Syniadau Daearyddiaeth Cynradd Cyflym ag elfen hanesyddol

Transcription

1 Syniadau Daearyddiaeth Cynradd Cyflym ag elfen hanesyddol Paula Owens Adnodd addysgu Daearyddiaeth Cynradd

2 Teitl: Syniadau daearyddiaeth cyflym ag elfen hanesyddol Cyflwyniad Dyma rai syniadau cyflym ac addasadwy ar gyfer defnyddio mapiau modern a mapiau hanesyddol y 1890au a r 1950au yn Digimap for Schools i edrych ar newid dros amser. Mae modd defnyddio r rhain, naill ai ar fwrdd gwyn, neu ddefnyddio mapiau wedi u hargraffu fel taflenni neu ymarfer gwaith cartref efallai. Mae mapiau r 1890au yn hen fapiau modfedd du a gwyn yr Arolwg Ordnans, a sganiwyd gan Lyfrgell Genedlaethol yr Alban. Cawsant eu cyhoeddi rhwng 1895 a Mae mapiau r 1950au mewn lliw, a mapiau modfedd yw r rhain hefyd, a cdawsant eu cyhoeddi rhwng 1952 a Yn wreiddiol, cawsant eu hadnabod fel y Seithfed Cyfres, sef y gyfres olaf o fapiau modfedd a gafodd ei chyhoeddi. Y raddfa map modern agosaf yw r raddfa 1:50,000, ond mae Digimap for Schools yn caniatáu i chi glosio a phellhau ar y map hanesyddol i ehangu r manylion. Pryd bynnag y byddwch ar raddfa sy n addas ar gyfer gweld mapiau hanesyddol, bydd y bar isod yn ymddangos. Gellir dewis unrhyw ddau fap. Mae r enghraifft uchod yn dewis y 1890au a r map modern. I ddewis mapiau r 1950au, dewiswch pa un o r ddau arall NAD ydych eisiau ei weld, a bydd yn diffodd, Pa fapiau bynnag y dewiswch, mae n bosibl y byddwch yn gweld nad ydynt yn cyfateb yn union, a daw hyn yn fwy amlwg wrth i chi glosio. Bydd hyn yn arbennig o wir gyda mapiau r 1890au, gan na ddefnyddiwyd y grid cenedlaethol bryd hynny, ac nid yw n bosibl cydberthyn fframweithiau mapio r 1890au a mapio modern yn gyfan gwbl o fewn set ddata ddi-dor Prydain Fawr. Felly, os byddwch yn gweld gwahaniaeth, er enghraifft yng nghwrs ffordd, nid yw hynny n golygu bod yr hen fapiau n agnhywir iawn, neu fod nodwedd wedi symud yn llwyr ers hynny. Weithiau, gall fod gwahaniaeth amlwg rhwng manylion neu liwiau ar yr hen fap, lle byddai ymylon y taflenni map papur wedi bod. Gall hyn ddigwydd gan fod y dalenni wedi u cynhyrchu ar ddyddiadau gwahanol, ac weithiau oherwydd y meridianau a ddefnyddir rhwng yr hen fapiau. Os byddwch yn dod ar draws enghreifftiau o r fath, gallwch dynnu sylw eich disgyblion atynt er mwyn iddyn nhw allu deall cyfyngiadau defnyddio hen adnoddau ac adnoddau newydd gyda i gilydd. Mae allwedd map briodol ar gael i gyd-fynd ag oedran y mapiau sydd ar y sgrin. Gall fod yn ddefnyddiol argraffu a lamineiddio copïau o dudalennau Allweddau yr hen fapiau a r mapiau newydd ar gyfer eich disgyblion fel y gallant weld yr allwedd wrth edrych ar y mapiau.

3 1. Hen ysgol Pa mor hen yw eich ysgol? Ydych chi n gwybod beth oedd defnydd y safle presennol yn y 1950au a r 1890au? Gofynnwch i r disgyblion ddod o hyd i w hysgol ac yna cymharu r ardal gan ddefnyddio r offeryn byffer pwynt. Dylech osod y byffer i 1km, dewis tryloywder o 100% a lliw tywyll ar gyfer yr amlinelliad. Beth sydd yr un peth o hyd a beth sydd wedi newid? Beth yw r newidiadau mwyaf y gallwch eu gweld? Yn y 1890au, nid oedd ysgol yno ac ychydig iawn o anheddiadau. Nid yw r chwarel yn cael ei ddefnyddio bellach ac mae rhywfaint o dai wedi ymddangos i r de of Loirston House. Nawr, mae llawer mwy o dai rhwng Cove Bay a Charlestown ac mae nifer o ysgolion yn gwasanaethu r ardal hon i r de o Aberdeen. Gofynnwch i r disgyblion pam fod cymaint mwy o dai yn Aberdeen heddiw, neu pam fod pobl wedi symud yno. Wrth ymchwilio i r newidiadau ger eich ysgol, beth am ychwanegu hen luniau at y map newydd i ddangos beth sydd yr un peth o hyd? Fodd bynnag, efallai na fydd eich ysgol yn ymddangos ar yr hen fap am resymau eraill gweler 2. Darlunio r gorffennol. 2. Darlunio r gorffennol Os ydych chi wedi dod o hyd i ch ysgol ar y map o r 1890au, gallech ychwanegu rhai delweddau o r adeiladau neu rai o r disgyblion o r cyfnod hwnnw. Mae n werth gwirio, trwy wneud ymchwil hanesyddol, os ydych o r farn bod eich ysgol yn ddigon hen i fod wedi bodoli bryd hynny, ond nad yw n ymddangos ar y map. Efallai bod eich ysgol wedi symud ers y 1890au i adeilad newydd. Er enghraifft, mae delweddau o ddisgyblion o r 1890au yn Ysgol Croston yn Swydd Gaerhirfryn, ond nid yw r map yn dangos ysgol yno (wedi u marcio ar fap y 1890au fel 'Sch' fel arfer). Efallai na fyddai ysgolion wedi cael eu cofnodi am amrywiaeth o resymau, a gallai hyn fod yn ymholiad addysgu defnyddiol, i ddarganfod beth oedd y rheswm dros hyn. Mae gwiriad cyflym ar-lein ar gyfer 'Croston School' yn datgelu hyn: 'Mae r hen ysgol yn adeilad rhestredig Gradd 2 sy n dyddio o 1660 ac fe i hailadeiladwyd trwy danysgrifiad ym Mae yng nghanol y pentref ar waelod Church Street, o fewn ardal gadwraeth Erthygl 4, ger yr hen Eglwys 900 oed a r afon Yarrow. Hyd at 1999, defnyddiwyd yr adeiladau gan Gyngor Swydd Gaerhirfryn fel ysgol ar gyfer hyd at 60 o blant ac, ym mis Mawrth 1999, adleolwyd y plant i adeiladau ysgol newydd, a gadawyd yr hen ysgol yn wag.'

4 Gyda r manylion manwl hyn, gallwch agor y map modern i ddatgelu manylion Croston. Dewch o hyd i r eglwys yng nghanol yr anheddiad hwn a chlosiwch cymaint ag y gallwch fynd i lefel topograffig o fanylder. Mae n hawdd dod o hyd i Church Street, afon Yarrow ac amcangyfrif, trwy ymresymu rhesymegol, ble roedd yr ysgol. Gellir gosod y ddelwedd sy n dangos disgyblion o r ysgol ar y lleoliad cywir. Pylwch un lefel ar y tro hyd nes i r togl 1890au ymddangos, yna defnyddiwch hwn i ddatgelu gosodiad yr hen bentref. Croston, Swydd Gaerhirfryn, yn dangos lleoliad yr hen ysgol ym 1890, a r hen ysgol a r ysgol newydd ar y map cyfredol. Delwedd Gallech ychwanegu amrywiaeth o ddelweddau eraill at yr hen fap a r map newydd yn hawdd. Er enghraifft, beth am ychwanegu llun o ddisgyblion presennol ar fap sy n dangos yr ysgol bresennol neu ddelwedd sy n dangos adeiladau r hen ysgol ar yr hen fap, a delwedd sy n dangos adeiladau r ysgol newydd ar y map newydd? Gweler am ragor o wybodaeth am Ysgolion Oes Fictoria.

5 3. Eich Stryd Ers pryd mae eich stryd wedi bodoli? Beth am ble mae eich ffrindiau n byw? Gofynnwch i r disgyblion roi eu cod post, closiwch i ddod o hyd i w tŷ, a defnyddiwch yr offeryn ardal i w amlinellu. Gofynnwch i r disgyblion dynnu allan a defnyddio Toggle (Togl) y 1890au a r 1950au i weld yr hen fapiau ac edrych i weld a oedd eu tŷ yno bryd hynny. Faint o ddisgyblion yn y dosbarth sy n byw ar ffordd neu stryd y gellir dod o hyd iddynt ar yr hen fapiau? Yma, ger Cotteridge,ar gyrion Birmingham, mae r tai yn fwy datblygedig yn 2015, ond gellir gweld trawsnewidiad datblygu yn glir yn y 1950au. Gallwch ddod o hyd i r ffyrdd gwreiddiol ar y map cyfredol, yn ogystal â r tŷ teras hwn. Dilynwch y ddolen i gael rhagor o wybodaeth: 4. Y Doc a r Bae Mae dinasoedd yn newid dros amser ac yn amlygu r ffyrdd allweddol y mae pobl yn gwneud bywoliaeth. O r 1850au, disodlwyd haearn gan lo fel sylfaen ddiwydiannol de Cymru, a chafodd ei allforio ledled y byd o Ddociau Caerdydd. Daeth Caerdydd yn un o r tri phrif borthladd ym Mhrydain, ynghyd â Llundain a Lerpwl, diolch yn bennaf i r symiau mawr o lo oedd yn cael eu cludo oddi yno o r cymoedd lleol. Agorwyd Doc Dwyrain Bate ym 1859 i fodloni r galw cynyddol hwn. Fodd bynnag, dirywiodd y diwydiant glo, a chaeodd nifer o r dociau. Sefydlwyd Corfforaeth Datblygu Bae Caerdydd ym mis Ebrill 1987 i adfywio r ardal. Cafodd Doc Dwyrain Bute ei ailenwi yn Glannau r Iwerydd, ar ôl i r ardal gael ei hailddatblygu i fodloni anghenion cyfredol.

6 Yn ystod uchafbwynt y diwydiant glo, roedd llynges fasnach Norwy yn fasnachwyr rheolaidd yn nociau Caerdydd, a chanddynt eu heglwys eu hunain hyd yn oed. Heddiw, caiff ei defnyddio fel Canolfan Gelfyddydol a Chymunedol yn bennaf. Gofynnwch i r disgyblion ddefnyddio r blwch chwilio i ddod o hyd i 'Glannau r Iwerydd/Atlantic Wharf', yna canoli r offeryn byffro a dewis radiws 2km. Dylid gosod yr opsiwn tryloywder i 100%. Bydd angen cadw r map hwn a defnyddio offeryn togl yr 1890au i weld fersiwn y 1890au, a chadw hwn hefyd. Sut mae r defnydd tir o gwmpas ardal wreiddiol Doc Dwyrain Bute wedi newid? Pa newidiadau eraill y gallwch eu gweld? Gofynnwch i ddisgyblion ymchwilio i hen luniau a lluniau newydd o r ardal, a darganfyddwch fwy am nodweddion parhaus. Er enghraifft, mae r Eglwys Norwyaidd (lle bedyddiwyd Roald Dahl) yn dal i fodoli, ond mae ei defnydd yn wahanol heddiw. Mae cwmpas yma ar gyfer ymholiad mawr yn seiliedig ar Ddatblygiad Bae Caerdydd. See weblinks below: Hanes Doc Dwyrain Bute: Bae Caerdydd: cefndir cryno mewn geiriau a lluniau: 5. Gweld y gwahaniaeth Os nad oes gennych fynediad at gyfrifiadur neu os hoffech osod gwaith cartref i gyflwyno r cysyniad o newid tirwedd dros amser, rhowch fap lliw modern maint A4 i bob disgybl, a map fersiwn y 1890au o r un ardal. Wrth greu eich argraffiadau, gwnewch yn siŵr eich bod yn ychwanegu llinellau grid, a sicrhau bod eich argraffydd wedi i osod ar raddfa 100% (mae rhai argraffwyr wedi i gosod i ffitio i r papur, a fydd yn ystumio r raddfa). Yn gyntaf, gofynnwch i r disgyblion amlygu nifer o dirnodau sy n ymddangos ar bob map i sicrhau y gallant gyfeirio eu hunain. Gofynnwch iddyn nhw wneud sylw ar eu hargraff o r lle y maen nhw n edrych arno, gan ddefnyddio iaith a thelerau daearyddol priodol. Sut mae pethau wedi newid dros y cyfnod hwn? Y tro nesaf y bydd ganddynt fynediad at gyfrifiadur, gallent ddefnyddio Digimap for Schools i anodi rhai o r newidiadau.

7 6. Y cyfan wedi newid! O ganol y 1960au, caewyd 2,128 o orsafoedd trenau ledled Prydain, a chollwyd 67,700 o swyddi yn dilyn adolygiad gan gadeirydd bryd hynny Comisiwn Trafnidiaeth Prydain, Dr Richard Beeching, a ddywedodd nad oedd teithio ar y rheilffyrdd yn werth da am arian. Un o r toriadau gwaethaf oedd llwybr 98 milltir Waverley, rhwng Caeredin a Carlisle, gan yr oedd hyn yn golygu mai Ffiniau r Alban oedd yr unig ranbarth ym Mhrydain heb wasanaeth trên, a Hawick, a oedd 56 milltir o Gaeredin a 42 milltir o Carlisle, y dref fwyaf a oedd bellaf oddi wrth orsaf drenau. Dywedodd Dr Beeching yr oedd eisiau i bawb yrru ceir, ond heddiw, mae ein ffyrdd yn orlawn a chaiff trenau eu hystyried, yn gyffredinol, yn ddewis gwyrddach a chyflymach. Mae Hawick yn dref wedi i lleoli rhwng Carlisle a Chaeredin yn Ffiniau r Alban. Roedd cysylltiadau rheilffordd da yno yn y 1890au ond nawr dim ond ar hyd y ffyrdd y gallwch ei chyrraedd. Defnyddiwch y bar chwilio i ddod o hyd i 'Hawick', yna pylwch hyd nes y gallwch weld ei lleoliad mewn perthynas â naill ai Chaeredin a/neu Carlisle. Yna, closiwch hyd nes i far togl y 1890au ymddangos ar y map (graddfa 1:50,000) ac edrychwch ar y rhwydwaith o ffyrdd o gwmpas y dref cyn edrych ar fap y 1890au, sy n dangos yr hen reilffordd. Gofynnwch i r disgyblion fyfyrio ar sut y byddent wedi teimlo ynghylch colli eu cyswllt rheilffordd bryd hynny. Sut gallai hyn fod wedi effeithio ar fywydau pobl? Ble arall gallan nhw ddod o hyd i linellau rheilffordd sydd wedi diflannu yn dilyn toriadau Beeching a beth oedd effaith hyn ar gymunedau arunig? Pa mor bell yw hi nawr at yr orsaf agosaf, i fynd ar y rhwydwaith rheilffordd o Hawick? Gofynnwch i r disgyblion edrych ar fap heddiw a phylu hyd nes iddyn nhw ddod o hyd i r orsaf drenau agosaf. Gallant fesur y pellter rhwng Hawick a r orsaf agosaf gan ddefnyddio r offeryn mesur. Mwy na 40 mlynedd ar ôl cau, bydd rhannau o Lwybr Waverley yn cael eu hadfywio ar ffurf Rheilffordd y Ffiniau newydd, gwerth 300m, a gafodd ei chwblhau, ar ôl blynyddoedd o ddadlau, yn haf Ydych chi n gallu mesur pa mor bell oedd yr orsaf agosaf cyn yr adfywiad? Gweler:

8 7. Erydiad arfordirol Gall newidiadau ddigwydd mor araf, rydym ni ond yn sylweddoli beth sydd wedi digwydd trwy edrych yn ôl dros gyfnod hir. Ar Ynys Sheppey, mae clai Llundain yn cael ei erydu n hawdd trwy gymysgedd o dirlithro a thandorri, o ganlyniad i effaith gyfunol y tywydd, y môr a r llanw ar forlin gogledd-ddwyrain Ynys Sheppey. Gofynnwch i r disgyblion ddod o hyd i Warden Point yn Swydd Caint, gan ddefnyddio r blwch chwilio. Yn araf, pylwch y map newydd hyd nes bod map y 1890au n dechau ymddangos - bydd safle togl y 1890au oddeutu hanner ffordd rhwng 1890 a r presennol. Byddwch yn gallu gweld yr hen forlin a r morlin newydd. Gan ddefnyddio r Line Tool (Offeryn Llinell) ar y bar Annotation (Nodiadau), tynnwch linell rhwng yr hen forlin a r morlin newydd a chlicio ar y Measurement Tool (Offeryn Mesur) i ddangos faint o r morlin sydd wedi cael ei golli (yma, mae cyfanswm yr erydiad mewn ychydig dros 100 mlynedd yn fwy na 300 metr. Gallech hefyd amlygu unrhyw adeiladau sydd wedi diflannu ers y 1890au. Llun: Paula Owens Wrth edrych i r gogledd, gallwch weld system 'Rip Rap' o greigiau mawr wedi u gosod i geisio lleihau erydiad creigiau o gwmpas Warden Point ar Ynys Sheppey. Roedd y rhan hwn o forlin Sheppey yn gartref i nifer o wylfeydd a magnelfeydd concrid yn yr Ail Ryfel Byd. Gofynnwch i r disgyblion gynnig esboniadau ynghylch pam yr oeddent yn ddefnyddiol yma, trwy bylu i edrych ar y lleoliad y rhan hon o r morlin. Mae r strwythurau hyn bellach yn ddarnau ar hyd y blaen draeth, o ganlyniad i erydiad arfordirol. Safleoedd Gwylio yn Warden, Ynys Sheppey: Hen ddelweddau o Warden Point: Ymchwiliwch i rannau eraill o forlin Prydain Fawr, lle mae erydiad yn digwydd, a mesurwch faint o r morlin sydd wedi cael ei erydu ers y 1890au, gan ddefnyddio r dechneg hon.

9 8. Dinas Gadeiriol Adeiladwyd Cadeirlan St Michael yn Coventry oddeutu yn hwyr yn yr 14eg ganrif ac yn gynnar yn yr 15fed ganrif, ond fe i bomiwyd, bron yn ddinistr llwyr ym 1940, yn ystod yr Ail Ryfel Byd, mewn ymosodiad a ddaeth yn adnabyddus fel Blits Coventry, oherwydd y difrod ehangach i r ddinas. Gofynnwch i r disgyblion ddod o hyd i r Gadeirlan bresennol yn Coventry trwy ddefnyddio r symbolau map a chlosio i raddfa dopograffig i ddarllen yr anodiad ar yr adeiladau. Gan ddefnyddio r offer anodi, dewiswch farciwr i ddangos y Gadeirlan newydd a defnyddio r offeryn marcio ardal i amlygu r adfeilion a safle blaenorol yr hen Gadeirlan. Gweler y dolenni gwe isod i gael rhagor o wybodaeth: Gwnewch yn siŵr bod gan y map linellau grid i alluogi cymhariaeth well, yna pyliwch hyd nes i offeryn togl y 1890au ymddangos. Sut mae canol Coventry wedi newid ers y 1890au a faint o r adeiladau a oedd yn sefyll bryd hynny, sy n dal i fodoli? Gofynnwch i r disgyblion bylu ymhellach a chwilio am y twf tai o gwmpas canol y ddinas ers 1890 hefyd. Mae Cadeirlan newydd St Michaels, a adeiladwyd yn lle r Gadeirlan a fomiwyd yn yr Ail Ryfel Byd, wedi i lleoli ger yr adfeilion yn Coventry ac fe i cwblhawyd ym Ei chyfeiriad yw 1 Hill Top, Coventry CV1 5AB. Gallech ymchwilio i leoliadau cadeirlannau yng nghanol dinasoedd eraill, a chymharu newidiadau ers y 1890au. Gofynnwch i ddisgyblion ddarganfod pa ardaloedd cadeirlannau mewn dinasoedd sydd wedi

10 newid fwyaf a pha rai, yr ymddengys nad ydynt wedi newid rhyw lawer? Gallai r disgyblion gymharu map y 1890au a r map cyfredol, ac ymchwilio ymhellach trwy glosio cymaint â phosibl ar y map modern (graddfa 1:1,250) i ddarganfod mwy am yr adeiladau a r defnydd tir. Pam mae cymaint o hen adeiladau n cael eu diogelu yng nghanol dinasoedd? Llun: Paula Owens Tyddewi yn Sir Benfro, Cymru, yw un o r dinasoedd lleiaf yn y DU. Mae r Gadeirlan yng nghanol y ddinas fechan hon ac mae wedi parhau n gymharol ddiniwed o ran ei gosodiad. Gweler y dolenni canlynol am ragor o wybodaeth: Gerddi Fictoraidd Daeth garddio yn weithgaredd hamdden ac ymarfer poblogaidd yn ystod Oes Fictoria, a daeth nifer o fforwyr nôl â phlanhigion egsotig o wledydd eraill ledled y byd, a ddefnyddiwyd mewn dyluniadau gerddi. Roedd James Bateman yn ddyluniwr gerddi a thyfwr enwog yn ystod y cyfnod hwn; creodd ardd fawr a thrawiadol yn Biddulph Grange yn Swydd Stafford, yn llawn rhywogaethau prin gan chwilotwyr planhigion Fictoraidd. Fe wnaeth yr ardd ail-greu golygfeydd gwahanol gan ddefnyddio planhigion o r Aifft i Tsieina, mewn cyfres o erddi llai, wedi u cysylltu gan dwneli tanddaear. Rhwng y cyfnod hwnnw a nawr, dirywiodd yr ardd, ond fe i hachubwyd gan yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol ac mae bellach yn gweithredu fel canolfan ymwelwyr.

11 Mae gan wefan yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol restr o i gerddi a chyfeiriadau r gerddi hynny. Cod post yr ardd yw ST8 7SD. Gofynnwch i r disgyblion ddod o hyd i eiddo hwn yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol, naill ai trwy chwilio r term 'Biddulph' neu drwy roi r cod post. Yna, gan osod y lefel tryloywder ar 50%, cliciwch o gwmpas ymylon y parc gwledig yn ofalus, gan ddefnyddio r offeryn ardal yn y bar anodi. Yna, gofynnwch i r disgyblion ddefnyddio offeryn togl y 1890au i ddatgelu map y 1890au a chymharu r ardal ardd bresennol wedi i lliwio, gyda beth oedd yno n flaenorol. Ardal y gerddi a r parc presennol wedi u hamlygu ar fap y 1890au o Biddulph Grange. Gweler y ddolen we am ragor o wybodaeth: Cipolwg ar Biddulph Grange: Gerddi Biddulph Grange yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol: Gallech ofyn i r disgyblion beth arall maen nhw n sylwi arno ar yr hen fap a r map newydd. Trwy bylu ychydig, gallant weld yn glir y rheilffordd a oedd yn rhedeg trwy Biddulph Valley ar fap y 1890au ond, ar y map cyfredol, mae r rheilffordd wedi diflannu, ac mae llwybr cerdded-llwybr ceffylau, a rhan o r Llwybr Cenedlaethol yn ei lle. Trail.

12 Mae Llinell Rheilffordd Biddulph Valley, a oedd yn rhedeg fel gwasanaeth cludo nwyddau a theithwyr ym 1890, yn ymddangos fel llwybr ceffylau n unig yn Defnyddiwyd yr hen linell rheilffordd i gludo nwyddau (glo yn bennaf), ond hefyd, bu n rhedeg gwasanaeth cludo teithwyr am 60 mlynedd tan y 1920au. A oedd y llinell hon yn un o ddioddefwyr toriadau Dr Beeching hefyd (gweler: 6. Y cyfan wedi newid!) neu dynged yn dirywio? 10. Cloddio r Gorffennol Ym 1870, Cernyw oedd prif faes cloddio tun y byd ac, ar un adeg, roedd oddeutu 2,000 o gloddfeydd yno. Roedd mwynau eraill yn cael eu cloddio yng Nghernyw hefyd, a oedd yn ffyniannus, cyn i gystadleuaeth gan gloddfeydd eraill ledled y byd achosi i r cloddfeydd gau yn hwyr yn y 19eg ganrif ac yn gynnar yn yr 20fed ganrif. Un o r cloddfeydd mwyaf parhaus a llwyddiannus oedd Dolcoath, ger Camborne. Dechreuodd fel cloddfa gopr, ond roedd hefyd yn cyflenwi tun, arian a mwynau eraill. Pan gaeodd ym 1921, y gloddfa hon oedd y dyfnaf yng Nghernyw ac un o r rhai oedd wedi goroesi hiraf. Rhwng 1853 a 1920,cynhyrchodd fwy o dun du nag unrhyw gloddfa arall yng Nghernyw - dros 100,000 tunnell! Gofynnwch i r disgyblion ddod o hyd i leoliad y gloddfa gan ddefnyddio map y 1890au. Gallent wneud hyn gan ddefnyddio r term chwilio 'Camborne' ac yna chwilio r map o ddod o hyd i 'Dolcoath Mine' neu gallent ddefnyddio r cyfeirnod grid, SW661401, a gyflenwyd ar un o r gwefannau ymchwil. Sylwch ar yr eglwys a r llinell rheilffordd gerllaw. Gofynnwch i r disgyblion ddefnyddio togl y 1890au i ddychwelyd y map i r presennol a gweld beth sydd yno nawr. Beth maen nhw n sylwi arno? Beth sydd yno o hyd?

13 Cloddfa Dolcoath, Cernyw. Heddiw, mae r siafftiau n segur ac mae rhai o r tipiau rwbel yn dal i fod yno, ond mae r safle bellach yn cynnwys ysgol a swyddfeydd lle r oedd y gloddfa n arfer ffynnu. Mae r Rheilffordd y Great Western yn parhau heb ei newid. Pa dystiolaeth arall o gloddfeydd yng Nghernyw y gallwch ddod o hyd iddi gan ddefnyddio map y 1890au? Sut gwnaeth y diwydiant ddirywio a pham benderfynodd cymaint o bobl Cernyw ymfudo? Ydych chi n meddwl y dylai gweddillion y cloddfeydd gael eu diogelu ar gyfer ein treftadaeth? I gael rhagor o wybodaeth, dilynwch y ddolen we isod: Llinell Amser Cloddfa Dolcoath, Cernyw: Hanes Cloddfa Dolcoath: Dros y môr i Skye Mae Culfor Kyle Rhea yn rhychwantu r rhaniad cul rhwng Kylerhea ar arfordir dwyreiniol Ynys Skye a Glenelg ar y tir mawr. Mae r man croesi cul hwn wedi cael ei ddefnyddio ers cannoedd o flynyddoedd. Heddiw, mae r fferi bwrdd tro olaf a weithredir â llaw yn yr Alban, y 'Glenachulish', yn parhau i weithio yn ôl ac ymlaen. Mae gwasanaeth fferi ceir wedi gweithredu yma er Cyn hynny, roedd rhaid i chi nofio, defnyddio cwch rhwyfo neu r gwasanaeth fferi cynnar! Byddai gwartheg duon, a oedd yn mynd i r farchnad yn y de, yn nofio ar draws y sianel a oedd rhai cannoedd o fetrau o led mewn grwpiau bach wedi u clymu trwyn wrth gynffon, tu ôl i gwch rhwyfo. Adeiladwyd y llithrfa yn Glenelg ar gyfer gwartheg ac fe i dyluniwyd gan Thomas Telford. Sut byddech chi n teimlo yn croesi r rhan hon o ddŵr â cherhyntau cyflym? 'Roedd Rhifyn 1878 o r Royal Tourist Handbook to the Highlands and Islands yn rhybuddio, yn Kyle Rhea bod y llanw yn llifo n gyflym tua 7 neu 8 milltir yr awr, a gwynt mawr a allai ddrysu teithiau agerlongau. Mewn stormydd deheuol, mae r gwynt yn erbyn y llanw yn creu twrw eithriadol. Pa mor bell yw r rhan yma o ddŵr? Gofynnwch i r disgyblion agor y map a rhoi 'Kylerhea' fel term chwilio. Bydd angen dod o hyd i lwybr y fferi, sydd wedi i farcio n glir. Agorwch y bar anodi a defnyddiwch yr offeryn tynnu llinell i farcio r pellter ar hyd y culfor. Cliciwch ar yr offeryn mesur i ddod o hyd i r pellter. Mae bron yn 500 metr! Mae r hen fap yn dangos tafarn a phier yn glir. Pam ydych chi n meddwl bod y llwybr fferi hwn mor bwysig iddyn nhw?

14 Y llwybr croesi rhwng Skye a r prif dir, lle mae llwybr fferi wedi bod yn gweithredu ers cannoedd o flynyddoedd. Sut mae pobl yn cyrraedd Skye heddiw? Maent yn defnyddio pont newydd Skye, fwy na thebyg. Gofynnwch i r disgyblion ddod o hyd i Mallaig ac Oban, a chwilio am groesfannau fferi - sawl llwybr gallan nhw ddod o hyd iddynt? Yna, bydd angen cymharu hyn â mapiau sy n dangos yr yn ardaloedd yn y 1890au. Beth mae hyn yn ei ddangos am deithio rhwng yr ynysoedd, bryd hynny a nawr? Beth yw r berthynas rhwng gwasanaethau fferi cyfredol a thwristiaeth? Mae cynnydd graddol yn nifer y llwybrau fferi nid yw map y 1890au n dangos unrhyw lwybrau, mae map y 1950au yn dangos un llwybr ac mae map 2015 yn dangos rhai o r nifer o lwybrau fferi i r ynysoedd. Am ragor o wybodaeth, dilynwch y dolenni gwe isod: Y llithrfa yn Glenelg: Ferry House: Undiscovered Scotland: EDINA ym Mhrifysgol Caeredin 2016 Mae r gwaith hwn o dan Drwydded Anfasnachol Creative Commons Attribution