!"#2 OKTUBRE 2012 KUNG PAANO KA MAKIKINABANG SA PAG-AARAL

Transcription

1 !"#2 OKTUBRE 2012 KUNG PAANO KA MAKIKINABANG SA PAG-AARAL

2 Kung Paano Ka Makikinabang sa Pag-aaral Ano ang tingin mo sa pag-aaral? Boring o exciting? Nakakadismaya o kapaki-pakinabang? Nakaka-stress o nakaka-enjoy? Kung puro negatibo ang tingin mo sa pag-aaral, ano ang puwede mong gawin? Kung positibo naman, paano mo pa pasusulungin ang iyong kakayahan sa pag-aaral para mas makinabang ka rito? Gamit ang Bibliya bilang basehan, tatalakayin sa pahina 3 hanggang 7 ang limang susi kung paano ka makikinabang sa pag-aaral. Marami sa mga simulaing tinalakay sa seryeng ito ay kapit sa iyo, ikaw man ay nasa pampubliko o pribadong iskul, o nagho-homeschooling.!"#2 KATAMTAMANG LIMBAG 41,042,000 INILALATHALA SA 84 NA WIKA Kung Paano Ka Makikinabang sa Pag-aaral 3 Maging Interesado 4 Maging Organisado 5 Humingi ng Tulong 6 Ingatan ang Kalusugan 7 Magkaroon ng Goal 8 Ang Magagawa ng mga Magulang 10 Pagkontrol sa Labis na Katabaan ng mga Kabataan 12 Pagbisita sa mga Gorilya sa Kapatagan 15 May Nagdisenyo ba Nito? Ang mga Sensor ng Black Fire Beetle 16 Ang mga Kabataan ay Nagtatanong Ano ang Maaasahan Ko sa Pag-aasawa? Bahagi 2 19 Ang Masasamang Balita at ang Iyong mga Anak 22 Ang Pangmalas ng Bibliya Nakaaapekto ba sa Buhay Mo ang mga Bituin? 24 Ang Iyong Papel Bilang Magulang 26 Ang Bibliya Aklat ng Mapananaligang mga Hula Bahagi 6 29 Pagmamasid sa Daigdig 30 Repaso Para sa Pamilya 32 Tulong Para Makinabang Ka sa Pag-aaral

3 Maging Interesado Para maging interesado ka sa anumang gawain, kailangan mong makita ang kahalagahan nito. ANO ang praktikal na kahalagahan ng pag-aaral sa iskul? Makatutulong ito para magkaroon ka ng karunungan, at ayon sa Bibliya, ang karunungan ay pananggalang. (Eclesiastes 7:12) Paano? Ipaghalimbawang maglalakad ka sa isang mapanganib na lugar. Ano ang pipiliin mo maglakad na nag-iisa o maglakad na kasama ang mga kaibigan mo na mapoprotektahan ka kung kinakailangan? Ang mabuting edukasyon ay tutulong sa iyo na magkaroon ng mahuhusay na kaibigan na palaging nasa tabi mo. Kabilang dito ang mga sumusunod: Kakayahang mag-isip. Ang pag-aaral ay makatutulong sa iyo na magkaroon ng tinatawag sa Bibliya na sentido-kumon at matinong pagpapasiya. (Kawikaan 3:21, Contemporary English Version) Kungtaglaymoangmga kakayahang ito, malulutas mo ang sarili mong mga problema sa halip na laging humingi ng tulong sa iba. Kakayahang makibagay. Pinapayuhan ng Bibliya ang mga Kristiyano na linangin ang mga katangiang gaya ng mahabang pagtitiis at pagpipigil sa sarili. (Galacia 5: 22, 23) Dahil sari-saring tao ang nakakasalamuha mo sa iskul, marami kang pagkakataon na ipakita ang mga katangiang iyan, kasama na ang pagpaparaya, paggalang, at empatiya mga katangiang mapapakinabangan mo hanggang sa maging adulto ka. Praktikal na kasanayan. Matututuhan mo sa iskul ang kahalagahan ng dedikasyon sa trabaho, na tutulong sa iyo na makakuha ng trabaho sa hinaharap at mapanatili ito. At miyentras mas lumalawak ang kaalaman mo, mas makikilala mo ang sarili mo at malalaman kung ano ang pinakamahalaga sa iyo. (Kawikaan 14:15) Sa gayon, makapaninindigan ka sa iyong mga paniniwala sa magalang na paraan. 1 Pedro 3:15. Mahalagang tandaan: Dahil kailangan mo ng edukasyon, hindi makatutulong ang pagpopokus sa mga bagay na inaayawan mo sa pag-aaral. Sa halip, isipin ang mga pakinabang na binanggit sa itaas. Baka nga may maisip ka pang ibang pakinabang! Simulan mo na ngayon! Isipin ang pinakamalaking pakinabang na gusto mong makuha sa pag-aaral. Kakayahang mag-isip Kakayahang makibagay Pinahahalagahan ang mahuhusay na guro! Praktikal na kasanayan Puwede sanang magtrabaho sa isang pinansiyal na institusyon ang titser namin sa ekonomiks noong haiskul, pero mas pinili niyang magturo sa isang iskul sa mahirap na komunidad kung saan karamihan ng mga estudyante ay walang interes sa ekonomiks. Pero itinuro niya iyon sa paraang simple at nakaka-enjoy, at ipinakita niyang mahalaga iyon. Minsan, tinawagan pa niya ang nanay ko para sabihin na mahusay ang ginawa kong essay. Nang tanungin siya ng mga estudyante kung bakit napili niyang magturo sa iskul namin, sinabi niyang doon siya enjoy na enjoy magturo. Naiintindihan niya kami, nagmamalasakit siya sa amin, at pinapapurihan niya kami. Siya ang pinakamahusay sa lahat ng naging titser ko! Reyon, Estados Unidos. Gumising! Oktubre

4 Maging Organisado Sa kaunting pagsisikap lang na maging organisado, napakalaki na ng pakinabang mas maraming panahon, walang gaanong stress, at mas matataas na grade. IPAGHALIMBAWANG may bibilhin ka sa isang supermarket pero lahat ng paninda roon ay basta nakakalat lang. Gaano kaya katagal bago mo makita ang hinahanap mo? Hindi ba t mas madaling maghanap kung nakaayos ang mga paninda at may karatula ang bawat seksiyon? Puwede mo ring sundin ang simulaing iyan sa iyong pag-aaral. Paano? Gumawa ng iskedyul. Minsan, nakalimutan kong gawin ang homework ko pati ang mga gawaing-bahay na iniutos sa akin dahil nasa bahay ako ng kaibigan ko buong weekend, ang sabi ng 18-anyos na si Zachary, na taga-estados Unidos. Kinalunisan, kinailangan kong makiusap sa mga titser ko kung puwede pa rin nilang tanggapin ang homework ko kahit late nang maipasa. Ngayon, gumagawa na ako ng listahan para maalala ko ang mga dapat kong tapusin. Ang paggawa ng listahan ay nakatulong din kay Celestine, isang kabataang babae sa Papua New Guinea. Ganito ang sinabi niya tungkol sa pag-aaral niya noon: Gumagawa ako ng iskedyul ng lahat ng kailangan kong gawin, kasali na ang homework, exam, at iba ko pang activity. Dahil dito, alam ko kung ano ang mga dapat kong unahin at hindi ako nahuhuli sa deadline. Tip: Ilista sa maliit na notbuk ang mga gagawin mo, o i-save ito sa iyong cellphone o iba pang kagamitang elektroniko. Huwag ipagpabukas ang gagawin mo. Madaling sabihin, Mamaya ko na lang ito gagawin. Mas mabuting gawin agad ang mga bagay-bagay hangga t maaari lalo na ang iyong homework. Tip: Gawin agad ang iyong homework pagdating ng bahay, bago ka manood ng TV o magrelaks. Ayusin ang gamit mo. Nangyari na ba sa iyo na nakarating ka sa iskul tapos natuklasan mong nakalimutan mo pala ang iyong notbuk, bolpen, o mga libro? Puwede mong maiwasan iyan! Paano? Inaayoskonaangbagkobagopapumasok sa iskul, ang sabi ni Aung Myo Myat, isang kabataang lalaki na taga-myanmar. Tip: Panatilihing maayos ang bag mo para kung may hahanapin ka, madali mo itong makikita. Mahalagang tandaan: Kung organisado ka, hindi ka mai-stress dahil late ka na, dahil may nakalimutan ka, o dahil gahol ka sa panahon para sa mahahalagang gawain. Simulan mo na ngayon! Isipin kung saan mo kailangang maging organisado. Pagkatapos, kasama ng iyong magulang o kaibigan, pag-isipan ninyo kung paano ka magiging mas organisado sa bagay na iyon.!"#2 4 ANG BABASAHING ITO AY INILALATHALA para sa kapakinabangan ng buong pamilya. Ipinakikita nito kung paano haharapin ang mga problema sa ngayon. Iniuulat nito ang mga pangyayari sa daigdig at nagbibigay ito ng impormasyon tungkol sa mga tao sa maraming lupain. Tinatalakay rin nito ang hinggil sa relihiyon at siyensiya. Ngunit hindi lamang iyan. Sinusuri nitong mabuti ang kasalukuyang mga pangyayari at sinasabi ang tunay na kahulugan ng mga iyon, subalit lagi itong neutral sa pulitika at hindi nagtatangi ng lahi. Pinakamahalaga, layunin ng magasing ito na patibayin ang pagtitiwala sa Maylalang at sa kaniyang pangako na ang kasalukuyang napakasama at magulong sistema ng mga bagay ay malapit nang palitan ng isang payapa at tiwasay na bagong sanlibutan. Hindi ipinagbibili ang publikasyong ito. Inilaan ito bilang bahagi ng pambuongdaigdig na pagtuturo sa Bibliya na tinutustusan ng kusang-loob na mga donasyon. Malibang iba ang ipinakikita, ang mga pagsipi sa Kasulatan ay mula sa makabagong-wikang Bagong Sanlibutang Salin ng Banal na Kasulatan. Publishers: Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. All rights reserved. Printed in Japan. October 2012 Vol. 93, No. 10 Monthly TAGALOG

5 Humingi ng Tulong Mahalaga na may nagpapayo at tumutulong sa iyo, hindi lang habang nag-aaral ka pa kundi pati sa mga gagawin mo kapag adulto ka na. SINO ang makatutulong sa iyo sa pagsisikap mong makinabang sa pag-aaral? Pamilya. Kapag kailangan ko ng tulong sa homeworkko, angsabinibruna,isang18- anyos na taga-brazil, ipapaliwanag ni Daddy ang topic at pagkatapos, tatanungin niya ako hanggang sa makuha ko ang sagot. Tip: Una muna, tanungin ang magulang mo kung gaano siya kagaling noon sa subject na nahihirapan ka. Kung mahusay siya sa subject na iyon, baka siya ang makatulong sa iyo. Titser. Maraming titser ang natutuwa kapag nalaman nilang gusto talagang matuto ng isang estudyante, at handa silang tumulong. Tip: Puwede mong sabihin sa titser mo, Nahihirapan po ako sa subject na to, pero gusto ko talaga itong maintindihan. Ano po ang maipapayo n yo sa akin? Mentor. Baka makatulong sa iyo ang isang mapagkakatiwalaang kaibigan ng inyong pamilya. May mga pakinabang dito: Una, may tutulong sa iyo; at ikalawa, matututo kang tumanggap ng tulong kung kailangan isang bagay na mahalaga kahit adulto ka na. Ang totoo, karamihan ng tagumpay ay resulta ng pagtutulungan, hindi ng solong pagsisikap. Kawikaan 15:22. Puwederingmakatulongsaiyoangateokuyamo. Tip: Tanungin ang mga magulang mo kung sino ang puwede mong maging mentor. Mahalagang tandaan: Hindi masamang humingi ng tulong! Simulan mo na ngayon! Ilista ang dalawa o tatlong huwaran para sa iyo mga taong nirerespeto mo. Matutulungan ka ba ng isa sa kanila sa mgagawainmosaiskul? Ang paborito kong titser Ang paborito kong titser ay istrikto, pero iginagalang siya ng lahat. Ang sigla niyang magturo. Panay ang kumpas niya at palakad-lakad siya habang nagtuturo. Napasisigla niya ang buong klase na mag-participate sa discussion. Kapag hindi mo maintindihan ang isang punto, matiyaga niya iyong ipaliliwanag hanggang sa maintindihan mo. Lagi niyang sinasabi na gustung-gusto niya na nagtatanong kami. Kasi kapag nagtatanong kami, nalalaman daw niya kung ano ang hindi namin naiintindihan at nakikita rin niya kung paano pa niya mapahuhusay ang pagtuturo niya. May malasakit siya sa lahat. Maraming estudyante ang nagpasiyang gawing propesyon ang accounting ang subject na itinuturo niya matapos maging estudyante niya sa loob ng isang taon! Alana, Australia. MGA WIKA: Afrikaans, Albanian, Amharic, Arabic, Armenian, Bislama, Bulgarian, Cebuano, Chichewa, Chinese (Simplified), Chinese (Traditional) (audio Mandarin only), Chitonga, Cibemba, Croatian, Czech, Danish, Dutch, English, Estonian, Ewe, Fijian, Finnish, French, Georgian, German, Greek, Gujarati, Hebrew, Hiligaynon, Hindi, Hungarian, Icelandic, Igbo, Iloko, Indonesian, Italian, Japanese, Kannada, Kinyarwanda, Kirghiz, Kirundi, Korean, Latvian, Lingala, Lithuanian, Macedonian, Malagasy, Malayalam, Maltese, Myanmar, Norwegian, Polish, Portuguese, Punjabi, Rarotongan, Romanian, Russian, Samoan, Sepedi, Serbian, Sesotho, Shona, Silozi, Sinhala, Slovak, Slovenian, Spanish, Swahili, Swedish, Tagalog, Tamil, Thai, Tok Pisin, Tongan, Tsonga, Tswana, Turkish, Twi, Ukrainian, Urdu, Vietnamese, Xhosa, Yoruba, Zulu Makukuha rin sa CD. Makukuha rin sa MP3 CD-ROM. Makukuha rin ang audio recording sa NAIS MO BA NG HIGIT PANG IMPORMASYON O WALANG-BAYAD NA PANTAHANANG PAG- AARAL SA BIBLIYA? Pakisuyong humiling sa mga Saksi ni Jehova gamit ang isa sa mga adres na nakatala sa ibaba. Para sa kumpletong listahan ng adres, tingnan ang Australia: PO Box 280, Ingleburn, NSW Britain: The Ridgeway, London NW7 1RN. Canada: PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. France: BP 625, F Louviers Cedex. Germany: Selters. Greece: Kifisias 77, GR Marousi. Hong Kong: 4 Kent Road, Kowloon Tong, Kowloon. Israel: PO Box 29345, Tel Aviv. Italy: Via della Bufalotta 1281, I Rome RM. Japan: Nakashinden, Ebina City, Kanagawa-Pref, Korea, Republic of: PO Box 33, Pyeongtaek PO, Gyeonggi-do, Malaysia: Peti Surat No. 580, Melaka. Philippines: PO Box 2044, 1060 Manila. Spain: Apartado 132, Torrej on de Ardoz (Madrid). Taiwan: 3-12, Shetze Village, Hsinwu Thailand: PO Box 7 Klongchan, Bangkok United States of America: 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY

6 Ingatan ang Kalusugan Kung iingatan mo ang kalusugan mo, makatutulong ito para maging mas mahusay ka sa mga gawain sa iskul at mas masigla pa. MAKATUWIRAN lang na ingatan mo ang katawan na ipinagkaloob sa iyo ng Diyos. (Awit 139:14) Ipaghalimbawang may kotse ka, pero hindi mo naman ito minamantini. Dimagtatagal at masisira ito. Puwede ring mangyari iyan sa katawan mo. Ano ang kailangan ng katawan mo para manatili itong malusog? Pahinga. Kung kulang ka sa tulog, magmumukha kang pag od, manlalambot, matutuliro, at made-depress pa nga. Pero kung sapat ang tulog mo, magiging masigla ka. Bibilis din ang paglaki mo, huhusay ang paggana ng utak mo, lalakas ang immune system mo, at magiging mas masayahin ka. Makukuha mo ang lahat ng iyan nang walang kahirap-hirap matulog ka lang! Tip: Kung posible, gawing regular ang oras ng pagtulog mo sa gabi. Nutrisyon. Mabilis lumaki ang mga tin-edyer. Halimbawa,sapagitanngedad10at17,nadodoble ang timbang ng karamihan sa mga lalaki. Bigla rin ang paglaki ng mga kabataang babae. Habang lumalaki ang katawan, kailangan nito ng masustansiya at nakapagpapalakas na pagkain. Tiyakin na naibibigay mo sa iyong katawan ang kailangan nitong nutrisyon. Tip: Laging mag-agahan. Kung kakain ka bago pumasok sa iskul, makatutulong ito para humusay ang iyong konsentrasyon at memorya. Ehersisyo. Sinasabi ng Bibliya na ang ehersisyo ay mabuti sa iyong katawan. (1 Timoteo 4:8, Contemporary English Version) Ito ay nagpapatibay ng mga kalamnan at buto, nagpapasigla, kumokontrol ng timbang, nagpapatalas ng isip, nagpapalakas ng immune system, nakakabawas ng stress, at nagpapaganda ng mood. At siyempre, enjoy rin itong gawin, dahil puwede mong gawin ang ehersisyong gusto mo! Mahalagang tandaan: Ang sapat na pahinga, tamang nutrisyon, at katamtamang ehersisyo ay tutulong sa iyo na maingatan ang iyong kalusugan. At kung malusog ka, tutulong ito para maging mas mahusay kang estudyante. Simulan mo na ngayon! Magkaroon ng makatuwirang iskedyul sa pag-eehersisyo. Irekord ang mgaorasngtulogmopatiangmgakinakainmo sa loob ng isang buwan, at tingnan kung may kailangan kang baguhin. Kapag nagwo-walking ako, pakiramdam ko y mas sumisigla ako kahit nga pag od ako nang simulan ko ito. Jason, New Zealand. Ang katuwiran ko, ginawa ng Diyos ang pagkain para magpalusog sa ating katawan, at gusto ko na puro masusustansiya ang pumasok sa katawan ko! Jill, Estados Unidos. Nagdya-jogging ako nang tatlong beses sa isang linggo, at nagbibisikleta ako o naglalakad nang dalawang beses sa isang linggo. Kapag nageehersisyo ako, mas sumisigla ako at nawawala ang stress ko. Grace, Australia. Para sa higit pang impormasyon tungkol sa kalusugan, tingnan ang kabanata 10 ng aklat na Ang mga Tanong ng mga Kabataan Mga Sagot na Lumulutas, Tomo 1, na inilathala ng mga Saksi ni Jehova. 6 Gumising! Oktubre 2012

7 Magkaroon ng Goal Ang pag-aaral ay nagiging mas makabuluhan at mas nakaka-enjoy kapag alam mo ang mapapakinabang mo rito. ANG pag-aaral sa iskul nang walang goal ay parang pagtakbo sa isang takbuhang walang finish line. Ang sabi ng Bibliya: Alamin mo kung saan ka pupunta. (Kawikaan 4:26, Contemporary English Version) Kungmaygoal ka, tutulong ito sa iyo na makapagpokus at mas madaling makapag-adjust kapag nagtrabaho ka na. Paano ka magse-set ng goal? Tanungin ang iyong sarili, Ano ba ang plano kong maging hanapbuhay? Huwag ipagpaliban ang pagsagot sa tanong na iyan. Sa halip, magplano nang maaga. Bakit? Isipin ito: Kung magbibiyahe ka, kailangan mo munang pagpasiyahan kung saan ka pupunta. Pagkatapos, titingin ka sa mapa at aalamin ang pinakamagandang ruta papunta roon. Parang ganiyan din sa pag-aaral. Pag-isipan kung anong trabaho ang gusto mo, saka pumili ng kurso na tutulong sa iyonamakuhaiyon. Babala: Ang gusto lang trabaho ng maraming kabataan ay yaong hilig nila halimbawa, maging propesyonal na musician dahil iniisip nilang boring ang ibang trabaho. Ano ba ang mga dapat mong isaalang-alang? 1. Tingnan ang mga kakayahan mo. Halimbawa, nag-e-enjoy ka bang tumulong sa iba? Magaling ka ba sa pagmemekaniko? sa pagkukuwenta? sa pagbabadyet? sa pagre-repair? 2. Pag-isipan ang mga opsyon mo. Anu-anong trabaho ang akma sa mga kakayahan mo? Ipakipag-usap sa iba ang mapagpipilian mo sa halip na magpokus lang sa pangarap mong trabaho. At maging praktikal. Halimbawa, ang gusto mo bang trabaho ay makukuha rin sa ibang lugar, sakaling lumipat ka ng bahay? Magkakautang ka ba ng malaki dahil sa kukunin mong training? 3. Alamin ang mga oportunidad na buk as sa iyo. Kapagalammonakunganongtrabaho ang gusto mo, tingnan kung mayroon nito sa inyong lugar. May alam ka bang mga mapapasukan? Kung mayroon, tumatanggap ba sila ng trainee? May mga vocational training bang ibinibigay sa inyong lugar? Tip: Magtanong sa iyong mga magulang, titser, at mga kaibigang adulto. Tumingin sa diyaryo o sa Internet. Mahalagang tandaan: Kung may goal ka, magkakaroon ng direksiyon at layunin ang pagaaral mo sa iskul. Simulan mo na ngayon! Pag-isipan mo na ngayon, habang nag-aaral ka pa, ang tatlong puntong nabanggit. Isulat ang mga goal mo, at ipakipag-usap ito sa iyong mga magulang. Napansin mo siguro na sa seryeng ito, madalas gamitin ang Bibliya sa pagtalakay sa mga payo kung paano ka makikinabang sa pag-aaral. Naniniwala ang mga tagapaglathala ng magasing ito, ang mga Saksi ni Jehova, na ang Bibliya ay naglalaman ng tagubilin para sa matuwid na pamumuhay. (2 Timoteo 3:16, Good News Translation) Praktikal ito para sa pang-araw-araw na buhay hindilangsaiskulkundipatisatrabaho, sa pamilya, at sa iba pang larangan. Para sa higit pang impormasyon kung paano makatutulong sa iyo ang Bibliya, bisitahin ang aming Web site na /tl at tingnan ang pahina 32 ng magasing ito.

8 Ang Magagawa ng mga Magulang Sobrang dami ng estudyante sa bawat classroom! Walang mga electric fan, kaya napakainit. Luis, Bolivia. Konti lang ang titser sa iskul namin, kaya hindi nabibigyan ng personal na atensiyon ang mga estudyante. Wala roong mapa, walang mga gamit sa laboratory, walang library. Dorcus, Myanmar. Nahihirapan ang karamihan sa mga titser ko na kontrolin ang mga estudyante. Kung minsan, masyadong pasaway ang mga estudyante, kaya ang hirap mag-aral. Nina, South Africa. Makatutulong ang edukasyon para ang iyong anak ay lumaking responsable at marunong sa buhay G AYAngipinakikitangmgapananalitasaitaas, ang kalagayan sa ilang paaralan ay hindi angkop para sa pag-aaral. Bilang magulang, paano mo matutulungan ang iyong mga anak na makinabang sa kanilang pag-aaral sa kabila ng mga hamon? Narito ang ilang mungkahi. Humanap ng mga paraan para tumulong. Sa halipnamagpokussamgaproblema namalamang na hindi mo kontrolado magpokus sa kung ano ang puwede mong gawin. Kung parang nahihirapan ang iyong anak sa isang subject o hir ap na hir ap siya sa dami ng homework, pag-usapan ninyong dalawa ang ilang posibleng solusyon. Halimbawa, kailangan mo ba siyang paglaanan ng komportableng lugar sa bahay para sa pag-aaral? Kailangan ba ng anak mo ng tulong sa paggawa ng iskedyul para magawa niya ang mga dapat niyang tapusin? Kailangan ba niya ng tutor? Para sa iba pang mungkahi, baka puwede mong kausapin ang kaniyang titser at guidance counselor. Isipin na sila y mga kakampi mo, hindi kalaban. Tulungan ang iyong anak na magpokus sa talagang layunin ng pag-aaral. Makatutulong ang edukasyon para ang iyong anak ay lumaking responsable at marunong sa buhay. Ang tunguhin ng pag-aaral ay hindi basta malaman kung paano magpapayaman. Gayunman, ipinakikita ng pagsasaliksik na maraming kabataan ang nag-aaral sa iskul sa tunguhing magpayaman. Ipinapayo ng Bibliya ang pagkakaroon ng timbang na pananaw sa materyal na mga bagay. Bagaman sinasabi nito na ang salapi ay pananggalang, nagbababala rin ito na yaong mga determinadong maging mayaman ay hindi magiging tunay na maligaya. Eclesiastes 7:12; 1 Timoteo 6:9. Hayaang matuto ang iyong anak mula sa mga problema sa buhay. Maraming titser ang nagsasabi na kung mahirap kausap ang ilang estudyante, mas lalo na ang ilang magulang. May mga magulang na agad nakikialam at nagrereklamo kapag ang kanilang anak ay nagkaproblema sa iskul o mababa ang nakuha nito sa exam. Halimbawa, ayon sa isang report sa magasing Time, isang propesoraangmaymgaestudyanteng tumatawagsa kanilang mga magulang gamit ang kanilang cellphone para magsumbong tungkol sa kanilang mababang grade at saka iaabot ang cellphone sa 8 Gumising! Oktubre 2012

9 Isipin na ang titser ng inyong anak ay kakampi ninyo, hindi kalaban kaniya, sa oras mismo ng klase, dahil gustong makialam ng magulang. At mayroon daw mga magulang na nagsasabing malaki ang ibinabayad nila para sa edukasyon ng kanilang anak, at nagpapahiwatig na A lang ang tatanggapin nilang grade ng anak nila. Ang gayong mga magulang ay hindi nakatutulong sa kanilang mga anak. Sa katunayan, sa halip Maraming titser ang nagsasabi na kung mahirap kausap ang ilang estudyante, mas lalo na ang ilang magulang na saklolohan ang kanilang mga anak, pinagkakaitan nila ang mga ito ng pagkakataong maranasan kung paano magdesisyon, mabigo, at ayusin ang kanilang mga gusot, ang sabi ni Polly Young- Eisendrath sa kaniyang aklat na The Self-Esteem Trap. Sinabi pa niya: Kung ang mga magulang ang palaging lumulutas ng mga problema ng kanilang mga anak sa halip na ang mga ito, ang mga magulang ang matututo; walang matututuhan ang mga anak at hindi nila makakayang harapin ang mga problema kapag nagsarili na sila. Maging makatuwiran kung gaano karaming edukasyon ang ipakukuha sa iyong anak. Gaya ng nabanggit na, makatutulong ang edukasyon para maging responsableng adulto ang iyong anak. (Genesis 2:24) Pero gaano katagal na pag-aaral sa iskul ang kailangan para maabot ang tunguhing iyan? Huwag isipin na kailangang mag-aral sa unibersidad ang anak mo para kumita nang sapat. May ibang opsyon na hindi gaanong magastos. Ang totoo, sa ilang kaso, ang kita ng mga kumuha ng vocational course ay kapareho lang ng kita ng mga nagtapos sa unibersidad. Mahalagang tandaan: Ang mga eskuwelahan ay may mga limitasyon, at ang mga kabataan ay napapaharap sa mga hamon na ibang-iba sa mga hamon sa nakalipas na ilang dekada. Pero sa tulong mo, ang iyong anak ay puwedeng makinabang sa kaniyang pag-aaral! Bilang pamilya, maaari ninyong pag-usapan ang mga mungkahi sa pahina 3 hanggang 7 ng magasing ito. Gumising! Oktubre

10 10 Gumising! Oktubre 2012 Pagkontrol sa Labis na Katabaan ng mga Kabataan AYON sa U.S. Department of Health and Human Services, mula noong 1980 hanggang 2002, natriple ang bilang ng mga tin-edyer na labis ang timbang at naging mahigit doble naman ang bilang nito sa mga bata. Ang labis na katabaan ng mga bata, o childhood obesity, ay iniuugnay sa mga sakit na gaya ng alta presyon, diyabetis, sakit sa puso at sa mga daluyan ng dugo, at ilang uri ng kanser. Ang labis na katabaan ng mga bata ay maaaring kaugnay ng ilang bagay gaya ng pagiging di-aktibo, mga advertisement na dinisenyong umakit sa mga kabataan, at pagiging mura at madaling bilhin ng di-masusustansiyang pagkain. Sinabi ng U.S. Centers for Disease Control: Ang labis na katabaan ng mga bata ay resulta ng mataas na konsumo ng kalori at pagiging di-gaanong aktibo. Makabubuting suriin ng mga bata, tin-edyer, at mga adulto ang kanilang kaugalian sa pagkain. Makatutulong ang ilang simpleng hakbang, pero iwasan namang magpakalabis. Kuning halimbawa si Mark, na nag-adjust ng kaniyang kaugalian sa pagkain at nakinabang nang malaki naging mas malusog at maligaya siya. Dati, napakahilig ko sa junk food, ang sabi ni Mark. Ininterbyu siya ng Gumising! para alamin kung paano siya nagbago. Ang terminong childhood obesity ay tumutukoy sa isang medikal na kondisyong nakaaapekto sa mga bata at tin-edyer. Sinasabi ng mga eksperto na ang mga kabataang labis ang timbang ay may 70 porsiyentong posibilidad na maging labis din ang timbang kapag adulto na. Kailan nagsimula ang problema mo sa pagkain? Pagka-graduate ko ng haiskul. Madalas akong kumain sa labas noon. May dalawang fastfood na restawran malapit sa pinagtatrabahuhan ko, at halos araw-araw akong nanananghalian sa alinman sa mga iyon. Mas maginhawasaakinnakumain na lang sa fast food kaysa magbaon pa. Kumusta naman nang bumukod ka na ng tirahan? Naku, lalong lumala. Hindi ako marunong magluto, at konti lang ang pera ko; samantalang dalawang kanto lang ang layo ng paborito kong fast food. Ang daling puntahan at parang mas nakakatipid ako. Yon nga lang, bukod sa di-masusustansiya ang nakakain ko, napaparami pa. Hindi ako kontento sa karaniwang order lang. Umoorder ako ng ekstrang hamburger at

11 French fries at large na softdrink bastakayangperako kung ano ang pinakamalaking size na meron. Bakit mo naisip magbago? Naging conscious ako sa kalusugan ko paglampas ko ng edad 20. Sobrang taba ko kasi noon. Lagi akong nanlalata, at wala akong kumpiyansa sa sarili. Naisip kong kailangan kong baguhin ang kaugalian ko sa pagkain. Ano ang ginawa mo para makontrol mo ang iyong pagkain? Inunti-unti ko lang ang pagbabago. Una, binawasan ko ang dami ng kinakain ko. Lagi kong sinasabi sa sarili ko, Hindi ito ang huli kong kain; mamaya, makakakain ako ulit. Kung minsan naman, talagang kailangan kong umalis na sa mesa. Pero ang sarap ng pakiramdam ko, para kasi akong nanalo. May malaking pagbabago ka bang ginawa? May mga pagkain na talagang iniwasan ko na. Hindi na ko umiinom ng softdrinks ngayon, tubig na lang. Pero ang hirap! Mahilig kasi ako sa softdrinks, at ayoko ng tubig. Kaya sa tuwing iinom ako ng tubig, sinusundan ko ito ng konting juice para may malasahan ako. Pagtagal-tagal, mas gusto ko na ang tubig. Ano pa ang ginawa mo bukod sa pag-iwas sa di-masusustansiyang pagkain? Puro masustansiyang pagkain na ang kinakain ko. No ng una, prutas muna mansanas, saging, strawberry, blueberry, raspberry, at melon. Tapos, idinagdagkosadietkoanglean proteins, gaya ng manok o tuna. At naging paborito ko pa nga ang mga iyon. Mas maraming gulay ang kinakain ko at konti lang sa iba pang main course. Napansin ko na hindi napapasobra ang kain ko sa tanghalian at hapunan kapag masustansiya ang meryenda ko. Bandang huli, hindi na ako gaanong nasasabik sa junk food. Hindi ka na ba talaga kumakain sa mga restawran? Kumakain pa rin naman paminsan-minsan. Pero kinokontrol ko ang dami ng kinakain ko. Kapag marami ang isang serving, humihingi ako ng pan-takeout na lalagyan, at inilalagay ko roon ang kalahati bago ako kumain. Mas mabuti na iyon kaysa maparami ako ng kain. Ayoko kasi ng nagtitira ng pagkain sa plato. Paano ka nakinabang sa ginawa mong pagbabago? Nabawasan ang timbang ko, at mas sumigla ako. Mas may kumpiyansa ako ngayon sa sarili ko. Higit sa lahat, natutuwa ako dahil alam kong ang ginagawa kong pag-iingat sa kalusugan ay nagpaparangal sa Diyos na nagbigay ng buhay ko. (Awit 36:9) Akala ko noon, boring ang buhay kapag health-conscious ka. Pero hindi pala, at hindi ko ito ipagpapalit sa kahit anong bagay sa daigdig! Ang Gumising! ay hindi nagrerekomenda ng anumang partikular na diyeta. Dapat maingat na suriin ng bawat indibiduwal ang kaniyang mga mapagpipilian at kumonsulta muna sa doktor bago gumawa ng anumang desisyon may kinalaman sa nutrisyon. Iwasan ang mga nauusong pagdidiyeta na posibleng nakasasama. ˆ

12 Pagbisita sa mga Gorilya sa Kapatagan N A Planken-Kooij/YAY Micro/age fotostock APRIKA 12 CENTRAL AFRICAN REPUBLIC Dzanga-Ndoki National Park MATATAGPUAN sa maulang kagubatan ng Central African Republic sa ekwador ang isang kamanghamanghang hayop na iilang tao pa lang ang nakakakita. Matapos magbiyahe nang 12 oras sa baku-bakong daan, narating namin ang Dzanga-Ndoki National Park, isang protektadong kagubatan sa timog-kanlurang bahagi ng bansa, sa pagitan ng Cameroon at Republic of the Congo. Ang pakay namin? Ang makita si Makumba, isang gorilya sa kapatagan sa kanluran, pati na ang kaniyang pamilya. Sinabihan kami ng aming guide na huwag maghiwa-hiwalay at mag-ingat sa mga elepante. Ang dinaraanan kasi namin ay daanan din ng mga elepante kapag naghahanap ng pagkain. Pero hindi lang sa mga elepante kami dapat magingat. Kapag inatake ka ng gorilya, ang babala ng guide namin, yumuko ka lang at huwag gagalaw. Hindi ka niya aanuhin; mag-iingay lang yon. Huwag mo siyang titingnan sa mata. Ako nga, pumipikit na lang. Nasa unahan namin at ng aming guide ang isang tracker na kabilang sa mga BaAka, na itinuturing na isang

13 Ang gorilya sa kapatagan sa kanluran ay maaaring tumaas nang 1.8 metro at tumimbang nang mahigit 200 kilo Juan Carlos Mu noz/age fotostock Aktuwal na laki ng kamay ng adultong gorilya. Subukan mong ipantay ang kamay mo ANG BUHAY NG GORILYA Ang mga gorilya, bagaman malalaki, ay pauntiunti lang kung kumain paisa-isang supang, sanga, at dahon, ang paliwanag ng guide namin. Kumakain din sila ng mga insekto at prutas, at nakapaglalakbay nang hanggang apat na kilometro bawat araw para maghanap ng pagkain. Ang pamilya ng gorilya ay natutulog sa damuhan o kaya y sa puno. Ang lider na lalaking gorilya ay tinatawag na silverback, dahil nagiging kulay-abo ang balahibo sa likod niya habang tumatanda siya. Madalas, natutulog sa damuhan ang silverback para protektahan ang kaniyang pamilya. Para masanay ang mga gorilya sa mga tao, binibisita sila ng mga tracker araw-araw sa loob ng limang taon o higit pa. Kapag sanay na sa tao ang mga gorilya, puwede na silang bisitahin ng mga turista, na nagbabayad ng entrance fee na nagiging pondo para sa pagsasaliksik at sa konserbasyon ng mga hayop na ito na nanganganib nang maubos. 13

14 FLPA/Terry Whittaker/age fotostock tribong Pygmy dahil sa hitsura nila at dahil maliliit lang sila. May bahagya lang makita, maamoy, o marinig ang bihasang tracker, alam na niya kung may mailap na hayop sa paligid. Samantala, sunod nang sunod sa amin ang nakakainis na mga sweat bee. Humahabol kami sa pagsunod sa tracker na sanay na sanay maglakad sa masukal na kagubatan. Di-nagtagal, nasa loob na kami ng kagubatan na iilang taga-kanluran pa lang ang nakararating. Pagkatapos, biglang huminto ang tracker at itinuro ang malawak na lugar malapit sa dinaraanan namin. Nakita namin ang sira-sirang mga halaman at ang napagtatapakang damo kung saan naglaro ang mga batang gorilya, at ang natalupan at bali-baling mga sanga ebidensiya na may mga gorilyang nagkainan dito. Lalo kaming nanabik. Matapos kaming maglakad nang mga tatlong kilometro, binagalan ng tracker ang lakad niya. Para hindi magulat ang mga gorilya, pinalatak muna niya ang kaniyang dila. Sa di-kalayuan, naririnig namin ang malalakas na ungol at lagitik ng mga nabaling sanga. Kinawayan kami ng guide para palapitin at sinenyasan na huwag mag-iingay. Pinaupo niya kami saka tumuro sa gawi pa roon ng mga puno. Mga walong metro sa unahan, nakita namin siya si Makumba! Biglang tumahimik ang kapaligiran, at wala kaming ibang naririnig kundi ang mga kabog ng dibdib namin. Naglalaro sa isip namin kung aatake si Makumba. Tumingin si Makumba sa amin na parang kinikilatis kami, pero naghikab lang siya at hindi na kami pinansin. Para kaming nabunutan ng tinik! Sa wikang Aka, ang pangalang Makumba ay nangangahulugang Mabilis. Pero noong nandoon kami, relaks na relaks lang si Makumba habang kumakain ng kaniyang agahan. Sa malapit, dalawang batang gorilya ang naghaharutan. Si Sopo, isang sampung-buwang gorilya na mabibilog ang mata, ay naglalaro naman sa tabi ng nanay niyang si Mopambi. Marahang hinihila ni Mopambi ang anak kapag medyo napapalayo ito. Ang iba pang mga miyembro ng pamilya ay nangunguha ng mga dahon at ubod ng mga sanga. Ang iba naman ay masiglang naglalaro at manaka-nakang sumusulyap sa amin. Pagkaraan ng isang oras, tapos na ang pagbisita namin. At gusto na ring umalis ni Makumba; umungol siya, itinukod ang dambuhalang mga braso para makatayo, at saka lumayo. Ilang segundo lang, naglahong parang bula ang buong pamilya. Sandali lang ang pagbisita namin sa kahanga-hangang mga nilalang na ito, pero hindi mawawala sa alaala namin ang karanasang iyon. 1. Anghagdanaynasaeksena3. 2. Ang sapot ng gagambaaynasaeksena , C. MGA SAGOT SA PAHINA 30 AT Gumising! Oktubre 2012

15 MAY NAGDISENYO BA NITO? Ang mga Sensor ng Black Fire Beetle Kapag may sunog sa kagubatan, karamihan ng mga hayop ay lumalayo. Pero pinupuntahan naman ito ng mga black fire beetle. Bakit? Dahil ang kasusunog pa lang na mga puno ang gustung-gusto nilang pangitlugan. Isa pa, kapag nagkasunog, umaalis ang mga kaaway ng mga beetle kaya ligtas silang nakakakain, nakapagpaparami, at nakapangingitlog. Pero paano nalalaman ng mga black fire beetle kung saan may sunog? Pag-isipan ito: Malapit sa panggitnang mga paa nito, ang fire beetle ay may mga sensor na tinatawag na pit organ, na nakakadetek ng infrared radiation mula sa nasusunog na kagubatan. Nadedetek ng mga pit organ ang pagtaas ng temperatura, at ito ang naghuhudyat sa beetle na puntahan ang sunog. Bukodsamgapitorgan,angmgabeetle na ito ay may iba pang sensor na nakakadetek ng sunog. Kapag nasusunog ang mga punong gustung-gusto nila, nadedetek ng kanilang mga antena ang kahit katiting ng ilang kemikal na nagmumula sa usok nito. Ayon sa ilang mananaliksik, sa tulong ng smoke-detector na mga antena, kayang mahanap ng mga black fire beetle ang isang nasusunog na puno na halos isang kilometro ang layo. Dahil sa mga kakayahang ito, ang mga beetle ay waring nakakadetek ng sunog at natutunton ito kahit sa layong mahigit 48 kilometro! Pinag-aaralan ng mga mananaliksik ang mga pit organ at antena ng mga black fire beetle para ma-improve pa ang mga kagamitang pandetek ng infrared radiation at sunog. Ang karaniwang high-resolution sensor na pandetek ng infrared ay kailangan pang palamigin, kaya Ang sensor ng beetle na nakakadetek ng infrared radiation baka may maitulong sa mga siyentipiko ang kakayahang ito ng beetle para makagawa ng mga sensor na gumagana kahit hindi na palamigin. Dahil sa pagsusuri sa mga antena ng beetle, nagkaideya ang mga inhinyero na gumawa ng mga fire-detection system na mas sensitibo at nakakadetek kung ang usok ay likha ng sunog sa kagubatan o kung ito y iba pang kemikal. Hangang-hanga ang mga mananaliksik sa natatanging kakayahan ng black fire beetle na makahanap ng lugar na mapangingitlugan. Paano nadebelop ng mga beetle na ito ang gayong kakayahan na makahanap ng pangingitlugan? ang tanong ni E. Richard Hoebeke, isang eksperto sa mga beetle sa Cornell University sa Estados Unidos. Isip-isipin kung gaano kaliit ang alam natin tungkol sa mga insektong may napakasensitibo at napakasalimuot na mga sensor. Ano sa palagay mo? Ang kakayahan ba ng black fire beetle na makadetek ng sunog sa kagubatan ay resulta ng ebolusyon? O may nagdisenyo nito? Photo of beetle: Stephen Luk; infrared receptors: Volker Steger/Photo Researchers, Inc.

16 ANG MGA KABATAAN AY NAGTATANONG Ano ang maaasahan ko sa pag-aasawa? BAHAGI 2 SA NAKARAANG ISYU, tinalakay natin ang ilan sa mga pakinabang at hamon na maaasahan sa pag-aasawa. SA ISYUNG ITO, tatalakayin natin kung bakit dapat mong asahan ang mga di-inaasahan. Lagyan ng O ang mga kahon na napili mo at lagyan ng numero mula sa itinuturing mong pinakamahalaga sa iyo. Inaasahan ko na ang mapapangasawa ko ay... O maganda/guwapo magpapadama sa akin na mahalaga ako kapareho ko ng tunguhin mag-e-enjoy rin sa mga libangang gusto ko 16 Gumising! Oktubre 2012

17 Kung naghahanap ka ng mapapangasawa, hindi naman masamang asahan ang mga nabanggit. Baka nga may makita kang nagtataglay ng lahat ng iyan. Pero sa totoo lang, nagbabago ang tao sa paglipas ng panahon at maging ang mga kalagayan. Mahalagang tandaan: Para maging matagumpay ang pag-aasawa, dapat mong asahan ang mga di-inaasahan. Ang maganda. Maaaring ikatuwa mo ang ilang bagay na hindi mo inaasahan. Ngayong mag-asawa na kami, nakita ko ang sense of humor ni Maria na hindi ko gaanong napapansin noong magkasintahan kami. Palibhasa y hindi namin masyadong sineseryoso ang aming mga sarili, hindi nagiging mabigat ang mga problema. Mark. Ang hindi maganda. May mga bagay na hindi inaasahan sa pag-aasawa na makapagpapalungkot sa iyo. Narito ang isang halimbawa. Binago ang ilang pangalan sa artikulong ito. Ipagpalagay nang goal mo at ng iyong mapapangasawa na maglingkod kung saan mas malaki ang pangangailangan. Pero paano kung pagkatapos ninyong makasal, nagkasakit nang malubha ang iyong asawa at imposible nang maabot pa ninyo ang inyong goal? Ang totoo, posibleng mangyari iyan dahil ayon sa Bibliya, ang masasamang bagay ay nangyayari sa lahat! (Eclesiastes 9:11, Holy Bible Easy-to-Read Version) Tiyak na mag-aalala ka sa kalagayan ng asawa mo at manghihinayang din dahil hindi na ninyo maaabot ang inyong goal. Kung mangyari ang ganiyang sitwasyon, wala ka nang magagawa kundi ang tanggapin ito at mag-adjust. Tutal, ang pinakasalanmoayangtaoathindiangisanggoal. Mahalagang tandaan: Sinasabi ng Bibliya na ang mga pumapasok sa pag-aasawa ay makararanas ng mga kapighatian. (1 Corinto 7:28) Kung minsan, ang mga kapighatian ay dahil sa mga di-inaasahang sitwasyon. Paano ka makapaghahanda para sa mga diinaasahan? Kung mag-aasawa ka, kailangan mo ang dalawang bagay. ANG SINASABI NG IBANG KABATAAN Sirvan Kung minsan, binabale-wala ng mga magkasintahan ang mga napapansin nilang hindi maganda sa kanilang mapapangasawa. Delikado yan. Kapag kasal na kayo, baka maging malungkot ka at madamang sasaya ka lang uli kung makikipagdiborsiyo ka sa taong dati y inaakala mong hindi ka mabubuhay nang wala siya. Danielle Marami ang nag-aasawa dahil iyon ang inaasahan ng iba na gagawin nila. Pero naririnig ko rin sa iba na mas mabuting maghintay, kasi nagbabago pa ang mga kabataan. Kahit nga y ong maliligaya sa kanilang pag-aasawa ay nagsasabing naghintaypasanasilanangkonti.

18 1. MAKATUWIRANG PANANAW Kahit magkasundo kayo ng mapapangasawa mo sa maraming bagay, dapat mo pa ring asahan na hindi kayo laging magkak asundo sa lahat ng bagay. hindi kayo laging magkak apareho ng priyoridad. hindi kayo laging magkak apareho ng gustong gawin. hindi kayo laging magiging sweet na sweet sa isa t isa. Ang mga sitwasyong gaya ng nabanggit sa itaas ay karaniwan lang. Pero hindi ito sisira sa inyong pag-aasawa malibannalangkunghahayaan ninyo! Tandaan, sinasabi ng Bibliya na binabata ng pag-ibig ang lahat ng bagay at hindi ito kailanman nabibigo. 1 Corinto 13:4, 7, 8. Tandaan: Hindi ang mga problema ang makapagpapatibay o makasisira sa inyong pag-aasawa kundi ang paraan ninyo ng pagharap dito. Colosas 3: PAGIGING TAPAT SA SUMPAAN Kung determinado ka at ang iyong asawa na maingatan ang inyong pagsasama, anuman ang mangyari, mas mapagtatagumpayan ninyo ang mga di-inaasahang problema. Mateo 19:6. Para sa ilan, ang sumpaan sa pag-aasawa ay isang pabigat. Pero hindi totoo iyan. Ang totoo, pinatitibay nito ang inyong ugnayan bilang magasawa. Kapag dumating ang mga di-inaasahang sitwasyon, ikaw at ang iyong asawa ay hahanap ng solusyon sa halip na basta makipaghiwalay. Para maunawaan mo kung gaano kahalaga ang pagiging tapat sa sumpaan, kailangan mong maging makatuwiran sa iyong inaasahan sa ha- TANUNGIN ANG MGA MAGULANG MO Ano pong mga di-inaasahang pagpapala at hamon ang naranasan ninyo noong bagong kasal kayo? Ano po ang puwede kong gawin para maihanda ang sarili ko sa mga di-inaasahan kapag nag-asawa na ako? lip na maging idealistiko. Para ipakita ang pagkakaiba nito, sagutin ang mga sumusunod. 1. Ipagpalagay nang mayroon kang libreng tiket sa eroplano papunta sa alinmang bansa sa daigdig. Saan ka pupunta, at bakit? Destinasyon: Dahilan: magandang tanawin kultura klima libangan iba pa 2. Ipagpalagay na one-way lang ang tiket mo at permanente ka nang titira sa mapipili mong destinasyon. Ngayon, saan ka pupunta? Destinasyon: o Hindi na lang ako aaiis. Sa paghahalimbawa sa itaas, malamang na magkaiba ang sagot mo sa una at ikalawang tanong. At kahit magkapareho pa ito, malamang na pinag-isipan mong mabuti ang ikalawang sagot. Kasi sa halip na isiping isa kang bakasyunistang nakahiga sa beach o nagha-hiking sa bundok, ang iisipin mo y isa kang residente na makararanas hindi lang ng magagandang bagay sa lugar na iyon kundi pati ng mga hamon na kaakibat ng pamumuhay roon. Ganiyan ang dapat na maging pananaw mo sa pag-aasawa. Kasi sa paglipas ng panahon, maaaring magbago ang mga kalagayan. Tiyak na pati ikaw at ang asawa mo ay magbabago. Ang tagumpay ninyo ay nakadepende nang malaki sa kakayahan ninyong harapin ang mga di-inaasahan. Pag-isipan: Paano mo hinaharap ang mga diinaasahang sitwasyon ngayong wala ka pang asawa? Marami pang impormasyon para sa mga tin-edyer ang makikita sa Web site na 18 Gumising! Oktubre 2012

19 Ang Masasamang Balita at ang Iyong mga Anak Ayaw ng 11-anyos kong anak na babae na manood ng balita. Binabangungot kasi siya sa mga napapanood niya. Minsan, napanood niya ang balita tungkol sa isang tao na namugot ng ulo ng kapamilya nito. Nang gabing iyon, napanaginipan niyang pinupugutan din siya ng ulo. Quinn. Napanood ng pamangkin kong anim na taon ang tungkol sa mga buhawi sa ilang lugar. Nang sumunod na mga linggo, tak ot na tak ot siya. Lagi niya akong tinatawagan sa telepono dahil iniisip niyang may buhawing darating at na mamamatay na siya. Paige. NATATAKOT ba ang anak mo sa mga balita? Ayon sa isang surbey, halos 40 porsiyento ng mga magulang ang nagsabi na natakot ang kanilang mga anak dahil sa nakita ng mga ito sa balita anupat nag-alala ang mga bata na mangyayari din iyon sa kanila o sa mga mahal nila sa buhay. Bakit? Una, dahil madalas na iba ang interpretasyon ng mga bata sa balita kumpara sa mga adulto. Halimbawa, posibleng isipin ng mgabatanaangisangtrahedyangpaulit-ulitna ibino-broadcast ay talagang paulit-ulit na nangyayari. Ikalawa, ang masasamang balita sa arawaraw ay puwedeng makaapekto sa pananaw ng bata sa mga nangyayari sa daigdig. Totoo, nabubuhay tayo sa mga panahong mapanganib na mahirap pakitunguhan. (2 Timoteo 3:1) Pero ang paulit-ulit na panonood ng masasamang balita ay maaaring maka-trauma sa mga bata. Waring ipinapalagay ng mga batang madalas manood ng balita sa TV na napakadalas mangyari ng krimen at maaaring isipin nila na ang daigdig ay mas mapanganib kaysa sa aktuwal Gumising! Oktubre

20 TURUAN PROTEKTAHAN na nangyayari, ang obserbasyon ng Kaiser Family Foundation. Kung ang masasamang balita ay nakaaapekto sa iyong mga anak, ano ang puwede mong gawin? Narito ang ilang mungkahi. Protektahan sila. Depende sa edad, isip, at emosyon ng iyong mga anak, limitahan ang panonood nila ng mga balita. Siyempre pa, sa panahong ito na dagsa ang impormasyon, alam ng mga bata kung ano ang nangyayari sa paligid. Baka kahit ang maliliit na bata ay mas maraming nakikita o naririnig kaysa sa inaakala mo. Kaya maging alerto sa anumang senyales na sila y natatakot o nababalisa. Turuan sila. Habang nagkakaisip ang mga anak mo, magkasama ninyong panoorin ang mga balita. Maaari mong gamitin ang balita para turuan sila. Itawag-pansin sa kanila ang mga positibong bahagi ng balita halimbawa, ang pagtulong sa mga biktima ng isang sakuna. Palakasin ang loob nila. Kapag may iniulat na masamang pangyayari, tanungin angiyongmgaanakkunganoangnadarama nila tungkol sa balitang iyon. Ipinaliliwanag naming mag-asawa sa aming anak, si Nathaniel, kung ano ang nakita niya sa balita, pati ang mga pag-iingat na ginagawa namin para maiwasan ang gayong pangyayari, ang sabi ng amang si Michael. Minsan, nang mapanood ni Nathaniel ang video ng isang bahay na nasusunog, natakot siya na baka ang bahay namin ang susunod na masusunog. Para mapanatag siya, itinuro namin sa kaniya ang lahat ng smoke alarm sa aming bahay. Alam niya kung saan matatagpuan ang mga iyon at kung para saan ang mga iyon. Nakatulong ito para maalis ang takot niya. 20 Gumising! Oktubre 2012

21 Mas kinatatakutan ng mga batang edad 3-7 ang mga balita tungkol sa mga likas na sakuna at mga aksidente, samantalang mas kinatatakutan naman ng mga batang edad 8-12 ang tungkol sa krimen at karahasan. Kaiser Family Foundation PALAKASIN ANG LOOB Magkaroon ng timbang na pananaw. Ayon sa mga mananaliksik, may tendensiya ang mga tao na isiping ang nangyari sa iba ay malamang na mangyari din sa kanila. Halimbawa, kung nabalitaan mong may batang kinidnap kamakailan, baka isipin mong malamang na makidnap din ang anak mo. Siyempre pa, tama lang namang mag-ingat sa potensiyal na mga panganib. Pero ayon sa mga eksperto, dahil sa mga balita, maaaring katakutan natin ang mga bagay na malamang na hindi naman mangyari sa atin. Kawikaan 22:3, 13. Kapag hindi timbang ang pananaw ng mga magulang sa mga balita, baka labis nila itong ikatakot, at pati ng kanilang mga anak. Halimbawa, noong 2005, isang 11-anyos na batang lalaki ang nawala sa kabundukan ng Utah sa Estados Unidos. Palibhasa y tak ot na tak ot siyang makidnap, apat na araw niyang pinagtaguan ang mga rescuer. Nang matagpuan siya ng mga rescuer, mahinangmahina na siya at dehydrated. Bagaman ang posibilidad na makidnap ay 1 sa bawat 350,000, tiniis ng bata ang gutom at hindi nagpa-rescue dahil sa takot na makidnap. Ang aral? Tiyaking ikaw at ang iyong mga anak ay may timbang na pananaw sa mga balita. Ang totoo, maraming sakuna ang nagiging laman ng balita, hindi dahil madalas itong mangyari, kundi dahil bihira lang ito. Ang krimen, karahasan, at kalamidad ay talagang bahagi na ng buhay natin. Pero gaya ng tinalakay natin, kung sisikapin mong protektahan, turuan, palakasin ang loob, at tulungang magkaroon ng timbang na pananaw ang iyong mga anak, hindi sila labis na maaapektuhan ng masasamang balita. Gumising! Oktubre

22 ANG PANGMALAS NG BIBLIYA Nakaaapekto ba sa Buhay Mo ang mga Bituin? Mahal kaya niya ako? Magbibiyahe ba ako ngayon? Matatanggap ba ako sa trabaho? PARA masagot ang mga tanong na gaya ng nasa itaas, marami ang bumabaling sa astrolohiya. Pero talaga bang nakaaapekto sa buhay mo ang mga bituin? Makatutulong ba ang mga ito para malaman mo ang iyong kinabukasan o mas makilala ang sarili mo? Ano ba ang sinasabi ng Bibliya? Makaiimpluwensiya ba ang mga Bituin sa Ating Kinabukasan? Naniniwala ang ilan na hindi natin matata- Ang astrolohiya ay ang pag-aaral tungkol sa araw, buwan, mga planeta, at mga bituin, dahil sa paniniwalang ang mga ito ay may impluwensiya sa atin at makatutulong para mas makilala natin ang ating sarili. kasan ang ating kapalaran. Sinasabi nila na nakatadhana na ang kinabukasan natin, at maisisiwalat ito ng mga bituin. Pero iba naman ang sinasabi ng Bibliya. Sinasabi nito na binibigyan ng Diyos ang tao ng mapagpipilian, na nagpapakitang nakasalalay nang malaki sa kanila ang kahihinatnan nila. Halimbawa, sinabi niya sa mga Israelita: Inilagay ko ang buhay at kamatayan sa harap mo, ang pagpapala at ang sumpa; at piliin mo ang buhay upang manatili kang buh ay,ikawatangiyongsupling. Deuteronomio 30:19. Sa pananalitang iyan, nilinaw ng Diyos na Jehova sa kaniyang bayan na nakadepende nang 22 Gumising! Oktubre 2012

23 malaki sa kanila ang kinabukasan nila. Kung susundin nila ang mga utos niya, pagpapalain sila. Kung sila y susuway, magdurusa sila. Pag-isipan ito: Kung ang kinabukasan ng bawat Israelita ay nakasulat na sa mga bituin, makatuwiran bang himukin sila ng Diyos na piliin ang buhay? Makatuwiran bang papanagutin sila ng Diyos sa mga pagkilos na hindi naman pala nila kontrolado? Malinaw ang sinasabi ng Bibliya: Ang mga nangyayari sa buhay natin ay nakadepende sa mga pasiyang ginagawa natin hindi sa mga bituin. Galacia 6:7. Naiimpluwensiyahan ba ng mga Bituin ang Ating Personalidad? Karamihan sa mga astrologo ay nagsasabing hindi sila naniniwala sa tadhana. Tayo ang kumokontrol sa ating kahihinatnan, ang sabi ng isang astrologo, pero sinabi rin niya: Gayunman, ang oras ng ating pagsilang ay may impluwensiya sa magiging personalidad natin. Ganiyan din ang paniniwala ng marami. Iniisip nila na kung may pisikal na impluwensiya sa lupa angmgabituinatmgaplaneta,mayroondin itong metapisikal na epekto. Ano ba ang sinasabi ng Bibliya? Ang Bibliya ay hindi isang aklat sa siyensiya na naglalahad ng bawat detalye tungkol sa katawan ng tao at sa uniberso. Pero ipinaliliwanag nito ang layunin ni Jehova sa paglalang ng mga bagay sa kalangitan. Binabanggit sa Genesis 1:14, 15: Sinabi ng Diyos, Magkaroon ng mga tanglaw sa kalangitan upang paghiwalayin ang araw at ang gabi at upang magsilbing tanda ng mga kapanahunan... Inuutusan ko silang suminag sa lupa. Contemporary English Version. Pag-isipan ito: Kung ginawa ng Diyos ang mga bituin para makaimpluwensiya sa ating personalidad, hindi ba t sasabihin niya iyon sa atin? Kaya ano ang ating konklusyon? Na ang mga bituin ay nilalang ng Diyos pero walang impluwensiya ang mga ito sa ating personalidad. Mapananaligang Patnubay Angkop lang na naisin nating alamin ang ating kinabukasan o maunawaan ang ating sarili. Pero may mas mapananaligang patnubay kaysa sa mga bituin. Sinasabi ng Bibliya na ang Diyos na Jehova ang Isananagsasabingwakasmulapasapasimula. (Isaias 46:10) Mayroon siyang layunin, na talagang tutuparin niya. (Isaias 55:10, 11) Malalaman natin iyon kung magbabasa tayo ng Bibliya. Ipinaliliwanag din nito kung bakit tayo nagdurusa at kung paano wawakasan ng Diyos ang mga kalagayang nagpapahirap sa atin. 2 Pedro 3:13; Apocalipsis 21:1-4. Ang Bibliya ang pinakamahusay na patnubay para makilala natin ang ating sarili at mapasulong ang ating personalidad. Bakit? Dahil ang pagbabasa nito ay tutulong sa atin na lubusang masuri ang ating sarili. Halimbawa, sinasabi ng BibliyanaangDiyosnaJehovaay maawain, mabagal sa pagkagalit, at handang magpatawad. (Exodo 34:6; Awit 86:5) Ganiyan din ba tayo? Matutulungan tayo ng Bibliya na makita ang ating maling kaisipan at ang mga dapat nating pasulungin. Kaya hindi natin kailangang umasa sa mga bituin para malaman ang ating kinabukasan o makilala ang ating sarili. Mas mabuting sumangguni sa Bibliya, na kinasihan ng Diyos at kapaki-pakinabang sa pagtuturo, sa pagsaway, sa pagtutuwid ng mga bagay-bagay. 2 Timoteo 3: 16, 17. Para sa higit pang impormasyon tungkol sa layunin ng Diyos, tingnan ang kabanata 3 ng aklat na Ano ba Talaga ang Itinuturo ng Bibliya? na inilathala ng mga Saksi ni Jehova. NAPAG-ISIP-ISIP MO NA BA? Bakit nilalang ng Diyos ang mga bagay sa kalangitan? Genesis 1:14, 15. Ano ang tutulong sa iyo para magkaroon ng tamang pananaw sa iyong personalidad? Hebreo 4:12. Paano mo malalaman kung ano talaga ang mangyayari sa hinaharap? Isaias 46:10.

24 Ang Iyong Papel Bilang Magulang Naaalala mo pa ba nang una mong kargahin ang iyong bagong-silang na anak? Mayamaya, baka nag-alala ka dahil naisip mo na kailangan ng anak mo ng patnubay sa loob ng mahabang panahon. Bigla mong naisip ang bigat ng iyong responsibilidad. TALAGANG isang hamon ang maging magulang, lalo na sa panahon natin. Bakit? Dahil mas komplikado na ang daigdigngayonkaysanoongbataka. Walapanoonangilansamga hamon na napapaharap sa mga bata pagdating sa moral, halimbawa, kapag nag-i-internet. Paano mo matutulungan ang iyong anak na maharap ang mga hamonngayonmaykaugnayan sa moralidad? Narito ang tatlong mungkahi. 1 Sabihin nang malinaw ang iyong pamantayang moral. Habang lumalaki ang mga bata, napakarami nilang natatanggap na maling impormasyon tungkol sa moralidad ang ilan ay mula sa mga kaedad nila at ang karamihan ay mula sa media. Kitang-kita ang gayong negatibong impluwensiya lalo na kapag naging tin-edyer na ang mga bata. Pero ipinakikita ng pagsasaliksik na pagdating sa malalaking desisyon sa buhay, maraming kabataan ang mas nakikinig sa magulang nila kaysa sa mga kaedad. Ang puwede mong gawin. Ang mga magulang sa sinaunang Israel ay pinayuhang kausapin nang madalas ang kanilang mga anak para maturuan sila ng mga tamang pamantayan. (Deuteronomio 6:6, 7) Ganiyan din ang gawin mo. Halimbawa, kung namumuhay ka ayon sa pamantayang moral ng Bibliya, ipaliwanag sa anak mo kung bakit para sa iyo, ang pagsunod sa mga pamantayang iyon ang magdudulot ng tunay na kaligayahan. 24 Gumising! Oktubre 2012

25 TOMO 1 TOMO 2 2 Ipaunawa sa iyong anak ang kahihinatnan ng kaniyang pagkilos. Sinasabi ng Bibliya: Anuman ang inihahasik ng isang tao, ito rin ang kaniyang aanihin. (Galacia 6:7) Ang simulaing iyan ay makikita sa halos lahat ng aspekto ng buhay. Balikan ang iyong kabataan. Tiyak na ang natatandaan mo y ang mga pinagdusahan mo dahil sa mga nagawa mong pagkakamali. Ang puwede mong gawin. Ikuwento sa anak mo ang karanasan ng mga taong nagdusa dahil sa nagawa nilang pagkakamali o ng mga taong nakinabang dahil sa paggawa ng tama. (Lucas 17:31, 32; Hebreo 13:7) At huwag mo ring protektahan ang anak mo mula sa ibubunga ng kaniyang mga pagkakamali. Halimbawa, nasira ng anak mo ang laruan ng ibang bata dahil hindi siya naging maingat. Puwede mong sabihin sa anak mo na ibigay ang isa niyang laruan sa batang iyon. Tiyak na hindi malilimutan ng anak mo na dapat niyang ingatan ang pag-aari ng iba. 3 Tulungan ang iyong anak na magkaroon ng magagandang katangian. Ayon sa isang kawikaan sa Bibliya: Sa kaniyang mga kilos ang bata ay makikilala, kung ang kaniyang ugali ay matuwid at tapat. (Kawikaan 20:11, Ang Biblia Bagong Salin sa Pilipino) Habang lumalaki ang mga bata, nagkakaroon sila ng mga ugali na nagpapakita ng uri ng pagkatao nila. Nakalulungkot, ang ilan ay kilal a sa kanilang mga negatibong katangian. (Awit 58:3) Pero ang iba naman ay may maganda at kapuri-puring reputasyon. Halimbawa, sumulat si apostol Pablo sa isang kongregasyon tungkol sa kabataang si Timoteo: Wala na akong iba pa na may saloobing katulad ng sa kaniya na tunay na magmamalasakit sa mga bagay na may kinalaman sa inyo. Filipos 2:20. Ang puwede mong gawin. Bukod sa pagtuturo sa iyong anak ng mga kahihinatnan ng ginagawa niya, gaya ng nabanggit na, tulungan siyang pag-isipan kung sa anong mga ugali gusto niyang makilala siya. Kapag napaharap sa isang hamon, matututo ang mga kabataan na gumawa ng mabuting pasiya kung itatanong nila sa kanilang sarili ang sumusunod: Anong pagkatao ang gusto kong malinang? Colosas 3:10. Ano ang gagawin ng isa na may gayong pagkatao kapag ganito ang sitwasyon? Kawikaan 10:1. Ang Bibliya ay naglalaman ng maraming karanasan ng mga taong nagkaroon ng mabuti o masamang reputasyon dahil sa mga ginawa nila. (1 Corinto 10:11; Santiago 5:10, 11) Gamitin ang mga halimbawang ito para tulungan ang anak mo na maglinang ng magagandang ugali. Ang mga publikasyon ng mga Saksi ni Jehova ay makatutulong sa iyo na makita kung paano mo masusunod ang mga simulain ng Bibliya sa loob ng pamilya at kung paano mo matutulungan ang iyong mga anak na gayon din ang gawin. Pantulong sa Iyong Pamilya Para sa maliliit na bata: Ang Aking Aklat ng mga Kuwento sa Bibliya Ang Aking Aklat ng MGA KUWENTO SA BIBLIYA Para sa mga bata: Matuto Mula sa Dakilang Guro MATUTO MULA SA DAKILANG GURO Para sa mga tin-edyer: Ang mga Tanong ng mga Kabataan Mga Sagot na Lumulutas, Tomo 1 at 2 Ang mga tanong ng mga kabataan mga sagot na lumulutas Ang mga tanong ng mga kabataan mga sagot na lumulutas Para sa mga adulto: Ang Lihim ng Kaligayahan sa Pamilya Ang Lihim ng KALIGAYAHAN SA PAMILYA

26 BAHAGI ANG BIBLIYA AKLAT NG MAPANANALIGANG MGA HULA Sa seryeng ito na may walong bahagi, tatalakayin ng Gumising! ang isang kahanga-hangang katangian ng Bibliya ang mga hula nito, o prediksiyon. Tutulungan ka ng mga artikulong ito na masagot ang sumusunod na mga tanong: Ang mga hula ba ng Bibliya ay inimbento lang ng matatalinong tao? O ang mga ito ay nagmula sa Diyos? Inaanyayahan ka naming suriin ang katibayan. Mga Huling Araw NABUBUHAY tayo sa mahirap na panahon. Walang tigil ang dat ıng ng mga balita tungkol sa kalamidad at kaguluhan sa lipunan sa iba t ibang bahagi ng daigdig. May pantanging kahulugan ba ang mga pangyayaring ito? Mga 2,000 taon na ang nakalilipas, inihula ng Bibliya na ang mga kaguluhan sa daigdig ay aabot sa sukdulan sa katapusan ng sistema ng mga bagay. (Mateo 24:3) Hindi ito nangangahulugan ng katapusan ng mundo gaya ng kinatatakutan ng mga tao. Sa halip, inilalarawan ng Bibliya ang mga pangyayari at mga saloobin ng tao, o isang tanda, na magaganap sa panahon na tinatawag na mga huling araw. (2 Timoteo 3:1) Sinabi ni Jesus sa kaniyang mga tagasunod na kapag nakita nilang nagaganap ang mga bagay na ito, malapit nang magwakas ang kahirapan. (Lucas 21:31) Isaalang-alang ang ilan sa mga hula na nagpapakitang naiiba ang panahon natin ngayon. Hula 1: Ang bansa ay titindig laban sa bansa. Mateo 24:7. Katuparan: Noong maagang bahagi ng ika-20 siglo, marami ang umaasang patuloy na magiging mapayapa ang lupa. Pero nagulat ang lahat nang sumiklab ang Digmaang Pandaigdig I at magsimula ang isang panahon ng walang-katulad na pagdidigmaan. Gaya ng inihula ng Bibliya sa Apocalipsis, ang kapayapaan ay inalis mula sa lupa upang magpatayan sila [mga tao] sa isa t isa. Apocalipsis 6:4. Ang ipinakikita ng ebidensiya: Ang pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig noong 1914 ay waring hudyat ng katapusan ng isang panahon at pasimula naman ng isang bagong yugto. TheOriginsoftheFirstWorldWar, na inilathala noong Bagaman hindi alam ang eksaktong bilang ng mga namatay noong Digmaang Pandaigdig I, tinataya ng isang ensayklopidiya na sa bilang pa lang ng mga nakipagdigma, ang mga nasawi ay umabot na ng 8,500,000. Di-hamak na mas marami ang namatay noong Digmaang Pandaigdig II, na tinatayang mga 26 Gumising! Oktubre 2012

27 35 milyon hanggang 60 milyong sundalo at sibilyan. Pagkatapos ng ikalawang digmaang pandaigdig hanggang noong 2010, nagkaroon ng 246 na armadong labanan sa 151 lugar sa daigdig. Hula 2: Magkakaroon ng mga kakapusan sa pagkain. Mateo 24:7. Katuparan: Ang taggutom ay naging sanhi ng kamatayan ng mahigit 70 milyon katao noong ika-20 siglo at problema pa rin ito sa buong daigdig hanggang ngayon. Ang ipinakikita ng ebidensiya: Ayon sa United Nations, ang gutom ang pinakamalaking panganib sa kalusugan sa buong daigdig, at sa ngayon, 1 sa bawat 7 katao ang walang sapat na pagkain. Ang kakapusan sa pagkain sa ngayon ay hindiresultangminsangpaghinanganidahilsamasamang lagay ng panahon kundi resulta ng apat na problemang patuloy na lumulubha: mabilis na paglobo ng populasyon, pagkaubos ng tinatamnang lupa, laganap na kakapusan sa tubig, at pagtaas ng temperatura ng daigdig. Scientific American. Hula 3: Magkakaroon ng malalakas na lindol. Lucas 21:11. Katuparan: Palibhasa y mas marami na ngayon ang nakatira sa mga lugar na madalas tamaan ng lindol, biglang tumaas ang bilang ng mga namamatay sa lindol o naaapektuhan nito. Ang ipinakikita ng ebidensiya: Ayon sa World Disasters Report 2010: Sa lahat ng malulubhang sakuna, ang lindol ang pumatay ng pinakamaraming tao nitong nagdaang mga taon. Taun-taon, mula 1970 hanggang 2001, nagkaroon ng 19 na lindol na itinuturing na sakuna, sa average, at 19,547 ang average na bilang ng namatay. Mula 2002 hanggang 2011, ang average ay umabot sa 28 bawat taon, at 67,954 naman ang average na bilang ng namatay. Ayon sa Centre for Research on the Epidemiology of Disasters, ang isang lindol na itinuturing na sakuna ay lindol na naging sanhi ng isa man lang sa sumusunod: pagkamatay ng 10 katao o higit pa, pagkapinsala ng 100 katao o higit pa, pagdedeklara ng state of emergency, o paghingi ng tulong sa ibang bansa. Hula 4: Sa iba t ibang dako ay mga salot. Lucas 21:11. Katuparan: Sa kabila ng pagsulong sa medisina, milyun-milyon pa rin ang namamatay tauntaon dahil sa mga nakahahawang sakit. Dahil marami ang nagbibiyahe sa ibang bansa at lumalaki ang populasyon ng mga lunsod, mas malamang na mabilis na lalaganap ang gayong mga sakit. Ang ipinakikita ng ebidensiya: Ang bulutong ay pumatay ng mga 300 milyon hanggang 500 milyon katao noong ika-20 siglo. Iniulat ng Worldwatch Institute na nitong huling tatlong dekada, mahigit 30 sakit na dating di-kilala gaya ng Ebola, HIV, Hantavirus, at SARS ang naging bagong mga panganib sa kalusugan. Ang World Health Organization ay nagbabala tungkol sa paglitaw ng mga mikrobyong hindi tinatablan ng gamot, sa pagsasabing: Darating ang panahon na mawawalan na ng bisa ang mga antibiyotiko, kaya wala nang panggamot sa maraming karaniwang impeksiyon at, muli, papatay ang mga ito ng napakaraming tao. Hula 5: Ang mga tao ay magkakanulo sa isa t isa at mapopoot sa isa t isa.... Ang pag-ibig ng nakararami ay lalamig. Mateo 24:10, 12. Katuparan: Milyun-milyon ang namamatay dahil sa pag-uubusan ng lahi udyok ng pagkapoot. Sa maraming bansa, patuloy na tumitindi ang takot at karahasan dahil sa mga armadong labanan at krimen. Ang ipinakikita ng ebidensiya: Ang rehimeng Nazi ay pumatay ng anim na milyong Judio at milyun-milyong iba pa. Tungkol sa reaksiyon ng ordinaryong mga mamamayan, ganito ang sinabi ng awtor na si Zygmunt Bauman: Nang maganap ang lansakang pagpatay na iyon, wala man lang nagprotesta; nanahimik lang sila at walang ginawa. Ayon sa BBC News, tinatayang mga 800,- 000 Tutsi at neutral na Hutu ang pinatay sa loob lang ng ilang buwan. Tinataya ng isang Gumising! Oktubre

28 mananaliksik na mga 200,000 katao ang nakisali sa lansakang pagpatay. Taun-taon, mahigit 740,000 katao ang namamatay dahil sa krimen at armadong labanan. Hula 6: Ang mga tao ay magiging mga maibigin sa kanilang sarili, mga maibigin sa salapi,... mga walang likas na pagmamahal. 2 Timoteo 3:2, 3. Katuparan: Palasak sa panahon natin ang kasakiman at kawalan ng pamantayang moral. Ang gayong mga saloobin ay nagiging dahilan ng maraming problema sa lipunan. Ang ipinakikita ng ebidensiya: Ayon sa isang report ng UNICEF UK hinggil sa kapakanan ng mga bata, ang mga magulang at mga bata sa United Kingdom ay walang tigil sa kabibili ng kung anu-ano. Ang mga pamilya ay bumibili ng mga bagay para maibsan ang problema sa mga ugnayan at ang pagkadama ng kawalang-kapanatagan. Tinatayang 275 milyong bata sa buong mundo ang nakakasaksi ng karahasan sa tahanan. Sa Estados Unidos lamang, mahigit 500,- 000 matatanda ang sinasabing inaabuso o pinababayaan taun-taon. Centers for Disease Control and Prevention. Hula 7: Ang mabuting balitang ito ng kaharian ay ipangangaral sa buong tinatahanang lupa. Mateo 24:14. Katuparan: Itinuturo ng Bibliya na ang Kaharian ng Diyos ay isang tunay na gobyerno, na mamamahala mula sa langit at si Jesus ang magiging Hari. Dudurugin [ng makalangit na Kahariang ito] at wawakasan ang lahat ng [gobyerno ng tao], at iyon ay mananatili hanggang sa mga panahong walang takda. Daniel 2:44. AngKaharianngDiyos kunganoitoatkung ano ang gagawin nito ang pangunahing mensahe na ipinangangaral ng mga Saksi ni Jehova sa buong mundo. Ang ipinakikita ng ebidensiya: Sa buong daigdig, ang mga Saksi ni Jehova, na mahigit pitong milyon na ngayon sa mahigit 230 lupain, ay nagtuturo sa mga tao tungkol sa Kaharian ng Diyos. Gamit ang mga lathalain at ang Internet, ang mga Saksi ni Jehova ay naglalaan ng impormasyong salig sa Bibliya sa mahigit 500 wika. Ang Tanda at ang Iyong Kinabukasan Matapos suriin ang ebidensiya, milyun-milyon ang sumasang-ayon na natutupad na ngayon ang tandangmgahulingarawnainihulasabibliya. Gaya ng ipinakikita sa unang anim na artikulo ng seryengito,pinatutunayanmismongkasaysayan na ang Bibliya ay talagang isang aklat ng mapananaligang mga hula. MakapagtitiwalakarinsamgahulangBibliya tungkol sa hinaharap. Makaaapekto sa iyo ang mga hulang ito, dahil nangangako ang Diyos na wawakasan niya ang mga huling araw na ito na lipos ng kahirapan. Ipaliliwanag sa huling dalawang artikulo ng seryeng ito kung paano magwawakas ang mga huling araw at kung ano ang magandang kinabukasang naghihintay sa lupa at sa mga tao. Bilang katuparan ng Mateo 24:14, ipinangangaral ng mga Saksi ni Jehova ang mabuting balita ng Kaharian ng Diyos

29 PAGMAMASID SA DAIGDIG Nakaka-stress ang Buhay sa Lunsod Ipinakikita ng pananaliksik na mas matindi ang reaksiyon sa stress ng mga tagalunsod kaysa sa mga nakatira sa maliliit na bayan, ang sabi ng magasing Przekr oj ng Poland. Napakaraming umaagaw ng pansin sa lunsod, ang paliwanag ng psychotherapist na si Mieczysław Jaskulski ng Psychoeducation Laboratory ng Warsaw. Ang posibilidad na makaranas ng anxiety attack ang mga tagalunsod ay mas mataas nang 21 porsiyento kumpara sa mga tagalalawigan, at ang posibilidad naman na makaranas sila ng mood disorder ay mas mataas nang 39 na porsiyento. Ano ang puwedeng gawin ng mga tagalunsod? Huwag ikagalit ang mga bagay na hindi mo kontrolado, huwag iuwi sa bahay ang mga alalahan ın sa trabaho, maglakad-lakad, at magbakasyon kung kailangan, ang payo ng Przekr oj. Gaano Karaming Impormasyon ang Isine-save ng Facebook? Gustong malaman ng isang Austrianong estudyante ng abogasya kung gaano karaming impormasyon tungkol sa kaniya ang nai-save ng pinakamalaking social network sa tatlong-ta ong pagiging miyembro niya, kaya humiling siya ng kopya nito. Pinadalhan siya ng Facebook ng isang CD na naglalaman ng 1,222 pahina ng impormasyon. Ayon sa diyaryong Der Tagesspiegel ng Germany, sinabi ng estudyante: Lahat ay naka-save bawat message, bawat chat, pati kompidensiyal na impormasyon tungkol sa mga kaibigan ko. Kasama roon pati ang impormasyon na nakatitiyak siyang na-delete na niya! Ang halos kalahati ng mga kanser na nada-diagnose sa [United Kingdom] taun-taon mahigit 130,- 000 lahat-lahat ay resulta ng mga gawaing puwede sanang iwasan gaya ng paninigarilyo, pag-inom, at pagkain ng dinakapagpapalusog na pagkain. BBC NEWS, BRITAIN. Isang napakasopistikadong ilegal na pagbebenta ng mga parte ng katawan ng hayop ang kontrolado ng malalaking sindikato at nagiging dahilan ng pagkaubos ng mga species na minamahal ngtao...sa lawak na hindi pa nangyari kailanman. WILDLIFE CON- SERVATION SOCIETY, E.U.A. Ang mga taong nanonood ng TV nang mga anim na oras bawat araw ay malamang na mas umikli ang buhay nang 4.8 taon kumpara sa mga hindi nanonood ng TV. Ibig sabihin, sa bawat oras ng panonood ng TV, ang buhay ng isang di-aktibong adulto ay umiikli nang mga 22 minuto. BRITISH JOURNAL OF SPORTS MEDI- CINE, BRITAIN. Sa Germany, mahigit 90 porsiyento ng mga babaing ang ipinagbubuntis na sanggol ay na-diagnose na may Down syndrome ang nagpapasiyang ipalaglag ito. DER TAGESSPIEGEL, GERMANY. Gumising! Oktubre

30 REPASO PARA SA PAMILYA ANO ANG MATUTUTUHAN NATIN KAY... Noe? ALAM MO BA KUNG BAKIT NAPAKAHALAGANG SUMUNOD SA DIYOS? Kulayan ang mga larawan. Basahin ang mga talata sa Bibliya, at ipaliwanag ang mga iyon habang isinusulat mo ang sinasabi ng mga karakter. Hanapin sa larawan ang: (1) hagdan at (2) sapot ng gagamba. Nasa pahina 14 ang mga sagot sa REPASO PARA SA PAMILYA SINABI NG DIYOS KAY NOE: GUMAWA KA GENESIS 6:14 NAGBIGAY ANG DIYOS NG ESPESIPIKONG MGA UTOS. GENESIS 6:15, 16 GENESIS 6:19, 20 GENESIS 6:22 GINAWA NI NOE ANG Bakit mahalaga na sumunod si Noe sa Diyos? CLUE: Jeremias 7:23; 2 Pedro 2:5. Ano ang tutulong sa iyo na sumunod sa Diyos? CLUE: 1 Cronica 28:9; Isaias 48:17, 18; 1Juan5:3. Ano ang natutuhan mo sa kuwentong ito? Ano sa palagay mo? Para masunod mo ang Diyos, sino pa ang dapat mong sundin? CLUE: Efeso 6:1-3; Hebreo 13:7, 17. GENESIS 7:17, 23 Kung gusto ninyong mag-print ng karagdagang kopya ng Repaso Para sa Pamilya, pumunta sa

31 Ipunin at Pag-aralan Isinulat ang huling aklat ng Bibliya Nabuhay noong mga 450 B.C.E. 1 C.E. Susan Jerusalem PERSIA MAIKLING IMPORMASYON Pansamantala niyang iniwan ang isang prominenteng trabaho para asikasuhin ang gawain ni Jehova. Bilang gobernador ng mga Judio, nanguna si Nehemias sa pagkukumpuni ng pader ng Jerusalem, na natapos sa loob lang ng 52 araw. (Nehemias 6:15) Sa kaniyang halimbawa ng lakas ng loob at pananalangin, matututuhan natin na dapat tayong magtiwala kay Jehova sa anumang sitwasyon. Nehemias 2:3-8. M G A SAGOT A. katiwala ng kopa, Artajerjes. Nehemias 1:11; 2:1. B. Inaaliw ni Jah. C.... sa ikabubuti. Nehemias 13:31. Nilalang si Adan 22 MEDIA N E H E M I A S M G A TANONG A. Si Nehemias ay naglingkod bilang ng hari ng Persia na si. B. Ano ang kahulugan ng pangalan ni Nehemias? C. Nanalangin siya: Alalahanin mo ako, O Diyos ko, B.C.E. BIBLE C ARD NEHEMIAS 98 C.E. Gupitin, tiklupin, at ingatan Mga Tao at mga Lugar 3. Kami sina Taonga, 6 na taon, at Mwelwa, 8 taon. Nakatira kami sa Zambia. Mga ilang Saksi ni Jehova ang nakatira sa Zambia? Ito ba ay 90,000, 152,000, o 196,000? 4. Bilugan ang marka kung saan kami nakatira. Markahan ang lugar kung saan ka nakatira, at tingnan kung gaano ka kalayo sa Zambia. Mga Bata, Hanapin ang Larawan Saang mga pahina makikita ang mga larawang ito? Masasabi mo ba kung ano ang nangyayari sa bawat larawan? A D B C Gumising! Oktubre

32 Tulong Para Makinabang Ka sa Pag-aaral Paano ko makakayanan ang stress sa iskul? Paano ako makakakuha ng mas mataas na grade? Paano ko makakasundo ang isang masungit na titser? Paano ko maaabot ang mga goal ko? Ilan lang iyan sa mga paksang tinatalakay sa Ang mga Tanong ng mga Kabataan Mga Sagot na Lumulutas, Tomo 1 at 2. Ang mga aklat na ito ay may mga payo rin mula sa Bibliya tungkol sa pakikipagkaibigan, damdamin, at kaugnayan sa mga di-kasekso. Kung gusto mong humiling ng kopya, punan lang ang kalakip na kupon at ipadala sa adres na nasa kupon o sa isang angkop na adres na nakatala sa pahina 5 ng magasing ito. Q Interesado akong tumanggap ng aklat na Tanong ng mga Kabataan, Tomo 1, nang walang obligasyon. Q Interesado akong tumanggap ng aklat na Tanong ng mga Kabataan, Tomo 2, nang walang obligasyon. Ilagay kung anong wika. Q Pakisuyong makipag-ugnayan sa akin tungkol sa isang walang-bayad na pantahanang pag-aaral sa Bibliya. Pangalan Adres Lunsod Lalawigan ZIP Code Watch Tower, PO Box 2044, 1060 Manila g12 10-TG