Nru. 90 April - Ìunju 2018

KUNSILL NAZZJONALI TAL-ANZJANI NEWSPAPER POST L-ANZJANI LLUM Nru. 90 April - Ìunju 2018 INDIRIZZ MIS-SUR ANTHONY MULÈ STAGNO President tal-kunsill Nazzjonali tal-anzjani waqt il-laqgóa ÌENERALI ANNWALI Li saret fl-istitut Kattoliku, il-furjana, fl-24 ta Marzu 2018 B all daω-ωmien sena, fl-a ar Assemblea Ìenerali, in atar il-kunsill il- did skont l-istatut u ftit wara, fl-ewwel laqg a tal-kunsill, intg aωlu l-uffiçjali l- odda mill- did skont l-istatut. Lili l-kunsill g o bu ja tarni President, u g alhekk qieg ed hawn nindirizzakhom f din ilkariga llum. Irrid nirringrazzja lill-membri kollha tal-kunsill li wrew din il-fiduçja fija, nispera li ma nonqoshomx. Hu gost tieg i nara li g andna Kunsill imωewwaq sewwa b uçuh qodma u kemm o rajn odda u nemmen li dan jawgura tajjeb g all- idma tag na. Barra mill-esperjenza u l-kontinwità tal-qadim g andna wkoll l-eωuberanza, l-entuωjaωmu u l-ideat tal- did u dan jg in biex ikollna idmiet odda u fejjieda g all-anzjani tag na. Nemmen li g andna grupp li ser jo loq idma tassew fejjieda. U la qed nitkellmu fuq idma irrid insemmi xi ftit mill-affarijiet li g andna ppjanati g as-sena li ejja. Nibda biex insemmi li ser nibqg u insegwu x inhu jsir f pajjiωna u m hux biss imma anki fl-ewropa bis-sehem tag na fl-age Platform Europe kemm bid-delegat li hu s-sur Saviour Attard kif ukoll bil- idma tag na f bosta Task Forces tal-istess g aqda. Ser inkomplu bil-laqg at ma min hu konçernat dwar il-problemi li j abbtu wiççhom mag hom l-anzjani tag na, fosthom: is-sigurta fi djarhom u barra, il-pensjonijiet, ir-riskju tal-faqar u o rajn. G andna ppro ettat li norganizzaw konferenza nazzjonali fuq xi problema attwali li qed jiffaççjaw l-anzjani. Biex jorganizza din waqqafna sotto-kumitat li a qed ja dem fuqa. Wirja ta Arti u Arti janat mill-anzjani. Din a kienet ippjanat g as-sena li g addiet imma min abba çirkostanzi sfortunati u li dwarhom ser tisimg u aktar fir-rapport Amministrattiv ma rnexxilniex inwettquha. Issa nisperaw li nag mluha g al Ottubru ta din is-sena. Xi ag o ra li ilna nippreparaw g aliha u li qieg da fuq l-a enda biex inwettqu llum hija r-reviωjoni tal-istatut. Dan ser nag mluh g ax bejn xi diskrepanzi li nnutajna fl-istess Statut u bejn li, biω-ωmien, da lu çerti uωanzi, in asset il- tie a li ji i rivedut. L-g aqdiet affiljati mag na kkonsultajnihom sa mill-bidu nett u anki bg atnilhom l-emendi biex ikollhom çans jarawhom u jixtarruhom. L-a ar attività li xtaqt insemmi g ada biss idea. Din hi li jkollna grupp ta voluntieri li jg inuna fil- idmiet li nixtiequ nwettqu. Naf li afna minnkom huma a voluntieri f xi g aqda jew o ra, g alekk m g andkhomx issibuha bi kbira biex tissie bu mal-g aqda tag khom stess. Nistqarr mag kom li qabel lestejt dan id-diskors qrajt id-diskorsi tal-presidenti ta qabli u sibt li f diversi drabi appellaw g all-g ajnuna, issa, nispera li ser nag mlu pass biex dan ise bis-serjeta. U nag laq billi niωωi ajr minn qalbi lil dawk kollha li fis-snin l-img oddija taw sehemhom biex il-kunsill jimxi l-quddiem sew f xi kariga u sew b ala membri. Óajr speçjali jmur g all-president ta qabli, Anton Cremona, li wara 9 snin fil-kunsill, li minnhom serva b ala Editur g all-4 snin u l-a ar 4 snin b ala President, kellu jirriωenja min abba ra unijiet personali. Insellem lil dawk l-o rajn kollha li m g adhomx fuq il-kunsill, ming ajrhom ma konniex inkunu fejn qedin illum u ma rridx ninsa lis-segretarja amministrattiva, Marica Attard-Cassar li, g ad li hi impjegata, tag mel ix-xog ol minn qalba u dejjem tag mel m hux biss dak li hu mistenni minnha imma dejjem tag ti dik id-daqsxejn, u ta spiss, anki afna, aktar. U fl-a ar nett nawgura lill-membri preωenti idma fejjieda b risq l-anzjani tag na. Grazzi. April - Ìunju 2018

Il-figura dominanti ta San ÌuΩepp fl-arti sagra, b al fl-istatwi u fil-pittura b al, pereωempju, imma ini taω-ωwie ta ÌuΩeppi ma Marija, ix-xeni tat-twelid ta Ìesù fl-g ar ta Betle em, il- ajja tal-familja Mqaddsa f Nazzarett u tal-mewt ta San ÌuΩepp imdawwar b Ìesù u Marija, hija, eneralment, dik ta ra el matur fiω-ωmien u bil-bastun f idu mfawwar bil-ward tal- ilju. Ovvjament, l-ewwel fonti awtentiçi jibqg u dejjem il-van eli rigward il-persuna ta San ÌuΩepp li huwa deskritt b ala r-ra el ust u kastissimu ta Marija u missier putattiv ta Ìesù. Fil-van eli ma niltaqg ux ma San ÌuΩepp b ala ra el xi, anzi, huwa ppreωentat b ala ra el bis-seng a ta mastrudaxxa, kap tal-familja u lest li jag mel vja i twal g all-familja. Aktarx li forsi kellu madwar amsa u g oxrin sena u Marija kella dawk il- mistax-il sena u, g alhekk, forsi kien ikbar minn Marija dawk l-g axar snin jew ftit iktar. Hekk ukoll i ares lejh b ala ra el Ωg aωug Massimu ta Turin fil- ames seklu W.K., kif ukoll fl-ikonografija filknejjes orjentali u hekk ukoll iddeskrivih il-papa Beatu Pawlu VI fil-festa ta San ÌuΩepp fl-1975. Fil-van eli niltaqg u ma Ωew enealo iji ta San ÌuΩepp; dik li nsibu f Mattew 1:2-16 li, fl-a ar, issemmi lil Mattan, Ìakobb u San ÌuΩepp fejn insibu tnejn u erbg in isem differenti b rabta man-numru 14 li huwa l-valur numeriku tal-isem ta David u dik ta Luqa 3:23-28 li, fl-a ar, issemmi lil Mattat, Eli u lil San ÌuΩepp fejn insibu tnejn u g oxrin isem imsemmi. San ÌuΩepp kien it-tifel ta Ìakobb imma, billi dan miet, uh Eli kien iωωewwe lill-armla ta Ìakobb u, g alhekk, fil-van eli nsibu lil San ÌuΩepp b ala iben Ìakobb jew Eli. Fost il-kitba apokrifa li titkellem dwar San ÌuΩepp insibu il-protovan elu ta Ìakbu jew a jar kif kien mag ruf qabel it-twelid ta Marija skont Ìakbu. Dan x aktarx inkiteb bil-g an li jkabbar ilglorja ta Marija u jiddefendi l-ver inità tag ha. Dan ix-xog ol hu attribwit lil Ìakbu l-appostlu ( u l-mulej) li kien ji i minn Ìesù, aktarx xi ku in u mhux uh b alma jipprova jispjega dan il-ktieb stess, g ax jg id li San ÌuΩepp kien miωωewwe qabel u safa armel bit-tfal u, g alhekk, jipprova jfisser b dan il-mod il- IL-FESTA TAL-KBIR PATRIJARKA SAN ÌUÛEPP IL-PRESIDENT FLIMKIEN MAL-MEMBRI TAL-KUNSILL NAZZJONALI TAL-ANZJANI JAWGURAW LILL-ANZJANI KOLLHA L-ISBAÓ XEWQAT GÓALL-GÓID IL-KBIR kitba ta Fr Charles Buttigieg fraωi tal- a wa ta Ìesù fil-van eli u, fuq kollox, biex isalva l-ver inità ta Marija. A na ng idu li dawn l- a wa ta Ìesù kienu ku ini tieg u billi, bl-ebrajk, il-kelma a wa g andha tifsira iktar wiesg a minn kif nifhmuha a na u, eneralment, tfisser dawk li ji u minnek mid-demm b alma huma l-ku ini jew qraba o ra. L-ittra apokrifa ta Nikodemu tg id li, meta kienet ser issir l-g aωla tal-g arus g ax-xbejba Marija, San ÌuΩepp kien quddiem il-qassis il-kbir bl-isem ta Zakkarija u ara li amiema bdiet ddur fuq San ÌuΩepp li kien imda al sew fiω-ωmien biex tindika li kien huwa r-ra el mag Ωul g al Marija. San Ìirolmu kien sa aq kontra Ω-Ωwieg ta qabel li kellu San ÌuΩepp fil-kitba tieg u Contra Helvidium. Insibu kitbiet apokrifa o rajn, fosthom, il- Van elu tal-psewdo-mattew li fih xi le endi dwar meta San ÌuΩepp kien fl-egittu bil-familja tieg u. Insibu ukoll l-istorja tal-infanzja skont Tumas li jirrakkonta afna mirakli tat-tfajjel Ìesù. Jirrakkonta wkoll kif San ÌuΩepp, b ala mastrudaxxa, kien ja dem u jag mel l-im ieret tal-injam u g odod o rajn g all-g elieqi. Xog ol ie or apokrifu huwa dak tal- Istorja ta ÌuΩeppi l-mastrudaxxa fejn jirrakkonta l-a ar snin ta San ÌuΩepp. Fl-1522, Isidoro de Isolano ippreserva l-verωjoni Latina ta dan il-ktieb. Dan huwa xog ol Grieg tat-tieni seklu W.K., fejn jg id li San ÌuΩepp kellu iktar minn mitt sena meta miet u li miet madwar is-sena 18 jew 19 W.K., qabel ma Ìesù beda l- ajja pubblika tieg u madwar is-sena 30. Dan il-ktieb jag ti deskrizzjoni dettaljata tal-mewt ta ÌuΩeppi, fejn ifisser il-paçi u l-konsolazzjoni li kellu fil-punt tal-mewt tieg u, imdawwar b Ìesu u Marija. Nafu tajjeb li l-ìudeo-kristjani fil-palestina kienu jikkommemoraw kull sena l-mewt ta San ÌuΩepp fuq il-qabar tieg u ewwa Nazzarett sakemm, imbag ad, ew imkeççija minn Nazzarett. Dan ix-xog ol kellu influwenza kbira fil-knisja Kopta ta Lixandra ewwa l-e ittu fejn teωisti festa li tfakkar meta miet San ÌuΩepp u li ti i ççelebrata fis-26 ta Abib, li ji i t-2 t Awwissu tal-kalendarju tag na. Din hija kommemorazzjoni importanti tal-knisja nisranija kopta li tfakkar it-twelid ta San ÌuΩepp fis-sema. San ÌuΩepp huwa l-patrun tal-knisja Universali u Patrun ukoll tal-moribondi kollha. Il- Knisja tag mel il-festa tieg u fid-19 ta Marzu. 2 L-Anzjani Llum

L-ANZJANI LLUM huwa le en il-kunsill Nazzjonali tal-anzjani li jo ro bla las kull tliet xhur biex iωomm lill-anzjani kollha infurmati b dak li qed ji ri dwarhom u g alihom, u biex jaqsam mag hom il-veduti, ideat u su erimenti tag hom. IL-BORD EDITORJLI Editur: Vincent Piccinino Membri: Anthony Mulè Stagno Renee Laiviera Proof Reader: Renee Laiviera Typing u Distribuzzjoni: Marica Attard Cassar IL-KUNSILL President: Anthony Mulè Stagno Viçi President: Saviour Attard Segretarju: Anthony Deguara Ass. Segretarju: Maurice De Gaetano TeΩorier: Adrian Cutajar Ass. TeΩorier: Godwin C. Micallef Segretarju Internazzjonali u PRO: Peter Paul Bonnici Membri: Doris Aquilina Anton Cremona Lino Debono Renee Laiviera Mary Ann Mizzi Andrew Caruana Co-Opted ÓINIJIET TAL-UFFIÇÇJU GÓALL-PUBBLIKU Çemplu g all-appuntament mit-tnejn sal-ìimg a 09:00-12:00 KUNSILL NAZZJONALI TAL-ANZJANI INDIRIZZ POSTALI L-Anzjani Llum Kunsill Nazzjonali tal-anzjani Triq Dom Mawru Inguanez, Birkirkara - BKR 4811 Tel: 21 243860, 27 350271 E-mail: kna@onvol.net www.kna.org.mt Issettjat u Stampat: Bonnici s Press 36, Triq San Pawl, Valletta L-apparenza tinganna, jg id it-taljan. Tara a a u tkun o ra; ta seb mod u jkun mod ie or. Ming alik li g andek abib u jkollok lifa, f obbok. Anki n-natura taf tinqeda b a a b al din g all-iskopijiet tag ha. Insett jara fjura l- miel tag ha; fjura li ti bdek, kemm bi lwiena kif ukoll b dik in-naqra nektar elu zokkor fin-nofs u, fil-fatt, dan ma jkun xejn lief nasba qattiela biex taqbad dak l-insett u tillikwidah g as-sostenn tag ha. Naturalment, il-bniedem mhux xi eççezzjoni. BiΩ-Ωmien tg allem jie u vanta billi jurik id-debba u jqabbωek il- mara g all-finijiet ta mo u. Ikkunsidraw ftit il-manuvri li jag mel min irid ibieg xi a a, u anki min irid jixtri. Min imaqdar, irid jixtri, jg id il-malti. U veru. U, min irid ibieg, jenfasiωωa l-benefiççji u jonfo il-vanta i filwaqt li jevita kemm jifla jew jimminimiωωa kemm jista l-iωvanta i u d-difetti. Hawn min is-sena tieg u hija mibnija fuq l-ingann. Dawk li jag mlu l-ma ija, pereωempju. Kif ng idu, afna drabi, il-ma ija mhi xejn iωjed lief effa tal-idejn u qerq tal-g ajnejn. B dak li jag mel, il-magician i ieg lek ta seb li qed jo ro salt tmintax-irbieg at minn widnejh meta, fil-verita, ikun qed i ibhom minn x imkien ie or. Jekk ma tkunx l-istess munita wa da wkoll u lilek i ieg lek ta seb li, sadattant, la aq mela nofs il-barmil bihom! Meta toqg od ta seb b mod razzjonali, tasal g all-konkluωjoni lo ika li ma jistax ikun li xi add jg addi minn o ajt u jmur x imkien ie or; kif iridek ta seb hu. Mela bilfors li hemm xi trick li int ma tafux. U parti mix-xog ol ta dak li jag mel is-s arijiet huwa appuntu li, f çerti mumenti, jaljenak billi jo loq devjazzjoni, ji bed l-attenzjoni tieg ek lejn xi a a o ra biex ma j allikx tinduna b dak li, verament, ikun qed jag mel biex jid aq bik. Sa ansitra, anki battalji famuωi li bidlu l-istorja ta pajjiωi kbar kienu bbaωati fuq manuvri b al dawn. Insemmi biss il-battalja mag rufa ta Hastings, fis-sena 1066 fl-ingilterra, fejn William tan-normandija kien qed jassedja t-truppi IngliΩi tar-re Harold. Imma, sakemm l-ingliωi kienu mag qudin qaqoçça fuq nitfa ta g olja, ftit kien hemm li l-françiωi setg u jag mlu biex jirb ulhom; avolja kienu iktar minnhom fil-g add. F in minnhom, William tan-normandija ta ordni lit-truppi tieg u biex jirtiraw. L-IngliΩi asbuhom li kienu qed ja arbu u, r-reazzjoni naturali kienet li jmorru ji ru warajhom. Imma, hekk kif l-ingliωi allew posthom u niωlu minn fuq l-g olja, it-truppi ta William re g u daru g alihom u arbtuhom. G idtilkom jien li l-apparenza tqarraq. Intom m emmintunix. Tort tag kom. Mel isimg u din. Ûew t ir iel kienu o anut tal-inbid u, f waqt minnhom, wie ed qal lill-ie or, Im atra li nigdem g ajnejja! L-ie or irra una li ma jistax ikun li xi add jigdem minkbejh; a seb u ara g ajnejh. Allura, are amsin ewro u tefag ha fuq il-mejda. Tal-ewwel qabad wa da minn g ajnejh, li kienet tal- ie, qalag ha minn postha, tefag ha f alqu u gidimha. Wara ftit, l-ewwel wie ed re a qal lill-ie or, Issa, im atra li nigdem g ajni l-o ra! Tat-tieni, f qalbu qal li ma jistax ikun li g andu g ajnejh it-tnejn tal- ie. Óass li issa kien iç-çans tieg u. Qabad karta ta mitt ewro u po iha fuq il-mejda; a j ib li tilef u jirba xi a a. L-ewwel wie ed are id-dentatura minn alqu u gidem g ajnu l-o ra! Darb o ra isimg u minni u ma ti ux f inkwiet! Is-sa a u s-sliem lil kul add. EDITORJAL Óbieb Anzjani, Insellmilkom Jikteb Vincent Piccinino - Editur 3

LAQGÓA ÌENERALI ANNWALI - 2018 KUNSILL NAZZJONALI TAL-ANZJANI RAPPORT AMMINISTRATTIV TAS-SENA 2017 B as-snin ta qabel il-kunsill Ωamm il-laqg at kull l-ewwel Tnejn tax-xahar, b dawn l-eççezzjonijiet: Il-laqg a ta Frar ma saritx min abba li ma kellniex kworumu. Il-laqg a ta Ìunju kellha ssir fit-tieni Tnejn tax-xahar minn abba li l- img a ta qabel kien hemm l-elezzjoni Ìenerali. Il-laqg a t Awissu ma saritx g ax ma sibniex urnata li jintla aq kworum, u l-laqg a ta Diçembru saret ewwa l-ministeru ta G awdex. L-attendenza tal-membri g al-laqg at matul is-sena kienet tajba. (ara Appendiçi A). Is-Sibt, 4 ta Marzu 2017, fl-uffiççju tal-kunsill Nazzjonali tal-anzjani, saret l-elezzjoni g al-4 Membri, skont sub. Artiklu 3.1.2 para.ç. tal-istatut. Kienet miftu a g al 21 G aqda/assoçjazzjoni li huma Affiljati mal-kunsill, u minn dawn il-21 G aqda rçievejna 11 il-formola mimlija biex jattendu g aliha. Kull G aqda kienet mitluba tibg at 3 Delegati biex jivvutaw. Attendew 17-il Delegat minn total ta 27 Delegat li rre istraw li kienu ser jattendu. Ìew nominati 5 Kandidati u kisbu dan ir-riωultat: ATTARD SAVOIUR (Ass. Membri U3E) CARUANA ANDREW (G aqda tal-pensjonanti U.H.M.) DEBONO LINO (G aqda tal-pensjonanti G.W.U,) MICALLEF GODWIN C. (Assoçjazzoni Nazzjonali tal-pensjonanti NAP) MULE STAGNO ANTHONY (G aqda Pensjonanti T/M/GO) 11 -il Vot 10 Voti 11 -il Vot 12 -il Vot 11 -il Vot 4 Kanditat ew Eletti li huma: Micallef Godwin C., Attard Saviour, Debono Lino, u Mulè Stagno Anthony. Caruana Andrew ie ddikjarat b ala r-runner up. Fit-18 ta Marzu 2017, waqt l-assemblea Ìenerali, li saret fl-istitut Kattoliku, Il-Furjana, saret elezzjoni o ra g al Ωew (2) Membri o ra minn dawk preωenti g al fuq il Kunsill skont Sub-Artikolu 3.1.3 tal- Istatut. Ìew nominati 4 persuni u ew Eletti, Peter Paul Bonnici u Maurice De Gaetano, filwaqt li Gejtu Cutajar, ie ddikjarat b ala r-runner up kif di a smajtu iktar dettaljat fil-qari tal-minuti. It-Tnejn, 3 t April 2018, saret l-ewwel Laqg a tal-kunsill bil-membri l- odda, waqt il-laqg a saret il atra tal-uffiçjali fuq il-kunsill g all-2017-2019. B voti unanimi l-kunsill ie ffurmat hekk: PRESIDENT VIÇI-PRESIDENT SEGRETARJU ASST. SEGRETARJU TEÛORIER ASSITENT TEÛORIER SEGRETARJU INTERNAZZJONALI u UFFIÇJAL RELAZZJONI PUBBLIÇI EDITUR L-ANZJANI LLUM BORD EDITORJALI MEMBRI : Anthony Mulé Stagno Saviour Attard Anthony Deguara Maurice De Gaetano Adrian Cutajar Gowin C. Micallef Peter Paul Bonnici Vincent Piccinino Renee Laiviera, Anthony Mulè Stagno u Marica Attard cassar Aquilina Doris, Cremona Anton, Debono Lino,Renee Laiviera, u Mary Anne Mizzi Il-President bag at ittra ta ringrazzjament lil dawk il-membri li ma baqg ux fil-kunsill u l-dawk li m g adhomx fil-kariga li kellhom. Ìie propost li nibag tu ittra ta stedina lil dawk li ew b ala runnerup jekk irridux jaççettaw li jissie bu mal-kunsill b ala membri Co-Opted, ming ajr id-dritt ta vot fid-deçiωωjonijiet tal-kunsill. Andrew Caruana, aççetta l-proposta filwaqt li Gejtu Cutajar bag tilna li g alissa ma jistax jaççetta li jkun Membru Co-Opted fil-kunsill però g andu jkellimna aktar il quddiem biex jara jekk ikunx f poωizzjoni li jaççetta. Tul dan il-perijodu sar afna xog ol fejjiedi mill-membri tal-kunsill sabiex naraw kif dejjem intejbu ilkundizzjonijiet tal-g ixien tal-anzjani Maltin u G awdxin. Forsi ta min ifakkar li x-xog ol tal-kunsill isir b sagrifiççju u responsabbiltà kbira u fuq baωi volontarja. Kellna diversi attivitajiet kemm lokali u kemm barra minn Malta, speçjalment fi Brussell. Il-Kunsill huwa Affiljat mal-g aqda tal-age Platform Europe fejn Saviour Attard hu wkoll membru fil-kunsill ta din l-istess G aqda. Membri o ra mill-kunsill li huma nominati b ala Esperti fuq l-age Platform Europe kellhom bosta korrispondenza u laqg at fejn attendew u taw sehemhom g al-laqg at anki fi Brussell. 4 L-Anzjani Llum

Kellna wkoll kuntatti mas-segretarju Parlamentari g ad-drittijiet ta Persuni b DiΩabilità u Anzjanità Attiva, l-onor. Dr Justyne Caruana u mal-ministru tal-familja u Solidarjetà Soçjali l-onor. Dr Michael Farrugia u mal-kelliem tal-oppoωizzjoni g all-anzjani, l-onor. is-sur Robert Cutajar, dwar il- idma tag na u xi lmenti li rçevejna. Wara l-elezzjoni Ìenerali ta Malta, li saret fit-3 ta Ìunju 2017, kellna diversi laqg at ta konoxxenza u wara komplejna bil-kuntatti g al idmiet tal-kunsill, mal-onor. Michael Falzon, Ministru g all-familja, Drittijiet tat-tfal u Solidarjeta Soçjali, mal-onor. Anthony Agius Decelis, Segretarju Parlamentari g al Persuni b Disabilità u Anzjanita Attiva, mal-onor. Dr. Maria Deguara, Shadow Cabinet g all-anzjani u Persuni b Disabilità, li ew ma tura minflok dawk ta qabilhom wara l-elezzjoni Ìenerali. Kellna wkoll laqg at mal-e.t. Marie Louise Coleiro Preca, President ta Malta, mal-e.t. Mons. Charles J. Scicluna Arçisqof ta Malta. Ippruvajna wkoll nag mlu laqg at mall-prim Ministru ta Malta, mall-kap tal-oppωizzjoni, u mad- Direttur tal-anzjanita Attiva u Kura fil-komunita. Dawn, g al ra unijiet li ma kellniex kontroll fuqhom, qatt ma saru. Fost laqg at o ra l attendejna u adna sehem attiv fihom huma: Attivitajiet mill-gvern, mill-partit Laburista, u l-partit Nazzjonalista. Attendejna ukoll laqg at Ìenerali Annwali ta G aqdiet Affiljati mal-kunsill, kif ukoll l-assemblea Ìenerali Annwali tal-age Europe fi Brussell. Laqg at tal-malta Council for Economic and Social Development (MCESD), tal-malta EU Steering & Action Committee (MEUSAC), tan-national Commission for the Promotion of Equality (NCPE), tal- Aging with Dignity tal-president s Foundation, tal- Aditus Accessing Rights bit-tema Access to Legal Assistance in Malta, SKOP Solidarjeta u Koperazzjoni, The president s Forum: Corporate Social Responsibility (CSR Forum), Konferenza Nazzjonali mis-segretarjat Assistenza Soçjali tal-azzjoni Kattolika Maltija Soçjeta Ìusta G al Ûminijietna. G at-tnedija g al-premju Anzjanità Attiva,kif ukoll g all-premju Anzjanità Attiva 2017. G all-quddiesa, organizzata mill-caritas, fl-okkaωjoni ta Jum l-anzjani, g all-pre-budget 2018 Business Breakfast u g al-ftu taç-çentru tal-g aqda Nanniet Malta. Óidmiet: Charles Micallef, li kien Membru fil-kunsill sa Marzu 2017, kellu bosta kuntatti bl-iskype u mela kwestjonarji dwar ix-xog ol tat-tf 6. Tkomplew l-emendi fuq ir-revisjoni tal-istatut mill-membri l- odda tal-kna. Din ir-reviωjoni g arrafna biha lill-g aqdiet Affiljati u kellna xi proposti ta emendi wkoll. U ud minn dawn il-proposti ew aççettati u o rajn le u bg atna ninfurmaw lil min g amilhom. Illum waqt din il-laqg a Ìenerali Annwali ser jitressqu g all-approvazzjoni skont l-istess Statut tal-kunsill. F April, Saviour Attard attenda g all-council Meeting tal-age u Policy Event - Stop Ageism ewwa Brussel Rapport qieg ed l-uffiççju. Ìie ppreparat Programm ta Óidma g al dawn is-sentejn li ejjin. Dan jirrigwardja l- arsien u l-bωonnijiet tal-anzjani, kif ukoll il-pensjonijiet. Lista ta Proponimenti lill-partiti Politiçi kollha fl-elezzjoni Ìenerali ta 3 ta Ìunju. Lista ta Proposti biex ji u ppreωentati lil-parlamentari li niltaqg u mag hom. Saru nominazzjonijiet ta Esperti fuq it-tasks Forces il- odda tal-age, u Policy Coordination Groups April - Ìunju 2018 5

F Ìunju, Saviour Attard attenda g all-age General Assembly, Annual Conference u Members Net working li saru ewwa Brussel, ir-rapport qieg ed l-uffiççju. Bg atna Formola ta Registrazzjoni g al-laqg a Ìenerali g all-elezzjonijiet kif ukoll nomina tas-sur Maurice De Gaetano, g all-elezzjoni biex ikun rappreωentant tas-soçjeta Çivili fil-core Group tal-meusac g all-perjodu ta 2017-2019. L-AGE talbu nomina ta 2 persuni minn kull pajjiω, u riedu mara u ra el biex jie du sehem fil-unece Ministerial Conference and NGO Forum li saret f Lisbona fil-21 u 22 ta Settembru 2017. Renee Laiviera iet nominata minn na a tal-kunsill b ala l-mara biex tattendi u l-g aqda Nazzjonali tal-penzjonanti innominaw ir-ragel. Rapport qieg ed l-uffiççju. Ippruvajna nag mlu Wirja ta Arti u Arti janat, u wara li lestejna l-kuntatti kollha kemm mal-ministeru kif ukoll mall-parteçipanti, inbidlu d-dati ta meta kellna ng amlu l-esibizzjoni. Wara sirna nafu li d-dati l- odda kienu a ng ataw lil addie or. Ippruvajna naraw dati jew postijiet o ra, imma ma rnexxilniex. Ìie deçiω li l-president Anthony Mulè Stagno jibg at ittra lis-segretaju Parlamentar l-onor. Anthony Agius Decelis biex jg arrfu li l-kunsill iddeçieda li Esibizzjoni ta Arti u Arti janat din is-sena tit assar u nag mlu wa da g all-ottubru tas-sena d-die la. Ittra Lill-Onor. Ministru Prof. Edward Scicluna, bil-proposti g all-pre Buget Document 2018 F Settembru, Peter Paul Bonnici attenda EPHA Conference u Healthy Ageing Task Force ewwa Brussel. Rapport qieg ed l-uffiççju. Bag tna formoli g an-nominazzjonijiet g all-premju Anzjanità Attiva 2017, dawn kienu g all-premju Anzjanità Attiva, Premju Anzjanità Akkademika, u Premju Koppja MiΩΩew a. Intervista ma Anthony Mulè Stagno mill-ìurnalist tat-torça u L-Orrizzont Matthew Charles Zammit l-artiklu ma deherx minn abba li ma kienx hemm spazju. Peter Paul Bonnici çempel lill-editur u kella tidher is-sibt ta wara. F Novembru, Saviour Attard attenda g at-tieni Laqg a tal-council Meeting tal-age u Policy Event - Stop Ageism ewwa Brussel Rapport qieg ed l-uffiççju F Novembru, Peter Paul Bonnici attenda g al-laqg at tal- EU Contribution to WHO combating Ageism u Task Force Meeting on Ageism ewwa Brussel Rapport qieg ed l-uffiççju Doris Aquilina attendiet Konferenza mill-mental Health Association. Konferenza I am Me not my Age: Health and Justice for the Elderly, imtella minn National Council of Women li fiha il-president tal-kunsill kien ukoll membru tar-round Table. Il-President Anthony Mulè Stagno attenda biex jag ti ta dita f laqg a tal-g aqda tal-anzjani tal-parroçça ta Santa Marija ta Birkirkara. Ìie deçiω li jsir Sotto-Kumitat biex jorganizza Konferenza Nazzjonali dwar xi su ett g all Anzjani. Is-su ett g andu ji i deçiω aktar tard. Fost il- idmiet tal-kunsill irrid insemmi l-fuljett, L-Anzjani Llum li bqajna nippublikawh kull 3 xhur bil- idma fejjieda tal-editur flimkien mal-bord Editorjali u s-segretarja Amministrattiva. Nixtieq ukoll nie u din l-okkaωjoni biex nirringrazzja li dawk kollha li taw xi donazzjoni. Imma ma rridx ninsa lil dawk li taw donazzjoni biex nag mlulhom xi promozzjoni. G amilna Get Together mal-kontributuri li jiktbu fuq il-fuljett fejn irringrazzjajnihom wkoll tal-kkontribut li jag tu bil-kitbiet tag hom fuq dan il-fuljett. Tul din is-sena anki s-sit elettroniku baqa ji i a ornat regolarment. Il-President flimkien mal-eωekuttiv tal-kunsill attendew f diversi ranet biex jag tu l-awguri tal-ewwel tas-sena lil-president ta Malta, lil-prim Ministru, lil-arçisqof kif ukoll lil Kap tal-oppoωizzjoni. B effett mit-31 ta Diçembru 2017 irriωenja s-sur Anton Cremona li kien ilu membru fil-kunsill minn Marzu tal-2009 fejn okkupa l-karigi kemm ta editur tal-fuljett u fl-a ar 4 snin ta President tal-istess Kunsill. Irrid minn hawn nirringrazzja pubblikament lis-sur Cremona tal- idma fejjieda li hu ta b risq fil-kunsill. Ma nistax nag laq ming ajr ma niωωi ajr lill-membri kollha tal-kunsill tax-xog ol siewi tag hom u l-g ajnuna li dejjem sibt minnhom fil-qadi ta dmirijieti b ala Segretarju. U fl-a ar, imma Ωgur mhux l-inqas, ajr lis-segretarja Amministrattiva, is-sinjura Marica Attard Cassar, g ax-xog ol u l-appo li dejjem tag ti lill-kunsill u l-g ajnuna li jien personalment dejjem sibt minnha. Grazzi Anthony Deguara Segretarju 6 L-Anzjani Llum

NIÇÇALINÌJAW L-ISTERJOTIPI DWAR ÓADDIEMA KBAR FL-ETÀ Kitba ta Renee Laiviera Kummissarju NCPE u Membru tal-kunsill Nazzjonali tal-anzjani Kemm-il darba naqg u fl-iωball li ni eneralizzaw u npo u kategorija s i a ta nies kollha f keffa wa da? Hekk jag mel, pereωempju, xi add li j addem meta jassumi li addiem ta çerta età huwa diffiçli wisq biex t arr u u li, hu x inhu, dan qieg ed hemm biex jikolhielu sa ma ji i biex jirtira. Óafna drabi, nies b al dawn jing ataw performance reviews li ma jindikawx bis-serjetà, la l- iliet ta dak li jkun u lanqas dawk l-oqsma fejn jista jsir titjib. Xenarju b al dan jindika li eneralizzazzjonijiet u sterjotipi ta din ix-xorta dwar addiema kbar fletà li jibqg u fid-dinja tax-xog ol g adhom isiru u jitwemmnu. Imma kemm huma veri? Diversi studji juru li suppoωizzjonijiet b al dawn dwar addiema kbar fl-età huma sempliçiment rejjef li mhumiex issostanzjati mill-provi. Infatti, hemm provi sinifikanti li addiema kbar huma produttivi afna, joffru esperjenza konsiderevoli fuq il-lant tax-xog ol u jmorru tajjeb jew a jar minn addiema iωg ar fl-oqsma tal-kreattività, il-flessibiltà, l-ipproçessar tal-informazzjoni, rati ta inçidenti fuq ix-xog ol, l-assenteiωmu u t-tibdil ta xog lijiet. Barra minn dan, huwa evidenti wkoll li, permezz ta ambjent u ta metodi addattati ta ta ri, nies b al dawn jistg u jitg allmu daqs addiema iωg ar minnhom u ma jibωg ux mit-tibdil imma jibωg u biss minn diskriminazzjoni kontra tag hom. Óafna anzjani jridu, jew g andhom bωonn, jibqg u ja dmu. Statistika uffiçjali ma ru a mill- Eurostat turi li, fl-2016, 19% tal-popolazzjoni Maltija kienu anzjani, ji ifieri kellhom 65 sena jew aktar. Din iç-çifra turi Ωieda ta 7.7% meta mqabbla ma g axar snin qabel. Din l-istatistika turi wkoll li, fis-sena 2016, 5.8% tal-anzjani ta bejn il-65 u 74 sena f Malta kienu ekonomikament attivi. Fid-dawl ta din l-istatistika, huwa ferm importanti li nindirizzaw sewwa kwistjonijiet pertinenti li jaffettwaw l-anzjani, inkluωi dawk li jag Ωlu li jibqg u attivi fid-dinja tax-xog ol. Diversi studji jikkonkludu li addiema kbar fletà g andhom ikunu ttrattati b ala individwi, g andhom ikunu assessjati fuq il-merti tag hom u, f dawk li huma impjiegi, ta ri u promozzjonijiet, g andhom ikunu offruti l-istess opportunitajiet b al kull addiem ie or. L-istudji juru wkoll li, effettivament, innuqqas ta stima lejn l-abbiltajiet ta addiema anzjani, kif ukoll jekk dawn ikunu ttrattati differenti, jista jtellifhom milli jωommu l-produttività u l-valur tag hom. Minn na a l-o ra, jekk addiema kbar fl-età jkunu ttrattati l-istess b al addiema o rajn, dawn ikunu riωorsa imprezzabbli g al min i addem. Dan kollu jo ro mit-tema mag Ωula minn Nazzjonijiet Uniti biex tfakkar il-jum Dinji tal-anzjani g as-sena 2017 li ffukat fuq linji li jipprovdu lill-anzjani parteçipazzjoni s i a u effettiva skont id-drittijiet baωiçi, il-bωonnijiet u l-g aωliet ielsa tag hom. F dan il-kuntest, kif ukoll b ala parti mixxog ol tag ha, il-kummissjoni Nazzjonali g all- Promozzjoni tal-ugwaljanza (l-ncpe) ta dem biex t ares l-ugwaljanza g all-anzjani fl-impjiegi, fl-edukazzjoni u fit-ta ri vokazzjonali, kif ukoll fejn jid lu banek u istituzzjonijiet finanzjarji. Ugwaljanza fuq baωi ta età tiskora ixxi sterjotipi relatati b mod negattiv mal-età u anki attitudnijiet diskriminatorji lejn l-anzjani u, minflok, to ro aktar fid-deher il-kontribuzzjoni imprezzabbli tal-anzjani, kemm fuq il-post tax-xog ol kif ukoll fis-soçjetà in enerali. Il-Kummissjoni Nazzjonali g all- Promozzjoni tal-ugwaljanza tirçievi u tinvestiga lmenti ta persuni li j ossu li qed ji u diskriminati min abba l-età tag hom fis-suq tax-xog ol, fledukazzjoni jew f ta ri vokazzjonali jew f banek u istituzzjonijiet finanzjarji. G al aktar tag rif, tistg u iççemplu 25903850, jew tibg atu email fuq equality@gov.mt jew inkella tfittxuna fuq facebook. Tfajla, G aliex? Anthony Borg Tfajla, g aliex intlift fil-bluha u fil-weg diet? X sa ar kien dan li arrfek u, bla sa a, alliek? Imm hawn jien, bi sibijiet safjin, nistenniek! April - Ìunju 2018 7

Is-seba barkiet tax-xju ija kitba ta Patri Mario Attard OFM Cap Minnha nnifisha, il- ajja hija barka. G alhekk, ix-xju ija hija l-quççata jew il-krema ta din ilbarka li hija l- ajja umana! JeΩistu seba g amliet ta barka fix-xju ija. Dawn huma: il-perspettiva, iω-ωmien, il- elsien, it-ti did, ir-rakkuntar talistorja, ir-relazzjonijiet u t-traxxendenza. L-anzjani fis-soçjetà j ibu mag hom perspettiva; viωjoni ta ajja li la hija possibbli g aω-ωg aωag u lanqas g al dawk ta mezza età. B ala anzjani, a na n arsu lura lejn iç-çirkustanzi kkumplikati tal- ajja b lenti meqjusa. Xi affarijiet li rajniehom importanti, issa, g alina, jitilfu l-importanza tag hom. A na nafu li dak li hu ta valur u li jibqa fil- ajja huma r-relazzjonijiet li jωommuna g addejjin fil- ajja u mhux l-unuri li stajna ksibna tul it-triq ta ajjitna. B ala anzjani, a na mbierka bil-g erf. It-tieni barka tax-xju ija hija Ω-Ωmien. G all-ewwel darba f ajjitna, a na l-anzjani nistg u ngawdu l-preωent. L-arja ta filg odu ssir balzmu g alina. Il- nien isir it-terrazzin li, minnu, nimir u fuq id-dinja. Il-librerija ssir g alina l-punt tal-bidla tad-dinja. It-tfal çkejknin isiru l-fer u l-kumpanni tag na. Bihom, a na niskopru triqtna fil- ajja mill- did. G alina, il-barka ta dan iω-ωmien hija l-apprezzament tal-mument preωenti. Ix-xju ija ib mag ha l-barka tal- elsien. Addijo l-aspettazzjonijiet, l-istress, it-tiksir ir-ras u l-kompetizzjoni ta darba. Issa nista nag mel, nilbes u ng id dak li rrid. M g adniex aktar marbutin. G all-ewwel darba f afna snin, huwa possibbli g alija li nkun sempliçiment persuna fi tfittxija ta ajja. Il-bΩonn li nuri l-kompetenza tieg i u li nirçievi l-approvazzjoni ta meta kont iωg ar fiω-ωmien issa jag ti wisa g all-bωonn li ngawdi l- ajja. L-awareness tal- ajja b ala elsien hija l-aktar barka rifreskanti li a na, b ala anzjani, jista jkollna. Ir-raba barka li tfaqqas fix-xju ija hija t-ti did. Iva; b ala anzjani, g andna l-g aωla li ni eddu mill- did. Issa, uliedna g andhom il-familji tag hom; darna m allsa; it-taxxi wkoll. L-identitajiet tag na l-anzjani huma maqtug in mix-xog ol li konna nag mlu meta konna na dmu. Issa fadal biss dak li a na. G alhekk, a na l-anzjani g andna d-dinja f idejna mill- did. F dan l-istadju, nistg u nwettqu dak li po ejna fil- enb g al snin s a ; nistg u nag mlu xog ol volontarju jew elf a o ra. Mar-radda tas-salib, ajjitna tibda mill- did. Mela l-barka ta ajjitna issa qeg da fir-rejaliωωazzjoni tag na li ajjitna qed tibda mill- did u b mod did. Il- ames barka tax-xju ija hija l-irrakkuntar talistejjer. Fis-soçjetà Maltija, a na l-anzjani a na l-istorja ajja tag ha; a na l-g annejja tag ha li, bil-g ana tag na, nirrakkuntaw l-istorja ta poplu u t-tag limiet li j ibu mag hom il-maturità li ksibna matul is-snin. L-ommijiet anzjani jafu xi tfisser li trabbi l-ulied bi ftit flus; inqas milli jitlob 8 il-proçess. Il-missirijiet jistg u jirrakkuntaw il- ruxijiet tal-gwerra. Il-koppji mda lin fiω-ωmien jafu li Ω-Ωwie huwa proçess u mhux sempliçi rajja. U dak li xennaqna niωωew u m huwiex dak li jωommna fih. A na l-anzjani a na dawk li ng ollu r-radar tat-tama li tg idilna l-verità li g andna bωonn, aktar u aktar fiω-ωminijiet taddlam li ng addu minnhom. G ax, jekk a na se ilna ng addu minn daqshekk telfiet, dwejjaq, inkwiet u ma nafx kemm-il problema fil- ajja, dan ifisser ukoll li l- enerazzjonijiet ta warajna u li huma iωg ar minna, jistg u, tabil aqq, jg addu minnhom huma ukoll. Il-proçess tar-riflessjoni fuq l-img oddi hija wa da mill-barkiet l-aktar kbar li, b ala anzjani, qatt jista jkollna g ax jiççarawlna l-valur ta ajjitna u, fl-istess in, bih, inkunu nistg u nbierku l-bqija tad-dinja bil-g erf. Is-sitt barka li to ro mix-xju ija hija r-relazzjonijiet. Il- ajja tag na l-anzjani tinbidel. Meta nqumu g all-jum did, nibdew inkunu aware li l-unika a a li baqg etilna f ajjitna, wara l- enn tax-xog ol, huma dawk in-nies li abbli konna ttraskurajna. G alhekk, nibdew niftakru f dak il- abib li konna ltqajna mieg u g and tal- anut li qalilna: Tassew li g andna nie du kafè flimkien xi urnata. G ax, b ala anzjani, g andna l-grazzja li nie du sieb in-nies aktar milli l-affarijiet. U, b ala riωultat ta din l-attenzjoni, ji i sens did li wie ed ikun tabil aqq g ad-dinja. Wa da mill-akbar barkiet li ib mag ha l-anzjanità hija dik li nintrabtu aktar man-nies ta madwarna. L-a ar barka li to ro mix-xju ija hija li a na l-anzjani a na dawk li, fis-soçjetà, nirfinaw g all-bqija l-veru tifsira tal- ajja. Il-kwalità ta riflessjonijiet li jo or u minna dwar il- ajja huma bil-qabda differenti minn dawk tal-membri l-o ra tal-istess soçjetà. Huwa g alhekk li wie ed g andu jag Ωilhom. Quddiem il-bidla totali, kemm dik fiωika kif ukoll dik soçjali, is-serenità tar-ru tag na tag ti l-weg da li, wara l-istorbju, hemm vaska profonda ta paçi. L-impenn li n ibu g all-affarijiet traxxendentali tal- ajja, b asskiet, it-talb, il-qari, l-arti, ix-xog ol sempliçi tal- nien, il-mistoqsijiet kbar taω-ωmien, ix-xog ol kontinwu tag na biex tinbena belt, pajjiω, dinja li tkun a jar g alina meta ma nkunux aktar hawn, taf tkun l-aqwa lezzjoni spiritwali li l- enerazzjoni aktar Ωg aωug a tista qatt tikseb u l-aqwa g erf li qatt jista jkollha. Dan kollu, tabil aqq, juri li a na, li qieg din fix-xju ija, ifisser li qeg din f punt tassew did u eçitanti f ajjitna. Ix-xju ija hija, tabil aqq, barka fuq barka. Hija tistieden lil dawk ta madwarna biex jg ixu b afna g aqal huma nfushom billi, issa, jisimg una b attenzjoni, waqt li g adna ajjin u mimlijin bil-g omor. Imma l-g aωla tibqa f idejhom. L-Anzjani Llum

Kelmtejn ma Helen It-Tbatija Helen Mallia Kummisarju g all-anzjani Kif a na bieb? Nittama li tinsabu tajbin. Er ajna ltqajna wara xitwa li kienet xi ftit kies a aktar mis-soltu; g all-inqas jien hekk assejtha. Imma kellha s-sabi tag ha wkoll g ax, kif jg id il-malti, m hemm xejn li hu sabi jew ikra mija fil-mija u, fuq kollox, a na l-maltin ixxurtjati g ax ma nbatux minn temp estrem, b alma jkun hemm f pajjiωi o ra tal- Ewropa. Kif nistg u naraw fuq it-television, anki fi Sqallija, pass il bog od minnha, ikollhom maltempati orox u g arg ar kbar li jikkawωaw miljuni f danni g all-pajjiω. Illum, se nikteb fuq xi a a li Ωgur li kull wie ed u wa da minnha nibωg u minnha; it-tbatija. It-tbatija hija dejjem mistmerra minn kull ma luq; kemm jekk it-tbatija tkun fuq l-annimali kif ukoll jekk tkun fuqna l-bnedmin g ax i ib mag ha afna sofferenzi lil min jesperjenzaha. Kemm it-tbatija fiωika kif ukoll dik mentali hemm aktar minn mod wie ed kif tista ti i fuqna g ax wie ed jista jkun qieg ed ibati ming ajr tort ta xejn b al, ng idu a na, jekk xi tbatija fiωika tkun konsegwenza ta traskura ni ta xi addie or, b al meta tkun g addej g all-affari tieg ek fuq il-bankina jew qed taqsam it-triq minn fejn suppost u taqla daqqa ta karozza u, bla tija ta xejn, issib ru ek wiççek il fuq l-isptar; jekk mhux ukoll ti ieled g al ajtek, bit-tbatija kollha li j ibu mag hom dawn id-diωgrazzji. Però, hemm ukoll it-tbatijiet li ji u fuqna tort tag na stess jew dawk li ji u fuq kul add bla ma tistedinhom, b all-mard, diωabbiltà, xju ija u o rajn. Hemm ukoll it-tbatija mentali li, afna drabi, il-vittma tag ha tkun qed tbati wa eda u fis-skiet u minn din il-kwalità ta tbatija hemm afna b al m huma, bullying, tg ajjir, theddid u tmaqdir g al kulma tag mel, jew fuq xi imperfezzjoni f persuntek, rikatt, nuqqas ta finanzi, solitudni, iωolament, speçjalment ta anzjani o djar tax-xju jew o xi sptar u afna tbatijiet o rajn. Hawn ma rridx ninsa lil dawk l-eluf ta refu jati li, biex ja arbu mill-infern ta pajjiωhom, qeg din isofru tbatijiet enormi. Imbag ad, hemm ukoll dawk it-tbatijiet li jsofru l-annimali, afna drabi minnha l-bnedmin, b al swat, nuqqas ta attenzjoni, nuqqas ta ikel u xorb, marbutin, jew mag luqin fuq xi bejt, esposti g all-elementi kollha tan-natura; jekk mhux ukoll li, g ax m g adhomx Ωg ar u elwin, jaqilg u xi daqqa ta sieq u nitfg uhom il barra mid-dar ji errew fit-toroq sakemm toqtolhom xi karozza jew forsi jsibu xi qalb anina ti borhom u to odhom o xi santwarju milli hawn. U, hawn, nixtieq li, f isimkom, nirringrazzja lil dawk kollha li, volontarjament, jag mlu dan ix-xog ol nobbli. Óa nieqaf hawn u morru g al xi çajta. Mela Johnny u Sylvia telqu minn Malta lejn l-awstralja biex iωuru lill-qrabathom li kienu ilhom ma jaraw iωjed minn g oxrin sena. Kien ilhom xi seba sieg at fl-ajru u l-passi ieri kienu kwaωi kollha reqdin meta, f salt wie ed, semg u lill-kaptan javωahom b le en qawwi li, min abba problemi tekniçi, se jkollhom jag mlu nωul ta emer enza fuq l-ewwel art li jsibu. Naturalment, kul add da al o qoxortu bil-biωa li qabadhom. Imma, b manuvri tajbin u bil-g aqal tal-kaptan, irnexxielhom jillandjaw fuq xtajta ta gωira mhux abitata. Il-passi ieri kienu fer anin li salvaw u, g alhekk, daru kollha mal-kaptan biex jirringrazzjawh. Imma l-kaptan, serju serju, abbrilhom li aktarx li se jkollhom iqattg u il-kumplament ta ajjithom fuq dik il-biçça gωira peress li, fejn kienu, kien ferm diffiçli li jinstabu minn xi add. F salt wie ed, Johnny dar fuq il-mara u qalilha, Sylvia, int kont allastu l-pagament li kien imissna nag tu lill-bank? Sylvia arset lejh u, b wiçç inkwetat, qaltlu, Le John, insejt immur in allsu. U l-kera tad-dar allastha? re a staqsiha. Le ta, lanqas dik ma l aqt allast, we bitu Sylvia. U d-dejn li kien fadlilna fuq l-g amara u fuq it-television il- did, allasthom? kompla John. Le ta jiddispjaçini, lanqas dawk ma allast. qaltlu Sylvia mbikkma. Waqt li biesha fuq mo ha, Johnny dar fuq il-kaptan u qallu, T abbel rasek xejn kaptan g ax a na salvi, g ax dawn Ωgur li se jfittxuna u jsibuna biex in allsu l-kontijiet li g andna ntuhom! Sa iet bieb. Homo Sapiens Dr. Karmenu Mallia Imsieken, mag luqin fiω-ωu u mxebbg a, iç-çimpanωè spiççaw ma ja mluniex. G andhom ra un g ax a na kollha slaten(!) fuq kulma qed jeωisti fil- olqien. G andhom politk g alihom b alma a na mag hom ma nit alltux. L-istess il- rieden. Ummi ma, x ejt insemmi f poeωija, frott dawk il- afna allat li qatt ma rajna ma mma inajna qishom dawk l-istatwi li, fit-triqat, jarmaw g all-festi tag na. L-istess in-nemel, il-wirdien (jaqq, jaqq!) li kollha jg ixu fil-familji tag hom. Il-bniedem fuq kul add! Ma f terremot, waqt xita qliel li tg arraq, fis-sajjetti, kul add i oss il-bωonn li jbaxxi rasu g all-qilla, g all-qawwa, g all-vle e li jferuh. Jispiçça l-homo sapiens, l-ergo sum; jintlewa tnejn u rasu tag mel bumm! April - Ìunju 2018 9

Meta Jiltaqg u l-óbieb Anzjani Lejn l-a ar ta Jannar, kelli niltaqa ma abib kbir tieg i il-belt. Ftehmna li niltaqg u fejn il-wembley Store, fil-bidu ta Triq ir-repubblika. Insibu jistennieni ma abib tieg u li nzerta abib tieg i ukoll. It-tlieta li a na bil-beritta - l-uniformi tal-anzjani? - bdejna nparlaw fuq Ωmien ie or g ax it-tlieta li a na konna g alliema. Na seb li issa a jar naqtag lkom il-kurωità min kienu t-tnejn l-o ra li, b ali, ukoll qabωu s-sebg in sena, g alkemm jien inqarreb aktar lejn it-tmenin. kitba ta Nazju Abela, Viçi-President tal-apan Mela, wie ed minnhom kien Trevor Zahra, ilkittieb mag ruf ta bosta kotba bil-malti, filwaqt li l-ie or mhu add lief Vincent Piccinino, l-editur ta dal-magazine tag na l-anzjani. Peress li kienet g adha kemm g addiet il-festa ta Missierna San Pawl, li, dis-sena, kienet iççelebrata fl-a ar Sibt ta Jannar, u peress li Vince huwa partitarji kbir ta San Duminku, Trevor, li j obb jiççajta u ji bed is-saqajn, mill-ewwel tefa botta lil Vince u qallu: Dak int kont li tajthom gambetta lir-reffieg a tal-istatwa ta San Pawl biex abat daqxejn malbieb hu u die el? Vince, li jaf jie u çajta, tbissem wa da u alliha g addejja. Lil Vince sirt nafu l-iskola ta Óal-Qormi fejn it-tnejn li a na konna ng allmu fis-sekondarja tas-subien lil tfal li kienu ejjin minn Óal-Qormi u minn Óal-Luqa. Vince jidhirli li kien jg allem it-technical Drawing waqt li jien kont ng allem is- Social Studies. G amilna tliet snin Ωgur ng allmu flimkien. Konna nag mlu sforz mhux aωin biex inωommu d-dixxiplina imma konna staff mag qud u niftehmu afna. Vince telaq mill-iskola ta Óal- Qormi, mar l-università u da al fiç-çivil, fejn g amel karriera twila u sabie a, fost kollox, bosta snin ja dem fl-uffiççju tal-prim Ministru fejn anki kien Segretarju Privat ta wie ed minnhom. Kien, u g adu, membru tal-kummissjoni tas-servizz Pubbliku, kariga li tirrikjedi serjetà flimkien ma sens kbir ta ustizzja. Wara li Vince telaq minn Óal-Qormi, er ajna ltqajna na dmu flimkien ta t saqaf wie ed fil- Ministeru tal-edukazzjoni, fejn, g al dax-il sena, jien ukoll kont Segretarju Privat ta tliet Ministri tal-edukazzjoni, u Vince ie hemm b ala Direttur (Finanzi u Amministrazzjoni) sakemm irtirajna; jien fis-sena 2000 u hu fl-2006. Mhux li konna niltaqg u spiss imma mhux l-ewwel darba li batna flimkien fil-kurituri tal-binja ta Beltisseb. U issa, dawn l-a ar sentejn, b xi mod, spiççajna t-tnejn li a na na dmu favur l-anzjani permezz tal-kunsill Nazzjonali tal-anzjani. Imma jien, lil Vince, l-aktar li nassoçjah huwa mal-festa ta San Duminku u mal-banda King s Own tal-belt. Konvint li qalbu hemm qeg da u naf li ja dem qatig biex jara li, kull sena, San Duminku jkollu l-festa li tixraqlu fil-kapitali ta pajjiωna. Trevor Zahra nafu mod ie or. Konna di a bieb sew qabel ma ltqajna ng allmu flimkien iω-ûejtun. Kont ammiratur (u g adni) tal-kitba tieg u, speçjalment il-kotba tan-novelli tieg u. Lil Trevor, afna nies jidentifikawh mal-letteratura g at-tfal u afna jqisuh b ala l-aqwa esponent ta dak il- eneru. U hekk hu! Jog buni afna n-novelli tieg u u jkolli ng id li m hemmx ktieb wie ed ta Trevor li m g andix. Imma, kif kont qed ng id, id-destin laqqg ana Ω-Ûejtun li, g al Trevor, huwa r-ra al fejn twieled u trabba u li tant g adu j obb u ja dem g alih. Kien Novembru 1984, meta ntemm l-istrajk talg alliema li kien ilu g addej xi seba img at. Jien, flimkien ma xi erbg in g alliem ie or, konna ejna stazzjonati hemmhekk. Skola talbniet b numru kbir ta studenti ejjin miω-ûejtun, mill-kottonera, minn ÓaΩ-Ûabbar, M Skala u B bu ia. Konna g al qalbna afna u l-istudenti kienu japprezzawna afna. Trevor kien jg allem l-arti u l-malti u jien is-social Studies. Fil-break, konna nkunu numru kbir ta g alliema fi staff room daqs klassi imma, meta kien jid ol Trevor, kul add kien jieqaf biex jisma b liema praspura kien iere. Jien tlaqt miill-iskola taω-ûejtun f Mejju tal-1987 imma Trevor baqa hemm u kien sar famuω g all-pantomima li, kull sena, kien jorganizza fiω-ωmien tal-milied bil-parteçipazzjoni tal-istudenti u anki tal-g alliema. Din il-laqg a ma Ωew t i bieb antiki fakkritni f dan kollu. Kos hux, kemm tie u gost meta jkollok din l-opportunità tiltaqa ma bieb b al dawn li jfakkruk fi Ωminijiet o ra meta l- ajja, g alina, kienet aktar mg a la, aktar impenjattiva u aktar nteressanti! Illum, g all-grazzja t Alla, it-tlieta li a na ng addu ajja aktar trankwilla u serena fejn il-programm tal-jum nag mluh a na u fejn ieli jkollna l- in li niltaqg u ma bieb li nkunu ilna ma naraw Ωmien twil mhux aωin. 10 L-Anzjani Llum

TWELIDIJIET U MAGÓMUDIJIET FIL- PARROÇÇA TA SAN DUMINKU L-BELT VALLETTA FIL-ÓAMES SNIN BEJN L-1 TA JANNAR 1870 U L-31 TA DIÇEMBRU 1874 Studju ta CARLO AGIUS, B.A. (Hons) (Melit.), P.G.C.E. (Melit.), M.A. Melit. B ala parti mill-istudji akkademiçi tieg u, is-sur Carlo Agius mar iqalleb ir-re istru tal- Mag mudijiet li hemm fl-arkivju tal-knisja tal- Portu Salvu u San Duminku fil-belt Valletta u, tiskanta x jo ro. Ng id dan g ax, speçjalment, meta tqis li s-sur Agius iffoka biss fuq ilmag mudijiet, ikkonsidra biss parroçça wa da u llimita ru u biss g al ames snin bejn l-1870 u l-1874, wie ed jista jg id bil-libertà li, minn studju daqstant ristrett, xorta wa da l-awtur irnexxielu jislet çerti konkluωjonijiet interessanti. B ala fatti, ng idu mill-ewwel li, matul dawn il- ames snin, fil-parroçça ta San Duminku ewwa l-belt, kien hemm xejn inqas minn 2,432 twelid, ji ifieri medja ta madwar 486 fis-sena; iktar minn wie ed kuljum. L-aktar sena li fiha twieldu trabi kienet l-1872, b 519-il twelid, waqt li s-sena bl-inqas numru ta twelidijiet kienet l-1873, b 438 tarbija. Ma tantx hemm x wie ed jikkummenta f dik li hi differenza bejn subien u bniet. Kif mistenni, daqqa twieldu iktar subien u daqqa iktar bniet. Infatti, fit-tliet snin bejn l-1871 u l-1873, l-g add ta subien kien jisboq lil dak talbniet filwaqt li, kemm fl-1870 kif ukoll fl-1874, innumru ta bniet kien iktar minn dak tas-subien. M hemm xejn sorprendenti f dan g ax din hija l-lotterija tan-natura. Is-Sur Agius da al, sa ansitra, fl-g add ta twelidijiet xahar b xahar u, minn dan ittag rif, irriωultalu li, fix-xitwa, kienu rre istrati iktar twelidijiet milli fis-sajf u, g aldaqstant, dan wasslu g all-konkluωjoni li l-maltin, Beltin, tal- Parroçça ta San Duminku bejn l-1870 u l-1874 kienu aktar sesswalment attivi fix-xhur s an tassajf milli fix-xhur kes in tax-xitwa. Meta ni u g al mag mudijiet flistess perijodu, wie ed malajr jinnota l-fatt li s-sagrament tal-mag mudija fil-knisja ta San Duminku f dak iω-ωmien kien xi a a ta kuljum. Dan kien ji ri, sa ansitra, f jiem ta festi importanti b alma huma l-vitorja u anki l-milied. Mid-dehra, jg id l-awtur, dik il- abta, il-patrijiet Dumnikani ma kellhom l-ebda vaganzi mill-qadi ta dmirijiethom. Infatti, kien hemm okkaωjonijiet meta xejn inqas minn tmint itrabi kienu mg ammdin f jum wie ed biss. Huwa minnu li, dak iω-ωmien, kien hemm iktar nies jg ixu l-belt imma, fl-istess in, huwa veru wkoll li l-familji kienu akbar fil-g add. Li familja jkollha seba, tmienja jew disat itfal jew anki aktar kienet xi a a normali f dawk iω-ωminijiet. Fil-fatt, f dan l-istudju, is-sur Agius iltaqa ma diversi drabi fejn l-istess familja kellha tlieta u, sa ansitra, anki erbat itrabi f dan il-perijodu qasir ta ames snin; prattikament, tarbija kull sena. Din il- a a tix et dawl anki fuq il-mobilità u ç-çaqlieq tal-familji f dawk iω-ωminijiet. Flistudju tieg u, Carlo Agius isemmi Ωew kaωi ta familji li kellhom erbat itfal f ames snin. Flewwel eωempju, Carmelo Bonello, li kien mill- Isla, u Adelaida Laferla mill-belt kellhom erbat itfal; l-ewwel tarbija twieldet f numru 10, Strada Carri filwaqt li t-tlieta l-o ra twieldu f numru 31, Strada Forni. Jidher li, sadattant, il-poωizzjoni finanzjarja ta din il-familja tjiebet g ax arret g al post a jar minn fejn kienet qabel. F kaω ie or, Saverio Marchet u Carmela Schembri, ittnejn mill-istess parroçça tal-portu Salvu, ukoll kellhom erbat itrabi f ames snin; l-ewwel tlieta twieldu f numri 14 u 18 Via Genio filwaqt li, kif jidher fir-re istru tal-knisja, l-indirizz tar-raba wie ed huwa 162, Strada Zekka. Anki min kienu jkunu l-parrinijiet jista jkun sinjifikanti. Fl-ewwel kaω imsemmi iktar il fuq, dak tal-familja Bonello, il-parrinijiet kienu Joannes, Guillielmo, Virginia u Maria Anna, ilkoll Bonello; kollha tal-istess familja. Middehra, kienu tat-tajjeb u ma kellhomx g alfejn jit alltu. Il-kaΩ tat-tieni familja, il-familja Marchet, kien differenti. Hawnhekk insibu li l-parrinijiet kienu Thomas Balucci, Joanne Maria Attard u Salvatore u Carmelus Vassallo. Din iddarba, il-parrinijiet mhumiex mill-istess familja Marchett. X aktarx li l-familja Marchett kienet inqas tat-tajjeb u, allura, b ala parrinijiet, il- enituri kienu jfittxu lil xi add tat-tajjeb biex jissalvagwardjaw l-interessi ta wliedhom f kaω li huma ji u neqsin. Imbag ad xi ng idu g allimijiet mog tija lit-tfal dak iω-ωmien! Óa ntikom ftit eωempji: Arthurus, Carolina, Carolous, Raphel u Xaverius. X differenza minn dawk li nisimg u illum! Naturalment, fejn issib l-indirizzi, issib l-ismijiet tat-toroq u dawn ukoll g andhom l-interess partikolari tag hom fi studju b al dan. Óafna mill-ismijiet tat-toroq kienu ta Ωmien l-ordni ta San Ìwann. Perὸ, fi Ωmien l-ingliωi, afna minn dawn l-ismijiet tbiddlu. Mill-banda l-o ra, jg idilna s-sur Agius, ir-residenti tal-belt qajla kienu jag tu kas tal-ismijiet uffiçjali tattoroq u kienu jirreferu g al çerti kwartieri tal-belt bil-mod kif kienu jifhmu huma. PereΩempju, dik il-parti ta Strada Cristoforo bejn Strada Reale u Strada San Paolo kienet komunament mag rufa April - Ìunju 2018 11

b ala t-triq tas-si ijiet min abba numru ta fabbriki li kienu jag mlu s-si ijiet li kienu jeωistu hemmhekk fl-img oddi. Strada San Giuseppe kienet mag rufa b ala t-triq tal-françiωi. Il-parti ta Strada San Nicola bejn Strada Reale u Strada Forni kienet mag rufa b ala d-due Balli. Il-lvant tan-na a t isfel ta Strada Forni kienet mag rufa b ala Tal-Funtana min abba funtana antika li saret hemmhekk fis-seklu sittax. In-na a ta fuq ta Strada Zekka kienu jg idulha Ω-Ûenqa (l-isqaq). In-na a t-isfel ta Strada Reale, dejn Sant Jiermu, kien mag ruf b ala Fuq l-ixprun. Min abba li l-bieb tal-castelania (il-qorti tal- Ìustizzja) kien fin-niωla ta Strada San Giovanni (it- Triq tal-gan ) in-nies tal-belt kienu jirreferu g al din il-parti tat-triq b ala n-niωla tal-kalzrati. Fl-a ar nett, it-tarf ta Strada Santa Lucia, qabel tid ol il-mandra, kienu jsej ulha it-tomba tal- Mandra ; probabbilment min abba xi qabar antik maqtug fil-blat li kien instab hemm meta bdew jinbnew l-ewwel djar. Xi w ud minn dawn l-ismijiet g adhom popolari man-nies tal-belt sal- urnata mqaddsa tal-lum filwaqt li o rajn intilfu jew intesew. Is-Sur Agius da al f aspetti o ra b al f liema toroq l-aktar li twieldu tfal; jekk kienux ille ittimi jew b missier mhux mag ruf (dawn mhux bilfors kollha mill-belt g ax, f kaωi b al dawn, xi w ud kienu ji u mill-ir ula jista bew il- Belt); kemm minnhom kienu Maltin jew barranin (l-aktar IngliΩi kif ukoll refu jati Taljani li ew Malta fi Ωmien ir-risorgimento); kemm nisa u kemm ir iel iωωew u ma barranin; naturalment, iω-ωieda ta kunjomijiet barranin u anki t-titli ta nobbiltà li kienu komuni f dawk iω-ωminijiet. Infatti, is-sur Agius tant da al f dettalji f dan in-naqra ta studju li se jkolli nieqaf hawn g ax inkella ma nispiçça qatt. Ng id wa da biss u nispiçça biha. Dnub li Carlo Agius illimita ru u g all-mag mudijiet biss, f parroçça wa da biss, u tul ames snin biss. Naturalment, wie ed jifhem g aliex. Anki l-awtur stess, fil-bidu nett jg id li kellu jillimita ru u b dan il-mod min abba l-ammont voluminuω ta data li hemm fl-arkivji tal-knisja ta San Duminku. Imma, jekk minn studju daqstant ristrett ar u tant aspetti interessanti, imma inaw x jista jo ro minn studju simili iktar wiesa, iktar estiω u iktar komprensiv. APPELL Nirringrazzjaw lil dawn is-sinjuri li semg u l-appell tag na u g o obhom jag mlu donazzjoni lill-kunsill Nazzjonali tal-anzjani biex jg inuna nkopru ftit l-ispejjeω u biex inkomplu mexjin il quddiem fuq dan il-pro ett fejjiedi g all-anzjani tag na: Is-Sinjura Rita Sciberras (ÓaΩ-Ûebbu ) - 10.00 Is-Sinjura J. Vassallo Grant (Tas-Sliema) - 20.00 J.H. (San Gwann) - 20.00 Is-Sur Anthony Borg (Qawra) 10.00 L-Editur Il-Kunsill Nazzjonali tal-anzjani jippubblika din ir-rivista L-Anzjani Llum kull 3 xhur. Din irrivista mill-anzjani g all-anzjani g andha çirkolaωωjoni ta 2,500, titqassam ukoll lis-segretarjat g ad-drittijiet ta Persuni b DiΩabbiltà u Anzjanità Attiva, il-kunsilli Lokali kollha, G aqdiet Affiljati mal-kunsill, id-djar tal-anzjani kollha (tal-gvern, tal-privat u tal-knisja), kif ukoll l-anzjani individwali li huma abbonati. Din ir-rivista hija ta interess u informazzjoni g all-anzjani fejn ninkura uhom ikunu aktar attivi, fiωikament u mentalment. G aldaqstant napprezzaw afna li tag tuna donazzjoni biex in ibulkom messa promozzjonali f din ir-rivista, biex dan l-iskop fejjiedi jkun jista jitkompla. Grazzi bil-quddiem (Daqs A4 - kulur wie ed iswed) Lista ta Donazzjonijiet g all-promozzjoni Pa na s i a 200, Nofs pa na 125 u kwart ta pa na 80 (Daqs A4 Pa na bil-kulur f pa na 2, pa na 19, jew il-pa na ta wara pa na 20) Pa na s i a 250, Nofs pa na 150 u kwart ta pa na 100 Dawn il-prezzijiet huma g al pubblikazzjoni wa da, jekk tkun trid tirreklama aktar minn darba l-prezzijiet jiωdidu skont g al kemm-il darba. G al aktar informazzjoni kkuntattjawna fuq in-numru tat-telefown 2124 3860 jew e-mail: kna@onvol.net 12 L-Anzjani Llum

Tessie Kitba ta Vincent Piccinino Tessie kienet mara fuq ru ha. Il-praspar kienet tivvintahom! Minn dejjem hekk kienet, u hekk baqg et sa ma mietet; ta kwaωi tlieta u disg in sena. Kienet mara jil qilha mhux ftit u ma kontx se tid aq biha kif ieb u la aq. Mhux l-ewwel darba li kien hemm xi mustaççun li, ming alih, li kien g amel xi biçça negozju tajba mag ha biex imbag ad wara jinduna li Tessie kienet g addietu kamin ming ajr lanqas biss inteba. Fuq kollox, Tessie kienet mara indipendenti. Kienet taf tmidd idejha g al kollox u qatt ma stenniet lil addie or biex isolvilha l-problemi tag ha. Kienet taf issuq u, fil-karozzi, kienet tifhem daqs l-ir iel, jekk mhux aktar minn xi w ud minnhom ukoll. Il-karozza tag ha kienet tie u siebha hi u, jekk xi darba kienet tiqfilha, ma kienet iççempel lil add. Tifta il-bonnet, tiççekkja l-ilma tar-radiator, tiççekkja l-livell taω- Ωejt, tnaddaf il-plugs u l-wirdiena, tnaddaf l-air filter u, b xi mod, dejjem irnexxielha ter a tistartjaha. Tessie tant kienet mara indipendenti li baqg et qatt ma ΩΩew et; g ax ma kellhiex g alfejn. Nofsha biç-çajt u nofsha bis-serjeta kienet tg id: G andi kelb li jimba ; pappagall jaf jitkellem aωin; heater ida an u qattus li, meta jfettillu, jibqa barra l-lejl kollu! X nambih ra el jien? Jum wie ed, meta di a kellha xi tmenin sena, kienet qed issuq mal-kosta ta Ba ar iç-çag aq. Riedet til aq il-vapur t G awdex u, biex ng idu s-sewwa kollu, g afset xi ftit il-gas mhux aωin tant li, f in minnhom, mid-dehra, kienet qed issuq bi kwaωi amsa u sebg in kilometru fissieg a f Ωona fejn it-tabelli jindikaw veloçita massima ta mhux iktar minn sittin kilometru. Pero, biex inkunu g idna kollox, ma kien hemm add fit-triq dak il- in ukoll. F daqqa wa da, ma tafx minn fejn, deher pulizija bil-mutur li qabiωha, g amlilha sinjal b idu biex tg addi f enb u waqaf quddiemha, ftit il bog od minnha. Tessie ratu jitfi l-mutur, jinωel minn fuqu bil-lajma, i oll il-crash helmet, jo ro in-notebook mill-but u jibda riesaq lejha bil-mod, qisu xi John Wayne. Qalbha abbtet xi ftit iktar mis-soltu dak il- in. Kienet g adha kemm t allas il-kont taddawl u l-ilma. Hija pensjoni Ωg ira kulma kellha. Kieku kellha te el xi sebg in Ewro multa, kieku kien ikollha toqg od nieqsa minn afna xorti dak ix-xahar. Kien je ti ilha t addem rasha. X inqala uvnott? staqsietu. Taf b kemm kont qed issuq? Taf x inhu l-ispeed limit hawnhekk? Taf li se jkolli nag millek çitazzjoni? staqsieha bil- atfa, wa da wara l-o ra ming ajr ma ta çans twie eb; g ax din tal- uvnott ma tantx niωlitlu tajjeb. Óa nara l-liçenzja tas-sewqan! qalilha bil-herra. M g andix liçenzja, qaltlu. M g andekx liçenzja? re a staqsa. Mela kif qed issuq? Kelli, qaltlu, imma, xi sentejn ilu, aduhieli g ax qabduni nsuq ta t l-influwenza tax-xorb! Ukoll! qalilha ta rasu bajda. Óa nara l-insurance! M g andix insurance, kienet pronta Tessie, g ax ma ng idlekx kemm-il darba batt u llum add ma jrid jinxurjani! Fejn hi l-liçenzja tal-vettura? ried jaf il-police. M g andix lanqas, qaltlu, g ax dil-karozza mhix tieg i. Din sraqtha! Lil sidha qtiltu, qattajtu biççiet u qieg ed fil-bagoll! Trid tarah? U kienet se tqum biex tmur tifta il-booth tal-karozza. Il- uvnott twerwer. Le, le, kwaωi laqlaq. Oqg od hemm! kompla jg idilha; tiççaqlaqx u g a el lejn il-mutur. Ming ajr ma qala g ajnejh minn fuqha, qabad it-telefon u, li kien g alih, oloq stat t emer enza. M g andniex xi ng idu, lanqas la qu g addew sitt minuti li, fuq il-post, waslu erba karozzi tal- Pulizija, bis-sireni jsaffru u bid-dwal blu, omor, bojod u sofor jixg elu u jitfu daqslikieku kien ej il-milied. Minn karozza minnhom, are Supretendent daqshiex u, Fejn hi l-liçenzja? ried jaf. Tessie fet et il-portmoni u, Hawn hi, Sir, qaltlu. Is-Super fliha minn fuq s isfel u minn wara u minn quddiem; ma qal xejn imma, g alissa, Ωammha g andu. Insurance g andek? Suppost g andi wkoll, we bitu Tessie xi ftit mifxula hi u tteftef fil-glove compartment. Hawn, araha Sir, re g et. Is-Supretendent ma deherx kunfidenti daqs qabel. Jimporta tifta ftit il-booth? staqsieha. Lanqas xejn, qaltlu Tessie. Fet itu. Ma kien hemm xejn. Nadif pupilla. Is-Supretendent ma setax jifhem. M g idtilhomx li m g andekx liçenzja u lanqas insurance u li dil-karozza sraqtha u li, lil sidha, qtiltu, qattajtu biççiet u waddabtu fil-bagoll? staqsieha mifxul. Iva? qaltlu Tessie. Qalilkomx li kont qed insuq bil- amsa u sebg in ukoll, dak il-giddieb?!. April - Ìunju 2018 13

14 Il-Gidba Ma! Bil-mod! Ma nistax nifhem g aliex qed tkaxkarni hekk kmieni l-knisja, meta llum mhux il- Óadd imma l-ìimg a u wara rrid immur l-iskola Le, ma tafx g aliex? Mela nsejt li g andek bωonn tqerr? Is-soltu nhar ta Sibt inqerr u mhux il-ìimg a Imma lbiera int gdibtli u g alhekk g andek bωonn tqerr. Ilbiera, minflok mort l-iskola, int skartajt u g addejt jum g and Spiru l-furnar tnaddaflu l-art mit-dqiq u tg inu Xi tridni nag mel jekk kont bil- u? Ma fla tx aktar l-u ig fl-istonku tieg i! U ri lejja bla forza! Spiru qalli li, waqt li kont hemm, stajt niekol obω u ftira kemm irrid! Dak il-kliem ta binha assitu jxoqqilha qalbha. Povru tifel, kellu ra un! Kien wasal il-waqt li, akkost ta kollox, tipprovdilu x jiekol. X kien jiswa li lanqas biss g andha tletin sena u ma kontx tpin ieha, issa ar lil kull min i ares lejha! Sabet post f nofs il-knisja u, wara li g amlu viωta, bag titu jqerr fis-sagristija. Ma kienx hemm lief il-kappillan, Dun Wistin, li kien a qed ilesti g allquddiesa imma, wara li gerger ftit, qarar lil Minku waqt li wissieh biex ma jer ax jigdeb. It-tifel are mis-sagristija u mar dritt fejn kien qabel ma ommu. Imma, bilkemm seta jemmen lil g ajnejh g ax lil ommu ma setax jaraha! Wara li dam ftit iççassat i ares l hinn u l hawn biex jara jekk kinitx bidlet postha, wasal biex qatag ha li ommu ma kienet tidher imkien. Da al lura b irja wa da fis-sagristija u mar fuq Dun Wistin li kien lest jistenna l-ewwel tokk tas-sebg a biex jo ro fuq l-artal. Dun, ommi mhix hemm! Issa x ser nag mel jien? G aliex allietni hawn lili? G idli Dun, fejnha ommi? Ibni, issa jien iere inqaddes. Mur isma l-quddiesa, forsi ommok kellha bωonn tmur irja sad-dar. Issa tara kif ti i lura. Il-quddiesa spiççat imma omm Minku baqg et ma dehret imkien. It-tifel, ikkonfondut, re a mar fis-sagristija. Dun Wistin qallu biex jistennieh sa ma jispiçça xi talb u wara jmorru jfittxuha d-dar. Mhux bilfors li d-dar qieg da! Imma, wara li damu j abbtu fuq il-bieb g al Ωmien twil, li xorta baqa mag luq, Dun Wistin kemmex ftit xufftejh. Tinkwietax, Minku. Dik g andha mnejn marret tixtri u ma ddumx ma ti i Ma ng idx li marret tixtri g ax ilha tg id li flus ma baqg alna xejn. Issa int mhux g all-iskola? Kif tridni mmur l-iskola, Dun, jekk il-basket taliskola jinsab ewwa msakkar? Il-kappillan beda jinteba li kellu problema ma wiççu. X kien ser jag mel b Minku? Ma setax i alli tifel ta seba snin wa du fuq l-g atba tal-bieb bla ma jaf sew x sar minn ommu. Ma kellux soluzzjoni o ra lief li jie du mieg u d-dar, tah kikkra kafè u Ωew qag qiet tal- mira, u wara qallu: Ara, x nag mlu Mink, jien ne dok l-iskola u nkellem lill-g alliema biex tiskuωak li ma adtx il-basket b as-soltu. Imma jien lanqas biçça obω g al waqt irrikreazzjoni m g andi kitba ta Lina Brockdorff Dik a a Ωg ira kieku imxi mieg i fil-kçina dejn o ti TrejΩa u malajr tlestilek xi a a. U, meta tispiçça l-iskola, x nag mel? Ni i wa di? Ommi, soltu, ma tafdanix wa di minn tant bog od Kollox sew, nibg at lil TrejΩa g alik. Kuntent hekk? Hekk ara u Minku, wara l-iskola, re a sab ru u d-dar tal-kappillan. Qisu mi nun staqsa g al ommu imma t-twe iba kienet li ma kien hemm l-ebda a bar. Issa x ser nag mel jien jekk ma ti ix lura ommi? Serra mo ok li ommok, xi in jew ie or, ti i Ωgur, wie bu l-kappillan g alkemm hu stess ma tantx kien konvint minn dak li qed jg id. Elf sieb aωin beda g addej minn mo u dwar Ìor a. Minku baqa hemm u kiel mal-kappillan u ma TrejΩa. Ikel li kien ilu sitt xhur ma jara b alu u obω kemm trid imma, minkejja l- u li kellu, hu lil ommu ried u mhux l-ikel. Kien lest ipartat kull farka ikel ma a bar ommu. TrejΩa lestietlu fejn jorqod f sodda fil-kamra tag ha u kien a beda ja seb biex jimtedd. Kienu saru l-g axra ta billejl; kien ilu li dalam g ax Novembru hekk jaf jag mel. Dak il- in, il-kappilan u TrejΩa semg u b al xi add jolfoq wara l-bieb ta barra. Mar jifta u ma skantax bi ftit x in, ma wiççu, ra lil Ìor a. Wiççha kien jixhed id-dwejjaq ta qalbha waqt li, b maktur imgerbeb gozz, kienet qed tipprova ΩΩomm lura aktar dmug. Bilkemm fel et titkellem. SkuΩani, a firli, Sur Kappillan ippruvajt naqla biçça obω g alija u g al ibni li ilna bil- u minn mindu miet Grezzju tieg i fil-barriera. Daqshekk ilna bil- u. Mort nipprova sal-belt fejn, jg idu, li nisa jistg u jaqilg u flus tajba imma xog ol b al dak ma jg oddx g alija Ma komplietx. Ma fell itx. Qalbha riedet to ro. G all-ewwel, il-kappillan immuta imma, wara ftit, qalilha: Ma kontx naf li tinsabu hekk fil-bωonn, binti. Int qatt ma fta t fommok imma li tmur fejn mort int mhux edeja tajba wisq Minku sema le en ommu. NiΩel b al sajjetta missodda u mar dritt g al fuqha: Ma, fejn mort? Ili l-jum kollu nkwietat fuqek Wie bu l-kappillan: Ibni, ommok marret sal-belt biex tipprova ib ftit obω Sibtu l- obω, ma? Ìibt xi ftit mieg ek? Mela l-belt jag tu l- obω b xejn? Hekk sibt ibni imma bqajt ma sibtux le, ma sibtux il- obω. SkuΩani li nkwetajtek Sur Kappillan u nirringrazzjak talli adtli sieb ibni. Issa Mink, anini, i bor wej ek alli mmorru lejn id-dar Stenna binti, qabel tmur lura lejn darek. Imxi salkçina biex tiekol platt minestra bil-fdewwex. U, sa ma tieklu, jien ser immur irja sal-knisja biex niftah il-kaxxa tal-óobω ta Sant Antnin; kull ma nsib hemm in ibhulek u nωidlek xi a a o ra mag hom ukoll. Barra minn hekk, minn g ada stess, ser nipprova nsiblek xi xog ol li jixraq lil mara b alek xog ol differenti minn dak tal-belt. Fhimtni? Ìor a marret lura d-dar bi ftit inqas minn sitt liri; il-barka t Alla. Issa kellha minn fejn tixtri obω g al ftit jiem mhux aωin. Minku ma waqafx jistaqsi L-Anzjani Llum

x kienet l-affari tal-óobω ta Sant Antnin. Mela dak kien furnar ukoll? G addew xi amest ijiem u l-kappillan bag at g al Ìor a. Kollu fer an, qalilha li sabilha impjieg ta koka ma dak is-sinjur li m ilux li ie lura mill- Kanada u li joqg od kemxejn il barra mir-ra al, o dik id-dar kbira qisha kastell. U Ìor a bdiet ix-xog ol g and dak is-sinjur. Kien i allasha tajjeb u l- obω qatt aktar ma naqas minn fuq il-mejda tag ha u ta Minku. Imma spiss kienet tiftakar f dik is-sentenza li qalet lil Dun Wistin: Dak ix-xog ol tal-belt ma jg oddx g alija Ma marritx aktar il-belt, imma kellha taççettah fid-dar kastell tas-sinjur li ie mill-kanada. Wara ftit tal-jiem, il-kappillan staqsieha kif inhi u jekk kinitx kuntenta b dak l-impjieg li sabilha; xog ol li jixirqilha u jibωa g al unurha. Ìor a g amlet minn kollox biex ma t arisx dritt f g ajnejh. Irringrazzjatu u tbissmet biex turih gratitudni waqt li qaltlu: Iva Sur Kappillan; sewwa qed tg id! Ma kellhiex triq o ra minn fejn setg et tag Ωel. U spiss tiftakar f dakinhar li adet lil binha jqerr g ax qal gidba! JOSEPH CALLEJA L-AKBAR ATTUR MALTI KIEN MIR-RABAT Ir-Rabat huwa mωejjen b diversi nies prominenti f kull qasam... afna minnhom huma marbuta bis-s i ma dan illokal arjuω bi storja kbira. IΩda g al xi ra uni jew o ra, l-attur famuω Malti Joseph Calleja ma tantx jidher li huwa marbut mar-rabat il-lokal fejn twieled. Fil-fatt ma ssib xejn fil-lokal tar- Rabat lief ir-ras (Bust) tieg u quddiem il-bank of Valetta fuq is-saqqajja.kultant mimlija bil- mie ta l-g asafar ming ajr rispett ta xejn. Ng idilkom bieb li din ir-ras kienet inizjattiva personali ta Ωag Ωug Eman Bonnici (sa fejn naf jiena mhux mir-rabat) li kien mar g and l-iskultur Anton Agius u talbu biex jag milu Ras ta dan l-attur Joseph Calleja. G al bidu Anton t asseb g ax ra li din l-inizjattiva ejja minn uvnott zg ir afna fl-eta, iωda Anton (b as-soltu) ma qalx le. Imma n alla..g ax ir-ras saret u tpo iet quddiem id-dar fejn twieled Joseph Calleja u llum flokha hemm il-ferg a tal-b.o.v. fuq is-saqqajja. G adni niftakar meta din ir-ras ta Joseph Calleja iet inawgurata. Kien Ottubru 2005. Jiena kont ippreωentajt is-serata fuq script ta wie ed millaqwa kritiçi tal-films Lino Cassar. U dak in-nhar ir-ras kienet iet inawgurata mill-president ta Malta f dawk is-snin l-eçç Tieg u Censu Tabone li kien ji i minn Joseph Calleja. U ng idilkom bieb tieg i, lief dik ir-ras quddiem il-b.o.v. tar-rabat m hawn xejn iωjed li jfakkrek dwar dan l-akbar attur Malti ta kull Ωmien li twieled ir-rabat fl-4 t Awwissu 1897 u g ex l-aktar f Tas-Sliema. Miet fl-eta ta 77 sena. Issa a ng idilkom, dan l-attur Rabti Joseph Calleja kien kantant u b ala attur adem kemm fi Broadway kif ukoll films Amerikani. Mhux hekk biss adem ma bosta atturi kbar ta Hollywood fosthom John Wayne, William Holden, Errol Flynn, Rita Hayworth, Mae West, Bette Davis, Jane Russel, Mario Lanza, Charlton Heston, Dean Martin, Jerry Lewis, Orson Welles, Tyrone Power, Alan Ladd u Anthony Quinn. G alkemm Calleja adem f iktar minn 50 film, huwa dejjem qal li jippreferi l-palk mic-cinema. Kien meqjus b ala a bright light fi Broadway bejn l-1926 u l-1945 u deher f afna drammi ta suççess. Jiena niftakar li dak in-nhar tal-preωentazzjoni u Kitba Peter Paul Ciantar l-kxif tal-monument ta Joseph Calleja fuq is-saqqaja, kien tqassam ktejjeb Ωghir ta nformazzjoni dwar l-artist, u g adni qed nara l-lista twila ta films li a sehem fihom Joseph Calleja afna minnhom f partijiet prinçipali. Jiddispjaçini qatig li ma nistax insibu... xejn ma hija organiωωata l-librerija tieg i!!!. Fl-1914 (Joseph Calleja ta 17 il sena) huwa alla Malta u beda jdur mal-ewropa ikanta f kafeterijiet u fi swali tal-muωika ta afna bliet kapitali li kienu mifnija bl-ewwel gwerra. Iktar tard mar ikanta fi New York u hemm kien li ta g atteatru. Fl-1931 Calleja iffirma kuntratt mal-mgm f Hollywood fejn beda karriera b suççess fl-industrija tal-films li fiha deher f 57 film mill-1931 sal-1955, afna drabi fil-parti ta pulizija jew ra el kriminali f films tal-gangsters u films western. Fil-fatt Calleja g amel id-debutt tieg u filfilms fl-1935. Mill-ewwel alla mpessjoni tajba. Insemmu wkoll li tlieta mill-films li fihom a sehem Calleja ma kienux t allew jid lu Malta fosthom Full Confession li fih l-attur kellu l-parti ta qassis. Fl-1936, waqt li Joseph Calleja kien qed ja dem il-film Tough Guy, huwa are bl-idea li jkanta l-kanzunetta folkloristika Maltija --- Ah lilek mill-gallarija...l-ewwel diska bil-malti li qatt instemg et fuq film ta Hollywood. Il-kumpanija g al bidu beωg et tuωa d-diska min abba d-drittijiet tal-awtur imma Calleja kkonvinçihom li ma kien hemm l-ebda drittijiet fuqha u wωawha. U ng idilkom bieb li din il-kanzunetta Calleja kien iktanta ma s abu r-rabtin fil-buskett meta kien g adu tifel. Calleja rtira fl-1963 u miet Tas-Sliema fl-eta ta 78 sena. Tliet snin qabel ma miet kienu offrewlu l-parti ta Don Corleone fil-film kbir The Godfather. Huwa ma aççettax u din il-parti marret g al Marlon Brando. Minkejja l-fama tieg u fl-amerka u l-italja, mewtu ma kinetx a bar kbira f pajjiωu...malta, iωjed u iωjed fir-rabat. Ng idilkom ukoll li r-rai kienet tat l-a bar li mietet stilla tac-cinema Taljana peress li Calleja adem bosta karattri Sqallin. Insemmi wkoll li fiç-çentinarju minn twelidu.fl-1997...il-gvern ta Malta onora b sett ta Ωewg bolol. April - Ìunju 2018 15

Dawn f Sensihom jew Spissjati? kitba ta Carmen Dimech minn ÓaΩ Ûebbu Polly Seba jum bnazzi u Polly adet ir-ru g ax kellha asla Ωul minn hawn. Óasbet kmieni u g alhekk, mal-g axra, kienet di à lestiet. Óabat tajjeb, qalet, g ax g andi partita qadi x nag mel u nista ne ilsu. Óti ilha tmur barra r-ra al u, g aldaqstant, startjat il-karozza u telqet. Meta lestiet, re g et qabdet triqitha lura lejn ir-ra al. G al waqt wie ed, g olliet g ajnejha minn fuq it-triq, arset lejn is-sema u lem et s aba griωa skura, il-bog od il-bog od. X wa da din! lissnet, Dik is-s aba donna fuq ÓaΩ Ûebbu qeg da! Dawk il- wejje se jsiruli g asra! G afset il-pedala tal-gass alli tfittex tasal id-dar. Bil-fixla, ma ndunatx bittruck li kien ej b kemm jimxi mid-direzzjoni opposta. Il- wejje ma xxarbux kieku g ax, lil dik is-s aba griωa, il-majistrall arrha x imkien ie or imma, rigward Polly, huwa mitlub li, flok fjuri, jintbag tu g otjiet ta karità lill-istituti! U x funeral g amlulha! U tg idx kemm bkewha niesha! Ja asra, qalu, mietet biex ma jixxarbulhiex il- wejje! Connie Connie kienet qed issajjar fuq il-cooker tal-eletriku imma, f daqqa wa da, inqalg et xi sara u l-cooker ma riedx jixg el. Issa x se nag mel? staqsiet lil Ωew ha. Xi trid tag mel? staqsieha. electrician u nqabbdu lilu. Issa nsibu U dan l-electrician minn fejn se nsibu jien? g ajtet Connie imfansta. U, jekk stess insibu, ta seb li dan se jaqbad u ji i hekk; issa? Int kollox i ib bi kbir, qalilha Ωew ha. A jar tg id li int bla grazzja, infaqg et Connie. Din x inhi li, kulma jinqala hawn ew, bilfors trid tqabbad in-nies? U gerger u er a gerger, sa fl-a ar, Philip ma ssaportihiex iωjed u, Iva a nipprova nara nsewwihx, a! qalilha rassenjat. Qala l-plug imma, x in ar u, induna li wie ed mill-pins baqa mwa al fis-socket. Qed tara? qalilha. M g idtlekx li int i ibhom bi kbar g alxejn? Kulma ara hu li wie ed mill-pinnijiet inqata minn mal-plug. Dik hi l- sara kollha! Dak il- in, bla sieb ta xejn, ir-ra el qabad dak il-pin b Ωew t iswaba u qalg u minn postu. B miraklu, jew b xorti kbira, dak il-pin inzerta kien tanneutral g ax, kieku kien tal-live, kieku Philip kien jispiçça toast ma ruq u Connie ma kienx ikollha g al min issajjar iktar fuq il-cooker tal-eletriku. U kollu kien ikun it-tort tal-garr tag ha g ax, la Philip ma jifhimx fid-dawl, ma jifhimx, ja asra! Fidiel L-hena ta tliet Ωarbinotti m g andhomx x jag mlu mir-rabat, G awdex kien li jittantaw ix-xemx g addejja u l-ikbar g ors tag hom kien li jlaqqmu lil dak u lill-ie or skont kif jiftlilhom. Lil dak, g ax qasir, laqqmuh in-nanu; l-ie or, g ax twil, l-arblu tal-festa; lil dik, g ax ma fiha xejn, jg idulha n-niexfa u lill-o ra, g ax Alla jberikha, laqqmuha l-boçça. Imma, minn fost kul add, l-iktar li kienu mqabbdin kien ma Fidiel; uvni kwiet u mist i li huma g o obhom ilaqqmuh il-beωωieg g ax qatt ma ried jitg allem isuq g ax kien jibωa li ja bat; u qatt ma kien jirkeb o lift g ax jibωa li jieqaf bih nofs triq. Lil Fidiel, din li, kull fejn jarawh, er ilhom jg ajtulu beωωieg, kienet qed ittih fastidju mhux aωin. Óassu qed ji i bullied. Xtaq kieku li ma jiltaqax ma dawn iω-ωg aωag kattivi imma mhux dejjem seta ja rabhom. Darba fost l-o rajn, rawh il-pjazza u bdew jg ajtulu: Hawn BeΩΩieg! Ejja naqra l hawn g ax fuqek konna qed nitkellmu. A na se mmorru ng umu, avolja Frar. Imm a na ma nibωg ux millkes a u g idna, mur ara kieku kellna ng idu lill-beωωieg, kif jitwerwer! Xi tg id? U nfaqg u jid qu kemm jifil u. Dak il- in, Fidiel ass li din il-biçça xog ol ried jaqtag ha darba g al dejjem. Ma jistax ikun li jibqa jissaportihom isej ulu beωωieg g omru kollu. Allura, biex jurihom li hu mhux veru beωωieg, laqa l-isfida tag hom u ftiehmu li, l-g ada filg odu, jinωlu jg umu x-xlendi. Ta ra el li kien, Fidiel Ωamm kelmtu u mar kif kienu ftiehmu. Il-ba ar ma kienx jidher qawwi wisq imma li ma kienx jaf Fidiel hu li, hemmhekk, ilba ar jaf jobrom mielu tant li jista, sa ansitra, jkun ag ar minn ba ar qawwi. Lil Fidiel, rieduh jaqbeω l-ewwel wie ed g ax qalulu li ma jemmnuhx li kien se jasal biex jaqbeω imma, fil-verità, qalulu hekk g ax huma kienu qed jibωg u u ma kellhom l-ebda sieb li jinωlu f dak il-ba ar. Fidiel g amel il-kura u qabeω. Kieku Fidiel niωel imma Fidiel le tela g ax, kif jg idu, min ja seb li jista jiççajta malba ar Ωaqqu ratba u rasu iebsa, jg arralu. U, daqshekk ie or hu li, min ja seb li jista jiççajta bl-emozzjonijiet tal-bniedem b dan ilmod, jispiçça aωin g ax dawn huma affarijeit serji imma, sfortunatament, ji ru tassew. Imma, x taqbad issej ilhom nies b al dawn? Tg id dawn f sensihom, jew spissjati? 16 L-Anzjani Llum

Il-Vagabond storjella ta Joseph Muscat mill-fgura Henry Bianco dar lura biex ipparkja Runner fejn il- ajt tas-sejjie. Feta il-bieb u are il-beretta u ç-çintorin tqil bl-iskrataç. G alaq il-bieba talkarozza u ares il fuq fejn ra sema bi ftit xkafef ta s ab. Tajjeb g all-imlieveω u g all-gamiem, aseb. B`id wa da, libes iç-çintorin tal-iskrataç u, flo ra, Ωamm il-beretta. Kien miexi mal-mog dija imma waqaf f`daqqa. Deherlu li l-bieb tad-dar kien imbexxaq. Mexa ftit iktar il fuq lejn iω-ωewgt ikmamar li kellu. Sewwa kien ra. Il-bieb kien imbexxaq. Xi add kien da allu ewwa. Resaq iktar qrib u fetah il-bieb ftit iktar. B sorpriωa kbira, ra ra el rieqed fis-sodda tieg u. Henry ares lejh. Ma kienx ra el normali. Kellu daqna ta` xi imgha. Mhux biss, imma xag ru kien im abbel u mkag bar, b`g oqiedi goffi donnhom bula fuq ifen. Henry ma qal xejn; allieh rieqed. Ir-ra el stenba ma sud u ares madwaru b al xi add li ie minn xi pjaneta o ra. Min int? staqsa waqt li qam fuq idejh i okk rasu. Min int int mhux jien! kien pront wie bu Henry. G all-informazzjoni tieg ek, dawn iω-ωewgt ikmamar huma proprjetà tieg i. Int d alt hawn bla permess! Jiddispjaçini, ma stajtx nirreωisti t-tentazzjoni. Ilbieb m g amilx reωistenza. Daqqa Ωg ira ta sieq u nfeta mill-ewwel. Wara ftit, dak il-vagabond, waqt li qam mis-sodda, lissen, M g amiltlekx sara! Ma ara xejn; insomma, kwaωi xejn imma jien naf insewwiha, qal Henry waqt li ares lejn isserratura mqaççta. TibΩax, dik in allashielek, qal il-vagabond waqt li ares lejn is-sodda. Xbajt norqod fuq bank tal-injam! Raqda hawnhekk kienet ferm iktar komda, qal waqt li rran a il-kutra. Kafe? Ir-ra el niωωel rasu b sinjal ta iva. Henry xeg el is-sulfarina, fjamma blu ta t il-kittla. X jismek? staqsieh ming ajr ma ares lejh. Simon, qallu j ares lejn il-kitla li issa bdiet tag li. It-tnejn po ew bilqieg da jixorbu l-kafè. Aqtag li kurzita, kif spiççajt f dan l-istat traskurat? Storja sempliçi li bilkemm titwemmen, qallu Simon. G al xi Ωmien, kont tajjeb. Kont na dem, kelli l-mara, kelli t-tifla; Tania jisimha! Simon, fittex fil-but u are ritratt tat-tifla mill-kartiera. Imma kif ejt hekk? rega staqsieh l-ie or. Il-vagabond g alaq g ajnejh g al ftit b alma jag mel wie ed li jkun qed ja seb. Wara ftit qal, Kont na dem ta barman f lukanda. Xi add seraqni u l-img allem wa al fija u qal li kont jien li sraqt il-bar. Imma mhux veru; jien ma sraqt xejn. Imbag ad, il-mara telqitni u anki adet ittifla mag ha. Henry tbissem. In iblek xi a a biex titrejjaq? Xi trid, pizza, English breakfast jew hamburger? Óar u barra u qag du bilqieg da. F`g ajnejn Henry dehret fjamma ta` niena. Jien bi siebni ng inek. Jien inqassam ix-xorb fil- wienet u naf afna nies. Ûgur insiblek xi xog ol. Filwaqt li ares lejh, kompla, Int g andek ajra tahdem, mhux hekk? DaΩgur; jien ma nixtieqx ng ix bl-akkarija! Henry g amel Ωew telefonati. Wa da g at-take away u l-o ra g al xi lukanda. Imbag ad, mar g all-kaçça. Meta re a ie lura filg axija, Henry qal lil Simon, Óa ng idlek kif nag mlu. Se n allik toqg od hawn g axart ijiem. Xog ol insiblek Ωgur imma mbag ad, wara, trid tg in ru ek. Jekk tie u x-xog ol bis-serjetà, g andek ti i sew. L-g ada, Henry are qalziet, flokk u Ωarbun u, Issa rridek tin asel sew u taqta` xag rek. G all-interview trid tkun, kemm jista` jkun, pulit. Henry mar g ax-xog ol u lura d-dar, filg axija, Henry qallu bi tbissima, Sibtlek xog ol ta` barman, kif xtaqt int. Hawn g andek il-biljett. Tinsiex, g ada fl-g axra. Ftit wara, re a qallu, Isma Simon, qed taraha dik il-pittura? Dik xog ol il-pittur Alfredo Garcia; antika afna. Dik imprezzabbli! Ara ma jfettillekx tmissha g ax, jekk tisraqha, insibek Ωgur; tkun fejn tkun, u naqtag lek rasek! Fhimt? Henry offra tbissima o ra. Pittura sabi a tassew. Jiena kont impin i u pittura sabi a u prezzjuωa mill-ewwel ninduna biha; meta tkun veru tajba. Simon da al fissodda u, qabel ibed il-kutra g al fuqu, kompla jg idlu, Grazzi ta` kollox! Kien fer an meta Simon da al ja dem b ala barman o restaurant. Ìimg a wara, Henry ddispjaçih meta Simon ma deherx. Stenna anke wara nofsinhar imma xorta wa da baqa ma iex. Kien g ad baqag lu jumejn o ra joqg od hawn, kieku ried, beda ja seb. Imbag ad, g addielu sieb. Il-pittura! Fejn kienet? Tbissem meta, fuq il- ajt ra li l-pittura kienet g adha hemm. Simon ma seraqhiex. Is-sorpriΩa kienet ikbar meta ie tal-posta. Henry feta l-envelope u sab tletin ewro flimkien ma nota li kienet tg id, Grazzi talospitalità u grazzi tal-akkomodazzjoni. Il- abib tieg ek Simon. April - Ìunju 2018 17

TISLIBA Nru.90 Minn Albert Howard Madiona Mimdudin: 1. Kisser (6) 5. Sej a; Rikors; Supplika (6) 10. Nofs sellum (3) 12. Reçta serja (5) 14. Kunjom ma bub (5) 15. Mdallam; Sewdieni (4) 16. United Nations (1.1.) 17. Tal-Mosta (5) 19. Nibxa; Konfront (5) 22. G emil bi sieb (x aktarx ta sara) (8) 24. L-itwal xara Afrikana (3) 25. Minkejja li; ukoll jekk (6) 28. Biered g all-a ar (5) 31. Çangaturi (5) 33. Óa ra prezzjuωa bla lewn (7) 35. ix-xahar tal-boloh (5) 37. Nota muωikali (2) 38. Isem ta baωilka o G awdex (6) 39. Ìebla kbira; Rasu iebsa (5) Weqfin: 2. Lanqas g andek g alfejn ta seb (5) 3. Ir-rassa tilfet serp u ie bla sens (4) 4. Da la ba ar dejqa u Ωg ira (7) 6. Karrozza Ωg ira g at trabi (5) 7. Ra al bejn it-trufijiet ta Óal-Lija u Birkirkara (6) 8. Ippressat; issikat (6) 9. Venerat (6) 11. G asfur kbir awstraljan jixba lin-nag ma (3) 13. Kotba li l-qassisin juωaw waqt il-quddies (7) 18. Ballun ingliω! (4) 20. ÌeluΩ; G ejra (7) 21. Alla g at-taljan (3) 23. Erba mitt grammi ta dari (4:5) 26. Jista jkun wie ed tar-razza (6) 27. Sinçiera; Mo a afif (6) 29. Ta qalbu iebsa qalil (6) 30. Memorja; Fakra (6) 32. Óalla; Telaq (3) 34. Dawn huma kollha foloω (5) 36. Ûmien il-qedem!? (3) Premju: It-tislibiet tajbin li nirçievu bil-posta, sal-ewwel xahar minn meta jo ro il-fuljett, jittellg u bil-polza biex jing ata premju ta 10. Il-Premju g at-tisliba numru 89 intreba mis-sur A. Borg minn San Ìiljan Prosit! Soluzzjoni tat-tisliba tal- ar a numru 89 Mimdudin: 1 kordin, 5 a ari, 10 ut, 12 russi, 14 kruha, 15 t in, 16 ir, 17 lager, 19 nadur, 22 lanterna, 24 asa, 25 fratas, 28 evada, 31 print, 33 ma enda, 35 atomu, 37 ir, 38 lanzit u 39 talba. Weqfin: 2 ordni, 3 da ka, 4 natural, 6 asil, 7 intern, 8 martin, 9 braken, 11 uri, 13 inganna, 18 grat, 20 dardira, 21 usa, 23 emer enza, 26 sinjur, 27 semmen, 29 anadar, 30 appell, 32 two, 34 nstab u 36 mit. Emi Bingo Sheets Tel: 2122 8138 Mob: 9987 0603 18 L-Anzjani Llum

L-Obeliski kitba ta Anthony Mulè Stagno President tal-kunsill Nazzjonali tal-anzjani L-obeliski huma speçi ta monumenti li jafu l-ori ini tag hom fl-e ittu ta Ωmien il-farawni. Normalment, kienu jkunu koppja u jitpo ew fid-da la ta xi palazz jew qabar. L-ewropej, li bdew, bis-sewwa jew bid-dnewwa, jid lu fl-e ittu, kwaωi kollha adu grazzja ma dawn il-monumenti u, afna drabi, kienu j orruhom lejn arthom. Ma setg ax jonqos li, fost dawn, kien hemm ir-rumani li tant arrew obeliski lejn Ruma li llum aktar hemm obeliski E izzjani o Ruma milli hemm fl-e ittu kollu. Mill-wie ed u g oxrin obelisk li g adhom weqfin madwar id-dinja, f Ruma hemm tmienja u fl-e ittu hemm amsa biss. Imma, minbarra li adu dawk l-obeliski kollha mill-e ittu, ir-rumani rnexxilhom anki jikkupjaw it-teknika tag hom u olqu o rajn huma stess. Illum, insibu amsa minn dawn ewwa Ruma. L-obeliski tal-antikità kienu kollha mag mulin minn biçça wa da u kienet biçça xog ol kbira biex jin arru u jitwaqqfu f posthom. Biex in arru dawk mill-e ittu, ir-rumani bnew vapuri apposta. Ma kienux biss ir-rumani li adu grazzja ma dan it-tip ta monument g ax anki saω-ωminijiet moderni baqg u isiru minnhom g ad li, fil-biçça l-kbira, mag mulin minn afna biççiet. Ìo Ruma, insibu erba o ra aktar riçenti, bl-a ar wie ed ikun dak li hemm fl-eur, li hu ddedikata lil Gulielmo Marconi (dak li vvinta r-radju) u li sar fl-1959 g all-okkaωjoni tal-olimpjadi li saru f Ruma fl-1960. Sa ftit taω-ωmien ilu, kien hemm obelisk ie or f Ruma. Dan kien in ieb mill-etjopja fl-1937 (fi Ωmien l-okkupazzjoni Taljana) u tpo a fi Piazza di Porta Capena. Fis-sena 2002, laqtitu sajjetta u ratlu l- sara. Fis-sena 2005, ie rrestawrat u mog ti lura lill-etjopja. L-akbar wie ed mill-obeliski E izzjani ta Ruma (u tad-dinja) huwa dak li hemm fi Piazza San Giovanni in Laterano. Dan huwa itwal minn tnejn u tletin metru u, bil-pedestall b kollox, ila aq g oli ta kwaωi sitta u erbg in metru. Dan, ie mpo i fejn hu llum mill-papa Sistu V fl-1588. Ori inarjament, kien tpo a fiç-çirku Massimo fis-sena 357 minn Kostantinu II. Imma, meta re a nstab fis-sena 1587, kien mimdud u maqsum fi tliet biççiet. Ìie restawrat u ntilfu xi erba metri mit-tul ori inali tieg u. Forsi l-aktar obelisk mag ruf ta Ruma huwa dak ta Pjazza San Pietru. Dan kien in ieb Ruma mill-lixandra mill-imperatur Caligula fis-sena 40 u tpo a f nofs iç-çirku li kien i ib ismu jew iç-çirku Vatikan. Huwa t-tieni l-itwal obelisk b amsa u g oxrin metru u nofs u wie ed u erbg in metru bil-pedestal b kollox. Dan kien l-uniku wie ed mill-obeliski tal-qedem li qatt ma waqa jew ie mwaqqa forsi g ax kien fil-post fejn a l-martirju San Pietru mal- enb tal-baωilika li bena Kostantinu. Fuq il-ponta tieg u, fejn illum hemm is-salib, kien hemm globu tal-bronω li kienu ja sbu li fih l-irmied ta Giulio Cesare. Kien forsi g alhekk li dan il-globu ma messitux l-istess xorti tal-o rajn u ma iex imdewweb g ax Giulio Cesare kien rispettat afna, anki mill-papiet. Meta fet uh biex jaraw x kien fih, sabuh vojt lief g al ftit trab. Biex l-obelisk in arr minn fejn kien, nofsu midfun, g al o pjazza San Pietru kienet biçça xog ol iebsa u da al g aliha l-arkitett Domenico Fontana. Dan wara bosta snin fejn anki Michelangelo rrifjuta li jid ol g al dik il-biçça xog ol g ax raha riskjuωa wisq. Fontana ddisinja armar u paranki biex medd l-obelisk u mexxieh salpjazza. L-operazzjoni adet minn Mejju sa Settembru tas-sena 1586. Biex tlestiet, Fontana uωa erba u erbg in parank, disa mitt addiem u mija u erbg in Ωiemel. Meta l-obelisk kien fil-pjazza, kien jonqos l-aktar biçça xog ol diffiçli; it-twaqqif u t-tpo ija tieg u fuq il-pedestal li a kien lest. Fontana ried li ma jkun hemm add fil-pjazza waqt l-operazzjoni imma l-papa are editt li min ikun fil-pjazza ma jistax jitkellem g ax jie u l-piena tal-mewt. Sa ansitra, tlestiet forka fil-pjazza biex kul add jifhem isserjetà tal-editt. M g andniex xi ng idu, kien hemm skiet perfett u ma kienx jinstema lief Fontana jag ti l-ordnijiet. Hawn, l-istorja u l-le enda jit abblu xi ftit flimkien. Meta l-obelisk kien merfug u lest biex jitpo a fuq il-pedestall, il- bula bdew içaqçqu bil-piω u dehru li ser içedu. Fontana nfixel u ma kienx jaf x ser jaqbad jag mel. Imma, f daqqa wa da, instemg et vuçi minn ol-folla tg ajjat, Xarrbu l- bula; xarrbu l- bula! Kien ba ri jismu Bresca minn Sanremo li kellu esperjenza sewwa u kien jaf li, meta l- bula jixxarbu, jissudaw. Fontana a dak il-parir u l-obelisk tpo a f postu qawwi u s i. Wara, il-papa ried li j ibu lil Bresca quddiemu u, meta wasal, qallu, L-ewwel nett, na firlek ilpiena tal-mewt u, it-tieni, itlobni li trid u, jekk ikun fil-poter tieg i, nag tihulek. Santità, wie bu l-ba ri, nitolbok a a sempliçi; li jien u l-eredi tieg i infornu l-palm g all-festi tal- G id lill-baωilika ta San Pietru. Mhux mag ruf kemm minn din l-istorja hija vera imma jibqa l-fatt li l-palm g adhom sallum ji u fornuti mill-istess familja u, barra minn hekk, f Sanremo hemm pjazza msemmija g al Bresca. L-a ar obelisk li twaqqaf f Ruma huwa dak ta Pjazza Marconi, fiω-ωona tal-eur. Kif g idna, dan twaqqaf fis-sena 1959 bi preparazzjoni g all-olimpijadi li kellhom isiru s-sena ta wara u huwa ddedikat lil Marconi. Huwa g oli amsa u erbg in metru u mibni tal-konkos, b kisja ta tnejn u disg in biçça tal-ir am li juru xeni allegoriçi kif ukoll xeni mill- ajja tax-xjenzjat. Naturalment, dan l-obelisk huwa meqjus li huwa inqas artistiku u mportanti mill-obeliski l-o rajn tal-qedem. April - Ìunju 2018 19

IL-KUNSILL NAZZJONALI TAL- ANZJANI JAWGURA LILL-OMMIJIET KOLLHA L-ISBAÓ XEWQAT F JUM L-OMM Ma PoeΩija ta Manuel Attard Cassar 2018-03-01 Il- ajja trid tkompli anki ming ajrek x kefrija! Il-jiem tat-tbissima tieg ek il-jiem tal-pariri tieg ek il-jiem tal-g aqal tieg ek il-jiem tal-fer tieg ek il-jiem tal-im abba tieg ek issa spiççaw. Baqalna t-tifkiriet ta xi tfisser im abba. Dawn isostnuna, anki jekk fid-dieqa, biex nimxu l quddiem u nag rfu n obbu u nkunu bil-g aqal b al ma kont int ma. Sliem IL-KUNSILL NAZZJONALI TAL-ANZJANI JAWGURA LILL-MISSIRIJIET KOLLHA L-JUM IDDEDIKAT GÓALIHOM TA JUM IL-MISSIER Lill-Missier poeωija ta Julia Curmi Cassar O, kemm hi kelma ta m abba din il-g ajta ta Missier li to ro minn qlub imwielda minn ra el tassew sinçier! U kif tkebbset, ra el, qalbek Biex int tg in lill-krejatur alli jag ni wiçç id-dinja u nies tilma kull fejn tmur? F dar sibt postok Missier twajjeb, imdawwar b im abbiet sbie ; dik ta martek, ma uliedek u tal-bejta sirt muftie. MaΩ-Ωernieq int tmur g al xog lok, f bard u bnazzi inti tqum; bi bωulitek u idmietek obωna d-dar i ib kuljum! Lill-uliedek kabbart b g oωωa, fl hemm u hena iffittxuk, tgawdi mag hom afna m abba; b Missier g aqli dawn jg arfuk. 20 L-Anzjani Llum