang pinagmumulan at pinatutunguhan ng kaalaman at karunungang sinisikap buuin sa Bagong Kasaysayan. Ganito mailalarawan ang proyekto ng transpormasyon ng kaisipan sa disiplina ng Kasaysayan na hatid ng nasabing paaralang pangkaisipang Pilipino sa Kasaysayan. Para sa pambungad na ito, bibigyang-salaysay ang proyekto ng Bagong Kasaysayan at ang mga rubrikong nakapaloob dito na kinabibilangan ng Kasaysayang Buhay, Kasaysayang Bayan, at Kasaysayang Kabanwahan. Nilalayon ng pagtalakay na ito na isakonsepto at isakonteksto ang mga ambag na sulatin sa kasalukuyang tomo. Makabuluhan, kung tutuusin, ang tatlong nabanggit sa pag-unawa mismo ng mga susing usapin na nakapaloob sa disiplina ng Kasaysayan. Gayundin, pinapagtibay ng mga ito ang kasaklawan ng mga larangan sa Bagong Kasaysayan, bagay na nagpapalitaw rin ng dinamismo ng talatasan at mga diskurso sa loob ng nabanggit na paaralang pangkaisipan. BAGONG KASAYSAYAN: SIMULAIN AT TUNGHUHIN Sa sariling pagsasakaksaysayan nito, binabalangkas ng mga tagapagtaguyod ng Bagong Kasaysayan ang pag-unlad ng disiplina at gayon na rin ang kanilang isinusulong na kaisipan sa tatluhang hati: sinaunang kasaysayan, historya, at bagong kasaysayan (Navarro et al. 1997, 2-6; Navarro 2000, 7-12; Reyes 2002, ). Kumakatawan ang tatlong sapin na ito ng panahon sa ipinapalagay na malawakang mga transpormasyon ng disiplina sa iba t ibang yugto ng kasaysayan. Makabuluhan hindi lang bilang ehersisyong 2 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

3 intelektwal ang pagbakas na ito sa nakalipas ng Kasaysayan, kundi isang anyo na rin ng pagsasalehitimo sa proyekto ng paaralang pangkaisipang Bagong Kasaysayan. Sumasanga mula sa dalawang pagpapanahon na nauna rito ang batayang teoretikal at metodolohikal ng yugto ng bagong kasaysayan. 5 Katatampukan ang panahon ng sinanunang kasaysayan ng pangingibabaw ng likas na pananaw ng mga Pilipino, o mga Austronesyanong Pilipino, hinggil sa kasaysayan. Isinasagawa sa pamamaraang pasalita o oral, nasa anyo ng mga epiko, tarsila, at iba pang kaalamang bayan ang sinaunang anyo ng Kasaysayan (Veneracion 1990b, 13) bilang isang proto-disiplina. Kolonyal na imahinasyon naman ang lilikha sa geopulitikal na realidad na tatawaging Pilipinas pagsapit ng dantaon 16. Pipihit ang kapangyarihan ng pagsasalaysay mula sa dating mga pamayanan tungo sa Espanya (at kapagdaka y Estados Unidos) at malilikha at mananatili ang ugnayang mananakop at nasasakupan sa loob ng ilang siglo. Historya ang konseptwal na intrumentong ginagamit ng mga nasa Bagong Kasaysayan upang tukuyin ang anyo ng naratibong nagbigay-substansya sa superyoridad ng Kanluran sa halos lahat ng sangay ng buhay panlipunan sa loob ng panahong ito. Gayunman, hindi lamang nakapako ang produksyon ng historya sa mga kolonyal na kapangyarihan. Reproduksyon din ng historya ang ginawa maging ng mga kilalang lumaban sa kolonyalismo at nagtaguyod ng akademikong larangan ng Kasaysayan sa kotemporaryong panahon. Tatlong kategorya ng historya bilang kronika, positibismo, at interpretasyon (Navarro 2000, 10-11) ang magpapakitang kahit sa magkakaibang panahon, teorya, at metodolohiya, pare-pareho ang mga ito sa pagsasantabi sa bayan, maláy man o hindi, dahil na rin sa anyo ng kanilang talastasan. Kapwa nasa wika ng kolonyalista ang kronika at positibismo ang una ay pagtatala batay sa pagkakasunod-sunod ng mga gawain ng pananakop, samantalang ang ikalawa ay siyentipikong pananaliksik naman sa mga pangyayari batay sa mga dokumento. Bagama t dala rin ng mga mananakop ang tradisyon ng interpretasyon na gumagamit ng balangkas pangkaisipan sa pagpapaliwanag ng nagdaang karanasan, higit na matingkad ang pagkakagamit dito ng mga anti-kolonyal na propagandista at ilang ideolohikal na akademiko. Implisitong nababalot ng kontradiskyon ang diskursong ito: anti-kolonyal sa anyo at nilalaman, pero nasa wikang kolonyal at talastasang banyaga. Uusbong ang bagong kasaysayan sa harap ng mga kontekstong ito ng pinangingibabawang sinaunang kasaysayan at ang nangingibabaw na historya. Kaibangkaiba sa madalas ikritika na ibinabandera raw ng Bagong Kasaysayan ang sarili nito (at ng Pantayong Pananaw na isinusulong nito) bilang tanging paraan ng pagsasagawa ng Kasaysayan (Diokno 1997; Moralina 2009), makikita sa katunayan na bahagi rin ito ng pagsasanib ng mga agos sa historiograpiyang Pilipino (Llanes 1993, 71-92). Higit na malinaw ang paglalarawang ito sa sumusunod na paliwanag mula sa importanteng akda ni Atoy Navarro (2000, 12) na pinamagatang Ang Bagong Kasaysayan sa Wikang Filipino: 3 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

4 Kalikasan, Kaparaanan, at Pagsasakasaysayan : Binabawi [nito] ang diwa ng sinaunang kasaysayan ( salaysay na may saysay, pag-uulat sa sarili, at talastasan ) at pinagniig ito sa ideya ng inangking historya ( pagsisiyasat, pag-uulat, kronika, historisismopositibismo, at interpretasyon ) sa loob ng diwa ng makabayang pagkilos at pantayong pananaw ng pangkabuuang Pilipino. Samakatwid, sa tinatrabahong yugto ng bagong kasaysayan, kinikilala kapwa ang sinaunang kasaysayan at historya nang may higit na pagpapahalaga sa una, at pangangailangan ng pag-aangkin sa pangalawa. Sa puntong ito, malinaw rin na habang nakibaka at nakikibaka ang Bagong Kasaysayan sa dominasyon ng historya at ng lahat ng kaugnay nitong aparato ng Kanluranisadong kaalaman at karunungan, hindi rin naman ito pikit at bulag sa bisa ng mga kaisipang halaw sa labas, lalo at kung maaari naman itong iangkop sa loob at gawing kapakipakinabang sa gawaing intelektwal ng mga Pilipino. Ganito binibigyang-paliwanag ni Reyes ang historiograpikal na implikasyon ng itinataguyod ng Bagong Kasaysayan: Bagong kasaysayan exerts efforts in reuniting the historical idea referred to by the concept of kasaysayan and the scholarship tradition implied to by the world history In a manner, hence, bagong kasaysayan is the virtual particularization or specified concretization of the larger philosophical direction of pantayong pananaw in the especialized area of historiography. Bagong kasaysayan aims to reinterpret, even rewrite, the history of the Filipino people according to its new set of standards, and through the utility of its newly defined group of concepts and meanings, express and impress considerations, interpretations, and meanings on the Filipino culture as a whole (Reyes 2002, 357). The result of this is a redefintion of the three most important aspects and/or practice realizations of the craft: philosophy, methodology, and meanings within the text. This new historiography would produce a visionary new history with a definitive ideal philosophical guide: the Pantayong Pananaw (Reyes 2000, 361). May kagyat ding diskurso sa loob mismo ng Bagong Kasaysayan kaugnay ng pagkakapopook nito sa panahon ng sariling pag-iral. Bagama t nagkakasundo sa esensyal na pag-uugat sa sinaunang kasaysayan at estratehikong pagpapahina ng dominansya ng historya habang inaangkin ang makatuturang mga aspeto nito, may ilang pagtatatalo rin partikular na sa kung paano sisipatin ang piryodisasyon ng bagong kasaysayan. Sa isang banda, kapwa sina Salazar (1995; Navarro 2000, 53) at Portia Reyes (2002, 354) ay nilalagay ang pananda sa taong 1974 kung saan pinasimulan ng paaralang pangkaisipan ang mga gawain at diskurso nito. Sa kabilang banda naman, mas iniugat ni Navarro (2000, 12) ang 4 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

5 kasaysayan ng bagong kasaysayan sa Himagsikang 1896 at mga Tagalista ng dekada 30 hanggang sa akademikong pagbubuo rito noong dekada 70. Tumpak ngang hindi lang teoretikal, kundi bunga rin ng mga kagyat na kontekstong panlipunan ang nag-usad ng Bagong Kasaysayan. Kasabay ng mga makabayang pagkilos at paglakas ng mga kilusang bayan noong dekada 70, ninais ng ilang akademiko na iakma ang kani-kanilang diskurso alinsunod sa pangangailangan ng lipunan at ng panahon. Kabilang dito ang sikolohistang si Virgilio Enriquez, ang sosyolohista-antropolohistang si Prospero Covar, at ang historyador-antropolohistang si Salazar. Inilagay ang petsangpananda sa 1974 para sa pagkakabuo ng Bagong Kasaysayan marahil dahil sa pagkakalimbag ng Kasaysayan: Diwa at Lawak ( ) na pinamatnugutan ni Salazar (Reyes 2002, 418), gayundin ang partisipasyon niya sa pagkritika sa Filipino Heritage Project, isang multi-tomong ensayklopedya na inilako noon sa pamahalaang Ferdinand Marcos sa pareho ring taon (Reyes 2002, 377). Nagtatahi sa dalawang kontekstong ito ang umuusbong pa lang na pananaw ni Salazar noon na panahon na upang banggain ang kinagisnang iskolarsyip sa larangan ng Kasaysayan, at isulat ang kasaysayang Pilipino sa pananaw at wikang Filipino. Sa pag-uugat naman sa Bagong Kasaysayan lampas, ngunit sinasaklaw pa rin ang dekada 70, iginiit ni Navarro ang pagsisimula ng bagong kasaysayan sa mga akda nina Andres Bonifacio at Emilio Jacinto noong dantaon 19, hanggang sa mga manunulat sa wikang Tagalog/Pilipino/Filipino noong ika-20 na dantaon. Ikinatwiran niyang may katangiang bago sa mga akdang ito vis-à-vis sa sinaunang kasaysayan at mga anyo ng historya (Navarro 2000, 54). 6 Higit sa simpleng pagpapalit lamang ng hangganan ng panahon mula 1974 patungong 1896, may implikasyon sa larangan ang panukalang ito ni Navarro. Una, pagpapalawak ito ng kaisipang Bagong Kasaysayan, na ito ay hindi lamang imbensyong akademiko, bagkus ay may salalayan sa mga kilusang bayan, mga organikong intelektwal, at mga historyador na nagsimulang magsulat sa wikang Filipino. Ikalawa, pagpapalalim ito ng mismong teorya ng Bagong Kasaysayan, kung saan maaaring ilarawan nang mas masalimuot (sala-salabat, at samakatwid hindi sa unilinyar na pamamaraan) ang pagsulong ng proyektong pangkabuuan ng Pilipinas bilang Inang Bayan, Bansa, at Sambayanan (Navarro 1999). Sa madaling sabi, may mga importanteng bitak ang mismong naratibong kolonyal at elit na nagpapakitang sa kabila ng iba t ibang yugto at anyo ng kanilang dominansya ay buo at buhay pa rin ang talastasang bayan. Panghuli ay ang pagpapakitang hindi lamang umiikot sa iisang intelektwal o sistema ng pag-iisip ang Bagong Kasaysayan, gaya muli ng pasaring ng mga kritiko nito (Hau 2002; Chua 2010). Pagpapatotoo ang mga debate at diskurso ng higit na paglawak at paglalim din mismo ng nabanggit na paaralang pangkaisipan. Nagkaroon din ng pagpapaibayo ang saklaw ng mga larangan sa Bagong Kasaysayan sa pagkakalimbag na rin ng iba t ibang lathalain mula dekada 70 hanggang kasalukuyan. 5 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

6 Noong 1985, isang dekada ang lumipas matapos ang kinikilalang pormal na petsa sa unang artikulasyon nito, nagkaroon ng institusyunal na katangian ang Bagong Kasaysayan sa pagkakaroon ng araling-grupo na tinawag na Bahay Saliksikan ng Kasaysayan o BAKAS (Peñalosa 2000, 63-64). Kaalinsabay nito ang puspusang kampanya na iusog pa ang prontera ng mga paksang maaaring saliksikin sa disiplina ng Kasaysayan. Upang makapagbanggit ng ilan, maaaring tukuyin bilang halimbawa ang mga importanteng akda gaya ng Katutubo, Muslim, Kristyano: Palawan, (Ocampo 1985), Paksa, Paraan, at Pananaw sa Kasaysayan (Abrera at Lapar 1992), Ang Timawa sa Kasaysayang Pilipino (Kimuell-Gabriel 1999), Liktao at Epiko: Ang Takip ng Tapayang Libingan ng Libmanan, Camarines Sur (Salazar 2004b), at Ang Saysay ng Inskripsyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna (Tiongson et al. 2013). Isang teoretikal at metodolohikal na inobasyon ang Bagong Kasaysayan gaya ng masusundan sa korpus ng mga sulatin nito. Salalayan ng teorya nito ang binanggit nang Pantayong Pananaw sa Kasaysayan. Sa mapanghawang sanaysay ni Salazar (1991, 46) na may pamagat na Ang Pantayong Pananaw bilang Diskursong Pangkabihasnan, natukoy ang nabanggit na pananaw bilang resulta ng kanyang pagsusuri sa mga pundamental na punto-de-bistang pangkasaysayan sa proseso ng ating pagiging bansa. Narito ang ngayon ay klasiko nang pagpapaliwanag sa kahulugan ng Pantayong Pananaw: Ang buod ng pantayong pananaw ay nasa panloob na pagkakaugnay-ugnay at pag-uugnay ng mga katangian, halagahin, kaalaman, karunungan, hangarin, kaugnalian, pag-aasal at karanasan ng isang kabuuang pangkalinangan kabuuang nababalot sa, at ipinapahayag sa pamamagitan ng isang wika; ibig sabihin, sa loob ng isang nagsasariling talastasan/diskursong pangkalinangan o pangkabihasnan. Isang reyalidad ito sa loob ng alin mang grupo etnolingguwistikong may kabuuan at kakanyahan, sa atin at sa ibang dako man ng mundo (Salazar 1991, 48). Batay sa mga panghalip panao, lumilitaw ang daloy ng talastasan aniya sa kayo, sila, kami, at tayo. Sa paglilinang ng kaisipang Pantayo, iminamatuwid ni Salazar ang pangkasalukuyang proyeto ng pagbubuo o kabuuan kung saan ang katatagan ng bansa ay nakatungtong sa isang nagsasariling talastasan. Sa himutok ng mga bumabanat dito, tila raw hegemonikong isinasantabi ng Pantayong Pananaw ang iba pang pananaw sa Kasaysayan (Guillermo 2009; Claudio 2013). Tatlo ang maaaring tugon dito. Una na, halimbawa sa kaso ng Pangkaming Pananaw, hindi sinasabing mali per se ang kaisipang ito, ngunit ikinakatwirang hindi na ito naangkop sa kasalukuyang tunguhin ng pagbubuo ng bansa (Salazar 1994, xvi). Ikalawa, gamit ang kahulugan at pakahulugan sa Kasaysayan bilang salaysay hinggil sa nakaraan na may saysay sa sinasalaysayang grupo ng tao o salinlahi (Navarro 2000, 4), mahalagang maitanong kung kanino at paano nagiging makabuluhan ang ibang pananaw. Sa katunayan, hindi ang pagkakadayuhan mismo ng 6 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

7 pananaw ang kontensyon, kundi ang bisa at kapakinabangan nito sa sinasalaysayang Kapilipinuhan. Kaugnay nito ang ikatlo, na kung sa proseso ay maipakitang makabuluhan nga ang ibang pananaw, sa gayon ay marapat itong angkinin sa pinakamaingat na paraan upang maiangkop sa karanasan at interes ng bayan. Maiintindihan ang pagdududa ng mga tagapagtaguyod ng Pantayong Pananaw sa walang habas na pag-aangkat ng mga kaisipan mula sa labas. Kung tutuusin, salamin ito ng umiiral na hindi patas na distribusyon ng kapangyarihang diskursibo (i.e., magtakda ng paksa, balangkas, at wika ng talastasan). Pagpapalawig pa nga rin ito ng dependensya, o pagiging palaasa sa intelektwal na patron na nagtatago sa ilusyon ng obhektibismo. Sa alinmang pinaka- obhektibong Agham Panlipunan, mapapansing ang nabuong mga paaralang pangkaisipan o mga lapit sa pananaliksik at pag-aaral ay bunga mismo ng mga tiyak na kondisyon ng lipunan at ng panahon kung saan ito nagkahugis. 7 Ibig sabihin, bawat lipunan at bawat panahon ay may sari-sariling dalang kaisipan na pinatatalas o nilalansag depende sa kapakinabangan ng gumagamit na henerasyon. Ngunit hindi rin dapat ipagkamali na isa itong argumento para sa sagad-sagarang relatibismo. Sa kaso ng Pantayong Pananaw halimbawa, naiusad sa ilang larangan nito ang lapit metodolohikal gaya ng pagsasalin at anotasyon (Salazar 2000, ; Reyes at Guillermo 2009, 94). Isa lamang ito sa patunay ng kahandaang gawing bukas ang talastasan, ngunit sa tukoy na layuning makapag-ambag sa kamalayang bayan at tunguhing pambansa. Mahalagang maidiin, gaya na nabanggit na, na hindi ang pag-aangkin ng kaisipang buhat sa labas ang sukdulang preokupasyon sa Bagong Kasaysayan, ni ang pagpapaliwanag ng sariling kaisipan sa depensibo at reaktibong pamamaraan. Sa pagsusuma nga ni S. Lily Mendoza: The task is no longer just one of revision (which still implies reaction to what only exists) but of totally new attempts at (re-)construction, at tracing or revealing that which has never been written about because we were following the leads set for us by another foreign discourse (Salazar, personal communcation, July 1999). It appears then that the work of Pantayo scholars has barely just begun, but the momentum having thus started, the thrust toward historical revival and recovery seems to be well on its way and today vibrantly continues (Mendoza 2002, 107). In the last decade or so, the discourse of Pantayong Pananaw/Bagong Kasaysayan appears to have reached a level of maturity and sophistication beyond its initial articulation by Salazar. What has helped in this regard is the confidence of second- and third-generation of PP scholars to take the discourse onto other levels and other arenas of engagament not necessarily sanctioned by the movement pioneer, Salazar, albeit inspired by the latter s originary thought (Mendoza 2002, 108). 7 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

8 DIAGRAM Samu t Saring Larangan ng Bagong Kasaysayan 8 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan Rebisyon ng Navarro 2003 Maituturing na isang napakahalagang ambag sa kasalukuyang tunguhin na nabanggit ang ginawang konsolidasyon ni Navarro ( ) ng mga tila kalat-kalat na pag-aaral sa Kasaysayan na nakasulat sa wikang Filipino. Ipinanukala niya ang isang kasangkapang heuristiko na babalangkas sa arbitraryo, nagsasala-salabat, at patuloy na tinatrabaho na mga larangan ng Bagong Kasaysayan (tingnan ang Diagram). Hindi lamang ito tugon sa pagpapalawak at pagpapalalim ng saklaw ng Bagong Kasaysayan, kundi sa kabilang banda, maituturing din itong pagsasakongkreto ng mga nauna nang naging puna sa itinakbo ng pagsasakasaysayan na kadalasa y walang pagsasaalang-alang sa totalidad ng karanasang Pilipino. Kabilang sa mga kritisismong ito ng mga pagkukulang sa Kasaysayan ang napapansing pagpipribilehiyo sa pampulitikang naratibo o diskursong pangkapangyarihan at paglilimita sa mga aktor pangkasaysayan sa mayayaman, mga Tagalog, mga Kristiyano, kalalakihan, at nakakatandang henerasyon lamang (Gealogo 1997; Guillermo 1998; Navarro , Bauzon 2000). Sang-ayon kay Navarro ( ), mahalagang isaalang-alang kapwa ang kabuuang kalagayan/kalakaran at pagtatalaban/pagkakaugnayan/pag-uugnayan ng mga bahagi nito. Maidadahilan sa una ang pangangailangang maging mapagbuo ang salaysay na kakatawan sa karanasan ng bayan samantalang sa ikalawa, makikita kung papaanong makalilikha ng kahulugan batay sa ugnayan at talaban ng mga sangay na nakapaloob sa naturang balangkas. Bilang halimbawa, at gamit na rin ang kritisismo sa dominanteng tradisyunal na pagsasakasaysayan na nabanggit, maaaring matunghayan ang kasaysayang bayan sa paggalugad ng relasyon ng mga institusyon, istruktura, at sektor na nakapaloob dito. 8 Pagbubuod ni Navarro: Sa balangkas na iniluwal ng bagong kasaysayan at kasaysayang bayan, mahalagang higit na tingnan ang panloob na daloy ng mga institusyon, istruktura, at sektor pangkabihasnan sa kabuuang kasaysayang Pilipino. Bagama t isinaalang-alang din ang mga panlabas na faktor o salik,

9 tinitingnan ang mga ito ayon sa makabuluhan at makatotohanang panloob na paghubog ng sariling tahakin tungo sa mapagbago at mapagbuong daloy ng sariling kasaysayan. Mahalagang maging malinaw sa balangkas ang proseso ng pagbabago at pagbubuo mula sa mga pinakasimpleng batayan tungo sa pinakamasalimuot na kabihasnan kabihasnan bilang kabuuang kalagayan/kalakaran at pagtatalaban/pagkakaugnayan/pag-uugnayan ng mga institusyon, istruktura, at sektor pangkabihasnan (Navarro ). Tatlong sangay na nakagitna sa balangkas na ito, i.e., kasaysayang buhay, kasaysayang bayan, at kasaysayang kabanwahan, ang sisikaping isakonsepto at isakonteksto sa mga susunod na tala upang maitindig ang kasalukuyang tunguhin ng pagpapalawak at pagpapalalim ng kasaklawan ng mga larangan sa Bagong Kasaysayan. Partikular ding sasalungguhitan ang piling mga usapin kaugnay ng larangang tatalakayin. KASAYSAYANG BUHAY AT ANG PULITIKA SA PAGSASALAYSAY Ang mga tala ng indibidwal na buhay ang marahil isa sa mga pinakamatandang anyo ng kasaysayan. Maiuugat ito sa matatandang lipunan lalo na ang mga uring-hirarkikal kung saan ang pinuno o ang namamayaning pamilya ang siyang sinusulatan ng salaysay. Magpapatuloy itong tradisyon bilang hagiograpiya ng akdang buhay ng mga santo sa paglakas ng Simbahan bilang institusyon. Sa pag-aanyo naman ng mga lipunan patungo sa modernong nasyon-estado, naitampok ang talambuhay ng mga tanyag na bayaning nagbuo at nagpatatag ng bansa, mga lider pulitikal, at gayundin, mga maiimpluwensyang tao sa hanay ng negosyo at iba pang larangan. Sa biglaang tingin, tila sumasayapak din ang ganitong templeyt sa itinakbo ng sinaunang pagtatala ng indibidwal na buhay sa kasaysayang Pilipino. Kung pagbabatayan ang mga bayani sa mga epiko o guman, kapansin-pansing nasesentro ang salaysay sa pakikipagsapalaran ng bida. Gayunman, mahalagang maipakita rin ang kompleksidad ng pagtatala sa mga guman na ito. Dahil nga sa kathang-isip, malinaw namang hindi para sa posteridad ng bayani o ng kaanak niya ang salaysay, bagay na kaiba halimbawa sa mga pinuno ng mga itinuring na sinaunang kabihasnan gaya ng Tsina o Ehipto. Kung posteridad man ito, ito ay sa bayang lumikha ng guman mismo. Sa katunayan, ipinanunumbas pa nga ng Bagong Kasaysayan ang mga ito bilang sinaunang kasaysayan, na kung pakakaisipin ay sumasapul nga sa pakahulugang salaysay na may saysay sa sinasalaysayang salinlahi. Samakatwid, salaysay ng bayan ang salaysay ng bayani (ng guman). Substantibo rin ang puntong sapagkat sa mga guman makikita halos ang kabuuang pangkasaysayan at pangkalinangan ng isang etnikong grupo o salinlahi sa Pilipinas. Higit pa, ang mga ito ay nakapaloob sa isang panloob na talastasan kung saan 9 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

10 ang mga kategorya at daloy ng salaysay ay gagap ng lahat ng kabilang sa etnikong grupo. Ang mga babaylan, maituturing na mga sinaunang intelektwal ng bayan, ang siyang nagsisilbing tagapamagitan ng salaysay at sinasalaysayan, o sa madaling sabi, sila ang mga nananalambuhay ng mga bayani sa epiko. Ganito rin ang mga tarsila, o talaangkanang Islamiko na nag-uugat sa pinagmulang lipi ng pinakamataas na pinuno sa hirarkiyang sultanato (Veneracion 1990b, 2). Sa pagpasok ng kolonyalismong Espanyol, naging larangan ng tunggalian ang pag-aakda ng indibidwal na buhay. Kapalit ng mga guman ay ang mga idinambanang buhay ng mga santo at relihiyoso. Ngunit, hindi nito lubos na napangibabawan ang kamalayang etniko sa tradisyong guman. Liban pa sa pangkasaysayang reyalidad ng limitasyon ng pananakop (huling yugto na ng mahabang kolonyal na panahon ng Espanyol nang maisagawa ang reducción sa Kordilyera at Mindanao; gayundin ay nagpapatuloy ang sinaunang pamumuhay sa iba pang lugar na hindi narating o marating ng conquista), malikhaing naangkin ang kaisipang buhat sa labas patungo sa kamalayang bayan. Klasikong halimbawa rito ang argumento ni Reynaldo Ileto (1979, 12): After the destruction or decline of native epic traditions Filipinos nevertheless continued to maintain a coherent image of the world and their place in it through their familiarity with the pasyon, an epic that appears to be alien in content, but upon closer examination in a historical context, reveals the vitality of the Filipino mind. Nagpatuloy sa gayon ang diwa ng mga guman sa mismong instrumento ng ebanghelisasyon at/o kolonisasyon ng mga Espanyol, ang inaawit ding Pasyon ng buhay ni Kristo. Sa madaling sabi, nagsilbing guman ang pasyon. Kontekstong akademiko naman ang paglulugaran ng mga Amerikano ng kanilang tradisyong intelektwal sa pagsusulat ng bayograpiya. Kaugnay ng proyektong kolonyal nito sa Pilipinas, kapansin-pansin diumano ang paglaganap ng mga gunita ng ilang Amerikano (e.g., administrador) sa kanilang pamumuhay sa bansa (Boncan 1999, ). Kapwa monyumentalista at oryentalista ang nagresultang pagtatala ng mga indibidwal na buhay. Monyumentalista ito sapagkat idinetalye ang tila heroikong pagkakaloob ng sibilisasyon sa mga tinaguriang little brown brothers, samantalang oryentalista naman ito sa maigting na pagsasalaysay ng pagkakaiba nila sa mga Pilipino (Elumbre 2012, ). Sa panahong post-kolonyal, bagama t dumagsa na rin ang ibang bayograpiya at awtobayograpiya tungkol sa ilang tanyag na Pilipino, masasabing nananatili pa rin ito sa balangkas kolonyal lalo t kung wika at kaisipan ang pagbabatayan. Sa gitna ng ganitong kalakaran, maaaring ipook ang larangan ng Kasaysayang Buhay. Naunang ginamit sa Bagong Kasaysayan ang kategoryang kasaysayang pang-isahan (Veneracion 1990a, 6). Sa kabilang banda, tila itinatapat naman sa kinagisnang pagtatala ng buhay, o talambuhay, ang lapit ng kuwentong buhay upang salugguhitan ang pangangailangang isalaysay rin ang kuwento ng ordinaryong mamamayan (kaiba sa 10 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

11 talambuhay na laging pumapaksa sa nakatataas sa lipunan) (Aquino 1999, 89). Sa pagbubuklod ng dalawang katangiang ito ng pangangailangan sa lapit ng pagsasakasaysayan at pagpapalitaw ng karaniwang kuwentong buhay nakatungtong ang Kasaysayang Buhay. Ganito ang konseptwalisasyon ni Navarro (2003, 3-4): Sa kasaysayang buhay/pang-isahan, bagamat tinitingnan natin bilang sentral ang mga indibidwal o personahe, mahalagang tingnan ang mga ito nang hindi hiwalay sa sariling kabihasnan sa kabuuang Pilipino kung saan nakapaloob ang ating pang-araw-araw at personal na buhay. Maaaring ibahin ang Kasaysayang Buhay sa simpleng talambuhay. Sa talambuhay, na maaaring isulat ng sarili (awtobayograpiya) o ng iba (bayograpiya), implisito ang pagkakaugnay at pag-uugnay sa kasaysayan at kabuuang galaw ng lipunan. Madalas pa nga, sariling pagbibigay-kahulugan lang ng manunulat ang naitatala sa kanyang akdang buhay. Kaya hindi rin nakapagtatakang kadalasa y kuwento lamang talaga ito ng mga tagumpay at makukulay na karanasan. Sa paggamit ng Kasaysayang Buhay, mahalagang matiyak ang paggamit ng mga kaparaanan sa Kasaysayan upang higit na mabigyangsalaysay at -saysay ang inaakdang personal na karanasan o buhay ng iba/kapwa. Dahil sa mas makaagham nitong lapit at mas malalim ang pagpapapahulugang naibubunga ng pagpopook ng sarili sa lipunan, higit na matitiyak ang makatotohanan at makabuluhang pagsasakasaysayang buhay. Masasabi pa ngang anyo ito ng pagsasakapangyarihan sa indibidwal na makapagtakda mismo ng mga kahulugan at kabuluhan hinggil sa sariling buhay (Reguidin at Elumbre 2008, 55-56). Maiuugnay rin sa Kasaysayang Buhay ang iba pang paraan ng pag-aakda ng sarili na kinabibilangan ng salaysay hinggil sa kamag-anakan o pamilya, at angkan. Nakapangyayari ito, lalo na sa kontekstong Pilipino, dahil etimolohikal na kaugnay ng bahay (o sambahayan bilang pamilya) ang konseptong bayan. Talaangkanan ang isa sa mabisang pagbabalangkas kaugnay ng ganitong anyo ng pagsasakasaysayang buhay (Reguindin at Elumbre 2008, 57). Sa ganitong mga salaysay, maaaring magsilbing kawing ang kasaysayan ng mga kamag-anakan o angkan na nagdurugtong sa Kasaysayang Buhay at Kasaysayang Bayan. Isang lumilitaw na isyu sa pag-aakdang buhay, maging talambuhay man ito o Kasaysayang Buhay, ang usapin ng pulitika sa pagsusulat. Ang manunulat at historyador kasi, habang nagtatala at nagsasalaysay, ay nakapaloob din sa mga sirkumstansya ng lipunan at panahong kinabibilangan niya (Croce 1941, 19). Ibig sabihin, bitbit ng teksto hindi lang ang talambuhay o Kasaysayang Buhay ng isang indibidwal kundi maging ang buong bagahe ng personalidad at ideolohiya ng nagsusulat, at gayundin ang kaligiran (i.e., lipunan at panahon) na humubog ng dalawang ito. Mahalaga ang ganitong interbensyon ng diskurso upang mapalitaw ang mediation o pamamagitan ng ibang salik sa alinmang sulatin. Kumbaga, idinuduro nito ang reyalidad na walang saradong-aklat, 11 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

12 ika nga; ang mayroon ay patuloy na konstruksyon ng mga kahulugan mula sa mga karanasan. Hindi nito ibig sabihin, gayunman, na wala nang responsibilidad ang mananalaysay sa integridad ng kanyang mga datos. Kung tutuusin, pundamental ang gawain ng paniniguro at panunuri ng mga detalyeng historikal. Sa mga pagkakataong nareretoke ang katotohanan at sukdulang ikinukubli ang mga katunayan o ebidensya, maaaring masiyasat ang pulitisasyon ng pananalambuhay kung nakaangkla ba ito sa isang partikular na layunin o sadyang komplisito lang sa namamayaning kaayusan. Matutukoy bilang halimbawa ang isang bagong publikasyon din sa Bagong Kasaysayan, ang Panahon at Pagsasalaysay ni Pedro Paterno, ; Isang Pag-aaral sa Intelektwalismo ni Reyes (2011). Bagama t mas itinuturing ng may-akda ang aklat na kabilang sa binubuo pang larangan ng kasaysayang intelektwal, minarapat din niyang ilagay sa konteksto si Paterno sa pamamagitan ng pagpopook ng kanyang kaisipan sa buhay (i.e, ), lipunan, at panahon na kinabilangan niya (dantaon 19 ng kolonyalismong Espanyol at maagang dantaon 20 ng kolonyalismong Amerikano). Mahusay na istratehiya ito ng pagpapalitaw ng pinagmumulan ng kaisipan ng tinagurian ni Reyes na tusong intelektwal. Metaporikal na hinubaran si Paterno sa kanyang mga akto ng pagkakanulo at binihisan sa kanyang ambag sa intelekwalismo sa Pilipinas. Hindi hiwalay ang pareho sa kasaysayang buhay niya may pulitika sa likod ng kanyang iskolarsyip at may iskolarsyip sa likod ng kanyang pulitika (Elumbre 2014a, 133). Maituturing itong isang malaking hamon sa mananalaysay: ang ilantad ang pulitika ng manunulat sa pamamagitan ng paglalagay sa kanya sa konteksto. KASAYSAYANG BAYAN AT ANG AKADEMIKONG TORENG-GARING Matanda na, sa katunayan, ang pagsasakasaysayang bayan kung ang ipagpapakahulugan sa bayan ay ang mga pamayanang Austronesyano sa Pilipinas na nanatili na sa kapuluan simula pa noong humigit kumulang 7,500/5,000 Bago Kasalukuyan (BK) hanggang 4,500 BK (Salazar 2004a, 7). Gaya ng nasumpungan na sa pagpapanahong nagbigay-daan sa bagong kasaysayan, sa mga sinaunang kasaysayan ng guman at tarsila makikita ang mga unang anyo ng kasaysayang bayan. Magkakaroon naman ng transpormasyon sa ideya ng bayan bilang isang kabuuan sa pagsapit ng kolonyalismong Espanyol. Mangyari pa ay pinag-ugnay diumano nila ang magkakahiwalay na mga bayan at nilikha ang geopulitikal na realidad na tatawagin ngang Pilipinas (bilang pagmamay-ari ni Felipe II, at samakatwid, ng Espanya). Gayunman, hindi buo ang ganitong larawan, sang-ayon sa mga nagtataguyod ng Bagong Kasaysayan. Mula sa panandang 900 Matapos Kasalukuyan (MK) na kung saan naipetsa ang Inskripsyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna (Salazar 2004a, 10; Tiongson et al. 2013), maipapakitang aktibo ang pagsasambayanan o pagbubuo ng malakihang estadong bayan tungo sa mga kaharian, karajahan, at sultanato. Malaki 12 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

13 ang implikasyon ng ganitong reinterpretasyon, gayong matutunghayan sa pangkasaysayang galaw na ito ang likas na ugnayan at/o talaban sa pagitan ng mga sinaunang bayan. Sisikapin ng kolonyalismong putulin ang ganitong ugnayan sa pagsasambayanan at higit na patingkarin ang talaban sa diwa na rin ng divide et impera maghati at maghari. Nangibabaw sa proseso ang historia ng mga Espanyol, na hindi na rin iba sa lohika ng history na dala ng mga Amerikano. Bagama t mas kronika ang una at mas positibista ang ikalawa, nagkakaisa sa diskurso ng pagbabahagi ng sibilisasyon ang pareho (i.e., pagsasa- Kristiyano ng una, at pagsasa-demokratiko ng ikalawa) (Elumbre 2012, ). Naging dominante ang pangkabuuang historya na ito na sinabayan din ng hindi kakaunting kontra-diskurso. Maihahanay ito sa dalawang kampo: una, ang mga nakikipagtalastasan sa mananakop sa layuning palitawin ang kakanyahang Pilipino, at ang ikalawa, ang mga nakikipagtalastasan sa nakararaming Pilipino ukol sa pagkamit ng kalayaan at kasarinlan. Nasa unang linya ang mga propagandista at ang mga inapo nitong postkolonyal na historyador (Salazar 1983, 100). Hindi lamang wika kundi pati ang mga sistema ng pagiisip ay dala-dala nito sa patuloy na imahinasyon ng nación de Filipinas o Philippine nation. Sa mga pangkabuuang historya ng ganitong tradisyon, lumilitaw madalas ang pagkakagilid mismo ng Kapilipinuhan sa sariling kuwento ng pag-usad sa kabansaan. Masisipat ito sa naglipanang mga kataga at pagpapanahon dati na umiikot lamang sa kolonyalismo: pre-kolonyal, kolonyal, at post-kolonyal. Sa kabilang banda, maiintindihan sa ikalawang linya, na inuugat pa sa Katipunan ng mga Anak ng Bayan ng 1896, ang batayang paninindigan ng Bagong Kasaysayan sa pagsasalaysay ng tungkol sa kabuuang bayan sa pananaw ng bayan. Binibigyang-diin dito ang nagsasariling talastasan hinggil sa nakaraan kung saan kinakasangkapan ang wikang nagbubuklod sa maraming Pilipino at ang mga konsepto o dalumat na nakapaloob sa kamalayan nila. Isang importanteng kontribusyon dito ng Bagong Kasaysayan ang mismong dalumat ng bayan. Hindi nakapagtatakang sa inihahaing pagpapanahon nito sa Kasaysayang Bayan ng Pilipinas, batayan ang bayan sa halip na ang kolonyal na karanasan: pamayanan, bayan, bansa (Salazar 2004a, 3-4). Sa pagdadalumat naman ng bayan, importante ang paglalagom nina Navarro (1999) at Mary Jane Rodriguez-Tatel (2005). Sa harap ng pagkilala sa Pilipinas bilang konstruksyong kolonyal, mas pinatingkad naman ni Navarro (1999, 45-47) ang tatlong anyo at/o direksyon ng kabuuang Pilipinas sang-ayon sa panloob na pagdadalumat dito nina Bonifacio at Jacinto, Salazar, at Jaime Veneracion. Ang Inang Bayan ay representasyon ng kabuuang kinailangang ipaglaban ng mga magkakapatid sa Katipunan noong 1896, sang-ayon kina Bonifacio at Jacinto. Para kay Salazar naman, bansa ang marapat na kahantungan ng dambuhalang pagkakahating pangkalinangan ng nasyon at 13 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

14 bayan. Samantala, sinasapul naman sa sambayanan ang tunguhin ng isang kabuuan habang kinikilala at pinahahalagahan ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga bayan sa loob nito. Gamit ang domain analysis o pagsusuri ng kasaklawan, pinatunayan naman ni Rodriguez- Tatel (2005, 2-3) ang lawak at lalim ng kategoryang bayan, kasama na ang prosesong pinagdaanan nito sa agos ng panahon. Lumilitaw sa kanyang pagsusuri na una, laganap ang konseptong bayan sa buong Pilipinas, kasama na ang dalawa pang kategoryang pampamayanan na ili at banwa; at, ikawala, nakatanim sa kamalayan ang bayan bilang pantukoy sa iba t ibang ugnayang isinasagawa ng tao sa loob nito (Rodriguez-Tatel 2005, 4-6). Makatuturan ding banggitin ang pagkakaugat ng bayan sa bahayan (i.e., pinagsamasamang bahay), at sa pinakapayak nitong anyo na bahay. Makikita sa konseptwalisasyon ng Bagong Kasaysayan ang kompleksidad ng konsepto ng bayan. Hindi ito bulag sa dimensyong etniko, bagkus ay kinikilala pa nga ito bilang sandigan ng kabuuang pambansa. Kaya rin naman, lilitaw ang Kasaysayang Bayan 9 bilang larangan kung saan nagtatagpo-tagpo ang iba t ibang aspeto ng pagkakakilalang Pilipino. Ani Salazar (1986, xvii): Ang kasaysayang etniko per se, na tatawagin natin ditong kasaysayang-bayan, ang siyang maiuugnay sa kasaysayang pampook at pambansa at dahil dito y dapat isulat sa wika ng kabuuang pambansa, para sa mamamayan nito. Paksa ng kasaysayang-bayan ang siyasatin ang pinagmulan, pagsulong, at kalagayan ng mga grupong etno-lingguwistiko sa loob ng isang kabuuang pambansa o bansang-estado. Dalawang exemplar pa ang maaaring tukuyin sa pagpupunyaging ito. Liban sa mga nailathalang kasaysayang etniko sa diwa ng kasaysayang bayan, isang direksyon din ang paglilinang sa Kasaysayang Pampook gaya ng naging publikasyong Kasaysayang Pampook: Pananaw, Pananaliksik, Pagtuturo (Navarro et al. 2012) ng University of the Philippines (UP) Lipunang Pangkasaysayan (LIKAS). Kapwa sumusuhay at tumutungo naman ang mga salaysay etniko at salaysay pampook sa kabuuang kasaysayang bayan gaya ng matutunghayan sa Kasaysayan ng Kapilipunuhan: Bagong Balangkas Balangkas (Salazar 2004a). May puwang, samakatwid, sa Kasaysayang Bayan ang mga elemento tulad ng panloob na pagtatakda ng kasaysayan, pagtataguyod ng kabuuan, at pagkakasandig sa kamalayang etniko. Sa harap ng litaw na pook at paninindigan ng larangang ito, mahalaga ang patuloy na paghahanap ng saysay at/o paglikha ng salaysay kapwa sa mga bayan na bumubuo ng Kapilipinuhan at sa bayan mismo bilang Kapilipinuhan. Makikita kung gayon na hindi magkatunggaling intelektwal, kahit na pulitikal pa nga, ang dalawang proyektong nabanggit. Kaya naman masasabi ring mabisang binabaklas ng paggamit ng konseptong bayan ang ipinalagay at ipinapalagay na dikotomiya sa pagitan ng nasyonal at lokal (Elumbre 2012, 417). 14 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

15 Sa kasalukuyan, patuloy ang hamon ng pagsusulat ng kasaysayang bayan. Habang matagal nang inuusad ang mga tinaguriang kasaysayang lokal sa anyo ng mga historya mula pa kay Isabelo delos Reyes hanggang kina Rosario Cortes at Marcelino Foronda at sa klasikong koleksyon nina Alfred McCoy at Edilberto de Jesus (Navarro 2012b, 32-33), pawang mga nasa tradisyunal naman itong pagsasalaysay. Ang tinutukoy rito ay ang palasak pa ring anyo ng diskursong lokal na bagama t pumapatungkol sa (mga) bayan ay nakabalot sa wikang Ingles ang talastasan, ni hindi man lang sa wikang etniko, rehiyunal o pambansa. Dito maaaring ipaloob ang suliranin ng akademikong toreng-garing na naghihiwalay sa pamantasan at sa bayang kanyang sinisikap na unawain, kausapin, at hulmahin. Usal pa nga ng isang sosyolohista taong 1977 pa (Carlos 1977, 3): Sa pagkamulat sa katotohanang kinakailangan ang pagwawaksi sa ilang mga nananaig pang makalumang konsepto at pamantayan sa Agham Panlipunan, may mga naliligalig o nababalisa. Sila ang mga taong, kung tutuusin, ay nagnanais lamang na pangalagaan ang kanilang itinayo at inaakalang punu t dulo ng kanilang mga pagsisikap at katauhang pang-akademiko. Minsan na ring pinuna ni Salazar (2012) ang suliraning kaugnay ng tinawag niya namang comprador scholarship na tumutukoy sa ilang Pilipino na nagbebenta ng banyagang kapantasan sa Pilipinas [mangyari pa, sa wikang Ingles] at nagdadala o nagluluwas ng datos hinggil sa Pilipinas sa ibayong dagat bilang tagasaliksik o tagasunod [sa pananaw at wika, mangyari pa] ng mga dayuhan upang mapatunayan ang mga ideya nito hinggil sa Pilipinas [mas maganda at mas mura rin kung ikinakalat at ipinapablis dito sa localityng ito mismo. Sa wikang di-umano y unibersal ng Ingles]. 10 Sa bahid ng kanyang matalas na kritika, makikita ang pagkadismaya sa kinasapitan ng tradisyong akademiko na nalubog na sa metaporikal na kumunoy ng banyagang kaisipan nang walang anumang pasubali o pagpapapahalaga sa mga produksyon ng kaalaman sa loob ng bansa. Maiintindihan ang ganitong diskurso sa harap ng tagisang intelektwal sa Pilipinas kaugnay ng kung paano ba maisasagawa ang Araling Pilipino (Mojares 2014). Sa buod ng pagtatalong ito, mahalagang idiin ang patuloy na pangangailangang sumulat at kumilos, hindi lang para sa, kundi kasama ang mismong bayan. Unang hakbang dito, laluna sa mga dalubhasa ng pamantasan, na maging repleksibo at pahinain, kundi man ay lubusang lansagin, ang akademikong toreng-garing na naghihiwalay sa kanila at sa Kapilipinuhan. KASAYSAYANG KABANWAHAN AT ANG PAGSASAGITNA NG KAPILIPINUHAN Isa rin sa mga tinatrabahong larangan sa Bagong Kasaysayan ang proyekto ng Kasaysayang Kabanwahan. Kagaya ng naunang dalawang tinalakay, pinahahalagahan din 15 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

16 dito ang nagsasariling talastasan ng bayan tungkol sa kaugnay at/o ibang kabihasnan (Navarro 2012a, 3). Makabuluhan ang implikasyon ng pagkakategoryang ito sa pagpapalawak at pagpapalalim hindi lang ng pagkaunawa sa mga lipunan sa labas ng Pilipinas kundi maging sa gawi at pag-iisip na rin sa mismong ugnayang panlabas. Hindi mahirap bakasin ang pinagdaanang mga anyo ng pagsasalaysay hinggil sa ibang lipunan. Masisipat pa rin maging sa mga sinaunang kasaysayan ng mga guman ang ugnayan at talaban sa pagitan ng mga bayan. Matatandaang ang pagkakakilanlang tatawaging Pilipino ay malilikha lang bandang dantaon 16; samakatwid, sa payak na pagpapakahulugan, maituturing na salaysay ng ugnayang panlabas ang mga bahagi ng guman na tumatalakay sa ugnayan at talaban ng nagsasalaysay na bayan sa itinuturing nilang ibang bayan. Bilang halimbawa, makikita ang interaksyong etniko noon pa man sa pagitan ng mga nasa ilaya ng Kordilyera (i.e., Igorot) at ilawod ng Ilokos sa guman ng Biag ti Lam-Ang. Maaaring tema din halimbawa ang pandarayuhan, gaya ng naganap sa bayan at guman ng Ibalon (i.e., Bikol). Ibig sabihin lang ng mga ito, may likas nang pagpapahalaga sa pagtingin sa mga kapwa bayan na nasa labas ng sariling bayan ang mga etnolinggwistikong grupo. May batayang etniko pa rin kung tutuusin ang pagsasalaysay hinggil sa labas na itinakda ng loob. Pagkakaugnay naman sa kapangyarihang Kanluranin ang magiging tahakin ng kolonyal at post-kolonyal na pagsasalaysay at/o panahon. Sa panig ng mga propagandista, nagkakaiba-iba man ng pananaw sa kung papaano ang naaayong kaayusan sa pagitan ng Filipinas at Espanya (repormang administratibo ba, pagpapaalis sa prayle, o ganap na libertad?), nagkakaisa naman sila sa pagsasalaysay gamit ang balangkas ng tatluhang pagpapanahon na nakatali sa karanasang kolonyal (Salazar 1983, 97). Dahil kinailangang makipagbalitaktakan sa wikang Espanyol, sa harap ng layuning ipagtatanggol ang nasa loob (i.e., ang Filipinas), masasabing papalabas pa rin ang oryentasyon ng talastasan. Higit na mararamdaman ang implikasyon ng ganitong pagkahirati sa pakikipagdiskurso sa banyaga sa pagsapit ng rehimeng Amerikano sa bansa, na magpapatuloy hanggang sa mas kontemporaryong panahon. Sa padaplis na pahayag nga ng isang historyador ng kasaysayang pangdiplomatiko ng Pilipinas, Estados Unidos ang naging pinakaimportanteng bansa sa ugnayang panlabas ng mga Pilipino (Salamanca 1995, 6). Heto ang kontekstong sisikaping banggain ng larangan ng Kasaysayang Kabanwahan. Nagsimula bilang Araling Pang-erya o Area Studies, na kinalaunan ay binago tungong Araling Kabanwahan upang katawanin maging ang pagbabago rin ng perspektibo (Navarro 2012a, 2), itinuon ng larangang ito ang pananaliksik sa mga kaugnay at ibang lipunan. Ipinagkaiba ni Navarro (2012a, 3) ang dalawa kung saan kabilang sa kaugnay na mga kabihasnan sa pagsasakasaysayang kabanwahan ang pagiging Austronesyano/Nusantao, Asyano o tao sa Mundo ng mga Pilipino, samantalang 16 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

17 maihahanay naman sa iba ang pagsasakasaysayang kabanwahan ng mga bansa tulad ng Indonesia, Malaysia, Tsina, India, Espanya, Mehiko, Estados Unidos o Hapon. Kapookan ng Pilipino sa salaysay ang masasabing naghihiwalay sa dalawang lapit. Dahil imperatibo nga ang pagkapilipino sa pag-unawa ng ugnayang panlabas sang-ayon sa larangang ito, makabuluhang maitakda saang pook o pananaw nagmumula ang Pilipinong nagsasalaysay nakapaloob ba ang karanasang Pilipino sa isinasalaysay, o nagsasalaysay lamang ba ng tungkol sa ibang kabihasnan gamit ang Pilipinong pananaw? Anu t anuman ang lapit, susi sa Kasaysayang Kabanwahan ang itaguyod ang panloob na talastasan hinggil sa labas ng sariling kabihasnan. Hinalaw ang huling punto kay Navarro (2012a, 6-7) na iniiba ang kanyang pananaw sa Kasaysayang Kabanwahan sa natukoy na ni Salazar sa larangan bilang pakikipagtalastasan din sa kaugnay at ibang kabihasnan (na tinawag niyang kapwa at di-kapwa na bansa, sa pagkakasunod). Sa Kasaysayang Kabanwahan, nakikita ni Navarro na ang pangunahing tungtungan pa rin ay talastasang bayan. Ganito rin ang pagsipat ni Mendoza (2002, 106) sa kanyang teoretikal na reintroduksyon sa Pansilang Pananaw sa kasaysayan sa diwa o pook na Pantayo. Bagama t hindi naman absolutong naiiba ang kay Salazar, maiintindihan na nakikita rin niya ang bisa ng pakikipag-talastasan sa labas, na ulit ay salungat sa kritisismong sarado siya bilang intelektwal. Sa panig naman ni Navarro, may parehong pagkilala rin ngunit isinakategorya niya naman na ito bilang talastasang kabanwahan na isang pag-uusap sa pagitan ng mga bansang kalahok sa talastasan sa wikang komon sa kanila (Navarro 2012a, 23). Implikasyon ng ganitong mga lapit at pananaw sa talastasan ang paglawak ng saklaw ng mga lipunang maaaring aralin. Kung dati ay napako na sa Estados Unidos, ngayon ay masasabing higit nang lumaya ang disiplina sa pag-atupag ng iba pang kabihasnan, lalo na ang mga may kinalaman sa Kapilipinuhan gaya ng mga Austronesyano (Llanes 1996, 8). Kaugnay nito, panandang bato maituturing sa Kasaysayang Kabanwahan ang pagkakalimbag ni Salazar ng The Malayan Connection: Ang Pilipinas sa Dunia Melayu (1998) bilang mahalagang halimbawa ng pagpopook ng Kapilipinuhan sa sandaigdigang Malayo ng lumang panahon. Sa kabilang banda, isa pang implikasyon ng ganitong mga lapit ang pagpapalalim pa ng mga maaaring ituring na mga sangay sa larangang Kasaysayang Kabanwahan. Maihahalimbawa rito ang kasaysayan ng diplomasya, migrasyon, ugnayang pangmamamayan, kasaysayang komparatibo, at pangkasaysayang araling pang-erya (Navarro 2012a, 4). Isa ring luma at laganap na konseptong pampamayanan ang banwa, ang salitang ugat sa kabanwahan (Rodriguez-Tatel 2005, 4). Konstruksyon ang kabanwahan upang tukuyin ang magkakaugnay at nag-uugnay na mga banwa nilang kabihasnan (Navarro 2012a, 3). Sa Kasaysayang Kabanwahan, samakatwid, makikita muli na ang semantikong pagpapalit 17 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan

18 mula sa Area Studies ay naghuhudyat ng pagpapasyang gumamit ng konseptong mula sa bayan (at sa katunayan, mula sa mas malawak pang kalinangang Austronesyano) upang tukuyin ang larangang may kinalaman sa pag-aaral ng ugnayang panlabas sa punto-debistang Pilipino. Hamon sa alinmang pananaliksik ang makatotohanang paglalahad ng datos at maingat na pagsusuri ng mga ito tungo sa pagbubuo ng salaysay na may integridad at hinahapag na pananaw. Lampas gayunman sa pagiging makatotohanan, mas malaking hamon ang paniniguro na makabuluhan habang nananatiling makatwiran ang pagsasakasaysayan. Sa ganitong imperatibo, isang malaking proyekto ang Kasaysayang Kabanwahan tungo sa makabuluhan at makatwirang pagsasagitna ng Kapilipinuhan sa mga kontekstong rehiyunal, kontinental, at global. Bagama t unang hakbang ang nabanggit na paggamit ng konseptong banwa upang kilalanin ang kakanyahan at kahandaang unawain ang ugnayang panlabas gamit ang kaisipan at wikang Filipino, kailangan pang tiyagain at panatilihin ang produksyon ng mga kaalaman at karunungang Pilipino sa mga kaugnay at ibang lipunan. Isang importante at napapanahong halimbawa rito ang Timog Silangang Asya. Sa pagsapit ng susunod na taon, mabubuo na diumano ang tinatawag na ASEAN Community, isang proyektong pangkabuuan sa rehiyon ng Association of Southeast Asian Nations. Sa minimithing integrasyon, mahalaga ang magkaroon ng imahinasyong rehiyunal, ngunit hindi sa paraang nakalutang sa alapaap. Sa kabuuran nito, ang ASEAN ay nakasalalay sa mga konstitutibong lipunan (at sa ispesipikong lenggwahe ng ugnayang panlabas, ang estado) na bumubuo rito. Ibig sabihin, ang ASEAN Community sa pangkamalayang aspeto, ay maibubunsod lamang ng mga lipunan sa sarili nitong pagkaunawa sa rehiyon at sa kumakatawan ditong rehiyunal na organisasyon (Elumbre 2013). Mahalaga sa proseso ang epektibong pag-aangkin ng rehiyon, o ang lapit kabanwahan (Elumbre 2014b) tungo sa makatotohanan, makabuluhan, at makatwirang pagsasagitna ng Pilipinong pagkakaintindi at interes sa Timog Silangang Asya. Sa huli, hatid ng Kasaysayang Kabanwahan, kasama na ang mga lapit, pananaw, at anyo ng mga talastasan nito ang mas mayabong pang pagbubuo ng kaalaman at karunungang Pilipino na bumabagtas sa iba t ibang kabuuan mula sa (mga) bayan hanggang sa bansa at sa mas malawak na kabanwahan. Importante ang pagkiling na ito sa Kapilipinuhan sa harap ng pagragasa ng globalisasyon bilang globalismo at ng mga kaugay na kapahayagan nito bilang homogenisasyon (i.e., monolitikong pag-iisa ng mga sistemang pampulitika, pangkabuhayan, panlipunan at pangkalinangan) at hegemonisasyon (i.e., pangingibabaw ng iilang bansa sa nabanggit na monolitikong pag-iisa) (Navarro 2000, 34). 18 ELUMBRE: Kasaklawan ng mga Larangan sa Bagong Kasaysayan