Dod drwy r gwaethaf? Golwg ar wasanaeth cyhoeddus gwledydd bychain mewn cyfnod o lymder. Crynodeb. Jennifer Wallace, Megan Mathias a Jenny Brotchie

Transcription

1 Dod drwy r gwaethaf? Golwg ar wasanaeth cyhoeddus gwledydd bychain mewn cyfnod o lymder Crynodeb Jennifer Wallace, Megan Mathias a Jenny Brotchie

2 Cafodd y grynodeb hon ei hysgrifennu gan Jennifer Wallace, Rheolwr Polisi, Carnegie UK Trust ym mis Mai Mae r adroddiad llawn gan Jennifer Wallace, Jenny Brotchie (Carnegie UK Trust) a Megan Mathias (Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru 2025) ar gael i w lawrlwytho ar wefannau Carnegie UK Trust a Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru Ynglŷn â Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru 2025 Mae Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru 2025 yn rhaglen annibynnol, a letyir gan Ysgol Fusnes Caerdydd, sy n edrych ar y goblygiadau i wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru o bwysau ariannol, demograffig, cymdeithasol ac amgylchedd dwys maent yn wynebu dros y ddegawd nesaf a thu hwnt. Mae r Rhaglen wedi derbyn cyllid gan y Joseph Rowntree Foundation a r Gronfa Loteri Fawr, ac mae n cyflawni detholiad o brosiectau mewn partneriaeth â Nesta, Carnegie UK Trust, ac eraill. Ynglŷn â Carnegie UK Trust Mae Carnegie UK Trust yn gweithio i wella bywydau pobl ledled y Deyrnas Unedig ac Iwerddon, gan newid syniadau trwy ddylanwadu ar bolisi, a thrwy newid bywydau trwy ymarfer arloesol a gwaith partneriaeth. Sefydlwyd Carnegie UK Trust gan y dyngarwr Albanaidd-Americanaidd Andrew Carnegie yn 1913 ac rydym yn falch iawn i fod yn dathlu ein can mlwyddiant yn Gweler ein gwefan am ragor o wybodaeth am ein cynlluniau ar gyfer y can mlwyddiant. Diolchiadau Hoffai r awduron ddiolch i bawb a gymrodd amser i siarad â ni yn ystod cam cyfweld yr ymchwil hwn. Hoffem hefyd ddiolch i Stevie Upton, Sefydliad Materion Cymreig, am ddarparu ymchwil atodol yn ystod yr astudiaeth, a Michael Trickey, Cyfarwyddwr Rhaglen Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru 2025 am ei gyngor a chefnogaeth trwy gydol y prosiect. Mae Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru 2025 yn derbyn cymorth ariannol gan y Joseph Rowntree Foundation a r Gronfa Loteri Fawr. Lletyir Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru 2025 gan Ysgol Fusnes Caerdydd. 1. Cyflwyniad Yn y blynyddoedd diwethaf, mae r term storm berffaith wedi ei ddefnyddio i ddisgrifio r heriau dyblyg o dwf di-baid mewn galw am wasanaethau cyhoeddus, yn ystod cyfnod o leihad neu sefydlogi cyllidebau llywodraethau. Yn ystod y degawdau i ddod, bydd y modelau o wasanaethau cyhoeddus y mae sawl rhan o Ewrop a Gogledd America yn eu mwynhau yn amhosibl ei fforddio. Byddai hyn yn wir hyd yn oed pe byddai economi pob gwlad yn ffyniannus; er bod rhagolygon economaidd yn wahanol ar draws gwahanol wledydd, gyda rhai arwyddion o adferiad o r dirwasgiad mwyaf diweddar, yn sicr fe ymddengys fod y darlun hirdymor yn awgrymu twf araf, os o gwbl. Yng Nghymru, rydym yn wynebu r un storm berffaith hirdymor. Nid oes rhagolygon cyllidol ar gael ar lefel Cymru ac, er bod Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru 2025 yn comisiynu dadansoddiad o r senarios hirdymor ar gyfer gwario datganoledig, ni allwn ddyfynnu rhagolwg pendant fel yr un uchod eto. Ond mae lefel tlodi uwch The text of this work is licensed under the Creative Commons Attribution- ShareAlike 3.0 Unported License. To view a copy of this license visit, by-sa/3.0/ or send a letter to Creative Commons, 444 Castro Street, Suite 900, Mountain View, California, 94041, USA. Carnegie United Kingdom Trust, Incorporated by Royal Charter 1917, Scottish Charity No: SC operating in the UK and Ireland 3

3 Cymru o gymharu β r Deyrnas Unedig 1, a n cyfran uwch o rai dros 65 oed 2 ill dau yn awgrymu fod y storm y mae gwasanaethau cyhoeddus Cymru yn wynebu yn llawer mwy nerthol. Bwriad y pamffled hwn yw cyfrannu i n gwybodaeth yng Nghymru o beth sy n bosibl. Os yw gwledydd bychain eraill yng Nghymru yn wynebu heriau tebyg i w gwasanaethau cyhoeddus, beth allwn ni obeithio dysgu o u hymatebion? Mae astudiaeth gefnogol i edrych ar arloesedd cyhoeddus yng Nghymru: Cyflwr arloesi Gwasanaethau cyhoeddus Cymru a her newid hefyd yn cael ei chyhoeddi gan Wasanaethau Cyhoeddus Cymru Deall datblygiadau polisi mewn gwledydd bychain Detholwyd chwech o wledydd a rhanbarthau oedd yn cydfynd β sefyllfa Cymru ac (yn gyffredinol) ei maint, a ble nodwyd datblygiadau yn yr adolygiad cyntaf oedd yn cyfiawnhau ymchwilio pellach. Y rhain oedd: Awstria, Denmarc, Yr Iseldiroedd, Seland Newydd, Quιbec a r Alban (gweler Tabl 1). Cyflawnom ymchwil desg manylach a nifer fechan o gyfweliadau gydag arbenigwyr polisi ym mhob gwlad/rhanbarth. Roedd gennym ddiddordeb yn arbennig mewn canfod polisοau ac arloesi a allai fod yn berthnasol i Gymru. 3. Patrymau sy n codi wrth newid gwasanaethau cyhoeddus Ar y cyfan, gwelsom deimlad o argyfwng ar ddod nad oedd wedi dod i r amlwg yn llwyr eto. Ni wynebodd pob awdurdodaeth yr un lefel o her ariannol, ond ym mhob un mae r boblogaeth sy n heneiddio o bwys allweddol. Yn y rhan fwyaf o n cyfweliadau, roedd rhanddeiliaid wedi blaenoriaethu r her fwy hirdymor o boblogaethau sy n heneiddio ar draul anawsterau dybryd gyda r economi. Tabl 1: Dangosyddion allweddol o heriau economaidd a chymdeithasol ac ymagweddau i newid mewn gwasanaethau cyhoeddus Awstria Denmarc Quιbec Yr Iseldiroedd Maen prawf Cymru Yr Alban Seland Newydd Maint y boblogaeth m m m 5.55m 7.98m m 8.42m $ $ Canada: $39,070 CMC y pen $29,487 8 $34,184 9 $ $ Dyled 2010 llywodraeth ganolog fel % o r CMC 11 DU: 85.5% DU: 85.5% 30.5% 39.6% Canada: 6.1% 51.8% 65.8% Gwariant y sector cyhoeddus 2010 fel canran 63% o r CMC 13 49% % 42.1% Canada: 19.2% 45.3% 52.97% o 49.3 o Canada: 43.9 o 52.6 o 50.4 o DU: 51.4 o bob 100 Cyfradd dibyniaeth 2010 (nifer o r rhai sy n iau na DU: 51.4 o bob 15 ac yn hŷn na 64 fesul 100 o oedran gwaith) o 71.9 o Canada: 64.0 o 67.5 o 64.9 o DU: 64.7 o bob 100 DU: 64.7 o bob Cyfradd ddibyniaeth a ragwelir ar gyfer Cyfradd diweithdra 17 DU: 8% DU: 8% 6.5% 7.6% Canada: 7.4% 4.4% 4.1% DU: 21.9% DU: 21.9% 16.7% 15.1% Canada: 13.9% 9.3% 8.6% Diweithdra ieuenctid 2012 (% o r boblogaeth 15/16-24)18 Gwladwriaeth genedlaethol Gwladwriaeth genedlaethol Datganoledig Gwladwriaeth genedlaethol Gwladwriaeth genedlaethol Llywodraethu Datganoledig Datganoledig 4 5

4 Gallom nodi pedair ymagwedd wahanol a ddefnyddiwyd gan y llywodraethau, gyda r rhan fwyaf yn defnyddio cyfuniad o wahanol ymagweddau: ailfeddwl, diwygio, ailstrwythuro a chwtogi. 3.1 Ailfeddwl dulliau newydd system gyfan gwasanaethau cyhoeddus Diffiniad geiriadur o ailfeddwl: i feddwl am (rhywbeth) eto, yn arbennig gyda r diben o newid tactegau neu farnau. Yn ein hadolygiad rydym yn chwilio am linyn aur yn cysylltu datblygiadau polisi penodol i wasanaeth i r strategaeth gyffredinol a thrwy argaeledd adnoddau i gyflawni r weledigaeth. Yr Alban oedd yr unig awdurdodaeth ble gallem weld dull strategol pendant a i olrhain i gyfres o bolisïau trawsbynciol. Mae polisïau allweddol, megis y Cronfeydd Newid (Change Funds), a r cydweithrediad blynyddoedd cynnar (early years collaborative), yn dangos sut mae r dull hwn yn cael ei ddwyn ymlaen i newid polisi ymarferol (gweler blwch 2). Mae n dal yn rhy fuan i fesur effaith y diwygiadau Albanaidd hyn ac i asesu a fyddant yn ddigonol i fodloni graddfa r angen sy n gysylltiedig â heriau ariannol, demograffig ac amgylcheddol. Hyd yn oed ble na ddaethom o hyd i linyn aur, canfuom nodweddion sy n debyg yn sut yr oedd llywodraethau yn newid eu dull sylfaenol o gyflawni gwasanaethau cyhoeddus. I fod yn ailfeddwl mentrau yn hytrach na dim ond diwygio, roeddem yn chwilio am dystiolaeth fod y dull yn weithredol ar draws pob adran. Y pedwar dull a ailadroddwyd ar draws ein hastudiaethau achos oedd dull seiliedig ar ddeilliannau, ffocws ar ataliad, cydgynhyrchu ac e-lywodraeth. Dull seiliedig ar ddeilliannau Dilynodd tri o n hastudiaethau achos y dull hwn, gan symud adrodd ar berfformiad cyhoeddus o fewnbynnau a phrosesau i ddeilliannau Blwch 1: 10 canlyniad a osodwyd gan lywodraeth Seland Newydd yn Lleihau r nifer o bobl ar fudd-daliadau oed gwaith am fwy na 12 mis. 2. Cynyddu cyfranogiad mewn addysg plentyndod cynnar. 3. Cynyddu cyfraddau imiwneiddio babanod a lleihau r achosion o dwymyn gwynegon. 4. Lleihau r nifer o ymosodiadau ar blant. 5. Cynyddu r gyfran o bobl 18 oed gydag NCEA lefel 2 neu gymhwyster cyfatebol. 6. Cynyddu r gyfran o bobl oed gyda chymwysterau masnach uwch, diplomβu a graddau (ar lefel 4 neu uwch). 7. Lleihau r cyfraddau o gyfanswm troseddau, troseddau treisgar a throseddau ieuenctid. 8. Lleihau aildroseddu. 9. Mae gan fusnesau yn Seland Newydd siop un stop ar-lein ar gyfer unrhyw gyngor a chefnogaeth sydd ei hangen arnynt gan y llywodraeth i redeg a thyfu eu busnes. 10. Gall dinasyddion Seland Newydd gwblhau eu trafodion gyda r Llywodraeth yn ddidrafferth mewn amgylchedd ddigidol. i bobl. Yr Alban a Seland Newydd oedd ein henghreifftiau mwyaf cadarn, y ddau gyda fframweithiau perfformiad cenedlaethol oedd yn gosod amcan blaenoriaethol ar gyfer y sector cyhoeddus yn gyffredinol. Er yn dysgu o i gilydd, mae r Alban a Seland Newydd wedi dilyn ymagwedd ychydig yn wahanol. Datblygodd yr Alban ddull holistaidd, gan anelu i gipio holl feysydd diddordeb a gweithgaredd y llywodraeth, tra bod Seland Newydd yn canolbwyntio sylw ar faterion allweddol yr oeddynt am wella. Felly tra bod gan yr Alban 50 o ddangosyddion cenedlaethol, mae gan Seland Newydd 10 canlyniad (gweler blwch 1). Mae r Alban a Seland Newydd wedi addasu strwythurau atebolrwydd i gyd-fynd β r dull seiliedig ar ddeilliannau hwn. Yn yr Alban, diddymwyd adrannau llywodraethol mewn ymgais 6 7

5 i gael gwared ar bydewau mewn llywodraeth. Yn Seland Newydd, mae Prif Weithredwyr gweladwy iawn yr adrannau yn cael eu dal yn atebol yng ngolwg y cyhoedd am gyflawni deilliannau. Dull ataliol Canfuom dystiolaeth yn yr Alban a Seland Newydd o r uchelgais polisi i ymyrryd yn gynt yng nghylch bywyd amrywiol broblemau cymdeithasol, ac felly i w hatal rhag dod yn argyfyngau i unigolion, ac i gymdeithas. Roedd yr uchelgeisiau hyn yn amlach na pheidio yn ymwneud β iechyd cyhoeddus (megis gwaharddiadau ysmygu) a theuluoedd gyda phlant ifanc (polisοau blynyddoedd cynnar, gweler blwch 2). Yn yr Alban, sefydlwyd Cronfeydd Newid i symud cyllid i fyny r afon i gefnogi teuluoedd ifanc, gwella gofal a chanolbwyntio ar adsefydlu troseddwyr, er fod sylwebwyr yn nodi n rheolaidd fod y swm o gyllid yn bitw o gymharu β chyllidebau r GIG. Yn Seland Newydd, mae naws ymyraethau polisi yn fwy cyfeiriol, yn arbennig o ran teuluoedd agored i niwed. Yn y ddwy wlad, dehonglir fod cyfyngiadau ariannol wedi cynyddu r bwlch rhwng yr uchelgais polisi hwn a i weithrediad. Dull cydgynhyrchu Yn nifer o r awdurdodaethau, roedd cydnabyddiaeth gynyddol fod datrysiadau o r materion drygionus oedd yn herio cymdeithasau yn fwy tebygol o gael eu datrys trwy gael defnyddwyr a dinasyddion i weithio mewn partneriaeth gyda darparwyr gwasanaethau (p un a ydynt yn y sector cyhoeddus, sector preifat neu r trydydd sector). Yn Quιbec, roedd hyn canolbwyntio ar gyflawni gwasanaethau ar y cyd trwy r economi gymdeithasol (gweler blwch 3). Yn Nenmarc a r Alban, roedd y ffocws yn fwy ar gynnwys defnyddwyr mewn cydgynhyrchu gwasanaethau cyhoeddus, trwy fecanweithiau llais a dewis. E-Lywodraeth Mae defnyddio technoleg i leihau costau yn bolisi allweddol yn Awstria, Denmarc ac ar lefel leol yn yr Iseldiroedd. O gyferbynnu β r ymagwedd gydweithredol a fabwysiadwyd yng Nghymru, defnyddiodd llywodraethau Awstria offer cyfreithiol i sicrhau fod asiantaethau cyhoeddus yn gwneud defnydd o wasanaethau e-lywodraeth (gweler blwch 4). Yn Nenmarc, a ystyrir i fod yn arweinydd Ewropeaidd o ran e-lywodraeth, cyflawnwyd newid trawsffurfiol trwy strategaeth genedlaethol a grŵp arweinyddiaeth trawsadrannol. 3.2 Diwygio Diffiniad geiriadur o diwygio: I wella trwy addasu, cywiro gwall, neu gael gwared ar ddiffygion; gan sefydlu ffurf neu gyflwr gwell. Roedd ein henghreifftiau diwygio yn aml yn canolbwyntio ar wasanaethau penodol ac fe ddefnyddiom ymagwedd cylch oes i Blwch 2: Cydweithrediad Blynyddoedd Cynnar yr Alban: Gweithio cydgysylltiedig, ataliaeth a deilliannau Mae r Fframwaith Perfformiad Cenedlaethol yn nodi blynyddoedd cynnar fel deilliant cenedlaethol: Mae ein plant yn cael y dechrau gorau mewn bywyd ac yn barod i lwyddo. Amcan y Cydweithrediad Blynyddoedd Cynnar yw symud yr uchelgais hon ymlaen i weithredu ymarferol. Maent yn gynghrair o Bartneriaid Cynllunio Cymunedol, yn cynnwys gwasanaethau cymdeithasol, iechyd, addysg, yr heddlu a gweithwyr proffesiynol trydydd sector. Y nod yw: I gyflawni gwelliannau gweladwy mewn deilliannau a lleihau anghydraddoldeb ar gyfer plant bregus yr Alban. I osod yr Alban yn gadarn ar y ffordd i symud cydbwysedd gwasanaethau cyhoeddus tuag at ymyrraeth gynnar ac ataliaeth erbyn I gynnal y newid hwn hyd at 2018 a thu hwnt. 8 9

6 Blwch 3: Yr Economi Gymdeithasol Cwebecaidd Yn 1996, sefydlodd y Tasglu ar yr Economi Gymdeithasol agweddau allweddol o r economi gymdeithasol, a welwyd fel ar wahβn i r economi gyfalafol o ddarparu nwyddau a gwasanaethau er elw, a r sector cyhoeddus traddodiadol. Heddiw fe amcangyfrifir fod y sector economi gymdeithasol yn cynnwys dros 6,200 o fentrau cydweithredol a dielw sy n cyflogi dros 65,000 o bobl 19. Mae r economi gymdeithasol yn rhagflaenu r argyfwng ariannol, ond gellir edrych ar hyn fel adweithiad a datrysiad, i r boblogaeth sy n heneiddio, trwy ddarparu n union y mathau o wasanaethau sy n ei gwneud yn bosibl i r henoed aros yn eu cartrefi. Mae r diwydiant gofal yn y cartref yn darparu pethau fel glanhau cartrefi, paratoi prydau, cymorth i siopa a thasgau amrywiol. Mae cwsmeriaid y gwasanaeth hwn yn talu graddfa amrywiol o $4-18 (doleri Canadaidd) yr awr, yn ddibynnol ar incwm y cartref, ar gyfer y gwasanaeth hwn. Mae r cyflogwyr yn derbyn cymhorthdal gan y llywodraeth i ychwanegu at gyflogau gan ddod â nhw i lefel y cyflog byw. Wedi ei gyflwyno ym Mawrth 2013, mae Bil yr Economi Gymdeithasol yn ceisio cydnabod cyfraniad yr economi gymdeithasol i ddatblygiad economaidd-gymdeithasol Québec trwy greu Panel o Bartneriaid Economi Gymdeithasol i gynghori r Gweinidog. Bydd hefyd yn ofynnol i weinidogion ystyried yr economi gymdeithasol mewn mesurau a rhaglenni cyfredol, wrth ddiweddaru r mesurau a rhaglenni hynny, ac wrth ddatblygu offer newydd ar gyfer mentrau. Rhaid iddynt hefyd, ble bynnag fo n berthnasol, hyrwyddo r mentrau economi gymdeithasol a gyflawnir yn Québec. nodi arloesedd (blynyddoedd cynnar, pobl ifanc nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant a phobl hŷn). Blwch 4: E-lywodraeth yn Awstria Yn ei adroddiad yn 2009 Turning the Administration Upside Down 20, mae Llywodraeth Awstria yn honni fod 95% o wasanaethau cyhoeddus ar gael ar-lein, yn erbyn cyfartaledd yr UE o 75%. Mae llywodraeth Awstria wedi defnyddio amrywiaeth o rymoedd deddfwriaethol a rheoleiddiol i ysgogi ei agenda e-lywodraeth ar draws gwasanaethau cyhoeddus. Yn benodol: Mae defnyddio system ffeilio electronig nawr yn ofyniad cyfreithiol ar draws pob haen o lywodraeth, gan ganoli a symleiddio mynediad at ddogfennau allweddol. Mae n ofynnol i bob gwasanaeth cyhoeddus ddefnyddio cronfa ddata ganolog ar gyfer data hunaniaeth. Mae hyn wedi galluogi datblygu un gofrestr o breswylwyr ac un gofrestr o gysylltiadau teuluol gyda r ail yn cael ei datblygu heddiw. Yn 2012, pasiwyd deddfwriaeth i ganoli cyllidebau TG ffederal, gan symud eu rheolaeth o ddwylo gweinidogion unigol i r Weinyddiaeth Gyllid. O safbwynt y Llywodraeth, mae r diwygiadau hyn wedi arwain at arbedion. Ar gyfer dinasyddion, gwelwyd cynnydd arsylladwy yng nghyflymder cyflawniad gwasanaethau, lleihad yn y nifer o gamgymeriadau a wnaed diolch i gydlynu rhwng cofnodion a lleihad nodedig mewn gwaith papur. Efallai nad yw n syndod, o ystyried ein bod wedi dethol ein hastudiaethau achos o r rhai gyda phoblogaethau sy n heneiddio, i weld fod y lefel uchaf o arloesedd ymysg gwasanaethau pobl hŷn. Roedd y cysyniadu o bobl hŷn yn Quιbec yn drawiadol, ble mae iaith y drydedd oes wedi ei rhannu yn ddwy, yn y drydedd oes a r 10 11

7 bedwaredd oes. Mae r drydedd oes yn un o heneiddio gweithredol, gyda ffocws ar aros yn y farchnad lafur a gwirfoddoli, mae r bedwaredd oes yn un ble mae iechyd yn dirywio ac mae angen mwy o gefnogaeth. Roedd polisοau ar ymestyn y drydedd oes hon yn gyffredin ym mhob un o n hastudiaethau achos, naill ai trwy ymyraethau iechyd cyhoeddus (gwrth ysmygu yn Seland Newydd, er enghraifft) neu bolisοau r farchnad lafur (heneiddio egnοol yn Quιbec, gweithfannau cynaliadwy yn yr Iseldiroedd). Mewn nifer o awdurdodaethau, roedd ymyraethau yn canolbwyntio n helaeth ar gefnogi pobl i barhau i fyw yn eu cartrefi eu hunain cyn hired β phosibl (Yr Alban, Quιbec, Awstria a Denmarc). Ar gyfer pobl ifanc, y polisi mwyaf arloesol a welwyd oedd hawl a dyletswydd Denmarc i addysg a hyfforddiant, a ffocws ar fentergarwch i bobl ifanc. Roedd Awstria hefyd yn buddsoddi yng nghyfranogiad economaidd pobl ifanc a theuluoedd gyda phlant ifanc. 3.3 Ailstrwythuro Diffiniad geiriadur o ailstrwythuro: i drefnu (system, busnes, cymdeithas ac ati) mewn ffordd wahanol. Wrth i r drafodaeth ar aildrefnu llywodraeth leol gynyddu yng Nghymru, mae n ddiddorol fod ein hastudiaeth wedi canfod fod uno bwrdeistrefi yn ffordd gyffredin o sicrhau arbedion ar draws y gwledydd a r rhanbarthau a astudiwyd. Canfuom dystiolaeth o r ymagwedd hon yn yr Alban, Seland Newydd a r Iseldiroedd. Yn yr Iseldiroedd, maent yn gweithio ar leihad dramatig yn y nifer o fwrdeistrefi, o ganlyniad uniongyrchol i r sefyllfa ariannol (gweler 12 13

8 Blwch 5: Yr Iseldiroedd: Ailstrwythuro, ac ailfeddwl, ar y lefel leol Molenwaard Ar 1 Ionawr 2013, unwyd tair bwrdeistref fechan i greu bwrdeistref Molenwaard21. Roedd y sefyllfa ariannol yn golygu nad oedd posibiliad o adeiladu neuadd y ddinas newydd, felly roedd yn rhaid edrych ar opsiynau eraill. Mae Molenwaard wedi ymateb trwy droi r model llywodraeth leol traddodiadol ar ei ben. Yn hytrach na lleoli gweision sifil arbenigol mewn un lleoliad canolog a disgwyl i ddinasyddion deithio, mae staff Molenwaard wedi eu lledaenu ledled yr ardal. Mae gweision sifil nawr yn ymweld β dinasyddion yn eu pentrefi eu hunain gan ddod β neuadd y ddinas i ddinasyddion. Golyga r newidiadau fod yn rhaid i staff fod yn hyblyg a gallu ateb cwestiynau trawsadrannol, ond mae r adborth cynnar yn awgrymu fod dinasyddion yn gwerthfawrogi bod yn agosach at lywodraeth ac yn ei chael yn fwy effeithiol delio ag un swyddog yn unig. Maent hefyd yn buddsoddi yng ngallu dinasyddion. Yn gyfnewid am arian a chefnogaeth gan y fwrdeistref, gwahoddir dinasyddion i roi amser, arian a medrau tuag at ddwyn prosiectau lleol ymlaen. Dan yr enw Cyfranogiad Dinasyddion, mae r ymagwedd bartneriaeth hon wedi caniatαu i brosiectau a fyddai fel arall wedi dod i stop oherwydd diffyg adnoddau i symud ymlaen. Mae cronfa o arian ar gyfer prosiectau o r fath wedi ei neilltuo. blwch 5). Bydd y nifer o daleithiau yn cael eu lleihau o 12 i 10, a r nifer o fwrdeistrefi o 412 i 337. Ni ddisgwylir i hyn gael ei gwblhau tan Mae r newidiadau yn digwydd yn erbyn cefndir o doriadau i r gyllideb, ac er bod rhai bwrdeistrefi wedi gallu arloesi, mae pryder fod cyflymder y newid yn ormod. Yn yr Alban, nid yw cynghorau lleol wedi eu heffeithio ond mae Byrddau Heddlu a Thβn lleol wedi eu cyfuno i greu gwasanaethau cenedlaethol. Mae llawer o r gwaith ailstrwythuro yn dal ar gychwyn, a bydd yn cymryd nifer o flynyddoedd i w gwblhau. Mae p un a fyddant yn cyflawni r arbedion a ragwelir yn aneglur. Cyfunwyd llywodraeth leol yn Seland Newydd ar lefel wirfoddol, gyda bwrdeistrefi a rhanbarthau yn Auckland yn uno i greu uwch-ddinas. 3.4 Cwtogi Diffiniad geiriadur o gwtogi: i leihau neu dorri (costau); gwneud arbedion Ein hymagwedd derfynol i r storm oedd cwtogi. Yn gyffredinol gwnaethpwyd hyn fel toriadau tameidiog oddi ar gyllidebau, er yr ymddengys fod llywodraeth leol wedi dioddef mwy na meysydd eraill o wariant y sector cyhoeddus mewn nifer o n hastudiaethau achos. Mae Denmarc wedi cyflwyno rheoliadau ariannol llymach i osgoi gorwario mewn bwrdeistrefi a llywodraethau rhanbarthol (gweler blwch 6). Roedd toriadau mewn taliadau lles yn digwydd ym mhob un o n hastudiaethau achos. Mae r Alban wedi ei effeithio gan yr un toriadau β Chymru, ac felly hefyd mae Quιbec wedi ei effeithio gan newidiadau ledled Canada (er bod mwy o ddatganoli o ran trefniadau lles yng Nghanada na r Deyrnas Unedig). Roedd toriadau budd-daliadau yn bolisi allweddol i lywodraethau r Iseldiroedd a Seland Newydd. Yn yr Iseldiroedd, er enghraifft, cafodd cymhwyster ar gyfer taliadau gofal hirdymor ei leihau yn sylweddol. 4. Casgliadau Dengys ein hastudiaethau achos feysydd o arloesi sy n uniongyrchol berthnasol ac o ddiddordeb i gyd-destun Cymru. Yng Nghymru, 14 15

9 Blwch 6: Rheoli gwariant cyhoeddus yn Nenmarc Mae r argyfwng ariannol wedi gwneud Denmarc yn fwy ymwybodol o i ymagwedd tuag at wariant cyhoeddus. Gan fod Denmarc yn wladwriaeth ddatganoledig iawn (mae 63% o wariant y llywodraeth trwy lywodraeth leol22), llywodraeth leol sydd wedi ei effeithio fwyaf gan doriadau mewn cyllidebau. Yn y weledigaeth ar gyfer y llywodraeth, mae r Prif Weinidog wedi beirniadu arfer blaenorol ble caniatawyd i gyllidebau basio pob blwyddyn gan arwain at gynnydd mawr mewn gwariant cyffredinol. I ddod β hyn dan reolaeth unwaith eto, maent wedi cyflwyno cyfraith cyllideb sy n ei gwneud yn anghyfreithlon i unrhyw lywodraeth taleithiol, bwrdeistrefol a rhanbarthol fynd dros eu cyllideb. Bydd y nenfwd ar gyfer cyfnod blynyddoedd lluosog o bedair blynedd, ac fe i gweithredir yn mae gweithgareddau tebyg ar droed: mae dulliau gweithredu e-lywodraeth a rheolaeth seiliedig ar ddeilliannau yn cael eu datblygu, mae yna archwaeth ar gyfer gweithio cydgysylltiedig a mwy o ffocws ar ataliaeth i fyny r afon. Ein damcaniaeth oedd y dylai awdurdodaethau llai ei chael yn haws i ddatblygu cynllun cydlynol, system gyfan ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yn y dyfodol y gellid eu nodi trwy ddilyn llinyn aur yn cysylltu gwahanol agweddau o ddiwygio gwasanaethau cyhoeddus i strategaeth holistaidd. Roedd gennym ddiddordeb arbennig mewn canfod enghreifftiau ble roedd yr elfennau ailfeddwl yn cael eu dwyn ynghyd mewn dull arloesol, strategol i wasanaethau cyhoeddus. Yn hytrach, roedd yn drawiadol i ni pa mor anodd oedd hi i nodi llinyn aur yn unrhyw un o n hastudiaethau achos. Roedd pob un yn dangos elfennau o fwy nag un ymagwedd i ymateb i r storm o gyfyngiadau ariannol a phoblogaethau sy n heneiddio gan gyfuno cwtogi a diwygio, neu ailfeddwl gydag ailstrwythuro. Ond nid oedd unrhyw dystiolaeth o system wirioneddol integredig yn cyflawni mwy na r cyfanswm o i rannau. Efallai mai un rheswm dros yr anhawster hwn yw r argyfwng ariannol. Er bod yna deimlad o beidio gwastraffu argyfwng da, roedd y cwtogi a welwyd ym mhob un o n hastudiaethau achos yn tymheru r modd yr edrychwyd ar bolisοau ac i ba raddau yr oedd newidiadau mwy radical (ein helfennau ailfeddwl) wir yn gallu herio strwythurau presennol o lywodraethu a chyflawni gwasanaethau cyhoeddus. Gwelodd pob un rhyw lefel o gwtogi, fel arfer trwy doriadau lles, yn aml yn symud o ddulliau cyffredinol i rai mwy targedig. Mae hyn wedi bod yn broses anodd yn y rhan fwyaf o wledydd, a gellid dadlau iddo drechu dwy lywodraeth ddiweddar o n chwech astudiaeth achos (Quιbec, yr Iseldiroedd). Ble mae elfennau ailfeddwl yn cael eu datblygu, roedd yn ddiddorol gweld i ba raddau yr ystyriwyd eu bod yn atgyfnerthu ei gilydd. Gwelwyd enghreifftiau o ddefnyddio e-lywodraeth i gefnogi cydgynhyrchu, a deilliannau yn symud cyfeiriad llwybr polisi tuag at ataliaeth. Mae r ymagweddau hyn yn canolbwyntio ar gydweithredu a phartneriaeth yn hytrach na chystadleuaeth. Mae r agwedd hon yn ddengar mewn cyd-destun Cymreig. Ond mae Cymru yn dueddol 16 17

10 o ganolbwyntio n helaeth ar beth mae r sector cyhoeddus ei hun yn ei wneud, tra bod tystiolaeth o n hastudiaethau achos yn awgrymu fod edrych ar beth ellir ei wneud gyda chymunedau, trwy gyflawni a chynhyrchu ar y cyd, yn rhan o r un cyfeiriad. Archwiliom bedair gwladwriaeth a dwy lywodraeth ddatganoledig sydd wedi codi un anhawster arall i Gymru. Ble fo gwladwriaethau yn elwa o gymariaethau ystadegol ar draws gwledydd ac arbenigedd yr OECD neu UE i ddeall prosesau diwygio, anaml fydd llywodraethau datganoledig yn cael eu cynnwys yn y cymariaethau rhyngwladol hyn. Awgrymodd ein trafodaethau gyda rhanddeiliaid fod yna angen ac awydd i rannu profiad a gwybodaeth rhwng yr awdurdodaethau llai, datganoledig hyn. O ystyried fod cydweithredu a phartneriaeth yn ganolog i naratif gwasanaethau cyhoeddus Cymru, ynghyd ag ymroddiad i wella deilliannau, yr her i Gymru yw faint ymhellach i drawsnewid ymagweddau o r fath i ymagwedd system gyfan sy n integreiddio polisi ar draws adrannau ac arloesi ar draws holl sectorau gwasanaeth cyhoeddus i ddod drwy r gwaethaf. Endnotes 1 Llywodraeth Cymru, 2012, Deall Dyfodol Cymru Caerdydd; Llywodraeth Cymru 2 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS), Population Ageing in the United Kingdom, its Constituent Countries and the European Union, ONS, Oni bai y nodwyd fel arall: OECD, 2103, Ystadegau Poblogaethau [gwelwyd Mawrth 2013] 4 Llywodraeth Cymru, 2012, Cyfrifiad 2011: Canlyniadau Cyntaf Cymru [gwelwyd ar 24/01/13] yn population2012/120716/?skip=1&lang=cy 5 Cofnodion Cenedlaethol yr Alban, ar-lein, Cyfrifiad [gwelwyd Mawrth 2013] 6 Institut de la statistique du Quιbec (2012) Quιbec Handy Numbers 2012 Quιbec: ISQ 7 Yr holl ystadegau gan OECD Statextracts oni bai y nodwyd fel arall [gwelwyd Ionawr 2013 ar stats.oecd.org] 8 Llywodraeth Cymru (ar-lein) About_Wales/Wales_Fact_File/ [gwelwyd Ebrill 2013] 9 Sylwer fod hyn yn eithrio refeniw o Olew Mτr y Gogledd, pe byddai hyn wedi ei gynnwys byddai CMC y Pen yr Alban yn cynyddu i $41,189 Llywodraeth yr Alban (2012) Scotland s International GDP Per Capita Ranking 10 Ystadegau 2010 (2011 ddim ar gael) 11 O OECD Statextracts [gwelwyd Ionawr 2013 ar stats.oecd.org] 12 Oni bai y nodir fel arall, daw r ystadegau yn y rhes hon o: World Bank, 2011, Public Sector: Expenses [gwelwyd Mawrth 2013] 13 Dar, A. (2013) Public sector employment and expenditure by region London: Llyfrgell Tŷ r Cyffredin 14 Ibid 15 World Bank, 2011, Health Nutrition and Population Statistics: Population Projections [gwelwyd Mawrth 2013] 16 Ibid 17 Oni bai y nodwyd fel arall: OECD (2103) Labour Market Statistics [gwelwyd Mawrth 2013] 18 Yr holl ystadegau gan yr OECD oni bia y nodir fel arall trwy The Guardian (2012) Youth unemployment across the OECD: how does the UK compare? 16 Mai

11 19 Envision (ar-lein) Social Economy Enterprises in Quιbec SocialEconomy/SE_Enterprises_QC.pdf [gwelwyd Mawrth 2013] 20 Bundeskanzleramt Φsterreich, Turning the Administration Upside Down! Fienna: Canghellfa Ffederal Awstria Gemeente Molenwaard (2013) mozard/!suite05.scherm0575 [gwelwyd Mawrth 2013] 22 OECD, 2011, Value for Money in Government: Denmark 2011 Paris; OECD Publishing 23 OECD, 2012, Denmark Economic forecast summary (Tachwedd 2012) 20