Chen ak Krabye Yon jou, Konpè chen vale yon gwo zo ki kwoke nan gòj li. Li t ap

Transcription

1 Chen ak Krabye Yon jou, Konpè chen vale yon gwo zo ki kwoke nan gòj li. Li t ap toufe. Chans pou li, li wè krabye k ap pase. Li fè l siy. Krabye a pwoche, epi chen an eksplike tou malman sa l genyen. Kabye a foure gwo bèk long li a nan gòj chen an, li wete zo a. Lè fini, li wè chen an pa gade l. Li di konsa, << Kòman ou pap peye m?>> Chen an pran ri, li reponn: <<Ou pranm fè jwèt? Ou gen lè poko fin konprann kote vye tèt ou a sòti la a? Dezyèm Ane

2 Se nan bouch mwen wi li te ye, m kite ou mete l deyò. Ou twove se pa ase toujou? Pa pito w al fè wout ou, epi pa janm kite male rive ou pou tonbe anba pa mwen ankò.>> Rann sèvis konn bay chagren. Dezyèm Ane

3 Chen Pèdi Chat Genyen Vwala yon fwa; se te konpè chen ak konpè chat. Mesye yo te tankou de dwèt kole, afòs yo te bon zanmi. Etan yo te anba yon pye zaboka konsa, konpè chen leve je l. Li gade anlè. Je li tonbe sou yon zaboda ki kole nan kwòk yon branch. Sanble li menm mi. Rat grafonyen moso ladan l. Chen lonje dwè li moutre chat la zaboka a. Men lè sa a, chat pat gen pwen moute bwa. Tou de yo di yo pwal pran pwen moute bwa kay wa a. San pèdi tan yo pati. Yo mete deyò. Yo mache, yo mache. Rive yo rive devan baryè palè wa a, yo frappe epi yo di onè. 1 Senkyèm Ane

4 Yo reponn, yo fè yo antre. Yo mande pou yo wè wa a. Rive devan wa, yo ba yo chèz pou yo chita. Epi wa mande yo sa ki mennen yo isit. Yo mete rakonte sa yo vini chache. Lè wa fin tande yo, li di yo se yon sèl grenn pwen moute pye bwa li rete nan djakout li. Apa sa, li pa gen lòt ankò paske li fin bay tout, sa li te ka fè se fè mesye yo fè yon plèd kouri. Moun ki rive anvan, se li ki va genyen pri a. Se pou li pwen an va ye. Konpè chen ak konpè chat mete yo dakò. Yo fikse jou kous la, epi yo pati al antrene pou tann jou a rive. Chak maten nèg yo ap kouri nan tout chimen. Yo youn pa ta anvi pèdi. Tou de di yo ap genyen. Lè jou a rive, sa ou kwè chat fè? Li leve granm maten. Li pran yon bout zo kouvri ak vyann sou li. Li ale, epi li fouye yon twou nan chimen kote konpè chen pral pase moman kous la. Li antere zo a nan twou a, epi li kite ti bout li parèt deyò. Li foule rès zo a byen foule anba tè. Epi chat kouri sou pwent pye vini pou kous la. 2 Senkyèm Ane

5 Mezanmi bò chimen an, pa gen kote pou pike zepeng. Moun fè poulpoul. Yo vini pou yo wè ak pou yo ka distrè yo. Se te gwo zen nèt ale jou sa a. Te gen anpil fanatic. Sa kite mize sou chat! Sa kite parye anwo chen. Moun ki bay gabèl. Moun yo chofe nèt. Yo pa wè ki lè pou abit soufle pou mesye yo derape. Bout pou bout, lè a vin rive nèt. Mesye yo pran pozisyon. Abit la bay siyal. Li soufle pliiiiiiiit! Chen ak chat fè za, yo pati. Yo kouri, yo kouri, yo kouri, kouri. Twouve rive yon lè, pandan chen ap kouri ak tout boulin konsa, yon sant vin frape nan nen msye. La menm, li kalma sou kous li. Msye tanmen leve pwent nen li anlè ap bouske kote fre a soti. Li tonbe sou trezò a. 3 Senkyèm Ane

6 Konpè mwen chen di: <<Papa, m sove! Sa m t ap chache anlè, m jwenn li atè. Ala nèg gen chans se mwen! Bondye fè mwen ak nen! Mèsi Granmèt Papa.>> Chen tanmen grate tè. Li fouye ak zong li jous li defouye tout zo a nèt. Msye kontan. Li kouche sou vant de pye l lonje devan. Li tonbe mezire machwè li ak zo a. Li rete kè pòpòz ap manje. Li kloutout kloup ap demantibile zo a. Lè msye vanse fini, yon lide pase nan tèt li. Se atò konsa, li chonje se nan plèd kous li ye. Li ponyen rès zo a nan bouch li, epi li za, li derape ankò. Men tout tan li ap kouri, li pa neglije ti zo li. Bouch li ap koule bave. Atout sa, konpè chen konnen fòk li genyen konpè chat san mank. 4 Senkyèm Ane

7 Lè konpè chen toupre rive, li wè yon gwo foul moun. Li tande yo ap bat bravo. Msye kontan. Li te konnen se pou li yo ap rele konsa. Epoutan rive li rive, li wè se chat ki byen banda chita chita l bò kote wa. Konpè chat di kamarad la konsa: <<Ala ou te kwè ou t ap genyen m, tipap! Sa ou di? Ou bèkèkè. Afòs ou renmen zo, ou wè sa ki rive w. Manje ou renmen, ladan ou pèdi. >> La menm, chen fè sa pou fonse sou chat, epi chat gonfle do l moute. Tout plim sou do li kanpe. Se depi lè sa konpè chen ak konpè chat vini chen ak chat. Yo tounen lenmi jire. Sa fè depi chat wè chen, fòk li moute do l. Fò chen gwonde depi chat parèt. 5 Senkyèm Ane

8 Drapo Ayisyen Desalin te pran yon drapo Franse ki gen koulè ble, blan, wouj. Li rache moso blan an nan mitan drapo a. Li mete moso wouj la kole ak mose ble a. Li mande Madanm Katrin Flon pou koud mòso ble ak wouj yo ansanm. Se konsa premye drapo Ayisyen an te fèt. 1 Jadendanfan

9 Drapo a te vin chanje lè Ayiti vin endepandan nan lane Jodi a drapo Ayiti a se ble ak wouj. 2 Jadendanfan

10 Li gen anblèm sa a nan mitan l. 3 Jadendanfan

11 5 Jadendanfan Non: Dat:

12 6 Jadendanfan Non: Dat:

13 Division of Bilingual Education and World Languages

14 Satela Vwala se te twa ti kochon, twa bon zanmi ki te toujou ansanm toupatou kote yo pase. Ti kochon sa yo konn dòmi lèswa nan seren. Yon jou, pandan y ap bay odyans. Youn nan yo di, Poukisa nou chak pa bati yon ti kay pou nou rete? Lòt de yo reflechi, yo di: Li ta bon vre, enben nou pral koumanse sanble materyo epi nou chak va konstwi yon kay. Konsa vye bèt ki lènmi nou yo pap vin manje nou. Plòp! Plòp! Yo bati plan kay yo. 2

15 Yon ti kochon achte pay epi li fè yon kay an pay. 3

16 Yon lòt achte bwa pou bati kay pa li a. 4

17 Youn nan ti kochon yo fè kay li an blòk. 5

18 Yon swa konsa, yon gwo chen yo rele Satela t ap flannen. Li rive bò kay yo, li kanpe, li gade yo. Satela te renmen manje ti kochon anpil. Satela pran sant ti kochon yo. 6

19 La menm li gentan anvi antre nan ti kay yo. Satela kouri sou ti kay pay la. Li pouse yon gwo souf tankou yon gwo van. 7

20 Touswit kouvèti kay la pran vole. Lè ti kochon an wè sa, li kouri al jwenn frè li nan ti kay bwa a. 8

21 Satela kouri dèyè li. Lè li rive devan kay an bwa a, li pouse yon pi gwo souf. Ti kay la souke. Li soufle pi fò toujou, kay la souke, epi li kraze. 9

22 Tou de ti kochon yo te gentan chape kò yo al jwenn lòt ki nan kay an blòk la. 10

23 Satela derape ankò dèyè yo. Li pa t gen tan kenbe yo. Li enève. Li vin move kou yon kong. Li kouri fè laviwonn kay la. Li soufle mezi li te kapab. A, a, a,! Anyen menm. Se atò ti kay an blòk la vin pi solid. Nan kouri monte desann, Satela vin jwenn yon fenèt ki pa t byen fèmen. 11

24 Satela vole nan fenèt la pou li tonbe anndan. Podyab Satela, li tonbe nan yon mamit dlo ki t ap bouyi sou dife a. Satela boule nan dèyè. Li kouri sòti nan menm fenèt la. 12

25 Depi lè sa a, yo rele li: Satela bounda boule Fen 13

26 Division of Bilingual Education and World Languages

27 Satela Vwala se te twa ti kochon ki te toujou ansanm toupatou kote yo pase. Ti kochon sa yo konn dòmi deyò lèswa. Yon jou, yo di, Poukisa nou chak pa bati yon ti kay pou nou rete? 2

28 Yon ti kochon achte pay epi li fè yon kay an pay. 3

29 Yon lòt achte bwa pou li fè yon kay an bwa. 4

30 Lòt la achte blòk pou fè kay pa li a. 5

31 Yon jou, yon gwo chen yo rele Satela wè kay yo, li kanpe, li gade yo. Satela te renmen manje ti kochon anpil. Epi Satela pran sant ti kochon yo. 6

32 La menm Satela ale devan ti kay an pay la. Li pouse yon gwo souf tankou yon gwo van. Touswit kouvèti kay la pran vole. 7

33 Lè ti kochon an wè sa, li kouri al jwenn frè li nan ti kay an bwa a. 8

34 Satela kouri dèyè li. Lè li rive devan kay an bwa a, li pouse yon pi gwo souf. Ti kay la souke. Li soufle pi fò toujou, kay la souke, epi li kraze. 9

35 Tou de ti kochon yo te gentan kouri al jwenn lòt ki nan kay an blòk la. Li pat gen tan kenbe yo. 10

36 Satela vin move. Li soufle mezi li te kapab. A, a, a,! Anyen menm. Se atò ti kay an blòk la vin pi solid. Satela jwenn yon fenèt ki pat byen fèmen. Satela antre nan fenèt la. Podyab Satela, li tonbe nan yon mamit dlo ki t ap 11

37 bouyi sou dife a. Satela boule nan dèyè. Li kouri sòti nan menm fenèt la. Depi lè sa a, yo rele li: Satela bounda boule 12

38 Fen 13

39 Katrin Flon Katrin Flon se te fiyèl Jan Jak Desalin. Li te jwe yon wòl enpòtan nan revolisyon Sen Domeng ki rele Ayiti Jodi a. Li pase nan listwa peyi d Ayiti kòm moun ki koud premye drapo ble ak wouj Ayisyen an nan vil Akayè. Travay sa te rive fèt lè Desalin, nan mwa me 1803, te retire blan nan drapo Franse a kite ble, blan ak wouj.

40 Katrin Flon se te yon enfimyè. Nasyon an respekte li pou sèvis ak kouraj li. Jounen jodi a pòtrè li konsidere kòm yon senbòl nasyonal. Pou valè li nan listwa, leta te deside ajoute non l sou youn nan pyès lajan Ayisyen yo nan lane Chak 18 me Ayisyen fete drapo a, konsa non Katrin Flon toujou repete kòm yon fanm selèb.

41 Aktivite yo Vokabilè: Chèche definisyon, chèche sinonim, plizyè definisyon. Fè fraz ak mo vokabilè yo pou aprann itilize yo nan kontèks yo. Wòl Revolisyon Enfimyè Senbòl Selèb (selebrite; moun selèb) Nòt pou pwofesè: Itilize tablo plizyè siyifikasyon yon mo (Division of Bilingual website); tablo konparezon.

42 Konpreyansyon lekti 1. Katrin Flon te yon a. Solda b. istoryen c. enfimyè 2. Katrin Flon se yon Ero paske li te 3. Poukisa peyi d Ayiti rekonèt Katrin Flon? 4. Ki lòt ewo ou ka konpare ak Katrin Flon? E poukisa? Kote w jwenn enfòmasyon sa a? 5. Elèv nan nivo pi avanse ka fè aktivite sa a kòm pwojè endividyèl ousnon an gwoup; pwofesè a ka itilize graphic organizers pou diskite kesyon an gwoup ak elèv ki pa nan nivo wo) Ki pwoblèm ou panse yon dam kòm Katrin Flon te fè fas nan tan li t ap viv la pou patisipe nan revolisyon yon dam nan tan pa nou pa genyen?

43 Maki ak Minou Vwala yon fwa, te gen yon chen yo te rele Maki ak yon chat yo te rele Minou. Maki ak Minou te de bon zanmi epi yo te konn ale tou patou ansanm. Yon jou, te genyen yon gwo siklòn nan zòn kote yo te rete a. Apre siklòn nan, te vinn gen yon gwo sechrès. 1 Deziyèm Ane

44 Maki ak Minou mache tou patou yo pa te jwenn manje pou yo manje. Pandan yo te chita anba yon pye zaboka, Maki gade li wè yon zaboka mi sou branch bwa a. Maki ak Minou pa te ka pran zaboka a paske yo pa te ka monte pye bwa a. Maki ak Minou sekwe pye zaboka a men zaboka mi an pa janm tonbe atè. 2 Deziyèm Ane

45 Maki ak Minou deside pou yo ale ka wa a pou yo pran yon pwen monte bwa. Lè yo rive ka wa a, wa di li prèske finn bay tout pwen li yo. Li rete yon sèl pwen, se yon pwen moute pye bwa. Wa a di li pral òganize yon kous, sa ki gen kous la app ran pri a. 3 Deziyèm Ane

46 Maki ak Minou al antrene chak jou pou yo ka genyen. Minou konnen Maki renmen zo anpil. Li plante yon zo ki gen vyann sou tout wout kous la. Tout moun nan wayòm wa a te reyni pou gade kous la. Maki ak Minou kouri ak tout vitès. 4 Deziyèm Ane

47 Maki wè yon zo nan wout la, li gade zo a, li panse epi li di m ap gen tan souse l. Epi li pran tan li pou li souse zo a. 5 Deziyèm Ane

48 Se konsa Minou rive anvan Maki kay wa a. Wa a prezante li pwen moute pye bwa avèk yon kado. Lè Maki rive li wè seremoni an, li fè kòlè. Li fache ak Minou. Depi lè sa a chat konn moute pye bwa epi yo di chen pa janm zanmi chat. 6 Deziyèm Ane

49 Mèt Rena ak yon Bouk Kabrit Yon jou kapitèn rena ap flannen. L ale avèk zanmi li, yon gwo bouk kabrit, ki te gen gwo kòn long. Bouk kabrit la pat wè pi lwen pase nen li. Rena menm, nou konnen se bèt ki gen anpil lespri, epi ki renmen twonpe lòt bèt tou. Yo mache, yo mache. Lè yo rive lwen, yo te swaf. Yo te oblije desann nan yon pi. La yo chak te bwè mezi dlo yo te swaf. Lè yo fin bwè dlo, rena di kabrit la: <<Sa n ap fè koulye a konpè? Bwè dlo se youn, men kounye a fòk nou sòti nan twou sa a. Leve pye ou avèk kòn ou. Mete yo sou mi an. M ap monte anvan. M ap monte sou kòn ou yo. Gras a sa, m a sòti. Apre sa m a rale w.>> Kabrit la reponn: <<O monchè ala ou gen lespri! Mwen pa t ap janm wè sekrè sa ou di a. >> Lè rena sòti nan pi a. li di kabrit la: <<Monchè kounye a mwen deyò. Ou menm ki anndan degaje w pou sòto paske mwen pa fouti rete pi plis. >> Se konsa kabrit la te rete nan twou dlo a. Li te dwe konnen byen, yon rena pa kapab rale yon gwo bouk kabrit. Anpil moun di degaje pa peche. Yo sèvi ak lespri yo pou yo fè lòt moun mal. Se egoyis yo ye. Piga ou kite yo twonpe w. Twazyèm Ane

50 1 Katriyèm Ane

51 Tezen pwason dlo dous Se te yon fwa, yon abitan ki te rete Jaklin. Li t ap viv ak pitit fi li yo rele Lòvena e pitit gason li Kaseyis nan yon zòn andeyò ki gen anpil montay. Depi digdantan, montay la toujou sanble yon gwo bèt ki vlope kò li. Se tankou l ap sere yon boul lò anba vant li. Boul lò sa a se te yon sous dlo ki te parèt tèt li anba mòn nan. 2

52 Pou yon moun plen kalbas li, li dwe mache desann, janbe bit tè, janbe mòn jouk li rive anba. Lè kalbas la fin plen, se mete l sou tèt li, rale monte pou rive jouk anwo sou tèt mòn nan, kote kay yo ye a. Yon jou pou Lòvena, yon jou pou Kaseyis. Timoun yo ki gen pou bwote dlo. Men, Lòvena toujou pote bèl dlo byen pwòp. Kaseyis, li menm, papa l toujou kale l paske se toujou dlo sal li pote. 3

53 Yon jou, ti nonm nan fatige pran makak. Sa l fè, li swiv sè a anchatpent. Lòvena menm t ap kouri vit, pye l pa touche atè. Kaseyis wè Lòvena akoupi bò dlo a. Zye l montre w li kontan, l ap chante: Tezen, bon zanmi mwen, Zen Tezen nan dlo Bon zanmi mwen, Zen. 4

54 Sa w tande a, dlo a pran bouyi, fè laviwonn dede. Yon bèl pwason nwa klere kou soud loray monte sou dlo a. Li antre je l tou dous nan je Lòvena epi li disparèt. Menm lè a, dlo a vin byen pwòp, byen bèl. Lòvena plen kalbas li nan bon dlo Tezen an. Lè Kaseyis wè sa, li kouri al di papa li koze a. Li di papa l Lòvena renmen ak Tezen. Jaklin move kou yon kong. Li deside pou li mete lòd nan dezòd. Nan demen maten, li voye Lòvena nan mache pou li al vann sa elve nan jaden an. 5

55 Jou maten sa a, lawouze t ap fè banda, konpè solèy t ap dòmi. Men Lòvena te nan wout ak panyen l sou tèt li. Lide li te sou Tezen. Li sonje sa Tezen te di l you jou: Si yon jou mwen ta gen yon pwoblèm, men ki jan m ap fè w konn sa. W ap wè twa tach san sou tete gòch ou. Lòvena ap mache ak kè l yon ti jan sere. Konpè solèy te louvri je l, lawouze pat nan fè banda ankò. Kaseyis ak papa li pran chemen koupe pou y ale nan sous dlo a. Manchèt Jaklin byen file. Kaseyis te bwè yon bon te siwèl pou fè vwa l dous tankou vwa sè l. L akoupi bò dlo a l ap chante: Tezen, bon zanmi mwen, Zen 6

56 Tezen nan dlo Bon zanmi mwen, Zen. Kaseyis t ap veye. Manchèt papa l pre. Dlo a pran bouyi, fè laviwonn dede. Pwason nwa klere kou soud loray la monte, li vin anfale kò l sou manchèt la. Lòvena santi l soulaje lè l rive nan mache a. Li te kontan, li chita devan machandiz li vin vann yo. Li di: Men bèl kayimit, kachiman, kowosòl, kokoye. Nan plezi kontantman li, li bese ti je l. Woy! Sou tete gòch li, li wè twa tatch san. Lòvena mete deyò. Li kite ni machandiz, ni panyen, ni pratik, li kouri al nan sous dlo a. Li wè l tou wouj. 7

57 Li kouri al lakay li. Li kanpe sèk devan pòt la, li frèt kou yon mab. Kaseyis ak papa l chita ap dekoupe kopiyezman. Bouch yo gou nan bèl pwason koulè lalin nan. Tou dousman li fè bak, li pase dèyè kay la, li lage kò l sou yon ti chèz pay. L ap kriye, l ap chante. L ap chante, l ap kriye: Tezen, bon zanmi mwen, Zen Tezen nan dlo Bon zanmi mwen, Zen. Kaseyis kache dèyè yon touf raje, l ap gade sè a k ap kriye, k ap chante. Atè a plyen dlo je Lòvena. Lòvena ap antre nan tè a. Kaseyis rele anmwe. Papa a te two okipe pou l ta kouri vini. Lòvena kontinye ap chante, ap kriye. Li antre nan tè a jis nan tay, li antre jis nan zepòl. L ap antre nan tè toujou. Atè a benyen ak dlo je. Se sèl tèt Lòvena ki rete anwo tè a. Kaseyis te kontinye ap rele anmwe. 8

58 Papa a kouri vini. Li plonje pou l atrap twa très cheve Lòvena kite parèt toujou. Men yo glise anba men l tankou zangi. Kidonk, Lòvena antre desann nan fon montay la. L al jwenn pwason nwa klere kou soud loray la. Nan zòn nan, Lannwit lè lalin plenn, moun gen chans kapab tande Lòvena ap chante: Tezen, bon zanmi mwen, Zen Tezen nan dlo Bon zanmi mwen, Zen. Fen 9

59 Istwa Jou Remèsiman (Thanksgiving Day) Jou Remèsiman (Thanksgiving Day) se yon fèt nasyonal nan peyi Etazini. Fèt sa te kòmanse avèk yon gwoup pèleren ki te sòti Angletè, epi ki te tabli kò yo nan zòn Plymouth Massachusetts. Se te yon gwoup 102 pèleren pwotestan ki te vire do bay peyi Angletè paske yo te gen pèsekisyon relijyez. Yo te debake nan yon bato yo te rele Mayflower nan Plymouth nan lane Akòz te gen anpil fredi, 46 nan yo te mouri pandan premye ane yo nan Plymouth. Lè pèleren sa yo te rive nan Plymouth yo te jwenn 91 Endyen ki te deja ap viv nan zòn nan. Endyen yo, pi espesyalman Squanto ak Samoset, te akeyi yo. Squanto li menm te deja pale Anglè, konsa li te sèvi kòm tradiktè pou tou de gwoup yo. Endyen yo te montre yo kòman pou yo te fè jaden: plante mayi, pwa, sitwouy (sa nou rele Pumpkin an Angle a), epitou yo te montre yo kòman pou yo peche ak kòman pou yo chase bèt volay. Premye selebrasyon Jou 11 desanm 1621 ki te fè pèleren yo egzakteman yon ane nan Plymouth Massachusetts, Gouvènè William Bradford te mande pou yo te fè yon gran selebrasyon. Nan premye selebrasyon sa a, yo te envite 2èm-5èm Ane

60 91 endyen yo ki te akeyi yo a pou vin selebre ak yo. Selebrasyon sa te dire 3 jou. Yo te manje vant deboutonnen, danse ak bay anpil blag. Bi selebrasyon sa a se te pou di Bondye mèsi pou gras li te fè pou yo. Selebrasyon alèkile Jou Remèsiman kontinye selebre nan peyi Etazini chak ane. Li pa selebre nan mwa desanm ankò men li selebre chak katriyèm jedi nan mwa novanm. Yo retire l nan desanm paske li te twò pre fèt Nwèl la. Menm fèt sa a selebre tou Kanada nan mwa oktòb. Nan premye selebrasyon an Pèleren yo te envite Endyen yo, jounen jodi a moun k ap selebre Jou Remèsiman an kontinye ak menm ide a; yo envite fanmi ak zanmi yo pou vin patisipe ak yo. 2èm-5èm Ane