Trosolwg Diwinyddol. Dr Stephen Holmes, Prifysgol St Andrews BYDD UN MEWN TAIR O FERCHED YN DIODDEF TRAIS AR SAIL RHYWEDD YN YSTOD EU HOES

Transcription

1 SAFIAD YN ERBYN TRAIS AR SAIL RHYWEDD Trosolwg Diwinyddol Dr Stephen Holmes, Prifysgol St Andrews 1 Cyflwyniad: tawelwch Dina a llwch Iesu Yn Genesis 34, bu i rhywbeth rhyfedd ddigwydd yng nghanol stori Jacob. Dychwelodd adref ar ôl gweithio am 20 mlynedd i Laban, ymgodymodd gyda Duw, ac o r diwedd cyfarfu ag Esau i ddarganfod fod eu cweryl brawdol, o bosib, drosodd. Mae Duw ar fin ymddangos eto i ddweud wrtho am ddychwelyd i Fethel, lle breuddwydiodd unwaith am risiau i r nefoedd; cyn i hynna ddigwydd, fodd bynnag, cymer saib a cheisio ymgartrefu mewn dinas yng Nghanaan. Yno caiff ei ferch Dina ei threisio (34:2); am weddill y bennod mae ei thad, ei brodyr, y treisiwr a i dad yntau, yn dadlau ac yna n ymladd ynglŷn â sut i ddelio gyda r sefyllfa. Nid yw llais Dina i w glywed; ni ddysgwn am ei theimladau, neu ei dymuniad hi yngŷn â r ffordd ymlaen o r sefyllfa y mae ynddi. Yn Ioan 8:1-11 clywn stori arall am ryw, trais a thawelwch. Gwraig, heb ei henwi, wedi ei dal mewn godineb yn noeth tybiwn, neu n rhannol noeth yn cael ei llusgo o flaen dyn arall, gan fynnu y dylai Iesu ei chondemnio i farwolaeth drwy labyddio. Y tro yma, ef sy n dawel, ac ysgrifenna yn y llwch gyda i fys. Yn y diwedd, fe ateba, gan wrthod cydsynio â mwy o drais, er mai dyna r gosb gyfiawn yn ôl y gyfraith Iddewig; yn hytrach, dyro her i r dynion a i llusgodd hi o i flaen, a r dyrfa a gynullodd i wylio r cyfan, ynghylch pa un ohonyn nhw oedd yn ddigon pur eu moesoldeb i ddwyn barn. Mae r stori hefyd yn cuddio rhywbeth od: mae dau o bobl yn cymryd rhan mewn gweithred o odineb ; ai dianc wneath y dyn a fu n godinebu neu a adawyd e n rhydd? BYDD UN MEWN TAIR O FERCHED YN DIODDEF TRAIS AR SAIL RHYWEDD YN YSTOD EU HOES 2 Trais ar sail rhywedd Mae trais ar sail rhywedd yn cyfeirio at weithredoedd o drais corfforol sydd wedi ei gyflawni neu eu sefydlu gan ddynion neu fechgyn yn erbyn menywod a merched. Mae n syndod o gyffredin: dywed ystadegau da wrthym bod un mewn tair o ferched o gwmpas y byd yn debygol o ddioddef trais ar sail rhywedd yn ystod eu hoes 1 ; ym Mhrydain, lle gobeithiwn a disgwyliwn i r ffigyrau fod yn wahanol iawn, mewn gwirionedd nid ydynt llawer yn well: awgryma ffigyrau r llywodraeth fod un mewn pedair o ferched yn dioddef camdriniaeth rhywbryd yn ystod eu bywyd dan law dyn 2. Dylem oedi ac ystyried mor ddifrifol yw r ffigyrau: mewn eglwys o gant o bobl, bydd tua chwedeg yn fenywod; bydd pymtheg menyw yn yr eglwys, felly, wedi neu n mynd i gael eu cam-drin rhywbryd yn eu hoes. Mae r ystadegau gorau sydd gennym yn awgrymu fod y gyfradd o drais mewn eglwysi ym Mhrydain ddim yn amrywio llawer oddi wrth y cyfartaledd cenedlaethol. Mewn grŵp tŷ o ddeuddeg o bobl, wyth ohonynt yn ferched, bydd dwy yn y gorffennol, presennol neu r dyfodol yn ddioddefwyr trais. Mae r ystadegau yn ofnadwy. Y broblem yn enfawr. Felly pam rydym ni n siarad yn benodol am drais ar sail rhywedd, yn hytrach na chondemnio pob trais heb wahaniaethu? A pam canolbwyntio ar drais a achoswyd gan ddynion, gan anwybyddu trais gan ferched yn erbyn dynion? Dyma gwestiynau priodol i w gofyn; a daw r ateb wrth i ni ddeall beth a olygwn wrth rhywedd. MAE R YSTADEGAU YN OFNADWY. Y BROBLEM YN ENFAWR 1 Yn ôl y Cenhedloedd Unedig. Gweler: 2 Mae nifer o arolygon yn pwyntio tuag at y ffigwr hwn. Am fanylion ewch i Urddas: Trosolwg Diwinyddol 1

2 3 Rhyw a rhywedd: y greadigaeth a diwylliant Os ydym i ddeall trais ar sail rhywedd mae angen i ni ddeall yr hyn a olygwn wrth y gair rhywedd neu gender a sut mae n wahanol i ryw : gallwn ddechrau gyda dau ddiffiniad: Rhyw yw r fioleg y cawsom ein creu i fod, ein gwrywdod a n benyweiddiwch Rhywedd yw ein cydymffurfiad diwylliannol i syniadau o wrywdod a benyweiddiwch Caiff y rhan fwyaf o fodau dynol eu geni yn wryw neu fenyw diamwys: canlyniad gwahaniaeth bach yn ein cromosomau (XX neu XY) sydd i gyfrif am wahaniaethau corfforol amlwg, sylwir ar ein horganau cenhedlu ar ein genedigaeth ac yna n dilyn glaslencyndod ein siâp corfforol, patrymau tyfiant gwallt, a.y.b.. Dyma yw rhyw. Wrth i ni aeddfedu ymdoddwn i mewn i n diwylliant: cawn ein dysgu i gydymffurfio â safonau cymdeithasol penodol. Gall y rhain fod yn eithaf arwynebol ond yn weledol iawn, fel dysgu beth sy n addas i w wisgo mewn sefyllfaoedd arbennig. Gallant fod yn ddyfnach yn ein diwylliant hefyd, fel dysgu ffyrdd derbyniol o fynegi galar neu ddicter. Yn amlwg, mae r safonau n amrywio un diwylliant i ddiwylliant arall. Mae rhai o r safonau yma n gyffredin i bawb o fewn un diwylliant, ond mae eraill yn amrywio o berson i berson; ystyriwch sut gwnaiff pobl sydd wedi eu geni i mewn i ddosbarth cymdeithasol arbennig ddysgu i wisgo n wahanol, er enghraifft. Ym mhob cymdeithas ddynol y gwyddom amdani mae safonau diwylliannol gwahanol i wrywod a benywod; disgrifiwn y gwahanol syniadau ynghylch beth mae n ei olygu i fod yn wryw neu n fenyw fel rhywedd. Eto, gall gwahaniaeth rhywedd fod yn amlwg ond yn ddibwys, neu n ddyfnach neu n fwy dadleuol; neu r ddau. Yn aml, bydd merched cyn eu glasoed yn dechrau arbrofi gyda cholur; mewn rhai isddiwylliannau ( Glam ; neu n fwy diweddar, Goth neu Emo ) bydd bechgyn hŷn yn defnyddio colur yn gyson, mae ei ddefnydd yn gysylltiedig â rhywedd yn wahanol i wrywod a benywod mewn diwylliannau Gorllewinol. Ar yr olwg gyntaf mae hyn yn ddibwys: a oes ots bod merched ifanc yn tueddu i arbrofi â minlliw yn fwy na bechgyn ifanc? Ond, pan gyfunwn hynny â gwahaniaethau eraill yn ymwneud â rhywedd yn ein diwylliant, efallai y gwelwn batrwm lle mae disgwyliadau pwerus ar ferched i gyrraedd safon anghyraeddadwy o harddwch, disgwyliad sy n troi merched i fod yn wrthrych wrth fesur eu gwerth drwy eu hymddangosiad, nid yn eu natur ddynol, eu gallu, sgiliau neu gampau. Dyma rhywedd : patrymau cynnil o wahaniaethu sy n cynnal ac atgyfnerthu rhagdybiaethau diwylliannol dwfn. 4 Rhyw a rhywedd yn y Beibl [ RHYWEDD :] PATRYMAU CYNNIL O WAHANIAETHU SY N CYNNAL AC ATGYFNERTHU RHAGBYBIAETHAU DIWYLLIANNOL DWFN Mae r sail Feiblaidd ar gyfer rhyw yn amlwg: Genesis 1. Mae r Beibl hefyd yn gwybod am rhywedd. Mae r emyn enwog sy n disgrifio r Eshet Chayil, y wraig fedrus yn Diarhebion 31 yn dangos rhagdybiaethau gwahanol am rywedd. Mae ei gŵr yn eistedd ar byrth y ddinas (adnod 23) gyda dynion eraill, yn penderfynu ar faterion cyhoeddus bywyd sifil; nid yw hi n weithgar ym mywyd sifil, ond hi sy n rhedeg y cartref a r busnes, rheoli r prynu a r gwerthu, masnachu am elw (adnod 18), rhoi i elusen (adnod 20). Ni cheir cyfrif tu hwnt i r safonau diwylliannol pam gwaith masnachu ac elusennol yw ei sffêr hi, nid ei un ef, na pam bywyd cyhoeddus yw ei sffêr ef, nid ei un hi, ond dyma r darlun a roddir. Cawn olwg wahanol yn y codau tŷ yn llythyrau Paul (ac yn 1 Pedr), sy n rhoi disgwyliadau gwahanol rhyweddol ar ŵr a gwraig mewn priodas. Hyd yn oed os credwn fod y gorchmynion yma n cynrychioli norm trosgynnol y dylid cydymffurfio â hwy, mae r ffaith eu bod yn orchmynion MAE BOD YN BENTEULU YN RHYWBETH A DDEWISIR EI YMARFER, NID RHYWBETH SY N ANOCHEL O DDIGWYDD YN NATURIOL Urddas: Trosolwg Diwinyddol 2

3 yn dangos i ni mai rhywedd yw hyn, nid rhyw: mae awdurdod ac ymostyngiad yn batrymau ymddygiad a ddewiswyd ac a annogir neu beidio gan ddisgwyliadau diwylliannol a chan batrymau ymddygiad a ystyrir yn normal ; hyd yn oed os ystyrir y gŵr fel y penteulu a r wraig yn ymostwng iddo fel gwerthoedd Cristnogol, maent felly ar sail rhywedd : mae bod yn benteulu, yn wahanol i allu rhywun i dyfu barf, yn rhywbeth a ddewisir ei ymarfer, nid r hywbeth sy n anochel o ddigwydd yn naturiol. 5 Deall trais ar sail rhywedd Y pwynt canolog ynglŷn â thrais ar sail rhywedd yw ei fod wedi ei seilio ar rywedd, nid rhyw. Mae r ffordd y dyfeisiwn ein gwrywdod a n benyweiddiwch yn arwain at ragdybiaethau am batrymau ymddygiad sy n cyfrif trais fel rhywbeth derbyniol yn ddiwylliannol. Pan gaiff menywod a merched eu gweld fel gwrthrychau, mae tuedd i weld trais ar sail rhywedd fel rhywbeth llai erchyll, mwy derbyniol, na mathau eraill o drais a dyna pam dylid ystyried trais ar sail rhywedd gwryw tuag at ferch yn realiti penodol. Mae patrymau diwylliannol wedi cyfrif y trais hwn yn normal ac yn un y gellir ei gyfiawnhau. Yn deillio o hyn ceir y rhagdyb cyffredin brawychus ei bod hi n dderbyniol, ac weithiau n angenrheidiol, i ddyn guro ei bartner, y rhagdyb ei bod hi n anochel i ddinasyddion benywaidd gael eu treisio gan filwyr sy n meddiannu eu tiroedd, a r gofyniad i ferched ddioddef anffurfio organau cenhedlu ( genital mutilation ), priodasau plentyn/cynnar, ac yn aml eu hystyried yn llai haeddiannol o dderbyn addysg a gofal iechyd. Ar yr un pryd, mae troi rhywun yn wrthrych yn cyfiawnhau, ac yn ei dro yn cael ei gadarnhau gan, ymarferion diwylliannol fel pornograffi, sy n cyfrif menyw fel rhywbeth i edrych arni a i defnyddio, yn hytrach nag unigolyn i uniaethu â hi. Y weithred derfynol i ddangos dibrisiad yw llofruddiaeth: babanladdiad plentyn benywaidd. Sut darllenwn ni destun Beiblaidd fel stori Dina (gallwn ychwanegu storiau Tamar, merch Jefftha, gordderchwraig y Lefiaid yn Barnwyr 19, ac eraill)? Mae r testun yn dwyn tystiolaeth sobreiddiol iddi gael ei gwrthrycholi n gyfan: nid yw ei llais yn ddim, llais nas clywir; cyflwynir ei stori fel dim mwy na digwyddiad neu esgus i ddynion gecru dros eu dyheadau gwleidyddol. Mae r Beibl yn ddiarbed o onest a realistig: mae trais ar sail rhywedd trais rhywiol yn y fan hon yn realiti sy n cael ei wneud yn ddiwylliannol ddichonadwy, ac yn dderbyniol mewn ystyr, o droi merched o fod yn fodau dynol i fod yn wrthrychau. Ar yr un pryd, rhaid i ni fod yn ymwybodol o r berthynas wahaniaethol o ran grym. Mae r ffordd y dyfeisiwn ddiwylliant yn golygu fod gan ddynion mwy o rym gwleidyddol/diwylliannol na menywod. Dyma farn ystadegol, nid un absoliwt; mae Prydain wedi cael un prif weinidog benywaidd; ond mae tystiolaeth dros yr haeriad uchod yn ysgubol. [YMARFERION DIWYLLIANNOL:] FEL PORNOGRAFFI, SY N CYFRIF MENYW FEL RHYWBETH I EDRYCH ARNI A I DEFNYDDIO, YN HYTRACH NAG UNIGOLYN I UNIAETHU Â HI Bron i 50 mlynedd cyfnod gyrfa ar ôl i r Ddeddf Gyflog Gyfartal (1970) ddod i rym, mae anghyfartaledd rhywedd yn parhau o fewn cyflogau: caiff menywod eu talu 18.6 y cant yn llai na dynion. Serch y cyhoeddusrwydd a r ymgeision niferus i wahaniaethu n gadarnhaol i gywiro r anghydbwysedd, mae r gyfradd o fenywod yn y senedd yn druenus o isel dim ond ychydig dros 20 y cant. Gallai r ystadegau yma gael eu lluosogi n ddiddiwedd. Mewn cymdeithasau llai datblygedig na Phrydain, mae r gwahaniaethau yma n amlygu n ddigamsyniol camdriniaeth economaidd menywod. Ym Mhrydain, a chymdeithasau datblygedig eraill, mae r bwlch ystadegol yn parhau. Ym mha ffordd bynnag, mae tra-arglwyddiaeth dynion dros fenywod yn weladwy a chlir. Mae r ddwy esiampl Brydeinig yn arwyddocaol, fodd bynnag: bu dyletswydd gyfreithiol i gydraddoli cyflog ers 1970, ac fe gryfhawyd y ddeddf sawl gwaith, bu ymdrech lew i gynyddu r nifer o fenywod yn y Senedd, gan gynnwys rhai pleidiau yn mabwysiadu rhestr ymgeiswyr menywod yn unig ar gyfer rhai seddi. Yn wyneb pwysau cyfreithiol a gweithredu uniongyrchol, sut y deil yr anghydbwysedd? Pam na fedr ein hymdrechion gorau newid anghyfiawnderau mor amlwg? Urddas: Trosolwg Diwinyddol 3 MAE TRA- ARGLWYDDIAETH DYNION DROS FENYWOD YN WELADWY A CHLIR

4 6 Tywysogaethau, pwerau a phatriarchaeth Mae anghyfartaledd rhyw yn debyg i r uchod wedi bodoli ym mhob diwylliant sy n bod, neu wedi byw ar y blaned, cyn belled ag y gwyddom ni. Mae diwylliannau dynol yn amrywio n fawr yn y rhan fwyaf o bethau; pam fod y mater hwn mor unffurf ymysg pob diwylliant? Mae theori rhywedd wedi rhoi r cyflwyno r cysyniad o batriarchaeth ; ond efallai gall y Beibl esbonio i ni sut mae n gweithio. Mae patriarchaeth yn llythrennol yn golygu rheolaeth y tadau. Mae cymdeithas batriarchaidd yn un lle mae pŵer wedi ei ganoli yn nwylo dynion, nid menywod sy n golygu fod bron i bob cymdeithas ddynol heddiw a thrwy hanes yn, neu wedi bod, yn batriarchaidd. Efallai ei bod hi n bosibl i ddychmygu cymdeithas sy n pwysleisio r gwryw fel y penteulu ond sy n gwrthwynebu trais, ond, yn hanesyddol mae n glir ac yn anochel, fod trais ar sail rhywedd yn ganlyniad i, ac yn cefnogi, trefn batriarchaidd. Ar y naill law, mae dynion sy n credu bod ganddynt neu y dylent gael pŵer dros ferched yn gallu teimlo bod modd cyfiawnhau troi at drais i ddangos neu feddiannu pŵer; ar y llaw arall, mae r bygythiad cyson, hyd yn oed yn y dirgel, yn digalonni rhywun rhag ceisio gosod eu hunain yn erbyn y normau patriarchaidd. Mae n werth ymchwilio i r ddeinameg yma ymhellach. Mae r syniad o ddyn yn teimlo ei fod wedi ei gyfiawnhau i ddefnyddio trais yn erbyn menywod yn fwyaf cyfarwydd yng nghymeriad y treisiwr/llofrudd heb sgiliau cymdeithasol mewn ffuglen drosedd; mae r realiti yn llawer mwy cyffredin, yn fwy eang, ac yn fwy pryderus. Canfyddodd astudiaeth Brydeinig ym 1998 fod 20 y cant o ddynion ifanc, 10 y cant o ferched ifanc yn meddwl fod defnydd dyn o drais i reoli ei bartner mewn perthynas yn dderbyniol. Yma, mae rhagdybiaethau patriarchaidd y dylai dyn reoli ei bartner, gan gynnwys defnyddio trais, wedi eu normaleiddio i nifer brawychus o uchel o bobl. Ac mae n werth cofio bod y ffigwr hwn ar gyfer y sawl sy n cydnabod yr agwedd honno pan gwestiynwyd hwy; mae r nifer o bobl a fyddai n cyfiawnhau neu n cynnig esboniad dros drais tymor hir heb fod yn barod i w gyfiawnhau yn y ffordd yma yn llawer uwch heb amheuaeth. Mae agweddau patriarchaidd yn cyfiawnhau trais ar sail rhywedd. Yn debyg i hynny, mae trais ar sail rhywedd yn cynnal patriarchaeth. Yr enghreifftiau fwyaf gweledol yn ddiweddar fu menywod a ddaeth yn ffigyrau gweladwy i herio patriarchaeth ar y cyfryngau cymdeithasol, Twitter yn benodol. Ym mhob achos, roeddynt wedi derbyn llif sarhaus o negeseuon, a nifer fawr yn bygwth trais rhywiol graffig. Deillia pŵer bygythiadau o r fath o ba mor gredadwy yn ddiwylliannol y maent: mewn diwylliant lle mae trais rhywiol yn gyffredin, rhaid delio â bygythiad o drais yn hollol ddifrifol. Fel y dywedodd rhywun, Cyn hired ag y bydd rhai dynion yn defnyddio grym corfforol i ddarostwng benywod, nid oes rhaid i bob dyn ; mae realiti effeithiau trais ar sail rhywedd yn effeithio ac yn ystumio pob perthynas, hyd yn oed os na ddychmygwyd trais fel rhan o r berthynas honno. MAE PŴER WEDI EI GANOLI YN NWYLO DYNION, NID MENYWOD A fedrwn ni ddeall y realiti pwerus a llechwraidd yma yn ddiwinyddol? Mae r Beibl yn siarad am bwerau ysbrydol sy n ffurfio diwylliant dynol, y tywysogaethau a phwerau yng ngeiriau Paul. Mae Paul yn dychmygu realaeth ysbrydol sy n rhoi ffurf i ddiwylliant dynol ond sy n aml yn wyrdroëdig, gan arwain at ein diwylliannau yn cael eu torri a u cam-ffurfio mewn ffyrdd pellgyrhaeddol. Yn aml, efallai, byddwn yn gallu gweld y gwyrdroad, ond yn analluog i ddianc ohono (gallwn ystyried er enghraifft ein profiadau diweddar o r system ariannol fyd-eang.) Os deallwn batriarchaeth yn y termau yma, pŵer ysbrydol gwyrdroëdig sy n llygru ac ystumio diwylliant dynol o ganlyniad i r tor-addewid sylfaenol a wnaethom yn ein perthynas â Duw, efallai y deuwn o hyd i gyfrif da yn y Beibl sy n gwneud synnwyr o r data diwylliannol rydym wedi bod yn edrych arno. Y darlun cyntaf a gawn o berthynas rhyweddol yn yr Ysgrythurau yw un o gydymddibyniaeth. Fel y dywedodd y Piwritanydd Matthew Henry, the woman was made of a rib out of the side of MAE RHAGBYBIAETHAU PATRIARCHAIDD WEDI EU NORMALEIDDIO I NIFER BRAWYCHUS O UCHEL O BOBL Urddas: Trosolwg Diwinyddol 4

5 Adam; not made out of his head to rule over him, nor out of his feet to be trampled upon by him, but out of his side to be equal with him. Trown wedyn at y felltith sy n dilyn pechod dynol yn Genesis 3: mae r testun yn sôn am dorri sawl perthynas o ganlyniad i r toriad sylfaenol a fu yn y berthynas rhwng Duw a dynoliaeth: yn benodol, caiff perthynas dyn â r greadigaeth ei wyrdroi, gyda r canlyniad o lafurio a chael trafferth wrth amaethu; bydd y berthynas rhwng menyw a dyn yn cael ei dorri, gyda dyhead a dominyddiaeth yn cymryd lle r gydymddibyniaeth hawddgar. MAE DYHEAD A DOMINYDDIAETH YN CYMRYD LLE R GYDYMDDIBYNIAETH HAWDDGAR Ni ddylid clywed y cyfrif hwn o r Beibl fel un heb obaith. Mae r dyfarniad yn Genesis 3 yn felltith; nid dyma sut dylai bywyd fod; ac mae gennym ganiatâd, yn wir cawn ein galw, gan Dduw i leihau r dinistr hwnnw yma. Defnyddiwn dechnoleg i wneud ein hamaethu n haws, felly trwy ras Duw gwelwn leddfu r agwedd honno o r felltith, a gallwn ddisgwyl i ras Duw yn yr un modd allu ailffurfio perthnasau rhyngbersonol ac i adfer perthnasau toredig. Ymhellach, mae bywyd, marwolaeth ac atgyfodiad Iesu wedi ei ganoli o gwmpas gwrthdroi r felltith. Yn yr efengylau, er enghraifft, yn y stori o Ioan 8 y dechreuon ni ag ef, gwelwn Iesu yn gwrthod cydweithio â threfn batriarchaidd a gwrthod cydymffurfio â u hagweddau, gan drin y merched y bu iddo gyfarfod â hwy gyda pharch a dyngarwch. Dylai r eglwys, fel y lle sy n adnabod achubiaeth Iesu ac yn mwynhau ffrwyth cyntaf y deyrnas, fod yn le uwchlaw unrhyw le arall o gydnabod agweddau patriarchaidd, eu henwi, eu hwynebu a u disodli. Eto, mae tystiolaeth Paul ynghylch tywysogaethau a phwerau yn obeithiol yn ei hanfod: yn ei waith achubol mae Iesu wedi torri eu grym, eu trosgynnu, eu harwain a u cadwyno yn ei orymdaith orfoleddus i ddangos ei fuddugoliaeth yn gyhoeddus. Os yw patriarchaeth yn gymaint o dywysogaeth, yn Iesu cafodd ei bŵer ei dorri, ac yn yr eglwys dylem weld cymdeithas newydd lle nid oes na gwryw na benyw, lle bydd eich meibion a ch merched yn proffwydo, lle bydd Duw yn tywallt [ei] Ysbryd ar [ei] weision i gyd, yn ddynion a merched. DYLAI R EGLWYS FOD YN FFAGL AC YN NODDFA AC YN LE I GANFOD IACHÂD I OROESWYR Dylai r eglwys fod yn ffagl ac yn noddfa i oroeswyr a throseddwyr trais ar sail rhywedd: lle o iachâd ar gyfer goroeswyr, lle i gyffesu, dod i edifeirwch, ac adferiad i droseddwyr. bmscymru.org/urddas Cofrestrwyd fel elusen yng Nghymru a Lloegr (rhif ) ac yn Yr Alban (rhif SC037767) Urddas: Trosolwg Diwinyddol 5