Uned 10. Y Ferf Reolaidd: Y defnydd cywir o ffurfiau cryno berfau mewn dogfennau swyddogol

Transcription

1 Uned 10 Y Ferf Reolaidd: Y defnydd cywir o ffurfiau cryno berfau mewn dogfennau swyddogol Adran Gramadeg Y Ferf Reolaidd Dosbarthiad Rhennir berfau yn foddau ac amserau. Dosbarthiad yw modd yn ôl ystyr yr hyn sy n cael ei gyfleu, e.e. mae brawddeg fel: Gwelais y gêm yn perthyn i r Modd Mynegol oherwydd ei bod hi n gwneud gosodiad syml, ond mae: Hoffwn weld y gêm yn perthyn i r modd dibynnol gan ei bod hi n cyfleu dymuniad. Mewn Cymraeg llenyddol, rhennir berfau rheolaidd fel a ganlyn: Modd Mynegol Dibynnol Gorchmynnol Amser presennol gorffennol amherffaith gorberffaith presennol amherffaith 1 gorberffaith presennol Yr hyn sy n gwneud berf yn rheolaidd yw ei bod hi n meddu ar fôn berfol a therfyniad sy n nodi person ac amser, e.e. Bôn Berfol Terfyniad Gweithi- -ais Yma, mae gweithi- yn dangos y weithred, tra bo -ais yn rhoi r person (1 af unigol) a r amser (Gorffennol). Dyma rediad cyflawn y ferf: Y Modd Mynegol Amser Presennol 1. gweithiaf gweithiwn 2. gweithi gweithiwch 3. gweithia gweithiant Amhers. gweithir 1 Yn aml, cyfeirir at y dibynnol amherffaith fel yr amodol.

2 Amser Amherffaith 1. gweithiwn gweithiem 2. gweithiet gweithiech 3. gweithiai gweithient Amhers. gweithid Amser Gorffennol 1. gweithiais gweithiasom 2. gweithiaist gweithiasoch 3. gweithiodd gweithiasant Amhers. gweithiwyd Amser Gorberffaith 1. gweithiaswn gweithiasem 2. gweithiasit gweithiasech 3. gweithiasai gweithiasent Amhers. gweithiasid Y Modd Dibynnol Amser Presennol 1. gweithiwyf gweithiom 2. gweithych gweithioch 3. gweithio gweithont Amhers. gweithir Amser Amherffaith 1. gweithiwn gweithiem 2. gweithiet gweithiech 3. gweithiai gweithient Amhers. gweithid Amser Gorberffaith 1. gweithiaswn gweithiasem 2. gweithiasit gweithiasech 3. gweithiasai gweithiasent Amhers. gweithiasid Y Modd Gorchmynnol gweithiwn 2. gweithia gweithiwch 3. gweithied gweithient 2

3 Pan ychwanegir -i, -wch, -ir, -id, -ais, -aist, -ych at sillaf yn y bôn sy n cynnwys a, mae r a yn troi n e (affeithiad y gelwir y newid hwn), e.e. gwahan- gwahenid; rhan-, rhennwch; tal-, teli Ffurfiau 3 Person Unigol Presennol Mewn Cymraeg llafar, mae r 3 pers. un. pres. (sy n dynodi r dyfodol) yn cael ei ffurfio drwy ychwanegu r terfyniad -iff neu -ith at fôn y ferf: gweithi-, gweithiff; rhed-, rhedith Ond, yn yr iaith lenyddol, bôn y ferf, heb derfyniad yw ffurf y 3 pers. un. pres. yn achos llawer o ferfau: cred, cwymp, disgyn, dywed, esgyn, gall, gwêl, myn, plyg, rhed, yf Gyda rhai berfau, mae yna newid llafariad, neu lafariaid, yn y bôn. Dyma restr o r rhai mwyaf cyffredin: Berfenw 1 pers. un. 3 pers. un. aros bwyta c(yf)odi ceisio cyfaddef cysgu dwyn (cario) para peidio peri (achosi) sefyll arhosaf bwytâf c(yf)odaf ceisiaf cyfaddefaf cysgaf dygaf paraf paraf peidiaf safaf erys bwyty cyfyd cais cyfeddyf cwsg dwg pery pair paid saif Pan gaiff berf ei ffurfio o enw neu ansoddair (fel arfer berfau sy n gorffen ag -i, -io neu -u), ychwanegir -a at y bôn i ffurfio r 3 pers. un. pres.: Enw / Ansoddair 1 pers. un. 3 pers. un. bloedd cosb gwaedd gwasanaeth gweddi gwên gwresog llyw oer saeth bloeddiaf cosbaf gwaeddaf gwasanaethaf gweddïaf gwenaf gwresogaf llywiaf oeraf saethaf bloeddia cosba gwaedda gwasanaetha gweddïa gwena gwresoga llywia oera saetha Erbyn hyn, mae r arfer wedi ymledu i gynnwys llawer o ferfau sydd heb gysylltiad â nac enw nac ansoddair, e.e. 3

4 cerdda, brysia, llefa, cuddia, mentra, sylla, gwaria Y Modd Gorchmynnol 2 Berson Unigol Fel arfer, mae ffurf 2 bers. un. gorch. yr un peth â bôn y ferf, e.e. Berfenw Bôn 2 bers. un. gorch. clywed clyw- clyw darllen darllen- darllen edrych edrych- edrych eistedd eistedd- eistedd galw galw- galw rhedeg rhed- rhed sefyll saf- saf Os ffurfir y berfenw o enw neu ansoddair (fel arfer berfau sy n gorffen ag -i, -io neu -u), e.e. ffonio < ffôn, ychwanegir -a at y bôn i ffurfio r gorchmynnol: Berfenw Bôn 2 bers. un. gorch. dihuno dihun- dihuna ffonio ffoni- ffonia gweithio gweithi- gweithia meddwl meddyli- meddylia neidio neidi- neidia stopio stopi- stopia ysgrifennu ysgrifenn- ysgrifenna Dyma r eithriadau: Berfenw codi cysgu dod mynd peidio 2 bers. un. gorch. cwyd cwsg dere (de), tyrd (gog.) cer (de), dos (gog.) paid Ymarferion Llenwch y bylchau trwy newid y gair rhwng cromfachau: 1. atoch ynglŷn â ch cais cynllunio. (ysgrifennu) (1 pers. un. pres.) 2. rhai cwestiynau o hyd. (aros) (3 pers. un. pres.) 3. y duedd hon am flynyddoedd i ddod. (para) (3. pers. un. dyfodol) 4. stormydd heno. (disgwyl) (amhers.dyf.) 4

5 5. Dim ond yng ngolau dydd y yr holl ddifrod. (gweld) (1 pers.llu. dyf.) 6. ar eich traed! (sefyll) (2 bers. llu.gorch.) 7. i mi gael golwg ar y map! (gadael) (2 bers.un. gorch.) 8. Pan ymadawodd, Steffan y drws ar ei ôl. (cau) (3 pers.gorff.) 9. mae dy swper di n barod. (brysio) (2 bers. un. gorch.) 10. neb â meddwl nad ydym o ddifrif. (peidio) (3 pers. un. gorch.) 11. O gopa r mynydd ef y wlad yn ei holl ogoniant. (gweld) (3 pers. un. amherff.) 12. yn dda yn y cyfarfod ddoe. (siarad) (2 llu. gorff.) 13. di n dawel heno. (cysgu) (2 un. dyf.) 14. wrthyf pwy sy n dod heno. (dweud) (2 llu. gorch.) 15. gweithredu ar yr argymhellion. (penderfynu) (amhers.gorff.) Cyfieithwch y brawddegau canlynol gan ddefnyddio ffurfiau 3 pers. un y ferf: 1. The chart shows the tendencies clearly. 2. There remains one small problem. 3. The treasurer admits there is a problem. 4. The film continues after the interval. 5

6 5. Our tutor works very hard. 6. The staff listen intently to the news. 7. The soldiers stand to attention. 8. Time will tell. 9. August comes, night comes 10. The yacht lies at the bottom of the bay. 11. The children sleep soundly. Adran Cyfuno Sgiliau Cyfieithwch y llythyr o ddiolch am gefnogaeth. Ms Mererid Lloyd Director of Public Relations Peerless Plastics Ltd Unit 4, Enterprise Park Swansea SA1 7LT Dear Mererid, As Chair of the local Children in Need campaign, I am writing this to thank you for your company s support in this year s fund-raising effort. The campaign was a great success, raising a total of 12,000 to date, exceeding our target of 10,000. Some donations are still arriving, so we could end up close to a total of 15,000. Peerless Plastics was an influential leader throughout the entire campaign. We wouldn t have succeeded without the generous support of your company, financially, and through your organisational and administrative assistance. Your Team Leader, Pedr Dafydd, deserves special commendation, going far beyond what we would expect a volunteer to do while continuing on with his day-to-day duties. Please convey my special thanks to Pedr. 6

7 All of those other people in your company who contributed to the Children in Need campaign are to be congratulated. Please tell them that their contributions resulted in a major success that they should all be proud of. I believe that the 12 companies that participated in this effort have set a new standard for social responsibility in this community, and have set a powerful example that will inspire other companies and organisations to do the same. I look forward to seeing you at the next meeting of the Round Table. Yours sincerely, Ymarfer Darllen a Deall Darllenwch y darn canlynol ac ateb y cwestiynau sy n dilyn. Mae disgwyl manteision economaidd enfawr ar ôl y penderfyniad i sefydlu academi hyfforddi r Lluoedd Arfog ym Mro Morgannwg. Bydd y ganolfan 16 biliwn, yn Sain Tathan, yn cynnig hyfforddiant ar gyfer y Fyddin, y Llynges a r Llu Awyr gan greu 5,000 o swyddi. Dyma r buddsoddiad unigol mwyaf yng Nghymru erioed, a gallai olygu 58 miliwn y flwyddyn i economi r ardal. Mae gwleidyddion wedi dweud y bydd y manteision economaidd yn lledu tu allan i r ardal. Cyhoeddodd yr Ysgrifennydd Amddiffyn yn Nhŷ r Cyffredin, ddydd Mercher, mai Sain Tathan a enillodd y cytundeb i hyfforddi miloedd o staff milwrol o 2008 ymlaen. Dywedodd y byddai r ganolfan yn trawsnewid y ffordd y mae aelodau r Lluoedd Arfog yn cael ei hyfforddi. Ers blynyddoedd, mae dyfodol Sain Tathan yn ansicr ar ôl i r asiantaeth cynnal a chadw awyrennau, DARA, golli cytundebau a diswyddo gweithwyr. Ond mae penderfyniad y Llywodraeth San Steffan yn golygu y bydd mwy o arian yn cael eu buddsoddi yn Ne Cymru nag sy n cael eu gwario ar gynnal y Gêmau Olympaidd yn Llundain yn Bu nifer o Aelodau Seneddol o Gymru n lobïo n galed o blaid cais consortiwm Metrix oedd yn cystadlu â chais safle r Llu Awyr yn Cosford, Sir Amwythig. Mae Aelod Seneddol dros y Rhondda n gobeithio y bydd yna gyfleoedd i bobl yn ei etholaeth ef. Os bydd un o bob 20 o r swyddi newydd yn mynd i rywun o r Rhondda, byddai hynny n haneru diweithdra yn y Rhondda. A bydd na fanteision economaidd ar draws y Cymoedd a r De. Bydd tipyn go lew o r gwaith adeiladu yn cael ei wneud gan gwmnïau o r Gogledd, ac felly, mae hyn yn gais ar ran Cymru gyfan. Dywedodd Russell Goodway o Siambr Fasnach Caerdydd, Mae hwn yn mynd i fod yn ddatblygiad rhyfeddol. Dyn ni ddim wedi gweld dim byd tebyg i hyn yng Nghymru o r blaen, ac mae r effaith economaidd yn mynd i fod yn anferthol. Yn ôl Ysgrifennydd Cymru, bydd yr academi n creu amrywiaeth o swyddi. Dyma gyfle gwych i gwmnïau arlwyo, glanhau a chynhyrchu lleol ac i bob math o fusnesau lleol. Bydd yna gymysgedd o swyddi o ran arbenigedd a sgiliau. Dyma broject sy n cynnig rhywbeth i bawb, ac mae r ffaith fod Sain Tathan wedi ei ennill yn gwbl deg yn newyddion arbennig iawn, y newyddion gorau i ni ei gael ers amser hir iawn. Cymru r Byd Cwestiynau 1 Pam mae Aelod Seneddol y Rhondda n hapus? 2 Pwy fydd yn cael eu hyfforddi yn y ganolfan newydd? 3 Pwy sydd wedi rhoi r cytundeb i Sain Tathan? 7

8 4 Pam mae dyfodol Sain Tathan wedi bod yn ansicr? 5 Beth yw r gymhariaeth â Gêmau Olympaidd 2012? 6 Sut y gall Cymru gyfan yn elwa o r datblygiad? 7 Yn ôl Ysgrifennydd Gwladol Cymru, mae r datblygiad yn gyfle gwych i ba fath o gwmnïau masnachol? 8 Beth yw r awgrym y gall y penderfyniad o blaid Sain Tathan fod yn un gwleidyddol? Pwnc Trafod Mae Cymru n dibynnu ar Llywodraeth Prydain am unrhyw lwyddiant masnachol. Nodyn i r tiwtor Rhannu r dosbarth yn grwpiau o bedwar. Pob grŵp i feddwl am bum dadl o blaid y gosodiad a phum dadl yn ei erbyn. Cynnal sesiwn adrodd yn ôl. Cynnal trafodaeth i flaenoriaethau r dadleuon o blaid ac yn erbyn. Gwaith Cartref Lluniwch lythyr o ddiolch yn seiliedig ar y patrwm yn yr Adran Cyfuno Sgiliau. 8