Cynllun Rhanbarthol Cyflogaeth a Sgiliau. De-orllewin a Chanolbarth Cymru. Gorffennaf 2017

Transcription

1 Cynllun Rhanbarthol Cyflogaeth a Sgiliau De-orllewin a Chanolbarth Cymru Gorffennaf 2017

2 Cynllunio Strategol Rhanbarthol ar gyfer Sgiliau Lleol Cynnwys Bydd y cynllun yma yn cefnogi gwaith y Dinas-Ranbarth Bae Abertawe, y Partnerieath Tyfu Canolbarth Cymru a Ardaloedd Menter Dyfrfford y Ddau Gleddau a Port Talbot, drwy gymryd ystyriaeth fanwl o'r blaenoriaethau o ran sgiliau a nodwyd ar gyfer yr ardaloedd hynny a sicrhau synergedd lle bo hynny n bosibl. Aberteifi Machynlleth Welshpool Y Drenewydd Aberystwyth Aberaeron Llandrindod Llanbedr Pont Steffan Llanfair ym Muallt Abergwaun Llanymddyfri Tudalen Cynnwys Hwlffordd Aberdaugleddau Penfro Rhagair 1 Crynodeb Gweithredol 3 Adran 1 9 Cyflwyniad Adran 2 13 Cyd-destun Polisi Adran 3 27 Proffiliau'r Sectorau Adran 4 71 Prosiectau Uchelgeisiol a Datblygiadau Allweddol Adran 5 75 CDadansoddiad o r Ymgynghoriad â r Dysgwyr a'r Darparwyr Adran 6 83 Argymhellion Caerfyrddin Llanelli Abertawe Rhydaman Castell Nedd Port Talbot Aberhonddu I gael mwy o wybodaeth cysylltwch a r bartneriaeth drwy info@rlpsww.org.uk

3 1 Rhagair Bu rhai newidiadau aruthrol yn y ddwy flynedd diwethaf ac mae'r byd yn parhau i newid yn fwyfwy cyflym. Mae hynny'n beth da, oherwydd mae angen newid arnom yng Nghymru. O gymharu â chyfartaledd y DU o ran Gwerth Ychwanegol Gros, cymwysterau ac incwm y cartref mae ein rhanbarth ni ar ei hôl hi. Ac eto mae newid yn creu cyfleoedd i'r rheiny sy'n uchelgeisiol ac yn benderfynol o fanteisio ar hynny. Rydym yn ddigon mawr i ymgymryd â phrosiectau mawr ac yn ddigon bach i fod yn ddeinamig, ar yr amod ein bod yn meithrin uchelgais, hunanhyder a gwerth yn ein hunain. Dyna pam y dechreuais ymwneud â sgiliau yn y rhanbarth hwn a pham fy mod yn hapus i gefnogi gwaith y Bartneriaeth Dysgu a Sgiliau Ranbarthol a chymeradwyo'r cynllun hwn. Mae sgiliau yn rhoi gwybodaeth, hyder a gwerth i rywun. Po fwyaf o bobl yr ydym yn eu hyfforddi, yn enwedig pobl ifanc, mwyaf y bydd y rhanbarth cyfan yn elwa. Yn ogystal, mae nifer o brosiectau trawsnewidiol ar waith yn y rhanbarth hwn Bargen Ddinesig Bae Abertawe, y Morlyn Llanw, ARCH, IMPACT a nifer o brosiectau Tyfu Canolbarth Cymru megis VetHub1 a Champws Arloesi a Menter Aberystwyth lle mae angen dybryd am sgiliau sydd naill ai'n brin neu nad oes dim darpariaeth ar eu cyfer yma eto. Mae'n rhaid i'r rhain adael gwaddol, nid yn unig ar gyfer y presennol ond am ddegawdau i ddod. Yr hyn sy'n creu'r argraff fwyaf arnaf o ran y gwaith a wnaed gan y Bartneriaeth eleni yw ei hymrwymiad a'r ffordd mae'n ymgysylltu â chyflogwyr. Mae bellach yn sefydliad a arweinir gan gyflogwyr lle mae pob sector allweddol yn cael ei gynrychioli ar ei fwrdd gan gyflogwr o'r sector hwnnw. Yn ogystal, mae bron 300 o gyflogwyr wedi cyfrannu at y cynllun eleni, sy'n golygu mai hwn yw'r cynllun sydd wedi cael ei arwain fwyaf gan gyflogwyr yr ydym wedi'i ddarparu. Mae'n rhaid inni dalu teyrnged i bartneriaeth a chymorth darparwyr ar bob lefel am hynny. Y neges glir gan ein cyflogwyr a'n darparwyr yw bod gennym gyfle yn y rhanbarth ac yng Nghymru i greu'r bobl fwyaf parod am waith yn y DU. Dyna fydd yn ysgogi llwyddiant a ffyniant cyflogwyr brodorol yn y dyfodol yn ogystal â denu'r gorau o dramor. Felly beth sydd ei angen arnynt? Beth yw "parod am waith? Mae cyflogwyr angen pobl ag etheg waith dda. Mae angen arnynt lefelau gwell o sgiliau sylfaenol megis llythrennedd, rhifedd a chyfathrebu. Mae angen rhoi mwy o bwyslais ar bynciau STEM mewn addysg. Ar draws pob sector mae galw am rolau mwy technegol, yn enwedig ym maes peirianneg a TG. Mae cyflogwyr angen i rieni, athrawon, pobl ifanc a dysgwyr sy'n oedolion ystyried llwybrau amgen i sgiliau yn gyfwerth â chymwysterau academaidd er mwyn inni fanteisio ar yr holl dalent sy'n bodoli yn y rhanbarth. Mae'r gwaith gan y Bartneriaeth eleni yn dangos cynnydd sylweddol, ond eto rydym eisoes yn cynllunio gwelliannau ar gyfer y flwyddyn nesaf. Mae mwy o gyflogwyr yn cymryd rhan bob mis ac mae cynyddu nifer ein cyfranwyr yn sylweddol yn brif flaenoriaeth. Mae'n amlwg bod llawer o gyflogwyr o hyd nad ydynt yn gwybod cwmpas llawn yr hyn sydd ar gael a sut i gael mynediad i'r hyfforddiant a'r sgiliau y maent yn eu dymuno. Mae angen symleiddio'r mynediad hwnnw. Mae angen mwy o hyblygrwydd a chymorth ar gyflogwyr a darparwyr er mwyn addasu peth hyfforddiant yn becynnau pwrpasol ochr yn ochr â datblygu cynlluniau traddodiadol mewn meysydd allweddol yn barhaus. Mae cyflogwyr wedi croesawu'r cyfle i gyfrannu at y cynllun hwn, ond maent eisiau mwy. I wneud hynny'n effeithiol, mae'r Bartneriaeth angen mwy o ddata a data gwell er mwyn rhoi gwybodaeth i'r bwrdd a'i grwpiau clwstwr. Dylai'r data hwn ymdrin â'r ddarpariaeth o ran addysg bellach, addysg uwch a Safon Uwch ar draws y rhanbarth, yn ogystal â chynlluniau dysgu oedolion. Drwy wneud hyn, bydd fersiynau o'r cynllun yn y dyfodol nid yn unig yn fwy seiliedig ar dystiolaeth mewn modd gwrthrychol, ond byddant yn llawer mwy clir o ran eu hargymhellion. Yn olaf, er bod hon wedi bod yn broses gydweithredol rhwng cyflogwr a darparwr, ac er mai hwn yw'r cynllun sydd wedi cael ei arwain fwyaf gan gyflogwyr hyd yn hyn, mae'n rheidrwydd ar y darparwyr a'r Llywodraeth wrando ar lais y cyflogwyr. Yn y pen draw bydd llwyddiant ymgysylltu yn y dyfodol yn dibynnu ar hyn. Rydym yn croesawu'r holl adborth ac yn edrych ymlaen at weithio gyda phob parti yn y rhanbarth, a ledled Cymru, i ddarparu gweithlu medrus, ffyniannus a hapus. Paul Greenwood Cadeirydd y Bartneriaeth Dysgu a Sgiliau Ranbarthol Rhagair

4 2 Rhagair

5 3 Crynodeb Gweithredol Datblygwyd y Cynllun Cyflogaeth a Sgiliau hwn gyda'r nod o hysbysu a chefnogi ymagwedd strategol Llywodraeth Cymru tuag at ddarparu darpariaeth cyflogaeth a sgiliau. Wedi'i datblygu gan y Bartneriaeth Dysgu a Sgiliau Rhanbarthol ar gyfer De Orllewin a Chanolbarth Cymru, mae'r cynllun hwn yn gosod ei hun yng nghanol polisi sgiliau Llywodraeth Cymru, gan weithio i gefnogi darparu amgylchedd dysgu ôl-16 sy'n addas ar gyfer ardaloedd economaidd y Rhanbarth Dinas Bae Abertawe a Phartneriaeth Tyfu Canolbarth Cymru. Mae'r Partneriaeth wedi ymgysylltu â chyflogwyr i hysbysu'r elfen alw o'r cynllun hwn. Mae dros 280 o fusnesau o bob rhan o'r rhanbarth wedi ymgysylltu â'r broses trwy arolygon, cyfweliadau, presenoldeb ar grŵpiau clwstwr neu rwydweithio. Crynodeb Gweithredol Fydd y grŵpiau clwstwr y cyfeirir atynt uchod yn parhau i chwarae rhan ganolog wrth nodi blaenoriaethau'r diwydiant ar gyfer y rhanbarth, gyda chynlluniau wedi'u sefydlu i fynd i'r afael â'r blaenoriaethau hyn trwy weithio mewn partneriaeth effeithiol gyda'r Partneriaeth a rhanddeiliaid allweddol eraill wrth i weithredu'r cynllun mynd yn eu flaen. Blaenoriaethau Diwydiant a Nodwyd Deunyddiau a Gweithgynhyrchu Uwch ac Ynni Datblygu cynllun gweithredu i wella sgiliau sylfaenol gan gynnwys llythrennedd a rhifedd a'r agweddau a'r egwyddorion sydd eu hangen mewn gweithwyr newydd ar draws y sector. Datblygu a gweithredu strategaeth i hybu gyrfaoedd mewn peirianneg ar bob lefel, gyda chyfeiriad penodol at brentisiaethau ar bob lefel, - ôl-tgau, ôl-lefel A ac ôl-radd, gan ddefnyddio modelau rôl i ddarlunio'r cyfleoedd sydd ar gael o fewn y sector. Cynnwys canolbwyntio ar ferched mewn peirianneg. Defnyddio'r modelau rôl uchod i ddarlunio sut y gellir trosglwyddo sgiliau er mwyn cydweddu'r llafur sydd ar gael â'r galw am brosiectau mawr a sut y bydd hyn yn atal dyblygu ac yn lleihau costau. Adeiladu Dylid dathlu esiamplau o arfer da ar hyd a lled y rhanbarth a'u datblygu ymhellach yn hytrach nag 'ail-greu'r olwyn'. Mae rhaglen Sgiliau Adeiladu Cyfle yn un esiampl lle mae'r effeithiau cadarnhaol i ddysgwyr a busnesau hefyd wedi eu cydnabod drwy wobr y Frenhines. Dylid annog sefydliadau eraill i ymgysylltu a chefnogi'r fenter i wella darpariaeth gynaliadwy tymor hir i'r sector. Mae gweithdrefnau caffael yn cael effaith niweidiol sylweddol ar fusnesau bychain a chanolig. Yng ngoleuni hyn mae angen adolygiad sy'n arwain at ddull cyson o gaffael nwyddau. Er y cydnabyddir bod y sefydliadau proffesiynol megis syrfëwyr meintiau, penseiri ac ymgynghorwyr eraill sy'n gyfystyr â'r diwydiant adeiladu wedi cael eu categoreiddio o fewn Sector y Gwasanaethau Ariannol a Phroffesiynol, teimlir y dylid cynnwys sefydliadau proffesiynol adeiladu o fewn y Sector Adeiladu, gan y bydd hyn yn cyd-fynd â mentrau hyfforddiant eraill yn genedlaethol megis gwefan Go Construct y CITB a'r dull lleol o brentisiaethau proffesiynol, fydd yn destun peilot ym mis Medi Mae angen cymhwyso hyn hefyd i r contractwyr mecanyddol a thrydanol fel y gellir datblygu dull sector cyfan.

6 4 Crynodeb Gweithredol Mae natur fasnachol gynyddol darparwyr addysgol wedi tynnu'r sylw oddi ar y ddarpariaeth ei hun, gyda darparwyr yn mynd yn fwy pryderus yngly^n â nifer yn hytrach nag ansawdd y dysgwyr. Byddai lliniaru'r masnacheiddio hwn yn cynyddu cydwybod gymdeithasol ac yn troi r sylw yn ôl ar y dysgwr a datblygu cydweithrediad gwirioneddol rhwng y sector a darparwyr hyfforddiant. Roedd y farn yn y Modernise or Die: The Farmer Review of the UK Construction labour model yn esbonio'r angen i'r diwydiant adeiladu newid yn unol â gofynion adeiladu gwahanol. Dylid gosod nodau cyffelyb ar gyfer y sector addysg a hyfforddiant, mewn partneriaeth gyda'r cyflogwyr adeiladu, o ran yr anghenion a nodwyd o fewn meysydd megis profiad gwaith, mentora, gweithrediadau peirianneg sifil, aml sgiliau, dilyniant prentisiaeth technegol a phroffesiynol, yr ymdrinnir â hwy ar hyn o bryd y tu allan i'r llwybrau hyfforddiant craidd traddodiadol. Y Diwydiannau Creadigol Datblygu staff i symud i mewn i waith i ddatblygu sgiliau newydd. Sicrhau bod y cyflenwad yn ateb y galw a bod yr hyfforddiant yn ateb gofynion y diwydiant, e.e. mae hyfforddiant TGCh yn newid yn gyflym ond nid yw'r cyflawni n symud mor gyflym. Mae angen dull cyd-drefnedig rhwng Diwydiant ac Addysg ynghylch lle mae angen i'r Diwydiant fynd a sut mae cydlynu hyn. Bwyd a Ffermio Creu hyfforddiant sy'n addas i'r diben gydag elfennau pwrpasol i ateb anghenion cyflogwyr a'r diwydiant yn ei gyfanrwydd. Mae hyn yn cynnwys hyfforddiant parhaus a fyddai'n gymorth i gadw staff, sydd yn broblem sylweddol ar hyn o bryd. Mae angen i'r ffordd y mae dysgwyr a rhieni yn gweld y sector newid. Mae angen mwy o ymgysylltu ag ysgolion er mwyn sicrhau bod y sector yn cael ei bortreadu fel un sy n llawn posibiliadau a chyfle. Byddai hyn yn denu newydd-ddyfodiaid ifanc i'r sector ac yn helpu i leddfu pwysau gweithlu sy'n heneiddio. Iechyd a Gofal Cymdeithasol Mae argaeledd nyrsys ar draws y sector cyhoeddus a'r sector preifat yn faes blaenoriaeth ar unwaith, mae angen gweithredu ar hyfforddiant, recriwtio a chadw staff. Mae paratoi'r gweithlu gofal cymdeithasol ar gyfer eu cofrestru cyn cofrestru llawn erbyn 2020, gan gynnwys pecyn cymorth, yn flaenoriaeth. Gwella delwedd iechyd a gofal cymdeithasol gan gynnwys ei weld fel gyrfa werth chweil, adnabod llwybrau dilyniant gan gynnwys hybu prentisiaethau a pharatoi unigolion ar gyfer rheoli drwy recriwtio 'seiliedig ar werthoedd'. Mae'r iaith Gymraeg yn bwysig ar gyfer darparu gofal o fewn y rhanbarth a nodwyd yr angen i godi sgiliau Cymraeg llafar. Hamdden, Twristiaeth a Manwerthu Datblygu Ysgol Rhagoriaeth Gwesty mewn Lletygarwch ar gyfer y rhanbarth. Ynghyd â hyn byddai cytundeb ar safon dda o ofal ymwelwyr ar gyfer y rhanbarth a hyrwyddo hyn ar gyfer y Diwydiant Treftadaeth ac Atyniadau. Gwella'r cyfleoedd DPP ar gyfer staff presennol a chodi proffil y Diwydiant o fewn ysgolion. Dylai'r sector Addysg Bellach a'r diwydiant weithio mewn partneriaeth i ddatblygu hyfforddiant perthnasol ar gyfer y diwydiant sy'n diwallu anghenion y dysgwr, y diwydiant a'r darparwr. Drwy'r broses hon dylid ystyried enghreifftiau o arfer da sy'n cael eu darparu yn y rhanbarth ar hyn o bryd.

7 5 Gwasanaethau Ariannol a Phroffesiynol a TGCh Diogelu ar gyfer y dyfodol gyda busnesau yn cynllunio'r gweithlu'n effeithiol gyda chymorth cynlluniau tymor hir mewn addysg i gynorthwyo'u gallu i recriwtio gweithwyr newydd gyda'r sgiliau a'r wybodaeth iawn a dysgu hyblyg i'w cynorthwyo i ddatblygu eu pobl bresennol. Mae angen deialog gyda darparwyr hyfforddiant i sicrhau bod cynnwys y cyrsiau yn ateb galw'r diwydiant gan gynnwys elfen o ddysgu seiliedig ar waith fel bod pobl yn fwy parod ar gyfer byd gwaith. Hyfforddiant arweinyddiaeth ac ymwybyddiaeth fasnachol i ategu'r cymwysterau proffesiynol. Grŵp Clwstwr Diwydiant Canolbarth Cymru Y flaenoriaeth bennaf yw gwella'r cynnig yn lleol yng Nghanolbarth Cymru. Fodd bynnag, hyd nes y cyflawnir hyn mae'n hanfodol i weithgaredd trawsffiniol barhau i fod ar gael i ddysgwyr. Unigolion sydd fwyaf pwysig, nid ble maent yn byw neu'n gweithio, a dylai safonau a chyllid ddarparu mecanweithiau priodol i barhau i ddarparu hyd nes y cynigir dewis gwahanol addas. Mae angen arloesi a gwneud pethau'n wahanol, gan gynnwys bod yn fwy hyblyg a mwy ymatebol i arloesedd a newid. Mae diffyg hyfforddiant priodol o safon yn lleol yn destun pryder; mae angen gosod mwy o bwyslais ar fodloni cyflogwyr a dysgwyr ac anghenion y farchnad lafur leol. Mae yna anhawster i recriwtio aseswyr mewn nifer o leoedd sy'n cael effaith ar y ddarpariaeth alwedigaethol sydd ar gael. Crynodeb Gweithredol Argymhellion Cytunwyd ar yr argymhellion a nodir yn y cynllun hwn gan gynrychiolwyr y diwydiant ac aelodau bwrdd PDSR. Bwriad yr PDSR yw mynd i'r afael â'r blaenoriaethau hyn yn weithredol trwy weithio mewn partneriaeth effeithiol gyda'r rhanddeiliaid allweddol a gynrychiolir a chynrychiolwyr y diwydiant fel y manylir arnynt yn adran 6 y cynllun. Datblygiad Strategol Mae'r strwythur y grw^ piau clwstwr diwydiant yn darparu adborth gwerthfawr gan gyflogwyr ac yn caniatáu ymgysylltiad effeithiol rhwng yr PDSR a chyflogwyr allweddol. 1. Bydd y Bartneriaeth Dysgu a Sgiliau Ranbarthol (PDSR) yn gweithio gyda'r grwpiau clwstwr a sefydlwyd, cadeiryddion grwpiau clwstwr a darparwyr i ddatblygu gweithgaredd o amgylch y meysydd blaenoriaeth a nodwyd gan bob sector unigol. Amlinellwyd nifer o brosiectau seilwaith mawr a datblygiadau allweddol sy'n cyd-fynd â meysydd economaidd DRBA a TCC a fydd yn cael goblygiadau sgiliau sylweddol i'r rhanbarth. 2. Arwain ar y cyfleoedd ar gyfer sgiliau yn rhanbarth Bargen Dinas Bae Abertawe a rhanbarth Tyfu Canolbarth Cymru hefyd. Mae nifer o brosiectau seilwaith cenedlaethol ar raddfa fawr wedi'u nodi a fydd yn anochel yn cael goblygiadau sgiliau i'r rhanbarth. 3. Y PDSR i weithio gyda phrosiectau seilwaith cenedlaethol ar raddfa fawr er mwyn deall yr effaith ar y gweithlu rhanbarthol, gan gynnwys unrhyw effeithiau 'denu' gweithwyr.

8 6 Cyflogadwyedd Mae adborth cyflogwyr yn dangos bod sgiliau sylfaenol yn bryder. Mewn llawer o achosion, mae diffyg y sgiliau hyn yn fwy cyffredin mewn newydd-ddyfodiaid ac ymadawyr ysgol ifanc. Crynodeb Gweithredol 4. Mae sgiliau sylfaenol gan gynnwys llythrennedd, rhifedd, cyfathrebu a sgiliau digidol yn parhau yn destun pryder i lawer o gyflogwyr. Y PDSR i geisio codi lefelau bodlonrwydd cyflogwyr gyda golwg ar sgiliau sylfaenol. Mae adborth cyflogwyr yn dangos bod cyflogadwyedd unigolion ar bob lefel yn bryder. 5. Y PDSR i weithio gyda phartneriaid ar draws y sbectrwm addysg a sgiliau i wella cyflogadwyedd unigolion, gan gynnwys alinio gweithgaredd gyda rhaglen gyflogadwyedd Cymru gyfan. Mae adborth cyflogwyr wedi nodi bod sgiliau digidol yn flaenoriaeth, gyda llawer yn wynebu anhawster wrth recriwtio unigolion â'r sgiliau a ddymunir yn y maes hwn (mae hyn yn arbennig o amlwg yn y sector Gwasanaethau Ariannol a Phroffesiynol). Felly mae angen gwella cyffredinrwydd sgiliau digidol ymysg dysgwyr a'r gweithlu, gan ganolbwyntio'n arbennig ar sgiliau TG a meddalwedd lefel uwch i yrru datblygiad y economi ddigidol. 6. Mae angen gwella sgiliau digidol ymhlith dysgwyr ac ar draws y gweithlu, gan ganolbwyntio ar TG lefel uwch a sgiliau meddalwedd i ysgogi datblygiad yr economi ddigidol. Dewisiadau Dysgu a Gyrfa Mae'r dystiolaeth a gasglwyd gan gyflogwyr a dysgwyr yn nodi bod Prentisiaethau yn cael eu deall yn wael fel cyfleoedd dysgu. 7. Cynyddu dealltwriaeth o'r cyfleoedd y mae prentisiaethau yn eu cynnig ar draws y rhanbarth a datblygu gwaith hybu wedi ei dargedu gyda chyflogwyr, dysgwyr ar bob lefel yn ogystal â rhieni a gwarcheidwaid er mwyn sicrhau bod cyfleoedd yn cael eu deall. Amlygwyd ansawdd a maint y cynnig cyfredol o gyngor gyrfaoedd a ddarparwyd i ddysgwyr fel mater gan gyflogwyr. Cefnogir hyn gan dystiolaeth y dysgwyr. Mae cyflogwyr yn teimlo bod hyn yn ffactor sy'n cyfrannu at y canfyddiad gwael a gynhelir ar hyn o bryd gan gymdeithas o rai sectorau. 8. Sicrhau bod cyngor gyrfaoedd yn haws ei gael i ddisgyblion ifanc er mwyn bod yn sail i ddewisiadau pynciau a chodi ymwybyddiaeth o gyfleoedd dysgu a gyrfaoedd posibl. Mae llawer o sectorau'n dioddef o ganfyddiadau gwael o fathau o gyflogaeth, rolau swyddi a thâl. Mae cyflogwyr yn teimlo bod hyn ar draul denu a chadw talent newydd i'r sectorau. 9. Codi dealltwriaeth o sectorau lle y ceir problemau recriwtio a achosir gan ganfyddiadau gwael o waith yn y diwydiant.

9 7 Cyfleoedd a Darpariaeth Amlygodd cyflogwyr y grwpiau clwstwr y byddent yn hoffi Prentisiaethau i adlewyrchu eu hanghenion yn well. 10. Gwella ymgysylltiad â chyflogwyr wrth ddatblygu fframweithiau prentisiaethau, gan gynnwys lefel uwch a gradd sydd ei angen drwy fwy o fewnbwn uniongyrchol cyflogwyr a mwy o hyblygrwydd. Amlygodd ddarparwyr a chyflogwyr anhawster datblygu darpariaeth newydd mewn rhai ardaloedd daearyddol. 11. Mae angen darparu cymorth ychwanegol i hwyluso darpariaeth newydd yn yr ardaloedd daearyddol lle nad yw'r adnoddau angenrheidiol ar gael ar hyn o bryd. Mae hyn yn cynnwys yr offer sydd ei angen a'r adnoddau addysgu i ddatblygu'r gweithgarwch gofynnol. Crynodeb Gweithredol Mynegodd rhai cyflogwyr bryder y byddai dysgwyr ac, yn eu tro, busnesau lleol yn cael eu effeithio n negyddol pe na bai unigolion yn gallu astudio rhywfaint o weithgaredd yn Lloegr oherwydd nawdd neu wahaniaethau mewn cymwysterau. 12. Mae angen mabwysiadu dull 'y dysgwr yn gyntaf ' mewn perthynas â myfyrwyr sy'n dewis astudio y tu allan i Gymru gyda ffocws penodol ar y rhai sy'n byw yn agos i'r ffin, neu lle nad yw'r ddarpariaeth ar gael yn fwy lleol. Mynegodd darparwyr a chyflogwyr bryderon nad oedd y data (sy'n ymwneud â'r cynnig cwricwlwm) a ddarparwyd i'w dadansoddi yn briodol i gynnal dadansoddiad cynhwysfawr. Cyfeiriwyd yn arbennig at natur gyfun y data a'r diffyg gwybodaeth a ddarparwyd ar gyfer darpariaeth AU, lefel ysgol, darpariaeth lefel A a dysgu oedolion. 13. Mae angen gwella'r data ar gyfer dadansoddi er mwyn gwella hyder busnes a dealltwriaeth o'r ddarpariaeth. Mae tystiolaeth yn dangos bod anghysondebau rhyw mewn perthynas â chyflogaeth mewn sectorau sydd wedi'u halinio â STEM. At hynny, mae'r un dystiolaeth yn dangos bod lefelau cyflogaeth yn y sectorau hynny yn gyffredinol yn gostwng. 14. Hybu pynciau a gyrfaoedd cysylltiedig â STEM yn gynyddol ymhlith dysgwyr ar draws pob grŵp oedran.

10 8 Crynodeb Gweithredol

11 9 Adran 1 Cyflwyniad

12 Pwrpas Datblygwyd y Cynllun Cyflogaeth a Sgiliau hwn ar gyfer De-orllewin a Chanolbarth Cymru rhwng mis Ionawr a mis Gorffennaf 2017 gyda'r bwriad o roi gwybodaeth a chefnogi dull strategol Llywodraeth Cymru (LlC) o ddarparu cyflogaeth a sgiliau. Fel un o dair Partneriaeth Sgiliau Ranbarthol (PSR) yng Nghymru, rydym wrth ganol polisi sgiliau LlC ac yn gweithio i gynorthwyo LlC i ddarparu amgylchedd dysgu ôl-16 sy'n dal yn addas i'r diben ac sy'n gosod Cymru ar y blaen ymhlith cenhedloedd eraill y DU ac yn rhyngwladol. Cyflwyniad I gyd-fynd â daearyddiaeth y Bartneriaeth Dysgu a Sgiliau Ranbarthol (PDSR), mae'r cynllun hwn yn cefnogi gwaith ardaloedd economaidd Dinas-ranbarth Bae Abertawe a phartneriaeth Tyfu Canolbarth Cymru, gan fanylu'n ofalus a chymryd blaenoriaethau'r ardaloedd hyn i ystyriaeth. Fel y nodwyd yn y cynllun blaenorol, mae'r ddwy ardal yn unigryw yn eu proffiliau llafur a u proffiliau economaidd sy n ganlyniad eu daearyddiaeth wahanol i raddau helaeth, a lle bo modd mae hyn wedi cael ei ystyried o fewn y cynllun hwn. Yn unol ag iteriad 2016, byddwn unwaith eto'n anelu at ddylanwadu ar feysydd cwricwlaidd allweddol prentisiaethau a chymwysterau galwedigaethol, addysg bellach, addysg uwch a hyfforddeiaethau. Fodd bynnag, rhoddir pwyslais ychwanegol ar ffactorau megis: Cymryd i ystyriaeth y dangosyddion lles a gyhoeddwyd i asesu effaith gwaith LlC mewn perthynas â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol. Sicrhau y bydd Gwybodaeth am y Farchnad Lafur (LMI) ranbarthol, fel y manylir yn y cynllun, yn sail i gyflawni darpariaeth cyflogadwyedd yn y rhanbarth fel rhan o'r Rhaglen Cyflogadwyedd Pob Oedran. Pwyslais pellach ar swyddogaeth y Gymraeg yn yr economi, gan fanylu ar y galw o gyfeiriad diwydiant am sgiliau iaith Gymraeg. Nodi gofynion sgiliau yr economi Werdd yn unol â chefnogi Twf Gwyrdd ac arloesi. 1.2 Proses Mae mabwysiadu dull cyfnodol o ddatblygu'r cynllun wedi galluogi'r Bartneriaeth Dysgu a Sgiliau Ranbarthol (PDSR) i ymgysylltu ac ymgynghori gymaint ag sydd modd ag amrywiaeth o randdeiliaid, y mae eu barn wedi cael ei hystyried yn hanfodol i ddatblygiad y cynllun hwn Cyfnod Un Mesur y Galw Mae cyfnod un yn gweld datblygu nifer o grwpiau clwstwr diwydiannol y mae'r PDSR wedi ymgysylltu'n helaeth â hwy. Mae'r grwpiau clwstwr hyn yn cynnwys cyflogwyr allweddol o bob cwr o'r rhanbarth yn cynrychioli ystod o ddemograffigau busnes gwahanol ac y mae eu prif weithgaredd busnes yn cydredeg â gwahanol is-sectorau yn eu diwydiannau gwahanol. Mae'r grwpiau clwstwr hyn yn cynrychioli'r sectorau canlynol (sydd wedi eu hystyried yn flaenoriaeth sylweddol i ranbarth De-orllewin a Chanolbarth Cymru); Deunyddiau a Gweithgynhyrchu Uwch ac Ynni, Adeiladu, Y Diwydiannau Creadigol, Gwasanaethau Ariannol a Phroffesiynol a TGCh, Bwyd a Ffermio, Iechyd a Gofal Cymdeithasol, Hamdden, Twristiaeth a Manwerthu.

13 11 Mae creu'r grwpiau hyn wedi ei gwneud yn bosibl casglu amrediad o ddata sylfaenol o natur feintiol ac ansoddol drwy sesiynau grwpiau ffocws ac arolygon 1. Bu'r data hwn yn amhrisiadwy a hon fydd prif ffynhonnell tystiolaeth o'r galw yn y rhanbarth. Yn ategu'r ymgynghoriad hwn, comisiynwyd darn o waith i benderfynu anghenion sgiliau mentrau bychain a chanolig sy n seiliedig yn y rhanbarth. Casglodd y gwaith hwn safbwyntiau manwl cwmnïau 2 o wahanol feintiau ar hyd a lled y rhanbarth. Dadansoddwyd y wybodaeth hon mewn cysylltiad â'r data sylfaenol a gasglwyd gan y Bartneriaeth Dysgu a Sgiliau Ranbarthol a bydd yn ffurfio elfen mewnwelediad y cyflogwyr yn y cynllun hwn. Cam annatod pellach o'r cyfnod hwn oedd gosod yr elfen hon, yn cynrychioli mewnwelediad 'amser real' y cyflogwyr, mewn cyd-destun drwy ddadansoddi amrywiaeth o wybodaeth farchnad lafur (LMI) eilaidd a gafwyd drwy Lywodraeth Cymru. Mae'r dadansoddiad hwn yn ei gwneud yn bosibl casglu sut mae r rhanbarth yn perfformio o ran yr economi ac addysg ynghyd â rhoi gwybodaeth am ddemograffigau poblogaeth a busnes. Cyflwyniad Mae lefel yr ymgysylltiad â chyflogwyr a gynhaliwyd gan y PDSR yn cadarnhau bod y cynllun hwn wedi ystyried nid yn unig LMI eilaidd ond hefyd anghenion y cyflogwyr allweddol yn y rhanbarth mewn 'amser real' Dadansoddiad o'r Cyflenwad Mae cyfnod dau yn gweld dadansoddiad o'r wybodaeth am gyflenwad y cwricwlwm a roddwyd gan LlC i'r PDSR i'w ystyried yn erbyn y wybodaeth am y galw a gasglwyd yng nghyfnod un. Elfen allweddol o'r cyfnod hwn oedd datblygu grŵp clwstwr o ddarparwyr, sy'n cynnwys cynrychiolaeth o'r 5 coleg AB a'r 4 prifysgol sy'n darparu yn y rhanbarth ynghyd â Ffederasiwn Hyfforddiant Cenedlaethol Cymru (FfHCC), Hyfforddiant Cambria, Gyrfa Cymru, yr Adran Waith a Phensiynau (DWP) a Ein Rhanbarth ar Waith (ERW). Roedd yr ymgysylltiad hwn yn rhan annatod o greu sylfaen i'r gwaith a gynhaliwyd gan y PDSR o ddadansoddi addasrwydd y cwricwlwm a ddarperid a sut yr oedd argymhellion yn cael eu gwneud ar lefel sector. Gellir gweld rhestr llawn o atodiadau i r cynllun yma Cyfyngiadau a Ffactorau i'w Hystyried Wrth ddarllen y ddogfen hon dylid ystyried nifer o ffactorau, a'r rhain yw; Yn unol â'r fanyleb gan LlC nid yw'r cynllun hwn ond yn gwneud argymhellion ynghylch darpariaeth al wedigaethol lawn amser ac elfennau o ddysgu yn y gweithle. Ceir y data atodol hwn yn atodiad 1 yn y crynodeb o'r cyflenwad. Mae'r PDSR yn sylweddoli mai cyfran fechan yw hyn o'r cynnig ôl-16 sydd ar gael o fewn y rhanbarth, gan nad yw'n ystyried y ddarpariaeth ar lefel ysgol, darpariaeth lefel A, y cynnig addysg uwch cyfredol nac addysg oedolion ac addysg gymunedol. Gobaith y PDSR yw cynhyrchu cynllun rhanbarthol sy'n cwmpasu'n llwyr yr holl dirlun ôl-16, gan fynd i'r afael yn llawn â'r cyfyngiadau hyn mewn iteriadau yn y dyfodol gyda chymorth LlC. Mae data'r ddarpariaeth addysgol a roddwyd i'r PDSR gan LlC yn gyfanredol ar lefel ranbarthol ac felly mae'n amhosibl adnabod cynnig sefydliadau unigol. Mae'r PDSR yn sylweddoli bod hyn yn gosod heriau wrth geisio gwneud argymhellion yngly^n â newidiadau i'r ddarpariaeth, gan na roddir cyfrif am wahani aethau isranbarthol. Gobaith y PDSR yw ymdrin â'r materion hyn yn iteriadau r cynllun yn y dyfodol drwy gytundeb â LlC a'r darparwyr unigol eu hunain. 1 Gellir gweld rhestr o'r cyflogwyr yr ymgysylltwyd â hwy yn atodiad 2 2 Gellir gweld rhestr o'r cyflogwyr yr ymgysylltwyd â hwy yn atodiad 2

14 12 Mae'r cynllun hwn yn un o dri a gynhyrchwyd yng Nghymru er mwyn cynorthwyo LlC yn ei dymuniad i fabwysiadu dull rhanbarthol o fuddsoddi mewn sgiliau. Er bod y methodolegau a ddefnyddiwyd yn amrywio rhwng y tri mae nod gyffredinol y dogfennau yn dal yr un fath. Mae'r tair partneriaeth sgiliau ranbarthol yn mabwysiadu dull tryloyw o gynhyrchu'r cynlluniau hyn ac yn gweithio gyda i gilydd pryd bynnag y bo modd. Mae gwahanol flaenoriaethau economaidd pob rhanbarth yn arwain at amrywiaeth mewn dull ac yn yr argymhellion wrth iddynt gael eu gwneud a'u datblygu ar lefel ranbarthol yn unol â gofynion Llywodraeth Cymru. Cyflwyniad Dylid edrych ar dystiolaeth y cyflogwyr sydd wedi ei chynnwys ym mhroffiliau'r sectorau fel barn y cyflogwyr y bu'r PDSR yn ymgysylltu â hwy yn unig yn ystod y broses hon (naill ai drwy gyfarfodydd grwpiau clwstwr neu mewn ymatebion i arolwg) ac nid barn y diwydiannau yn eu cyfanrwydd. Fodd bynnag, er mai gan gyflogwyr unigol neu gynrychiolwyr diwydiant y gwnaed y sylwadau mewn llythrennau italig, a geir o fewn y proffiliau hyn, cytunwyd eu bod yn gynrychioliad teg a chywir o farn gweddill y cyflogwyr o fewn y grwpiau diwydiant hynny. Bu darparu portread cytbwys a chynrychioliadol o'r tirlun sgiliau yn y rhanbarth o'r pwys mwyaf i'r PDSR. Yng ngoleuni hyn, rhoddir persbectif y darparwyr yn adran 5, sy n egluro'r cyfyngiadau a'r heriau a wynebir gan y darparwyr sy'n gweithio o fewn y rhanbarth.

15 13 Adran 2 Cyd-destun Polisi

16 Dadansoddiad Pestle Dadansoddiad Pestle Rhanbarthol ar gyfer De-orllewin a Chanolbarth Cymru Gwleidyddol Economaidd Cyd-destun Polisi Polisïau'r Llywodraeth Deddfwriaeth Cylchoedd etholiadau Biwrocratiaeth Datganoli Cynllunio Brexit Tanberfformio mewn gwerth a chynhyrchiant Lefelau cyflog is Ansefydlogrwydd economaidd byd-eang Galwadau cynyddol am gyflogaeth Tuedd uchel at alwedigaethau isel eu gwerth Graddau isel o weithgaredd ymchwil a datblygiad Globaleiddio Patrymau cyflogaeth yn newid Modelau busnes newydd Gwaith awtomeiddio gwybodaeth Diffyg tai safonol fforddiadwy Symudolrwydd economaidd Brexit Mewnforio ac Allforio Nwyddau Brexit Mynediad at gyllid Cymdeithasol Technoleg Lefelau cymwysterau Gweithlu sy'n heneiddio Cartrefi di-waith NEETs Cydbwyso bywyd a gwaith Galw am weithio hyblyg Ansawdd Bywyd Amgylcheddau gwaith newidiol Mudo economaidd Rhwydweithiau digidol a chymdeithasol Symudoledd cymdeithasol Iechyd a lles Cymhareb dibyniaeth uchel a chynyddol Cost addysg bellach ac uwch yn cynyddu'n gyson Cyfreithiol Gofynion rheoliadol Cyfraith eiddo deallusol Brexit - Newidiadau i reolau caffael a chyllid grant Awtomeiddio gwaith gwybodaeth Rhyngrwyd pethau Roboteg uwch Deunyddiau Uwch Ynni uwch Ynni adnewyddadwy Rhyngrwyd symudol a thechnoleg y cwmwl Digidoleiddio Nanodechnoleg Gofal iechyd o bell Data Mawr Amgylcheddol Natur wledig Mynediad at wasanaethau a chyfleoedd Cysylltiadau trafnidiaeth Addasrwydd tir ar gyfer ei ddatblygu Technolegau isel mewn carbon Y newid yn yr hinsawdd Prinder adnoddau

17 Dadansoddiad SWOT Cryfderau, Gwendidau, Cyfleoedd a Bygythiadau Dadansoddiad SWOT ar gyfer Dinas-ranbarth Bae Abertawe Ansawdd bywyd da a disgwyliad oes da Rhwydwaith band eang sy'n gwella Treftadaeth a Diwylliant Adnoddau Naturiol Diwylliant entrepreneuraidd cryf Cymysgedd amrywiol o ddaearyddiaeth wledig a dinesig Cartref i 2 sefydliad AU o safon uchel Cydweithrediad rhanbarthol sy'n bod eisoes Presenoldeb cwmnïau (RICS a RACS) sydd wedi eu hen sefydlu Darparwyr dysgu traws-sector Gwendidau Cryfderau Gweithlu â llai o gymwysterau Gweithlu sy'n heneiddio Cyflogau isel Gwerth Ychwanegol Gros Isel Lefelau cynhyrchiant ac incwm gwario teuluol is na'r cyfartaledd Cyfran lai o'r rheiny sy'n gyflogedig yn y grwpiau galwedigaethol uwch Ardaloedd yng nghefn gwlad heb fynediad at wasanaethau Mynediad at farchnad Cysylltiadau trafnidiaeth a seilwaith gwael Cysylltiad rhwydwaith gwael yn yr ardaloedd gwledig Tangyflogi Cyd-destun Polisi Arloesi Ffynonellau ynni adnewyddadwy e.e. llanw Yr amgylchedd naturiol a'r tirwedd Parthau menter a datblygiadau parthau twf lleol Swyddogaethau economi gwybodaeth Parth Menter Dyfrffordd y Ddau Gleddau Parth Menter Port Talbot Morlyn Llanw Bae Abertawe Bargen Dinas Bae Abertawe Adfywio canol dinasoedd a chanol trefi Yr Egin Datblygiadau campws newydd Prawf-wely G-Cyflym ARCH Ardoll brentisiaeth Cynyddu cyfranogaeth merched yn y sectorau lle bu dynion yn dominyddu'n draddodiadol Ehangu sgiliau gweithwyr hŷn drwy fentora o chwith Bygythiadau Cyfleoedd Effeithiau Brexit Ardoll brentisiaeth Ansicrwydd economaidd byd-eang Diffyg tai fforddiadwy Tynnu canoli gwasanaethau yn ôl Tirlun gwleidyddol sy'n newid Toriadau mewn cyllid Lleihad mewn cyflogaeth yn y sector cyhoeddus Cyflog byw cenedlaethol Cystadlu yn y farchnad fyd-eang Colled ymenyddol - colli unigolion talentog Diffyg buddsoddi mewn seilwaith

18 Dadansoddiad SWOT ar gyfer Tyfu Canolbarth Cymru Cyd-destun Polisi Ansawdd bywyd da a disgwyliad oes da Ansawdd yr amgylchedd Cyfalaf cymdeithasol cryf Cyrhaeddiad addysgol uchel Lefelau cyflogaeth uchel Y tir sydd ar gael Adnoddau technegol Treftadaeth a Diwylliant Adnoddau Naturiol Diwylliant entrepreneuraidd cryf Agosrwydd i ranbarthau diwydiannol Cartref i 2 sefydliad AU o safon uchel Gwendidau Cryfderau Gweithlu â llai o gymwysterau Gweithlu sy'n heneiddio Lefelau cynhyrchiant is na'r cyfartaledd Seilwaith TGCh a thrafnidiaeth gwael (yn arbennig gwasanaeth ffôn symudol) Newidiadau yn y boblogaeth a mudo Dibyniaeth ar fusnesau micro o fewn yr economi Colled ymenyddol - colli unigolion talentog Trwch poblogaeth isel Costau byw a darpariaeth gwasanaeth yn uwch Tangyflogi Cyfran lai o'r rheiny sy'n gyflogedig yn y grwpiau galwedigaethol uwch Mynediad at farchnad Cysylltedd gwael mewn rhai mannau Arloesi Ffynonellau ynni adnewyddadwy Yr amgylchedd naturiol a'r tirwedd Datblygiadau parthau menter a pharthau twf lleol Statws parth uwch i Ddyffryn Hafren Datblygu cysylltiadau economaidd Dwyrain-Gorllewin drwy Bartneriaeth Cyflogaeth Leol y Gororau Tyfu'r economi seiliedig ar wybodaeth Ardoll brentisiaeth Torri'r cylch sgiliau isel/cynhyrchiant isel Sectorau sy'n gydnaws â'r economi wledig a chysylltiadau â Sefydliadau Addysg Uwch Cynyddu cyfranogaeth merched yn y sectorau lle bu dynion yn dominyddu'n draddodiadol Ehangu sgiliau gweithwyr hŷn drwy fentora o chwith Rhwydwaith band eang sy'n gwella Bygythiadau 2.3 Perfformiad Economaidd Cyfleoedd Effeithiau Brexit Ardoll brentisiaeth Ansicrwydd economaidd byd-eang Diffyg tai fforddiadwy Marweidd-dra economaidd - Gwerth ychwanegol gros isel Diffyg cysylltiad rhwng y system addysg a chyflogwyr Tynnu canoli gwasanaethau yn ôl Tirlun gwleidyddol sy'n newid Toriadau mewn cyllid Lleihad mewn cyflogaeth yn y sector cyhoeddus Cyflog byw cenedlaethol Cystadlu yn y farchnad fyd-eang Colled ymenyddol - colli unigolion talentog Diffyg buddsoddi mewn seilwaith Gwerth Ychwanegol Gros (GVA) Mae rhanbarthau'r De-orllewin a Chanolbarth Cymru yn parhau i lusgo y tu ôl i gyfartaleddau'r Deyrnas Unedig a Chymru; dengys gwerthoedd mynegeiedig fod ffigur De-orllewin Cymru wedi aros yn gymharol gyson ar 67.1 ers Yr hyn sy'n gadarnhaol yw bod rhanbarth Canolbarth Cymru wedi dangos cynnydd yn y gwerthoedd mynegeiedig o 61.6 yn 2009 i 66.9 yn Mae perfformiad economaidd y rhanbarth o gymharu â'r DU wedi aros yn llonydd ar draws rhanbarth y De-orllewin a Chanolbarth Cymru. Mae hyn o bwys am ei fod yn tynnu sylw at y ffaith nad yw'r ymyriadau a'r gefnogaeth bresennol i'r rhanbarth wedi arwain at dwf economaidd parhaus o gymharu ag economi gweddill y DU. 3 viewid=1959&geoid=34&subsetid=127

19 Demograffeg Mae amcangyfrifon poblogaeth canol blwyddyn yn dangos bod oddeutu 207,284 o bobl yn byw yng Nghanolbarth Cymru, gyda 691,961 yn byw ym mhedair sir De-orllewin Cymru. Mae gan y ddwy ardal economaidd boblogaeth sy'n heneiddio gyda chyfran y boblogaeth sy'n 65+ wedi cynyddu o 5% a 2.8% yng Nghanolbarth a De-orllewin Cymru yn y drefn honno rhwng 2002 a At hynny, mae cyfran y boblogaeth sydd rhwng 0 a 15 wedi gostwng yn y ddau ranbarth economaidd dros yr un cyfnod. 4 Y Gweithlu sy'n Heneiddio Mae'r data uchod yn tynnu sylw at yr heriau demograffig sy'n cael eu hwynebu; serch hynny, mae cyfleoedd economaidd sylweddol yn parhau drwy ddefnyddio gweithwyr hy^n i raddau helaethach. Dengys ymchwil a gynhaliwyd gan PWC, drwy ei 'fynegai oes aur', fod y DU wedi ei gosod yn 18fed ymhlith gwledydd yr OECD am ei chyfleoedd i weithwyr hy^n ac am eu perfformiad. Roedd hefyd yn amlygu, pe bai'r cyfraddau cyflogaeth ar gyfer gweithwyr dros 55 yn cynyddu i'r un lefel â Sweden, yna gallai Cynnyrch Domestig Crynswth y DU fod oddeutu 5.8% yn uwch, sy'n cyfateb i tua 105 biliwn yng ngwerthoedd Mae gwella'r defnydd a wneir o weithwyr hy^n yn elfen allweddol i ddatrys her cynhyrchiant y rhanbarth. Cyd-destun Polisi Mae tystiolaeth yn yr adroddiad yn dangos bod yna nifer o ffyrdd y gellir gwella integreiddiad gweithwyr hy^n, gan gynnwys dulliau o ymddeol fesul cyfnod yn ogystal ag ehangu rhaglenni hyfforddiant i gynnwys gweithwyr hy^n megis mentora o chwith. Efallai y bydd rhwystrau ar ffordd gwella cyfranogaeth a chynhyrchiant gweithwyr hy^n yn cynnwys cyfyngiadau yn y gweithle megis offer neu hygyrchedd, arferion gweithle anhyblyg neu rwystrau posibl o ran budd-daliadau. Un syniad cyffredin yn ymwneud â chyflogi gweithwyr hy^n yw y gall achosi iddynt ddadleoli gweithwyr iau gyda chwmnïau a chyfyngu ar y cyfleoedd datblygu a dilyniant. Ymgysylltu â'r Gweithlu Iau Mae ymgysylltu â phobl ifanc sy'n newydd i'r gweithlu neu eisoes o fewn y gweithlu yn her bwysig o safbwynt datblygu marchnad lafur y dyfodol o fewn y rhanbarth a sicrhau bod unigolion yn cael eu defnyddio i'w llawn botensial. Mae tystiolaeth o fynegai gweithwyr ifanc PWC yn amlygu bod y DU wedi sgorio islaw cyfartaledd yr OECD rhwng 2006 a 2015 ac mai gan y DU y mae r diweithdra uchaf ymhlith pobl ifanc o gymharu â chyfraddau diweithdra gweithwyr hy^n allan o bob un o r 35 gwlad yn yr OECD, y gellir ei briodoli yn rhannol i gyfradd cyflogaeth gyffredinol uchel. Ceir tystiolaeth i awgrymu bod pobl ifanc yn cael trafferth i fynd i mewn i'r farchnad lafur sy'n amlygu bod gan y DU 'relatively high rates of part-time work for year olds. While this may be preferable for some workers, it is likely to adversely affect earnings, training opportunities, career development, and job security employment,unemploymentandeconomicinactivity/tabular?viewid=1977&geoid=1&subsetid=42 5 Mynegai Oes Aur PWC - Mehefin Mynegai Gweithwyr Ifanc PWC - Hydref 2016

20 Y Gymraeg Gweledigaeth Llywodraeth Cymru yw y bydd y Gymraeg yn ffynnu yng Nghymru; bydd strategaeth dymor hir, fydd yn cwmpasu'r cyfnod rhwng 2017 a 2050, yn rhoi manylion yr uchelgais o gyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn Cyd-destun Polisi Canfu astudiaeth a gynhaliwyd gan Lywodraeth Cymru o anghenion Cymraeg busnesau mewn wyth sector allweddol fod oddeutu 40% o gyflogwyr a holwyd yn Ne-orllewin Cymru a 38% o gyflogwyr yng Nghanolbarth Cymru yn dweud bod cael sgiliau Cymraeg yn bwysig o gymharu â 35% ar draws Cymru. Mae'r dystiolaeth sylfaenol a gasglwyd gan y PDSR yn cefnogi hyn ond yn cadarnhau ymhellach bwysigrwydd y Gymraeg mewn sectorau gwahanol. Er enghraifft, adroddai'r mwyafrif llethol o atebwyr a holwyd, yn sectorau Iechyd a Gofal Cymdeithasol, Hamdden, Twristiaeth a Manwerthu a'r Diwydiannau Creadigol, fod yr iaith Gymraeg yn bwysig iawn yn eu busnesau. Ceir gwybodaeth bellach ym mhroffiliau'r sectorau. 2.6 Lefelau Cymwysterau'r Boblogaeth Dengys yr ystadegau diweddaraf nad oes gan 12.5% o boblogaeth De-orllewin Cymru gymwysterau; mae hyn yn uwch na'r cyfartaledd ar draws Cymru o 10.2%. I'r gwrthwyneb, dim ond 6.9% o boblogaeth Canolbarth Cymru oedd heb gymwysterau, sy'n cymharu'n ffafriol â chyfartaledd Cymru. Mae'r duedd hon hefyd yn berthnasol wrth ddadansoddi'r rheiny sy'n meddu ar gymwysterau hyd at lefel 4 neu uwch, gyda chyfartaledd Cymru ar 35.8%. Mae cyfartaledd De-orllewin Cymru yn is na hyn ar 33.5% a Chanolbarth Cymru yn uwch ar 38.1% Cyflogaeth a Diweithdra Dengys yr ystadegau diweddaraf fod 388,700 o bobl mewn gwaith yn y rhanbarth yn y flwyddyn i fis Medi 2016, gyda'r ddau ranbarth yn dangos cynnydd dros y flwyddyn. O'r 6 sir, dim ond Sir Benfro a welodd ostyngiad mewn cyflogaeth dros y flwyddyn. Roedd graddfeydd cyflogaeth yn uwch yng Nghanolbarth Cymru, 73.6%, nag yn Ne-orllewin Cymru, 70.7%. Fodd bynnag, roedd y ddau yn is na graddfa'r Deyrnas Unedig o 73.7%. O fewn y ddau ranbarth economaidd, gan Powys yr oedd y gyfradd gyflogaeth uchaf o 77.8% a gan Ceredigion yr oedd yr isaf gyda dim ond 66.9% o'i phoblogaeth mewn gwaith. Ar 5.3%, roedd graddfeydd diweithdra yn uwch yn Ne-orllewin Cymru nag yng Nghymru a'r DU hefyd. I'r gwrthwyneb, roedd y gyfradd ddiweithdra yng Nghanolbarth Cymru yn 3.1%, sy n is na'r cyfraddau ar gyfer y DU a Chymru hefyd. Roedd hyn yn cael ei yrru gan Dde-orllewin Cymru yn cynnwys yr awdurdod sirol gyda'r gyfradd drydedd uchaf o ddiweithdra; Abertawe tabular?viewid=1984&geoid=1&subsetid= employment,unemploymentandeconomicinactivity/tabular?viewid=1975&geoid=1&subsetid=42

21 Dadansoddiad Ardaloedd Teithio i Waith Mae unigolion yn cymudo i leoedd gwaith o fewn y rhanbarth yn ystyriaeth bwysig wrth nodi gwahanol effeithiau teithio i waith ar draws y rhanbarth. 10 Mae'r math o waith yn un o'r ffactorau pwysicaf sy'n effeithio ar ardaloedd teithio i'r gwaith, gyda thystiolaeth yn dangos bod gan weithwyr llawn amser lai o ardaloedd teithio i'r gwaith sy'n awgrymu bod unigolion sydd mewn gwaith llawn amser yn fwy tebygol o deithio pellteroedd mwy i'w gwaith na'r rheiny sy'n gweithio'n rhan-amser. Mae ffactor pellach yn ymwneud â lefelau cymwysterau unigolion, gyda'r rheiny sydd â lefelau cymwysterau is, â nifer sylweddol uwch o ardaloedd teithio i'r gwaith gyda daearyddiaeth lawer llai. 11 Awgryma hyn fod y rheiny â chymwysterau isel yn llai galluog neu lai parod i deithio pellteroedd mawr i weithio ac felly'n tueddu i ganfod gwaith o fewn eu cymdogaeth leol. Mae natur wledig ardal hefyd yn effeithio'n sylweddol ar yr amser a'r pellter sy'n cael ei deithio ynghyd ag addasrwydd seilwaith trafnidiaeth. Byddai'r effaith hon yn sylweddol lai pe gallai ardaloedd gwledig elwa i'r eithaf ar wella eu cysylltedd a chreu amgylchedd sy'n cefnogi gweithio o'r cartref. 12 Cyd-destun Polisi 2.9 Demograffeg Busnes Busnesau micro a busnesau bychain sy'n dominyddu yn y rhanbarth yn ei gyfanrwydd; dengys yr ystadegau diweddaraf fod gan 99% o'r busnesau sy'n gweithredu yn y rhanbarth lai na 99 o weithwyr cyflogedig. Gan Gastell-nedd Port Talbot ac Abertawe y mae'r ganran uchaf o fentrau canolig a mawr a chan Powys a Cheredigion mae'r ganran leiaf. 13 Patrwm Newidiol Cyflogaeth Mae'r ffordd y mae pobl yn gweithio yn parhau i esblygu ac mae'r hen syniad o swydd am oes yn gynyddol annhebygol i lawer o fewn y farchnad lafur. Mae'r farchnad lafur yn mynd yn fwyfwy newidiol gyda ffyrdd dynamig a gwahanol o weithio a ffyrdd amrywiol o gael eich cyflogi; mae'r newidiadau hyn yn creu nifer o heriau o ran sgiliau. Mae ymchwil a gynhaliwyd gan y Cydffederasiwn Recriwtio a Chyflogaeth (REC) yn dangos mai dim ond 13% of British people believe they will be working in traditional 9 5 employment by gan dynnu sylw at yr ymwybyddiaeth fod natur cyflogaeth yn newid a bod angen hyblygrwydd. Fodd bynnag, gall cytundebau dim oriau gael effaith anghymesur ar grwpiau gwahanol o bobl. People on zero hours contracts are more likely to be young, part-time, women, or in full-time education when compared with other people in employment. 15 Mae'r defnydd cynyddol o gontractau dim oriau a datblygu'r economi gig yn rhoi hyblygrwydd i drefniadau cytundebol cyflogwyr ac unigolion ond maent hefyd yn creu her wirioneddol o ran sgiliau. Mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS) wedi canfod bod 905,000 o weithwyr yn y DU heb oriau gwaith wedi eu gwarantu 16, (a elwir yn aml yn gontractau dim oriau) gyda 22% o'r rhain o fewn y sector Llety a Bwyd a 20.2% yn y sector Iechyd a Gofal Cymdeithasol. At hynny, around a third (32%) of people on zero hours contracts want more hours compared to 9% of people in employment not on zero hours contracts. 10 Mae'r swyddfa Ystadegau Gwladol yn cynnal dadansoddiad eang o'r tueddiadau teithio i waith ar draws ardaloedd daearyddol yn ogystal ag ar draws dosbarthiadau cymdeithasol-economaidd. Caiff yr ardaloedd teithio i'r gwaith hyn eu diffinio fel at least 75% of the area s resident workforce work in the area and at least 75% of the people who work in the area also live in the area. Mae'n bwysig nodi nad yw ffiniau teithio i'r gwaith yn cyd-fynd â r ffiniau gweinyddol presennol, sy'n tanlinellu'r cymhlethdodau sydd ynghlwm wrth ddeall yr effaith ar ardaloedd unigol Economi Gig: The uberisation of work REC Contractau nad ydynt yn gwarantu lleiafswm o oriau: Medi Swyddfa Ystadegau Gwladol 16 Contractau nad ydynt yn gwarantu lleiafswm o oriau: Mawrth ONS

22 20 Mae amrywiaeth trefniadau'r economi gig yn cynnwys gwahanol fodelau gan gynnwys masnachfraint hunangyflogedig a chwmnïau gwasanaeth personol ymhlith eraill. Gall hyn symud y cyfrifoldeb am ddatblygiad rhai sgiliau oddi ar y cyflogwyr i'r gweithwyr unigol a gall fod yn her o ran amser ac arian i unigolion Sgiliau Digidol Cyd-destun Polisi Mae sgiliau digidol yn dod yn gynyddol bwysig o fewn yr economi gyda llawer o swyddi yn dod yn fwyfwy digidol. Digital skills underpin growth across the economy and are vital to ensuring global competitiveness and productivity. They are needed across the population to enable social inclusion and access to digital public and private services. Os yw'r Deyrnas Unedig, a Chymru yn wir, i ddod yn genhedloedd digidol sy'n arwain y byd, yna mae hi'n hollbwysig bod y gweithlu presennol a gweithlu'r dyfodol wedi eu harfogi â'r sgiliau cywir fydd yn eu galluogi i fanteisio'n llawn ar y cyfleoedd y bydd technolegau digidol newydd yn eu cynnig. Market and institutional challenges mean that many businesses are struggling to obtain employees with the right skills to exploit technological opportunities, and sections of society are missing out on the benefits of the digital economy. Ar lefel ranbarthol bydd Bargen Dinas Bae Abertawe yn cynnig cyfleoedd sylweddol yn y sector digidol. Mae hi felly'n hanfodol mynd i'r afael ag unrhyw heriau marchnad a heriau sefydliadol yn fuan. Bydd Ardal Ddigidol Dinas a Glan Môr Abertawe yn enwedig yn darparu llawer o gyfle i ddatblygu ac ehangu cwmnïau digidol/technolegol uchel eu gwerth fydd yn gadarnhaol o ran cyflogaeth ac o ran yr economi yn ei chyfanrwydd Natur wledig Cefn gwlad a'r economi wledig Mae'r economi wledig o fewn De-orllewin a Chanolbarth Cymru o bwys sylweddol ac mae'n cwmpasu ardaloedd mawr yng Ngogledd a Gorllewin y rhanbarth. Mae'n wynebu amrywiaeth eang o heriau sy'n unigryw i'r lleoliad gwledig. Mae'r rhain yn cynnwys y materion a nodir isod; a) Cynhyrchiant yn lleihau Mae'r cynhyrchiant, fel wedi'i fesur yn ôl Gwerth Ychwanegol Crynswth, mewn ardaloedd gwledig yn bennaf yn sylweddol is na'r DU, a hefyd yn is nag ardaloedd mwy trefol ar draws y rhanbarth. Mae hon yn duedd sydd i w gweld ledled y DU. Mae hyn yn rhannol oherwydd natur y busnesau sydd wedi'u lleoli o fewn y gwahanol ardaloedd gyda niferoedd uwch o ddiwydiannau sydd â gwerth ychwanegol crynswth uchel, megis gwasanaethau ariannol a phroffesiynol, wedi eu lleoli yn yr ardaloedd mwy trefol. Ffactor ychwanegol yw natur cyflogaeth o fewn ardaloedd gwledig, gyda mwy o bwyslais ar weithio rhan amser a hunangyflogaeth, yn aml yn ymwneud â busnesau ffordd o fyw. Self-employment, part-time working and seasonal employment are more prevalent in rural labour areas. Self-employment and part-time working can be a positive lifestyle choice or a response to a lack of employment opportunities Employability and Skills in Rural Scotland 2012 Scottish Government Employability Learning Network

23 21 Mae'r rhaniad cynhyrchiant hwn rhwng yr ardaloedd trefol a'r ardaloedd gwledig yn arwyddocaol gan ei fod yn cynhyrchu nifer o heriau sy'n gysylltiedig â sgiliau, yn enwedig yn ymwneud ag argaeledd, recriwtio a chadw unigolion sy n meddu ar sgiliau addas. b) Heriau demograffig O fewn y rhanbarth ceir nifer sylweddol o heriau demograffig gydag ardaloedd gwledig yn fwy tebygol o gael problemau yn ymwneud â phoblogaeth sy'n heneiddio. Mae hyn yn cynnwys cyfran uwch o bobl dros 65 mlwydd oed na'r cyfartaleddau trefol, sy'n effeithio ar y galw ar wasanaethau lleol yn ogystal ag ar y gyfran o drigolion yn oed gwaith a all ffurfio'r gweithlu. Mae'r anghydbwysedd demograffig hwn yn creu heriau sylweddol o ran creu y màs critigol sy'n ofynnol ar gyfer cyflawni ymyriadau economaidd hyfyw ond hefyd yn ofynnol ar gyfer rhoi sgiliau newydd i unigolion hy^n. c) Effeithiau llafur mudol ar yr economi wledig Mae'r economi wledig yn cynnwys nifer o sectorau lle mae ar hyn o bryd ddibyniaeth weddol uchel ar y defnydd o lafur mudol, yn enwedig o'r UE. Mae'r sectorau hyn yn cynnwys cynhyrchu a phrosesu bwyd, lletygarwch a thwristiaeth yn ogystal â'r sector iechyd a gofal cymdeithasol. Cyd-destun Polisi d) Mynediad at wasanaethau Mae natur cefn gwlad ac ardaloedd gwledig anghysbell yn benodol yn gosod pwysau sylweddol ar ddarparu gwasanaethau oherwydd nifer o ffactorau gwahanol sy'n cynnwys: Dwyseddau poblogaeth is, sy'n gwneud cyflawni arbedion maint yn anodd. Gall hyn gynnwys nifer isel o gleientiaid i wasanaethau eu cefnogi, sy'n gwneud costau yn ddrud ar gyfer cyrff cyflenwi yn ogystal â chyfyngu ar y cyfleoedd posibl i ymgysylltu. Mae pellteroedd teithio mawr rhwng cytrefi yn cynyddu'r amser a'r gost ar gyfer cael mynediad at wasanaethau. Gall hyn lesteirio datblygiad sgiliau unigolion o fewn ardaloedd gwledig sydd efallai yn dod wyneb yn wyneb â r rhwystrau hy^n. Mae cysylltedd digidol gwael yn parhau i fod yn her oherwydd y gost o osod band eang ffibr; mae problemau yn ymwneud â'r 'filltir olaf o gysylltedd' yn parhau i fod yn her sylweddol i lawer mewn ardaloedd gwledig Cydraddoldeb rhwng y Rhywiau a Diffyg Cydbwysedd Ceir tystiolaeth sylweddol i awgrymu nad yw merched a dynion yn mwynhau yr un hawliau a r un cyfleoedd ar draws pob sector o'r gymdeithas. Mae hyn yn arbennig o gyffredin o fewn y farchnad lafur a'r economi yng Nghymru, lle nad oes cynrychiolaeth gyfartal o ddynion a merched ar draws ystod o rolau, sectorau a meysydd pwnc. Mae merched wedi'u tangynrychioli yn nifer o sectorau blaenoriaeth Llywodraeth Cymru, fel y dangosir yn y tabl isod;

24 22 Sector 2006 Dynion Merched 2015 Dynion Merched Gwahaniaeth i Ferched rhwng 2006 a 2015 Deunyddiau a Gweithgynhyrchu Uwch 87,300 (81%) 20,800 (19%) 69,100 (81%) 16,600 (19%) -20.2% Adeiladu 115,000 (88%) 15,800 (12%) 102,000 (90%) 11,000 (10%) -30.3% Cyd-destun Polisi Y Diwydiannau Creadigol 18,700 (59%) Ynni a'r Amgylchedd 122,900 (82%) 13,200 (41%) 26,400 (18%) 30,200 (61%) 121,200 (77%) 19,400 (39%) 36,200 (23%) 47.1% 37.1% Bwyd a Ffermio 31,600 (73%) 11,600 (27%) 34,200 (67%) 16,500 (33%) 42.0% Gwasanaethau Ariannol a Phroffesiynol 52,400 (52%) 47,600 (48%) 75,600 (56%) 60,500 (44%) 27.1% TGCh 23,500 (72%) 9,100 (28%) 18,200 (75%) 6,200 (25%) -31.1% Gwyddorau Bywyd 7,900 (60%) Twristiaeth 49,400 (50%) 5,200 (40%) 49,300 (50%) 8,900 (67%) 69,700 (53%) 4,400 (33%) 62,700 (47%) -15.1% 27.2% Mae'r tabl yn dangos mai maes sy'n peri pryder neilltuol yw diffyg amlwg y merched a gyflogir yn sectorau Deunyddiau a Gweithgynhyrchu Uwch, Adeiladu, Ynni a'r Amgylchedd a TGCh o gymharu â dynion. Heblaw am sector Ynni a'r Amgylchedd, mae lefel cyflogaeth merched o fewn y sectorau hyn wedi lleihau'n sylweddol ers Gall anghyfartaledd o fewn cyflogaeth sector arwain at fylchau cyflog rhwng y rhywiau, anghymesuredd o ran datblygiad sgiliau a diffyg mynediad at yr un cyfleoedd a dilyniant. Er enghraifft, o ystyried aliniad y sectorau uchod â phynciau Gwyddoniaeth, Technoleg, Peirianneg a Mathemateg (STEM), mae hyn yn peri gofid arbennig, o ystyried y buddion canfyddedig o ddilyn gyrfa yn y maes hwn; the gap in starting salary between men and women who have studied STEM subjects and go on to take jobs in those spheres is smaller than in any other subjects studied. If more women were to pursue careers in these areas, not only would it give them a more balanced portfolio of skills, but it would also narrow the gender pay gap for those in the early years of their working lives. 18 Mae yna gryn ymchwil i awgrymu y byddai datrys y bwlch cyflog angen ymdrech bendant i gynyddu proffil pynciau STEM ymhlith dysgwyr ifanc sy'n ferched. 18

25 23 Solving the gender pay gap over the long term means tackling an ingrained difference in the skills that women gain and choose to develop during their academic studies and, therefore, in the jobs they go on to take. If more women are encouraged to study STEM subjects during their education and are taught in a way that recognises their cognitive preferences, we not only prepare them for a more dynamic world of work but we simultaneously start to bridge the gap in pay. This will require clear focus by both policymakers and employers Yr Economi Werdd Mae'r weledigaeth a nodwyd gan Lywodraeth Cymru yn y strategaeth economaidd 'Adnewyddu'r Economi: cyfeiriad newydd (2010)' yn canolbwyntio ar sicrhau ffyniant economaidd drwy 'gryfderau a sgiliau ei phobl a'r amgylchedd naturiol. Rhan allweddol o'r strategaeth hon oedd adnabod naw sector blaenoriaeth; TGCh, Ynni a'r Amgylchedd, Deunyddiau a Gweithgynhyrchu Uwch, Diwydiannau Creadigol, Gwyddorau Bywyd, Gwasanaethau Ariannol a Phroffesiynol, Adeiladu, Twristiaeth a Bwyd a Ffermio. Bernir bod y sectorau hyn yn rhai a all gynnig manteision economaidd ehangach drwy fanteisio ar ICT, creating green jobs, resource efficiency and the movement to a low carbon economy. 20 Cyd-destun Polisi Mae proffil economaidd Cymru yn hanesyddol wedi bod yn symud oddi wrth sylfaen oedd gan mwyaf yn weithgynhyrchu. Canlyniad hyn yw trends and predicted changes in industrial structure having important implications for the design and successful implementation of green growth policies. 21 Felly, mae'n gosod yr economi werdd mewn sefyllfa allweddol wrth i Gymru ymdrechu i feithrin arloesedd a chreu economi ffyniannus sy'n gweithio i bawb. Gellir diffinio twf gwyrdd fel a ganlyn: Green growth in Wales is about fostering economic growth, development and social inclusion while ensuring that the natural assets provide the resources and environmental services on which our well-being relies. To do this it must stimulate investment and innovation which will underpin sustained growth and give rise to new economic opportunities, human capital formation and skills building, and redistribute the proceeds of growth. 22 Y pedwar dangosydd twf gwyrdd ar gyfer Cymru, fel y cynigiwyd gan yr OECD yw r canlynol: Cynhyrchiant amgylcheddol ac adnoddau r economi sy'n cynnwys dwysedd nwy ty^ gwydr gweithgarwch economaidd, cylchredeg ac adennill adnoddau a pherfformiad ynni a chynaladwyedd y stoc adeiladau. Y sylfaen asedau naturiol sy'n cynnwys gweithredu rheolaeth amgylcheddol dda mewn diwydiannau sylfaenol a chyflwr ecosystemau. Ansawdd bywyd amgylcheddol sy'n cynnwys hunanganfyddiad o les, peryglon i iechyd a achosir gan lygredd aer a mynediad at wasanaethau a diwylliant. Cyfleoedd economaidd ac ymatebion polisi sy'n cynnwys lefelau sgiliau'r gweithlu a chyfranogaeth y gweithlu; maes o ddiddordeb neilltuol o ystyried diben y cynllun hwn. Nodir y dangosyddion mesuradwy a awgrymwyd o dan flaenoriaethau economaidd a r ymatebion polisi yn y tabl isod:

26 24 Cyfleoedd Economaidd ac Ymatebion Polisi Lefel Sgiliau'r Gweithlu Canran o absenoliaeth gan ddisgyblion yn oedran ysgol gorfodol mewn ysgolion cynradd ac ysgolion uwchradd Canran y boblogaeth sydd heb gymwysterau Canran o bobl oed wedi eu haddysgu i NVQ lefel 4 ac uwch Cyfranogaeth y Gweithlu Cyd-destun Polisi Mae Llywodraeth Cymru wedi amlinellu ei hamcanion strategol o ran twf gwyrdd drwy ei dogfen 'y busnes o ddatblygu n genedl gynaliadwy Ardoll Brentisiaethau Cyfradd diweithdra, pobl oed Cyfradd anweithgarwch economaidd, pobl oed Cyfradd gweithgarwch economaidd, pobl oed 50 a throsodd Treth ledled y DU yw'r ardoll sy'n berthnasol i bob cyflogwr yn y DU sydd â 'bil cyflogau' blynyddol o 3 miliwn neu fwy. Fel y gellir deall, mynegwyd pryder gan gyflogwyr mewn perthynas â sut y bydd yr ardoll yn gweithio a beth y bydd yn ei olygu iddynt. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau n ymrwymedig i ddarparu ei Rhaglen Brentisiaethau drwy gyfrwng rhwydwaith darparwyr prentisiaethau Cymru ac nid oes ganddi gynlluniau i weithredu'r system dalebau sydd ar hyn o bryd yn cael ei gweithredu yn Lloegr. 24 Roedd ymchwil a gynhaliwyd yn ystod datblygiad yr ardoll brentisiaethau gan Siambrau Masnach Prydain yn amlinellu nifer o bryderon yngly^n â gweithredu'r ardoll a'r effaith debygol. Testun pryder arbennig oedd nifer gyfyngedig yr ymatebwyr a ddywedodd y câi effaith gadarnhaol ar eu busnes. Roedd hyn yn cynnwys 11% who say the reforms will increase their recruitment of apprentices, 5% say it will have a positive impact on their wider training budget and 11% say it will improve the quality of vocational training in the sector Y Tirlun Gwleidyddol Mae'r tirlun gwleidyddol a pholisi ledled Cymru a'r DU yn mynd yn fwyfwy deinamig, gyda meysydd sylweddol lle mae polisi n dargyfeirio ar draws y DU a'r gweinyddiaethau datganoledig yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys y penderfyniad arwyddocaol a wnaed gan y genedl ym mis Mehefin 2016 i bleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd yn ogystal â chyfnod o ansicrwydd gwleidyddol. O fewn y maes polisi sgiliau bu mwy fyth o ddargyfeirio rhwng polisïau llywodraethau gwahanol y DU, yn arbennig rhwng y polisi ar gyfer sgiliau yn Lloegr a r un yng Nghymru, gan greu heriau sylweddol ar gyfer cwmnïau sydd â busnesau traws-ffiniol. Mae Llywodraeth Cymru wedi datblygu nifer o ymatebion polisi i'r heriau sgiliau a wynebir yng Nghymru. Mae'r rhain wedi cynnwys dau adolygiad proffil uchel o addysg ôl-orfodol (adolygiad Hazelkorn) ac o ariannu myfyrwyr (adolygiad Diamond) ochr yn ochr â datblygu ymyriadau polisi newydd. Amlinellai ymateb Llywodraeth Cymru i adolygiad yr Athro Hazelkorn y bwriad i ddatblygu un corff strategol i oruchwylio'r sector addysg ôl-orfodol. Y bwriad yw rhoi cyfrifoldeb i'r corff newydd hwn dros gynllunio, ariannu, contractio, sicrhau ansawdd, monitro ariannol, archwilio a pherfformiad, a hwn fydd prif gyllidwr ymchwil. 23 Y busnes o ddatblygu n genedl gynaliadwy Llywodraeth Cymru

27 25 Bydd y cynigion hyn yn cynnig cyfleoedd sylweddol ar gyfer gwella cysylltiadau ar draws y sector addysg ôl-orfodol, This is an opportunity to shape a system where institutions of all types are encouraged to work together to meet learners needs, enabling progression and building strong links with business, so that skills gaps can be addressed. 26 Roedd argymhellion adolygiad Diamond uchod yn rhoi pwyslais cryf ar gefnogi myfyrwyr, cymorth cynhaliaeth sy n rhoi r hyblygrwydd iddynt ofalu am eu harian ac, i rai myfyrwyr, goresgyn yr heriau ariannol gwirioneddol sy n gysylltiedig â chyfnod o astudio addysg uwch. 27 Hefyd, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei pholisi prentisiaethau wedi'i ddiweddaru drwy gyhoeddi Cysoni r model Prentisiaethau ag anghenion Economi Cymru 28. Mae'r ddogfen hon yn amlinellu r ffocws o'r newydd ar brentisiaethau a r angen i'r rhain gyfateb yn well i ofynion diwydiant. Rydym yn gwybod y bydd swyddi r dyfodol yn gofyn am lefelau llawer uwch o fedrusrwydd nag yn y gorffennol. Er mwyn ateb yr her hon, bydd angen i brentisiaethau integreiddio n fwy effeithiol i r system addysg ehangach ac i ffabrig economaidd Cymru. 29 Mae'r ddogfen bolisi hefyd yn rhoi mwy o bwyslais ar yr angen i sicrhau bod prentisiaethau yn cael eu gweld fel llwybr gwerthfawr i yrfa. Mae angen i lwybrau prentisiaeth fod yn ddewis amgen credadwy i r llwybr academaidd, ac mae angen i bobl ifanc gael y cyfle i brofi r buddiannau a ddaw yn sgil llwybr gyrfa galwedigaethol. 30 Mae hyn yn bwysig i gefnogi nodau ehangach Llywodraeth Cymru gan gynnwys cynyddu cyflogadwyedd a lleihau tlodi. Cyd-destun Polisi I gefnogi'r maes cyflogadwyedd mae Llywodraeth Cymru yn datblygu Cynllun Cyflogadwyedd ar gyfer Cymru sy'n ceisio mabwysiadu agwedd fwy cyfannol at gyflogadwyedd. Mae hyn yn cynnwys yr angen i ail-lunio'r cymorth cyflogadwyedd ar gyfer unigolion sy'n barod am swydd, a'r rheini sydd bellaf oddi wrth y farchnad lafur, i gaffael y sgiliau a'r profiad i ennill a chynnal cyflogaeth gynaliadwy. 31 Mae'r dull hwn yn bwriadu lleihau dyblygu darpariaeth o fewn maes cyflogadwyedd a gwella profiad unigolion ar draws y sbectrwm cyflogadwyedd Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) yn unigryw i Gymru ac yn ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus feddwl am effaith hirdymor eu penderfyniadau. Mae'r Ddeddf yn gosod saith nod llesiant yn eu lle ac mae'n ofynnol i gyrff cyhoeddus weithio tuag at bob un o'r saith nod [1]. Cymru ffyniannus, Cymru gref, Cymru iachach, Cymru fwy cyfartal, Cymru o gymunedau cydlynol, Cymru o ddiwylliant byw a Chymraeg sy'n ffynnu, Cymru sy'n gyfrifol yn fyd-eang. Cefnogir y nodau gan bum ffordd o weithio gan gynnwys hirdymor, integreiddio, cynnwys, cydweithio ac atal [1]

28 26 Cyd-destun Polisi 2.17 Brexit Nodai sbarduno erthygl 50 ar y 29ain o Fawrth 2017 ddechrau'r broses i'r DU adael yr Undeb Ewropeaidd dros gyfnod o 2 flynedd. Ar hyn o bryd mae effeithiau posibl Brexit yn parhau'n aneglur ac mae hyn yn gosod her sylweddol o ran deall gofynion busnes yn y dyfodol a r effeithiau posibl ar y farchnad lafur o ganlyniad. Mae tystiolaeth gan y Ganolfan ar gyfer Dinasoedd yn amlygu pwysigrwydd allforion i'r Undeb Ewropeaidd o'r rhanbarth a gosodwyd Abertawe y 7fed uchaf o ran cyfanswm y ganran o allforion i'r Undeb Ewropeaidd gyda 60% o'r allforion yn mynd i'r UE. 32 Mae sefydliad byd-eang McKinsey wedi amlygu y bydd gwella cynhyrchiant yn hanfodol i lwyddiant yr economi yn dilyn Brexit gan fod 66% o weithwyr y DU ar hyn o bryd work in companies with below-average productivity. 33 Mae effeithiau posibl Brexit o fewn y rhanbarth wedi eu nodi ym mhroffiliau'r sectorau unigol drwy ymgysylltu â chyflogwyr

29 27 Adran 3 Proffiliau'r Sectorau

30 28 Cyd-destun Mae proffiliau'r sector sydd wedi'u cynnwys yn yr adran hon yn ganlyniad i'r ymchwil sylfaenol a gynhaliwyd gan y PDSR dros gyfnod o chwe mis yn amrywio rhwng mis Ionawr a mis Mehefin Proffiliau'r Sectorau Casglwyd y dystiolaeth a ddangoswyd trwy ystod o ddulliau ymchwil ansoddol, gan gynnwys arolygon electronig, grwpiau clwstwr sector a chyfweliadau lled-strwythuredig. Drwy mabwysiadu ymagwedd ansoddol at casglu'r wybodaeth hon roedd yn caniatáu i'r PDSR gasglu barn drylwyr nifer o gyflogwyr o gwmpas y rhanbarth, ac mae llawer ohonynt yn parhau i fod yn rhan bwysig o'r broses. Dylid ystyried natur ansoddol y wybodaeth a gyflwynir ar y cyd â'r ymchwil feintiol eilaidd megis yr Arolwg Sgiliau Cyflogwyr ar gyfer Lle bo modd, mae'r wybodaeth a ddangosir wedi'i gefnogi gan dystiolaeth eilaidd sector benodol. Bwriedir i'r proffiliau ddarparu crynodeb cynrychioliadol o farn cynrychiolwyr y diwydiant a r chyflogwyr y mae'r PDSR yn ymwneud â hwy trwy gydol datblygu a chwblhau'r cynllun hwn. 3.1 Deunyddiau a Gweithgynhyrchu Uwch ac Ynni Diffinio'r sector Mae gan Gymru draddodiad hir a threftadaeth gyfoethog mewn diwydiant trwm, peirianneg a gweithgynhyrchu. Mae gweithlu medrus a lefel uchel o arbenigedd ynghyd ag arloesedd yn cael ei lywio drwy gydweithio rhwng cyflogwyr allweddol, Llywodraeth Cymru a sefydliadau academaidd yn gwneud y sector yn sbardun economaidd allweddol ar gyfer rhanbarth y De-orllewin a Chanolbarth Cymru. Dengys yr ystadegau diweddaraf fod dros 21,700 o bobl yn cael eu cyflogi o fewn y sector yn y rhanbarth, gyda'r cyfrannau uchaf yn digwydd yng Nghastell-nedd Port Talbot a Sir Gaerfyrddin. Mae'r sector yn eang ac yn cael ei gategoreiddio yn ôl is-sectorau megis awyrofod, moduro, electroneg, meddygol, amddiffyn, bwyd, rheilffyrdd, technoleg a deunyddiau Tystiolaeth Cyflogwyr Recriwtio a Chadw Staff Recriwtio yn hytrach na chadw sy'n fater allweddol i'r sector Deunyddiau a Gweithgynhyrchu Uwch gyda chyflogwyr yn teimlo bod y ffordd y mae'r sector yn cael ei weld yn ffactor sy'n cyfrannu n sylweddol. Mae'r sector yn un sy'n arbennig o ddibynnol ar fathau galwedigaethol o hyfforddiant sy'n gwaethygu'r anawsterau ymhellach wrth recriwtio gan fod y ffordd y mae pobl yn gweld Prentisiaethau yn wael ac yn anwybodus. At hynny, mae llawer o gwmnïau yn disgwyl am gymeradwyaeth ar gyfer prosiectau seilwaith mawr sy'n creu heriau o ran recriwtio unigolion o gwbl, o ystyried y diffyg gallu ariannol i gyflogi staff 'mewn perygl'. Dywedai cyflogwyr fod recriwtio unigolion profiadol, yn enwedig mewn peirianneg, meysydd arbenigol a thechnegol, yn her sylweddol. At hynny, mae amodau heriol y farchnad ac ansicrwydd yn achosi rhai problemau cadw gweithwyr wrth i staff ymdrechu i ddod o hyd i swyddi sy'n cynnig sefydlogrwydd a diogelwch. Addasrwydd y Sgiliau sy'n cael eu Darparu Mae galw clir gan gyflogwyr am fwy o hyfforddiant 'yn y swydd' nad oes angen iddo, yn y mwyafrif o achosion, gael ei achredu. Mae angen datblygu rhagor o hyblygrwydd yn yr hyfforddiant a gynigir. Mae gofyniad cyllid AU/AB/yr UE ar gyfer prosiectau achrededig yn rhwystr i beth gweithgaredd hyfforddi ac nid yw'n cynrychioli anghenion cyflogwyr; yn yr achos hwn dylid mesur allbynnau yn ôl nifer y swyddi a sicrhawyd neu gontractau a enillwyd ac yn y blaen.

31 29 Mae'r ardoll brentisiaeth yn ffynhonnell dryswch i gyflogwyr, yn enwedig y rhai sydd â safleoedd y tu allan i Gymru, lle mae ofnau y gallai hyn gael effeithiau negyddol ar hyfforddiant. Ystyrir bod y model blaengar sy'n cael ei ddarparu yn Lloegr ar hyn o bryd yn fodel cryf sy'n sicrhau priodoldeb cymhwyster penodol ar gyfer busnes. Mae yna alw cryf am hyfforddiant penodol i swydd, heb ei achredu, ar draws llawer o'r sector ac o ganlyniad mae diwylliant cryf o hyfforddiant mewnol o fewn cwmnïau. Mae nifer o gwmnïau yn y sector yn rheolaidd yn ceisio tyfu a datblygu unigolion eu hunain o fewn y sefydliad drwy lwybrau dilyniant sefydledig. Ystyrir bod hyn yn bwysig ar gyfer cadw unigolion a hefyd sicrhau bod gan y cwmnïau y sgiliau a'r priodoleddau iawn yn eu gweithlu. Cyfleoedd a Heriau Bydd datblygiadau technolegol yn gosod her a chyfle i'r sector. Mae angen i weithluoedd presennol ac yn y dyfodol gael eu hyfforddi'n briodol a meddu ar y sgiliau a ddymunir i weld mantais y datblygiadau hyn. Yn unol â hyn, mae yna bryder bod y seilwaith presennol yn wael ac mae angen datblygu cysylltedd a chyflymder y rhyngrwyd i gefnogi twf. Proffiliau'r Sectorau Mae'r Strategaeth Adnewyddu a Sgiliau Gweithlu a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan Energy and Utility Skills yn nodi tri blaenoriaeth strategol ar gyfer y sector Ynni, sef; Mynd i'r afael ag atyniadau a recriwtio yn y sector yn y gobaith o gynyddu'r pwll talent yn y dyfodol Sicrhau'r buddsoddiad mwyaf posibl mewn sgiliau yn benodol trwy fuddsoddiadau a wneir gan berchnogion asedau a'u heiddo cadwyn gyflenwi Mynd i'r afael â bylchau a phrinder sgiliau a ragwelir trwy weithredu wedi'i dargedu Dadansoddiad Ymchwil Sylfaenol Proffil Ymateb ar gyfer Deunyddiau a Gweithgynhyrchu Uwch DrBA Micro Bychan Canolig Mawr TCC Heriau a Gyrwyr Newid a Galw Dengys dadansoddiad o dystiolaeth y cyflogwyr fod 57% o'r busnesau hynny a arolygwyd yn dweud mai'r her fwyaf pwysig y maent yn ei hwynebu yw recriwtio gweithlu sydd â chymwysterau addas. Mae hon yn broblem arbennig i fusnesau sydd wedi'u lleoli mewn mannau gwledig.

32 30 'Y broblem fwyaf yr ydym yn ei hwynebu yw dod o hyd i weithwyr. Oherwydd ein lleoliad mae hi mor anodd dod o hyd i'r gweithwyr iawn gyda'r sgiliau iawn ar gyfer ein diwydiant. Yn anffodus, mae ein baich gwaith yn cynyddu drwy'r amser. Rydym yn gorfod gwrthod gwaith gan nad oes gennym y gweithlu i gwblhau'r gwaith angenrheidiol mewn pryd.' Proffiliau'r Sectorau At hynny, heriau pellach y sonnir amdanynt yw cynnal busnes sy'n hyfyw yn fasnachol (7%) a chael gwaith am y pris cywir (2%). Mae'r rhain yn agweddau allweddol ar sicrhau cynaliadwyedd unrhyw fusnes. Gwaethygir y ffactorau hyn ymhellach gan yr her o gynnal eu sylfaen sgiliau drwy recriwtio gweithwyr yn effeithiol, eu cadw a'u hyfforddi. Mae natur y sector yn golygu ei fod yn dibynnu'n drwm ar y galw byd-eang a'r economi. Roedd llawer o fusnesau yn nodi bod gofynion cwsmeriaid yn sbardun allweddol iddynt. Mae hyn ynghyd ag amrywiadau mewn prisiau nwyddau megis olew, nwy a dur a chryfder y bunt yn erbyn doler yr Unol Daleithiau neu'r Ewro. Gyrrwr arall sy'n cael effaith sylweddol ar allbynnau a'r gweithlu yw technoleg, sy'n newid a moderneiddio prosesau peirianyddol. Dywedodd un busnes: 'Rydym yn gwmni peirianyddol traddodiadol gyda phrosesau llafur dwys a diffyg argaeledd gweithlu medrus. Mae angen inni wella technoleg i gynyddu effeithlonrwydd ac elw ein busnes. Mae modd i beiriannau mwy newydd gael eu gweithredu gan staff lled-fedrus.' Wrth wraidd yr holl ffactorau hyn wrth gwrs mae ddeddfwriaeth a chyfeiriadau gwleidyddol cyffredinol. Mae hon yn ystyriaeth arbennig ar gyfer y busnesau hynny sy'n gweithredu yn y sector Ynni a'r Amgylchedd. Rolau anodd i recriwtio ar eu cyfer O'r busnesau hynny a holwyd mae'r mwyafrif wedi cael anhawster i recriwtio ar gyfer rhai rolau. Nodir y rolau hyn isod: Bychan Staff Technegol Gweithiwr swyddfa Peirianwyr medrus Peirianwyr dylunio Rheolwyr Uwch Canolig Rheolwyr Prosiect Rheolwyr Adeiladu Amcangyfrifwyr Peirianneg Technegol Mawr Peirianwyr Falfiau Technegol Peirianwyr Technoleg Uwch Cynllunwyr/Trefnwyr Gwaith Cynnal a Chadw Llafur crefftus dros dro

33 31 Parodrwydd Newydd-ddyfodiaid i'r Sector ar gyfer Gwaith Roedd dros hanner y cyflogwyr a holwyd yn dweud nad yw newydd-ddyfodiaid i'r sector sydd newydd adael yr ysgol neu'r coleg yn barod ar gyfer gwaith. Mae llawer o gyflogwyr yn ceisio lleihau'r tebygolrwydd o gyflogi unigolion o'r fath drwy broses recriwtio sy'n drwyadl ac wedi ei chynllunio'n benodol i adnabod y nodweddion hyn. Y sgiliau y dywedir yn fwyaf cyffredin eu bod yn gysylltiedig â bod yn barod ar gyfer gwaith i r cwmnïau hyn yw sgiliau meddal, sgiliau llythrennedd a rhifedd ac etheg waith gref. Penderfyniad, etheg waith iawn a sgiliau sylfaenol gwell o lawer (llythrennedd, rhifedd a sgiliau cyfathrebu), felly cyfuniad o sgiliau sylfaenol a diwylliant. Mae'r ffactorau sy'n cyfrannu i'r materion hyn yn cynnwys diffyg profiad gwaith sydd ar gael i'r gweithwyr newydd hyn tra byddant yn dysgu, a wneir yn waeth wedyn gan natur y ddarpariaeth a gynigir mewn ysgolion a cholegau - gyda pheth ohono heb fod yn addas i'r diben nac yn ddigon arbenigol. O ganlyniad, mae rhai cyflogwyr yn ymroi i hyfforddi'n fewnol; Proffiliau'r Sectorau Gall unigolion heb brofiad gwaith fod yn brin o rai o r sgiliau meddal. Oherwydd natur ein siop beiriannau, mae hyfforddiant mewnol yn angenrheidiol gyda cholegau ddim yn cynnig hyfforddiant sy n benodol i bob maes yn y sector peirianneg. Mae r canolbwynt yn tueddu i fod ar y sgiliau y gellir eu haddysgu hawsaf, h.y. dim angen adnoddau costus. Mae tystiolaeth o'r grwpiau clwstwr hefyd yn awgrymu bod yna fwlch diwylliannol rhwng yr amgylchedd addysg a'r gweithle, gyda newydd-ddyfodiaid yn cael trafferth i ymaddasu i'r oriau hirach a'r lefelau uchel o graffu. Tynnwyd sylw at hyn fel maes o gystadleuaeth gyda rhai gwledydd yn cael amserlenni addysgol hirach a mwy dwys. Rhifedd, Llythrennedd a Sgiliau TGCh Teimlai yn agos i chwarter o'r rheiny a holwyd nad oedd eu gweithlu yn meddu ar y sgiliau rhifedd, llythrennedd a TGCh yr oedd arnynt eu hangen i gyflawni eu swyddi; Mae hyd yn oed cyflogeion ar lefel gradd yn dod i mewn gyda sillafu, gramadeg ac atalnodi gwael, yn enwedig o u cymharu â gweithwyr tramor y mae Saesneg yn ail iaith iddynt! A sôn am rifedd, does yna neb bron o dan 35 sy n gallu ymdopi â rhifyddeg pen syml, heb sôn am ddeall cymarebau yn iawn, canrannau, gweithio allan ymylon ac yn y blaen. Mae n rhaid inni ddysgu mathemateg sylfaenol i n gweinyddwyr yn eu misoedd cyntaf yma. Mae'r dystiolaeth hefyd yn dangos, er bod rhai cyflogwyr yn dweud bod eu gweithlu yn meddu ar y cymhwysedd a ddymunir mewn rhifedd, llythrennedd a TGCh, fod yna enghreifftiau lle mae lefel eu cymhwysedd yn dibynnu i raddau helaeth ar lefel cyrhaeddiad academaidd yr unigolyn. Mae'r cwmnïau nad ydynt yn sôn am brinder o gwbl o ran cymhwysedd yn dweud bod ganddynt weithdrefnau recriwtio caeth sy'n sicrhau bod y sgiliau hyn gan yr unigolyn hyd at y lefel a ddymunir. Cael sicrwydd drwy weithdrefnau recriwtio detholiadol sy n mynnu safon ofynnol o lythrennedd, rhifedd a TGCh yn ôl y swydd. Bydd y prentisiaid yn dysgu r sgiliau hyn o fewn eu fframweithiau, a, lle bo angen, byddwn yn rhoi cefnogaeth ychwanegol i sicrhau eu bod yn cyrraedd y safon sy n ofynnol.

34 32 Yr Iaith Gymraeg Dywedai mwyafrif o atebwyr nad yw'r Gymraeg yn bwysig o gwbl i'w busnes. Proffiliau'r Sectorau Er bod llawer yn dweud bod y Gymraeg yn rhan allweddol o'r diwylliant a'r hunaniaeth genedlaethol nid yw'n cynnig dim buddion amlwg i fusnesau sy'n gweithredu o fewn y sector. Mae'r mwyafrif llethol o'r cynhyrchion sy'n cael eu gweithgynhyrchu yn cael eu hallforio ac felly ychydig iawn o alw am y Gymraeg y mae gweithio ar y llwyfan byd-eang yn ei greu. Fodd bynnag, nodwyd o fewn y grwpiau clwstwr ei bod yn ddefnyddiol ar gyfer ymgynghori ac ymgysylltu â'r cyhoedd o fewn y sector ynni. Rydym yn allforio ein nwyddau bron yn gyfan gwbl a does dim busnes, hyd yn oed gyda chyflenwyr lleol, yn cael ei gynnal yn Gymraeg. Mae pawb yn siarad Saesneg fel iaith y busnes, hyd yn oed pan fydd hi n ail iaith iddyn nhw. Rydym ni n sylweddoli ein bod ni n chwarae rhan fawr yn economi Cymru, ond gan fod ein cwsmeriaid ar hyd a lled y Deyrnas Unedig, Ewrop a gweddill y byd, ychydig iawn o angen sydd i gyflogeion ddatblygu eu sgiliau Cymraeg o ran y busnes. Rhwystrau i Hyfforddiant Mae natur y sector yn ei gwneud yn ofynnol adnewyddu hyfforddiant yn rheolaidd. Mae hyn yn gwneud rhai rhwystrau'n waeth megis cost y mae llawer yn dweud sy'n cynyddu'n gyson. Yn gysylltiedig â hyn y mae cyflwyniad yr ardoll brentisiaeth sy'n destun pryder a dryswch i lawer o gyflogwyr. Mae yna lawer o gyfleoedd i fusnesau gael mynediad at hyfforddiant cymorthdaledig. Fodd bynnag, dengys adborth gan gyflogwyr ei bod yn anodd iawn cael gwybodaeth glir am beth yw yr hyfforddiant hwn a sut y gallant gael mynediad ato. Mae llawer yn mynd ati i ddatblygu eu cynnig hyfforddiant mewnol er mwyn lleihau eu dibyniaeth ar ddarparwyr allanol; Ein prif rwystr yw cost rhyddhau cyflogeion i fynychu rhaglenni hyfforddiant, ynghyd â chost yr hyfforddiant. Rydym fel arfer yn gweld bod cost hyfforddiant a osodir gan ddarparwyr allanol ar gyfartaledd 3 gwaith yn uwch na r hyn y gallwn ei ddarparu n fewnol, sydd wedi dylanwadu ar ein strategaeth i gynhyrchu hyfforddiant yn fewnol. Mae 90% o r hyfforddiant y mae arnom ei angen yn cael ei ddarparu n fewnol erbyn hyn. Ar gyfer y busnesau hynny sydd wedi eu lleoli mewn ardaloedd gwledig mae dod o hyd i hyfforddiant sy'n addas i'r diben ac yn weddol leol yn her. Mae hyn eto'n gwneud elfen y gost yn waeth, y mae llawer yn ei chael yn faich sylweddol. Mae r costau n cynyddu o hyd, ond, yn anffodus, o fewn ein diwydiant ni, mae arnom angen hyfforddiant neilltuol neu adnewyddu hyfforddiant arbennig bob hyn a hyn. Dydych chi byth yn siw^ r ychwaith y cewch chi grant. Problem arall sydd gennym hefyd yw ein llwyth gwaith a lleoliad gwaith ein gweithwyr; dydy hi ddim yn hawdd trefnu/archebu hyfforddiant addas.

35 33 Bylchau Sgiliau Rheoli Cleientiaid Rhagoriaeth mewn cynnal a chadw Rhagoriaeth mewn Gweithredu Arweinyddiaeth, Rholaeth ac Effeithiolrwydd Personol Bylchau Sgiliau Peirianneg (Meddalwedd, electroneg, proses, prosiect, cymorth technegol) Gweithwyr Peiriannau medrus Staff Swyddfa Ddylunio Proffiliau'r Sectorau Y Gefnogaeth sydd ei Hangen i Dyfu a Datblygu Dywedodd busnesau fod angen cefnogaeth arnynt gyda'r meysydd canlynol; Hyfforddiant Recriwtio Y Blaenoriaethau a Nodwyd Yr isod yw'r hyn a nodwyd gan y grŵp clwstwr fel meysydd blaenoriaeth ar gyfer y rhanbarth: Datblygu cynllun gweithredu i wella sgiliau sylfaenol gan gynnwys llythrennedd a rhifedd a'r agweddau a'r egwyddorion sydd eu hangen mewn gweithwyr newydd ar draws y sector. Datblygu a gweithredu strategaeth i hybu gyrfaoedd mewn peirianneg ar bob lefel, gyda chyfeiriad penodol at brentisiaethau ar bob lefel, - ôl-tgau, ôl-lefel A ac ôl-radd, gan ddefnyddio modelau rôl i ddarlunio'r cyfleoedd sydd ar gael o fewn y sector. Cynnwys canolbwyntio ar ferched mewn peirianneg. Defnyddio'r modelau rôl uchod i ddarlunio sut y gellir trosglwyddo sgiliau er mwyn cydweddu'r llafur sydd ar gael â'r galw am brosiectau mawr a sut y bydd hyn yn atal dyblygu ac yn lleihau costau. Cynllunio Rheoliad Prentisiaethau Procurement Ariannol Nwyddau Olyniaeth

36 Adeiladu Diffinio'r Sector Diffinnir y sector Adeiladu fel ymgymryd â pharatoi tir ac adeiladu, newid a thrwsio adeiladau, strwythurau ac eiddo arall. Am y rheswm hwn, mae'r sector yn un o bwys yn fyd-eang, yn genedlaethol ac yn lleol. Proffiliau'r Sectorau Dengys yr ystadegau diweddaraf y disgwylir i Gymru weld twf mewn allbwn cyfartalog blynyddol o 6.2% rhwng 2017 a Disgwylir i'r twf hwn yng Nghymru fod yn sylweddol fwy na'r twf yn y DU yn ei chyfanrwydd o ymyl sylweddol o 1.7%. 35 Yn rhanbarthol, mae'r sector yn cyflogi oddeutu 35,400 o bobl mewn 4,180 o unedau busnes lleol. Ar gyfartaledd, rhagwelir y bydd y lefel hon o gyflogaeth yn tyfu o 2.7% y flwyddyn, gyda disgwyl i'r galw fod gryfaf am oruchwylwyr crefftau adeiladu a gweithrediadau peirianneg sifil Tystiolaeth Cyflogwyr Recriwtio a Chadw Staff Un pryder cyffredinol a fynegir gan gyflogwyr yw effaith niweidiol y darlun anwybodus a gwael sydd gan ddysgwyr a rhieni o'r sector. Mae hyn yn cyfyngu ar nifer yr unigolion talentog sy'n cael eu recriwtio i'r sector. Gallai mwy o ymdrech gan gynghorwyr gyrfaoedd ac ysgolion yn gyffredinol i hybu'r sector a'r cyfleoedd y mae'n eu cynnig mewn ffordd gadarnhaol, fod yn fodd o liniaru'r broblem hon. Ymhellach, dengys tystiolaeth, er bod llawer o bobl yn derbyn hyfforddiant yn y sector, nad yw cyfran fawr ohonynt yn mynd ymlaen. Gelwir hyn yn 'ymadael cyn-prentisiaeth'. Mae gormod o ddysgwyr yn dod i mewn ar lefel 1 a heb barhau eu hyfforddiant ar ôl gorffen. Fel sector galwedigaethol iawn, mae felly angen cynyddu ymdrechion i hybu Prentisiaethau fel llwybr hyfforddiant posibl a gwerth chweil. Mae methiant i ddenu myfyrwyr o galibr uchel i'r sector yn broblem arall; mae canolbwyntio cynyddol ar nifer y dysgwyr yn hytrach nag ar ansawdd y dysgwyr yn achosi her gan fod y sector yn methu â recriwtio ac wedyn cadw'r unigolion talentog, y mae eu hangen i symud y sector ymlaen a'i ddatblygu. Mae'r problemau hyn yn arbennig o berthnasol a derbyn bod gweithlu'r sector yn heneiddio. Dywed CITB y bydd mwy na 400,000 o unigolion yn ymddeol o'r sector yn y 5-10 mlynedd nesaf. Byddai methu â recriwtio gweithwyr newydd i'r sector felly o bosibl yn anhygoel o niweidiol i'r sector a'i sylfaen sgiliau. 37 Mae disgwyl i 19% (sy'n cyfateb i 406,000 o bobl) o weithwyr adeiladu y DU sy'n 55+ mlwydd oed ymddeol yn y 5-10 mlynedd nesaf; Mae disgwyl i 24% (sy'n cyfateb i 518,000 o bobl) o weithwyr adeiladu y DU sy'n mlwydd oed ymddeol yn y mlynedd nesaf; Mae 37% o weithlu adeiladu'r DU yn hunangyflogedig ac mae disgwyl i 23% (sy'n cyfateb i 182,800 o bobl) o'r rheiny ymddeol o'r diwydiant yn y 5-10 mlynedd nesaf' 37

37 35 Addasrwydd y Sgiliau sy'n cael eu Darparu Oherwydd natur y sector, mae llawer o gyflogwyr yn teimlo y byddai r diwydiant a'r dysgwr yn elwa o ddull diwydiant cyfan o ddarparu cymwysterau. Awgryma hyn y byddai'r cymwysterau yn cwmpasu elfennau o'r holl grefftau, fyddai'n galluogi dysgwyr i ddatblygu amrediad eang o sgiliau ac felly gael cyfle i ganfod y grefft y mae ganddynt ddiddordeb gwirioneddol ynddi mewn ffordd wybodus. Ynghyd â hyn teimlir y dylai dysgwyr gael y cyfle i ddysgu ar 'safle byw'; byddai cael eu bwrw i mewn i'r math hwn o ddysgu yn cynyddu eu hyder a'u cyflogadwyedd. Byddai hyn yn ateb i ryw raddau y broblem o ddiffyg profiad gwaith sy'n cael ei gynnig i ddysgwyr; mae'r dull ad hoc cynyddol, sy'n amlwg ar hyn o bryd, yn niweidiol i'r dysgwr ac i'r diwydiant yn ei gyfanrwydd. Nid yw'r 16 awr y mae dysgwr ar hyn o bryd yn eu treulio yn dysgu crefft yn ddigon ar gyfer cwrs llawn amser; awgrym y diwydiant yw ychwanegu chwech i saith awr at hyn yn benodol ar gyfer profiad gwaith. Adroddai cyflogwyr fod angen datblygu sgiliau meddal dysgwyr o fewn y sector; yn enwedig sgiliau cyfathrebu ac adeiladu tîm. Mae'r rhain yn sgiliau hanfodol o fewn y diwydiant adeiladu oherwydd natur y gwaith. Byddai hyn hefyd yn gwella parodrwydd yr unigolion ar gyfer byd gwaith ac yn lleihau'r angen i gyflogwyr ddatblygu'r sgiliau hyn ymhellach wrth eu cyflogi a hynny ar eu traul eu hunain. Proffiliau'r Sectorau Cyfleoedd a Heriau Mae cyfleoedd sylweddol a heriau sylweddol hefyd o fewn y sector ac mae dod o hyd i'r cydbwysedd yn hanfodol os yw'r sector i ddatblygu ymhellach a ffynnu yn y rhanbarth. Mae meddwl am Brexit yn destun pryder arbennig gan fod cyflogwyr ac arbenigwyr y diwydiant yn rhagdybio y collir cyfran o'r gweithlu i Ewrop gan greu bylchau sgiliau sylweddol. Ar lefel fwy lleol mae gweld llafur medrus a thalentog yn symud i Loegr yn gosod heriau pellach. Mae'n bosibl y gallai cyfuniad o'r ddau fod yn niweidiol iawn. Her ychwanegol i'r sector yw natur wrthodol rhai prosesau caffael. Mae'r prosesau hyn yn gwahardd cwmnïau brodorol mawr o bwys rhag ennill gwaith ar ddatblygiadau mwy, sef y swyddi gwerth uchel yn amlach na pheidio. Yn amlwg, mae'r cyfyngiadau hyn yn llesteirio twf cwmnïau a u gallu i gyflogi mwy o bobl. Un cyfle sylweddol a nodwyd gan gyflogwyr yw'r posibilrwydd o ailhyfforddi unigolion o sectorau eraill megis y gwasanaethau ariannol a phroffesiynol. Gallai hyn ddod yn arferiad mwy cyffredin wrth i ddatblygiadau technolegol newid sut y mae gwaith yn cael ei wneud o fewn sectorau eraill. Mae angen i'r sector Adeiladu fod yn gwbl barod i elwa ar y cyfleoedd hyn wrth iddynt eu cyflwyno'u hunain. Bylchau Sgiliau Barn grw^ p clwstwr y diwydiant Adeiladu yw bod yna ormod o unigolion yn astudio gwaith saer yn y rhanbarth. Yr hyn sy'n achosi'r pryder mwyaf yw'r diffyg tystiolaeth i awgrymu bod digon o swyddi gwag a gwaith i gefnogi hyn. Mae galw fodd bynnag, am blastrwyr, peintwyr ac addurnwyr, peirianwyr sifil, amcangyfrifwyr a syrfëwyr meintiau ar draws y sector. Blaenoriaeth allweddol i'r sector ddylai fod cynyddu sgiliau hanfodol dysgwyr. Mae llawer yn mynd i mewn i'r sector yn analluog i gyflawni lefel sylfaenol o rifedd a llythrennedd sy'n achosi pwysau ar y cyflogwr i sicrhau bod y sgiliau hyn yn cael eu datblygu. Mae hyn yn cael effaith negyddol ar gynhyrchiant ac mae'n difa amser. Dylai hyn gael ei drin ar lefel ysgol gynradd ac uwchradd.

38 Dadansoddiad Ymchwil Sylfaenol Proffil Ymateb ar gyfer Adeiladu Proffiliau'r Sectorau Micro Bychan Canolig Mawr DrBA TCC Rhanbarthol Heriau a Gyrwyr Newid a Galw Yr her fwyaf sylweddol yr adroddwyd amdani gan y busnesau a holwyd yw dod o hyd i weithlu wedi ei hyfforddi'n addas a llafur o safon. Mae r diffyg mynediad hwn at yr unigolion a ddymunir yn gwneud heriau eraill yn waeth megis sicrhau gwaith a sicrhau bod gwaith yn cael ei gwblhau yn unol â disgwyliadau cleientiaid. Mae recriwtio yn cael ei nodi fel her i'r mwyafrif o fusnesau, a hynny ar ben y ffaith nad oes hyfforddiant addas i'r diben yn cael ei ddarparu. 'Recriwtio, fel bod ein sefydliad yn gynaliadwy ar gyfer anghenion y dyfodol. Mae'r sector Adeiladu yn amrywiol ac mae angen i hyfforddiant a chymwysterau fod yn addas i'r diben.' Mae'r amrywiaeth hwn i'w briodoli yn rhannol i'r galw cynyddol am ddefnyddio deunyddiau newydd a dulliau newydd, gan awgrymu y gall hyfforddiant fynd yn hen ffasiwn os nad yw'n cael ei ddiweddaru wrth i'r datblygiadau hyn ddigwydd. Adroddir bod sicrhau gwaith o werth uchel hefyd yn her sylweddol i rai busnesau; mae hyn yn cael ei wneud yn waeth gan y prosesau tendro a chaffael. 'Mae sicrhau gwaith yn mynd yn fwyfwy anodd oherwydd tendro ymosodol a chystadleuol gan gontractwyr eraill. Rhwystrau caffael cyson y mae'n rhaid inni neidio drwyddynt - dogfennau PQQ a chwestiynau'n cael eu gofyn y byddai dogfen sgwib wedi delio â hwy.' Mae'r heriau ychwanegol a ddyfynnwyd yn cynnwys swm y gwaith papur ac ystyriaethau iechyd a diogelwch i'w cymryd i ystyriaeth cyn dechrau gwaith pan lwyddir i'w gael. Mae'r ffactorau hyn wrth gwrs yn dibynnu ar geisiadau cynllunio llwyddiannus a chyllid prosiect; ac y mae'r ddau beth yma yn ffactorau a nodwyd fel heriau ychwanegol i rai. Ar ben hynny, gall ffactorau allanol megis y farchnad dai gael effaith sylweddol ar fusnesau o fewn y diwydiant Adeiladu. Ynghyd â hyn mae dylanwadau megis chwyddiant cyflogau, chwyddiant deunyddiau, cystadleuaeth a rheoli credyd. Yn ychwanegol, 'Mae protocolau'r llywodraeth, sef Modelu Gwybodaeth am Adeiladau (BIM), newidiadau yn y ddeddfwriaeth bresennol o ran Iechyd a diogelwch, rheoli ISO a safonau ansawdd.' Gall y rhain i gyd gael effaith sylweddol ar y ffordd y mae busnes yn gweithredu ac maent i gyd yn ystyriaethau ar gyfer cwmnïau sy'n gweithredu o fewn y sector hwn.

39 37 Rolau anodd i recriwtio ar eu cyfer Dywedai mwyafrif llethol y cyflogwyr eu bod yn cael trafferthion i recriwtio ar gyfer swyddi arbennig. Nodir y rolau hyn isod: Micro/Bychan Canolig Mawr Peirianwyr ifanc Crefftau peirianyddol Trydanwyr cymwysedig Seiri maen Syrfëwr Meintiau Gweithrediadau Safle Rheolwyr Contractau a Phrosiectau Gyrwyr Cerbydau Nwyddau Trymion Gweithredwyr medrus Proffiliau'r Sectorau Gosodwyr briciau Syrfëwr Meintiau Swyddi Crefft, Technegol a Phroffesiynol Peirianneg/ Staff Masnachol Parodrwydd Newydd-ddyfodiaid i'r Sector ar gyfer Gwaith Mae'r diffyg profiad gwaith sy'n cael ei gynnig i ddysgwyr yn ystod eu cyrsiau yn achosi llawer o broblemau i gyflogwyr gyda'r mwyafrif yn dweud nad yw gweithwyr newydd i'r sector yn barod ar gyfer gwaith. Un beirniadaeth neilltuol yw r profiad cyfyngedig iawn sy'n cael ei gynnig i ddysgwyr mewn defnyddio offer llaw. Canlyniad hyn yw dysgwr sy n meddu ar y cymhwyster achrededig ar gyfer y gwaith ond dim syniad sut i ddefnyddio'r wybodaeth hon yn ymarferol ar safle byw. 'Dydy rhaglenni addysg ar gyfer swyddi crefft, technegol a phroffesiynol ddim yn paratoi ymgeiswyr yn llawn ar gyfer y lle gwaith.' 'Mae llawer o brentisiaid rhwng 16 a 18 mlwydd oed yn brin o'r sgiliau sy'n golygu defnyddio offer llaw elfennol.' Mae enghreifftiau o arfer da i'w gweld yn y rhanbarth, megis mentrau sy'n canolbwyntio ar ddatblygu Prentisiaid. Fodd bynnag, yn ôl yr hyn y mae'r cyflogwr ei hun yn ei gyfaddef mae mentrau o'r fath yn gyfyngedig ac mae angen mwy o ddatblygiad personol o safbwynt y dysgwyr cyn iddynt allu cyfrannu'n llawn i weithrediadau busnes. Mae model sy'n cael ei ddarparu ar hyn o bryd yn ysgolion uwchradd Bryngwyn a Glan-y-môr yn gweld dysgwyr yn datblygu eu cymwysterau lefel 1 a 2 mewn Adeiladu mewn partneriaeth â Choleg Sir Gâr. Mae safle sydd wedi ei adeiladu'n bwrpasol yn yr ysgol yn galluogi'r bobl ifanc hyn i ddatblygu eu sgiliau ymarferol ac ar-safle. Mae hyn yn cyd-fynd yn dda â'r galw oddi wrth gyflogwyr i ddysgwyr feddu ar fwy o brofiad ymarferol pan fyddant yn gadael addysg

40 38 Rhifedd, Llythrennedd a Sgiliau TGCh Dengys dadansoddiad fod safon rhifedd, llythrennedd a sgiliau TGCh yn amrywio'n sylweddol rhwng busnes a busnes. Mae'r mwyafrif yn teimlo bod eu gweithlu yn gymwys yn y maes hwn tra mae eraill yn teimlo bod ganddynt ddiffygion difrifol. Proffiliau'r Sectorau Yr hyn sy'n amlwg yw bod rhai cyflogwyr yn teimlo bod safon y sgiliau hyn wedi bod yn gostwng dros y mlynedd ddiwethaf. O ganlyniad mae cyflogwyr yn gorfod darparu hyfforddiant ar gyfer y staff y maent newydd eu cyflogi. 'Fel cwmni rydym wedi gweld ers blynyddoedd lawer bod lefelau sgiliau llythrennedd a rhifedd unigolion sy'n gadael ysgol wedi bod yn gostwng dros y mlynedd ddiwethaf. Rydym ni, drwy weithio gyda'n coleg lleol, wedi rhoi amser i ffwrdd o'r gwaith i nifer o'n gweithlu ar gyfer mynychu hyfforddiant rhifedd, llythrennedd a TGCh sydd wedi bod o gymorth iddyn nhw yn eu gwaith ac yn eu bywyd gartref.' Er bod diffyg y sgiliau hyn yn gallu achosi rhai problemau cynhyrchiant, mae cyfran fechan o gyflogwyr yn teimlo bod sgiliau meddal, megis sgiliau cyfathrebu da ac etheg waith gref yn bwysicach i'r sector a'r math o waith y mae'r cwmnïau hyn yn ei gyflawni. Yr Iaith Gymraeg Roedd y mwyafrif llethol o'r busnesau yn ystyried y Gymraeg yn bwysig iawn neu'n weddol bwysig i'w busnes. Dywedai llawer, oedd o r farn fod yr iaith yn weddol bwysig, nad yw n hanfodol yn y sector, er ei bod yn bwysig; 'Dydw i ddim yn meddwl ei bod yn hanfodol yn ein sector ni. Rydw i'n siaradwr Cymraeg ac yn falch o fy etifeddiaeth ac o'r iaith Gymraeg ac yn awyddus i hybu'r gwerthoedd a phwysigrwydd yr iaith. Mae'n anodd gosod gwerth ar yr iaith i'n busnes ni gan mai'r sgil ymarferol yw'r peth pwysicaf un.' Mae rhai pobl yn teimlo nad yw defnyddio'r Gymraeg yn bwysig o gwbl gan nad oes 'llawer o bobl yn rhugl yn y Gymraeg y dyddiau hyn; mae pawb eisiau siarad Saesneg ond dim ond sgil ddymunol, dim sgil hanfodol, ydy'r Gymraeg.' Rhwystrau i Hyfforddiant Un broblem fawr i'r sector yw'r diffyg cysylltiad a welir rhwng diwydiant, gwasanaethau cyngor gyrfaoedd ac ysgolion. Mae hyn yn niweidiol i'r dysgwyr pan nad yw ond ychydig iawn o'u dysgu yn seiliedig ar safleoedd byw. Mae hyn wrth gwrs yn arwain at bwysau cynyddol ar gyflogwyr i ryddhau'r unigolion hyn ar gyfer yr hyfforddiant perthnasol y mae arnynt ei angen, gyda'r canlyniad bod amser yn rhwystr sylweddol i gyflogwyr. Dywedir bod rhyddhau staff ar gyfer hyfforddiant yn gallu bod yn niweidiol i gynhyrchiant cyffredinol y cwmni ar y diwrnod dan sylw. Mae galw clir oddi wrth gyflogwyr i hyfforddiant fod yn fwy galwedigaethol; 'Mae angen i hyfforddiant fod yn fwy seiliedig ar brentisiaeth fel y gall pobl ddysgu wrth wneud y gwaith ac ennill profiad yn hytrach na gwneud gwaith llyfrau a phapur a ddysgir yn yr ystafell ddosbarth.' Dyfynnwyd lleoliad a chost hefyd fel rhwystrau gyda chyflogwyr yn ei chael yn anodd dod o hyd i hyfforddiant addas i'r diben yn eu hardal, sy'n gwneud elfen y gost yn waeth. 'Rydym ni'n credu bod y ffordd y mae hyfforddiant yn cael ei drefnu ar hyn o bryd yn tueddu gormod i gyfeiriad y proffesiynau crefft ac yn ddianghenraid o gymhleth i hyfforddeion a chwmnïau sydd eisiau hyfforddi a recriwtio.'

41 39 Bylchau Sgiliau Gwaith Saer, Plastro, Gosod briciau Sgiliau TG Syrfëwyr Meintiol Gyrru peiriannau Y Cymorth sydd ei Angen Bylchau Sgiliau Gwaith tir Dywedodd busnesau fod angen cefnogaeth arnynt gyda'r meysydd canlynol; Gweithrediadau Peirianneg Sifil Medrus, Adeiladu/ Rheoli Adeiladu Uwch Reolwyr Prosiect, Rheolwyr Gweithrediadau a Staff Technegol Proffiliau'r Sectorau Hyfforddiant Expansion Recriwtio Cyllid Nwyddau Cymhwysterau Caffael Ehangu

42 40 Y Blaenoriaethau a Nodwyd Proffiliau'r Sectorau Dylid dathlu esiamplau o arfer da ar hyd a lled y rhanbarth a'u datblygu ymhellach yn hytrach nag 'ail-greu'r olwyn'. Mae rhaglen Sgiliau Adeiladu Cyfle yn un esiampl lle mae'r effeithiau cadarnhaol i ddysgwyr a busnesau hefyd wedi eu cydnabod drwy wobr y Frenhines. Dylid annog sefydliadau eraill i ymgysylltu a chefnogi'r fenter i wella darpariaeth gynaliadwy tymor hir i'r sector. Mae gweithdrefnau caffael yn cael effaith niweidiol sylweddol ar fusnesau bychain a chanolig. Yng ngoleuni hyn mae angen adolygiad sy'n arwain at ddull cyson o gaffael nwyddau. Er y cydnabyddir bod y sefydliadau proffesiynol megis syrfëwyr meintiau, penseiri ac ymgynghorwyr eraill sy'n gyfystyr â'r diwydiant adeiladu wedi cael eu categoreiddio o fewn Sector y Gwasanaethau Ariannol a Phroffesiynol, teimlir y dylid cynnwys sefydliadau proffesiynol adeiladu o fewn y Sector Adeiladu, gan y bydd hyn yn cyd-fynd â mentrau hyfforddiant eraill yn genedlaethol megis gwefan Go Construct y CITB a'r dull lleol o brentisiaethau proffesiynol, fydd yn destun peilot ym mis Medi Mae angen cymhwyso hyn hefyd i r contractwyr mecanyddol a thrydanol fel y gellir datblygu dull sector cyfan. Mae natur fasnachol gynyddol darparwyr addysgol wedi tynnu'r sylw oddi ar y ddarpariaeth ei hun, gyda darparwyr yn mynd yn fwy pryderus ynglŷn â nifer yn hytrach nag ansawdd y dysgwyr. Byddai lliniaru'r masnacheiddio hwn yn cynyddu cydwybod gymdeithasol ac yn troi r sylw yn ôl ar y dysgwr a datblygu cydweithrediad gwirioneddol rhwng y sector a darparwyr hyfforddiant. Roedd y farn yn y Modernise or Die: The Farmer Review of the UK Construction labour model yn esbonio'r angen i'r diwydiant adeiladu newid yn unol â gofynion adeiladu gwahanol. Dylid gosod nodau cyffelyb ar gyfer y sector addysg a hyfforddiant, mewn partneriaeth gyda'r cyflogwyr adeiladu, o ran yr anghenion a nodwyd o fewn meysydd megis profiad gwaith, mentora, gweithrediadau peirianneg sifil, aml sgiliau, dilyniant prentisiaeth technegol a phroffesiynol, yr ymdrinnir â hwy ar hyn o bryd y tu allan i'r llwybrau hyfforddiant craidd traddodiadol.

43 Y Diwydiannau Creadigol Diffinio'r sector Mae gweithlu medrus a diwylliant o greadigrwydd ac entrepreneuriaeth wedi cyfrannu at y ffaith mai sector y Diwydiannau Creadigol yw'r un sy'n tyfu gyflymaf yng Nghymru. Mae'r sector yn amrywiol, yn cwmpasu'r is-sectorau canlynol: hysbysebu a marchnata, pensaernïaeth, crefftau, dylunio cynnyrch, dylunio graffig a dylunio ffasiwn, ffilm, teledu, fideo, radio a ffotograffiaeth, TG, meddalwedd a gwasanaethau cyfrifiadurol, cyhoeddi, amgueddfeydd, orielau a llyfrgelloedd, cerddoriaeth, perfformio a'r celfyddydau gweledol. Ar draws rhanbarth De-orllewin a Chanolbarth Cymru mae'r sector yn cyflogi oddeutu 12,100 o bobl, cynnydd o 31% ers Tystiolaeth Cyflogwyr Recriwtio a Chadw Staff Yn ôl tystiolaeth y cyflogwyr mae yna ddau fath o unigolyn yn gyflogedig yn sector y Diwydiannau Creadigol; pobl greadigol a'r rheiny sy'n cyflawni'r creadigedd hwnnw. Er bod y sector yn un poblogaidd ymhlith dysgwyr mae'n anodd recriwtio unigolion sydd â'r ddawn angenrheidiol. Mae hyn yn gyfuniad o fod heb y sgiliau a ddymunir yn gyffredinol o fewn y rhanbarth a methu â recriwtio'r unigolion hynny pan fydd ganddynt y sgiliau. Proffiliau'r Sectorau Nid yw'r cyngor gyrfaoedd a roddir mewn ysgolion yn addas i'r diben gyda golwg ar gyfleu'r amrywiaeth enfawr o gyfleoedd o fewn y sector. Mae yna nifer o swyddi arbenigol a diddorol nad yw dysgwyr yn gwybod amdanynt oherwydd diffyg arweiniad. Mae angen gwneud mwy i sicrhau bod y cyngor hwn yn amserol ac yn cynrychioli'r sector yn iawn. Gallai hyn annog mwy o unigolion i ddilyn gyrfa yn y sector. Addasrwydd y Sgiliau sy'n cael eu Darparu Mae'r sector yn un cyflym ac yn newid yn fuan, gyda chyflogwyr yn dweud bod hyn yn creu heriau o ran y ddarpariaeth sydd ar gael sy'n adlewyrchu'r datblygiadau hyn. O ganlyniad, nid yw hyfforddiant yn cyfarfod ag anghenion diwydiant ac felly mae gormod o ddibyniaeth ar gwmnïau mawr i gynyddu sgiliau a hyfforddi unigolion wedi dod i'r amlwg. Mae hyn yn cadarnhau ymhellach yr angen i gyflogwyr a'r diwydiant ei hun ddylanwadu ar y ddarpariaeth yn hytrach nag academyddion. Mae angen cyflwyno profiad gwaith yn ôl i mewn i ysgolion a hefyd i ddarpariaeth hyfforddi AB ac AU bresennol. Byddai hyn yn rhoi'r profiad ymarferol i ddysgwyr y mae arnynt gymaint o'i angen ac sy'n cael ei anwybyddu. Enghreifftiau o arfer da lle mae dysgu seiliedig ar waith ymarferol o'r pwys mwyaf yw'r BBC, ITV ac academïau'r Ysgol Ffilm a Theledu Genedlaethol (NFTS). Cyfleoedd a Heriau Byddai cronfa ddata o ddoniau sy'n rhoi manylion sgiliau a gwybodaeth yn fuddiol i gyflogwyr sy'n dymuno recriwtio staff a doniau newydd. Yn yr un modd, mae hybu'r defnydd o'r Gymraeg yn y sector yn gyfle, yn nhermau uwchraddio sgiliau unigolion a hefyd cryfhau diwylliant a datblygu hunaniaeth y sector ymhellach yng Nghymru.

44 Dadansoddiad Ymchwil Sylfaenol Proffil yr Ymateb ar gyfer y Diwydiannau Creadigol Proffiliau'r Sectorau DrBA Micro Bychan Canolig Mawr Heriau a Gyrwyr Newid a Galw Pwysau cyllidol a phwysau ariannol oedd yr heriau mwyaf sylweddol yr oedd atebwyr yn sôn amdanynt yn gyson oedd yn wynebu'r busnesau a holwyd. Mae hyn yn yr ystyr o elw a hefyd o ran gallu i ddatblygu lle yr hoffai busnesau ehangu a thyfu. Dywedodd gweithrediad manwerthu cydweithredol mai eu: 'Prif her yw sicrhau bod y gwerthiant yn arwain at gadw aelodaeth a thalu eu gorbenion.' Yn yr un modd, dyfynnid cyllid unwaith eto fel gyrrwr mwyaf sylweddol newid a galw i'r busnesau yn yr arolwg. Gall gostyngiad yn y cyllid gael effaith niweidiol ar rediad y busnesau hyn sy'n gweithredu o fewn y sector. Micro/Bychan Difficult Roles to Recruit Canolig Mawr Llythrennedd Digidol Swyddi Busnes Arbenigol Dylunwyr Graffig Cyfraith eiddo deallusol Swyddi Cyfreithiol ac Ariannol Arweinyddiaeth a Rheolaeth Codio Datblygwyr Meddalwedd

45 43 Parodrwydd Newydd-ddyfodiaid i'r Sector ar gyfer Gwaith Dengys y data fod 80% o'r busnesau hynny a holwyd yn adrodd bod newydd-ddyfodiaid i'r sector yn barod ar gyfer gwaith. Dywedir bod hyn yn uniongyrchol gysylltiedig â chalibr ac agwedd pobl greadigol, gyda'r unigolion sy'n gweithio yn y sector yn meddu ar yr etheg waith a ddymunir a'r gallu i ddysgu. Nid ystyrir enghreifftiau lle nad yw unigolion yn meddu ar sgiliau penodol ar gyfer swydd arbennig yn rhy negyddol gan y gellir datblygu'r sgiliau hyn yn hawdd gyda phobl sy'n meddu ar yr agwedd iawn a'r awydd i ddysgu. Rhifedd, Llythrennedd a Sgiliau TGCh Ar y cyfan mae ymatebwyr yn teimlo bod eu gweithlu'n meddu ar y lefel a ddymunir o rifedd, llythrennedd a sgiliau TGCh. Dywedodd un atebwr: Mae'r rhan fwyaf yn raddedigion neu brentisiaid ac mae ganddynt lefel uchel o sgiliau cyn inni eu cyflogi.' Yr Iaith Gymraeg Dywedai'r mwyafrif o atebwyr fod y Gymraeg yn bwysig iawn neu'n weddol bwysig i'w busnes. Proffiliau'r Sectorau 'Mae gennym ni aelodaeth ddwyieithog ac rydym yn ceisio adlewyrchu hynny. Mae gennym ni gwsmeriaid sy'n siaradwyr Cymraeg ac rydym ni'n hoffi dangos ein bod yn barod i siarad Cymraeg. Er mai dyma'r sefyllfa, dywedodd un busnes y gall hyn fod yn heriol ar adegau: 'Rydym ni'n glynu at Bolisi Iaith Gymraeg ein Hawdurdod Lleol. Dydy hyn ddim bob amser yn syml gan mai 3 yn unig o'n tîm ni sy'n siarad Cymraeg. Mae costau cyfieithu yn uchel iawn ac yn aml iawn yn golygu na fedrwn gyfieithu.' I'r gwrthwyneb, dywedodd busnes, oedd wedi ateb nad oedd y Gymraeg yn bwysig o gwbl i'w gweithrediad hwy, fod hyn i raddau helaeth oherwydd lleoliad eu cwsmeriaid: 'Mae bron y cyfan o'n busnes ni yn cael ei gynnal yn Ne-ddwyrain Cymru, gweddill y DU a thramor. Anaml iawn y mae angen y Gymraeg a phan fydd angen, byddwn yn dod â siaradwyr Cymraeg i mewn.' Rhwystrau i Hyfforddiant Dywedodd y busnesau hynny a holwyd nad yw rhwystrau i hyfforddiant yn arferol yn y sector er bod addasrwydd y sgiliau a ddarperir yn broblem mewn rhai achosion. Bylchau Sgiliau Electroneg Ymwybyddiaeth Fasnachol Golygu Bylchau Sgiliau Creu Cynnwys Sgiliau TGCh

46 44 Proffiliau'r Sectorau Y Cymorth sydd ei Angen i Dyfu a Datblygu Dywedodd busnesau fod angen cefnogaeth arnynt gyda'r meysydd canlynol; Cyllid Recriwtio Hyfforddiant Y Blaenoriaethau a Nodwyd Datblygu staff i symud i mewn i waith i ddatblygu sgiliau newydd. Sicrhau bod y cyflenwad yn ateb y galw a bod yr hyfforddiant yn ateb gofynion y diwydiant, e.e. mae hyfforddiant TGCh yn newid yn gyflym ond nid yw'r cyflawni n symud mor gyflym. Mae angen dull cyd-drefnedig rhwng Diwydiant ac Addysg ynghylch lle mae angen i'r Diwydiant fynd a sut mae cydlynu hyn.

47 Bwyd a Ffermio Mae'r sector bwyd a ffermio yn rhan sylweddol o economi Cymru ac yn cwmpasu rhan fawr o r gadwyn gyflenwi bwyd a diod ac mae'n cynnwys cynhyrchu gwreiddiol ac amaeth yn ogystal â gweithgynhyrchu a pharatoi bwyd a diod. Mae hwn yn faes lle mae gan y rhanbarth bresenoldeb cryf yn draddodiadol a nifer o frandiau a chynhyrchwyr sefydledig. Mae sector Amaeth, Coedwigaeth a Physgota yn cyflogi oddeutu 24,900 o unigolion ar lefel ranbarthol. At hynny, mae'r un ystadegau yn dangos bod 106,600 o unigolion yn cael eu cyflogi yn y sector cyfanwerthu, manwerthu, cludiant a gwestai a bwyd. 39 Er nad oes modd gwybod pa gyfran o'r cyfanswm hwn sy'n ymwneud â'r sector bwyd yn unig, mae'r cyfanswm cyffredinol sylweddol yn ddangosydd da bod y sector yn un o bwys yn nhermau cyflogaeth ranbarthol. Mae cyfleoedd mawr ar gyfer twf a datblygiad ar draws y rhanbarth yn cynnwys: Proffiliau'r Sectorau Mae technoleg bwyd a phrosesu bwyd wedi eu nodi fel meysydd pwysig ar gyfer Parth Menter Dyfrffordd y Ddau Gleddau. Gallai parc bwyd newydd greu hyd at 1,000 o swyddi gyda'r datblygiad wedi ei dargedu at gynhyrchwyr llysiau ar raddfa fawr, prosesu bwyd, a chyflenwyr cynhyrchion llaeth yn ogystal ag allfeydd arbenigol ar raddfa lai a busnesau sy'n cychwyn. 40 Mae capasiti cynhyrchu a phrosesu sefydledig ar draws rhanbarth Canolbarth Cymru gyda nifer o gwmnïau rhanbarthol pwysig wedi'u lleoli yn y siroedd, gan gynnwys; Dunbia, Randall Parker Foods, Rachel's Dairy ac ati. Ar ben hynny, mae Horeb yn gartref i un o dri lleoliad Arloesedd Bwyd Cymru yn y rhanbarth yng Nghanolfan Bwyd Cymru. Hefyd mae Aberystwyth yn gartref i nifer o sefydliadau Amaethyddol Cymru pwysig fel Canolfan Organig Cymru a Hybu Cig Cymru. Mae un o'r marchnadoedd da byw mwyaf yn y DU ac un sydd wedi ei datblygu yn fwyaf diweddar yn y Trallwng. Datblygu Ysgol Filfeddygol yn Aberystwyth, (sydd hefyd yn cyd-fynd â sector y Gwyddorau Bywyd) Tystiolaeth Cyflogwyr Recriwtio a Chadw Staff Mae llawer o gyflogwyr ac arbenigwyr diwydiant yn teimlo bod y ffordd y mae'r sector yn cael ei weld ymhlith dysgwyr a rhieni yn creu heriau wrth recriwtio newydd-ddyfodiaid. Fel sector galwedigaethol iawn mae stigma ynghlwm wrth brentisiaethau sy n gwaethygu'r darlun gwael hwn gan ei gwneud yn anodd denu doniau i'r sector. Byddai codi proffil prentisiaethau uwch, fel eu bod yn gyfartal â chyrsiau gradd, ymysg rhieni a dysgwyr yn cynyddu'r diddordeb yn y cyrsiau hyfforddi sydd ar gael o fewn y sector. Byddai offeryn llwybr gyrfa ynghyd â hyn yn gymorth i godi proffil y sector fel un sy n llawn o gyfle a dilyniant. Mae lleoliad gwledig rhai busnesau hefyd yn peri problemau o ran recriwtio ac wedyn hefyd o ran cadw ymhellach i'r dyfodol. Mae hyn ynghyd â thrafnidiaeth gyhoeddus wael a phatrymau sifftiau yn ei gwneud yn anodd iawn i unigolion gynnal cyflogaeth o fewn y sector Employment/Jobs/Whole-Workforce/workplaceemployment-by-welshlocalareas-industry 40

48 46 Nododd asesiad sgiliau a gynhaliwyd gan Lantra yn sector yr Amgylchedd a Diwydiannau'r Tir yn y DU y rhagwelir y bydd ar y sector angen 595,000 mwy o bobl ledled y DU rhwng 2010 a Bydd angen i'r bobl hyn feddu ar gymwysterau ar y lefelau canlynol; Proffiliau'r Sectorau 100,000 o bobl gyda chymwysterau ar lefel 7-8 y Fframwaith Cymwysterau a Chredydau (FFCCH), 245,000 o bobl gyda chymwysterau ar lefel 4-6 y FFCCH, 61,000 o bobl gyda chymwysterau ar lefel 3 y FFCCH, 97,000 o bobl gyda chymwysterau ar lefel 2 y FFCCH, 83,000 o bobl gyda chymwysterau ar lefel 1 y FFCCH, 9,000 o bobl heb gymwysterau. Mae r cynnydd yn y galw am bobl mewn galwedigaethau medrus yn awgrymu y bydd cynnydd yn y gofyn am sgiliau megis arweinyddiaeth/rheolaeth, cyllid, gwerthu a marchnata. Yn ôl astudiaeth ddiweddar Lantra o ddarpariaeth a gofynion y sector ar gyfer dysgwyr mlwydd oed, mae cyflogwyr yn y sector yn ei chael yn anodd i gael gweithwyr sy n meddu ar y sgiliau drwy r gyfundrefn addysg bresennol. Mae sgiliau technegol, ymarferol, a phenodol i swydd yn neilltuol o bwysig a rhain yw rhai o r sgiliau y mae cyflogwyr yn cael y mwyaf o drafferth i ddod o hyd iddynt. Addasrwydd y Sgiliau sy'n cael eu Darparu Nid yw r rhan fwyaf o'r cyrsiau a gynigir bob amser yn ychwanegu gwerth at y busnes. Mewn ymateb, mae rhai busnesau yn datblygu eu hyfforddiant mewnol eu hunain er mwyn rhoi sylw i'r anghenion sgiliau a nodwyd ganddynt. Nid yw cyrsiau achrededig bob amser yn angenrheidiol. Fodd bynnag, yn aml nid oes dewisiadau eraill ar gael. At hynny, nid yw llawer o gyrsiau yn cael eu darparu yng Nghymru sy'n golygu bod rhaid i lawer o gyflogwyr ddefnyddio darparwyr yn Lloegr am bris uwch. Mae angen i fframweithiau prentisiaeth gyd-fynd â gofynion cyflogwyr a dysgwyr. Mae diffyg cysylltiad rhwng darparwyr a diwydiant yn arwain at ddarparu cymwysterau nad ydynt yn addas i'r diben. O ganlyniad, mae rolau mentora yn cael eu creu mewn rhai busnesau i ymdrin â'r hyn nad yw darparwyr wedi ei gynnwys. At hynny, mae'n well gan lawer o gyflogwyr NVQ fel math o hyfforddiant gan fod yr aseswyr yn treulio amser mewn busnes penodol sy'n datblygu perthynas. Ateb ychwanegol a awgrymwyd i'r broblem hon gan y diwydiant yw creu academïau hyfforddiant mewnol. Byddai hyn yn galluogi cyflogwyr i roi i unigolion yr union gasgliad o sgiliau y mae arnynt eu hangen i symud y busnes ymlaen. Byddai hyn yn arbennig o fuddiol ac yn gymorth i gynllunio ar gyfer olyniaeth a DPP cyffredinol. Yng ngoleuni hyn, dylid bwydo arian yn uniongyrchol i mewn i'r busnesau i ddatblygu'r academïau hyn yn hytrach nag i ddarparwyr. Mae lefelau sgiliau sylfaenol (yn enwedig rhifedd a llythrennedd) y newydd-ddyfodiaid i'r sector yn destun pryder sylweddol, gyda chyflogwyr yn gorfod buddsoddi amser mewn hyfforddiant i ddatblygu'r sgiliau hyn. Mae hon yn broblem arbennig ymhlith rhai 16 oed, ond mae'n parhau'n destun pryder ar draws pob lefel. Ateb a awgrymwyd gan y diwydiant yw bod elfennau rhifedd a llythrennedd rhai cyrsiau yn cael eu hadeiladu i mewn i elfennau ymarferol y cwrs. At hynny, mae cyflogwyr yn teimlo bod diffyg ymwybyddiaeth o'r cyllid sydd ar gael iddynt ar gyfer hyfforddi ac uwchraddio sgiliau eu staff. Pan fo bylchau sgiliau o fewn sefydliad mae llawer heb fod yn ymwybodol o'r cymorth sydd ar gael iddynt i liniaru r broblem hon, ac felly ddatblygu eu staff a'u busnes. Cyfleoedd a Heriau Bydd yr Ardoll Brentisiaeth arfaethedig bron yn sicr yn her i rai cyflogwyr; mae diffyg gwybodaeth gan Lywodraeth Cymru yn gwaethygu'r ansicrwydd y mae llawer o gyflogwyr yn ei deimlo.

49 47 Ar ben hynny, mewn rhai achosion mae'r sector yn dibynnu ar lafur o Ewrop ac felly gallai effeithiau posibl Brexit arwain at golli staff Ewropeaidd. Er enghraifft, mae unigolion â'r sgiliau bwtsiera a ddymunir yn anodd i'w recriwtio yn lleol i rai busnesau ac felly maent yn recriwtio unigolion o Ewrop. Yn ddiweddar, mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi datgan bod y diwydiant ffermio yn perygl o fod yn "stagnant" oni bai bod mwy yn cael ei wneud i annog y genhedlaeth iau i'r sector. Mae'r ffigurau diweddaraf yn nodi bod perchennog cyfartalog daliad fferm yng Nghymru dros 60 mlwydd oed gyda dim ond 3% o dan 35 oed. Mae hyn yn arbennig o berthnasol, o ganlyniad, mae'r FUW yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno cynllun gweithredu i fynd i'r afael â hwy. Mae hyn, wedi'i ganoli ar dair elfen bwysig; Cymhelliant ariannol i helpu ffermwyr hy^n i ymddeol yn y gobaith o ryddhau tir Gwrthdroi colli daliadau sy'n eiddo i'r cyngor Cymhelliant ariannol a fyddai'n annog ffermwyr hy^n i ymddeol, gan greu lle i newydd-ddyfodiaid iau i'r sector. Proffiliau'r Sectorau Bylchau Sgiliau Mae recriwtio cogyddion cymwysedig yn y rhanbarth yn her sylweddol fel ag y mae recriwtio gyrwyr Cerbydau Nwyddau Trymion cymwysedig Dadansoddiad Ymchwil Sylfaenol Proffil Ymateb ar gyfer Bwyd a Ffermio Micro Bychan Canolig Mawr DrBA TCC Rhanbarthol Heriau a Gyrwyr Newid a Galw Dywedai rhai o'r busnesau a holwyd mai recriwtio yw'r her fwyaf sylweddol y maent yn ei hwynebu ar gyfer swyddi sydd angen sgiliau neu ddim sgiliau. Mae hyn yn arbennig o gyffredin i fusnesau a hoffai ehangu a symud y busnes ymlaen. Mae hyn yn peri pryder arbennig o ystyried bod gweithlu'r sector yn heneiddio. Gallai methiant i ddenu digon o newydd-ddyfodiaid sydd â'r sgiliau a ddymunir i'r sector fod o bosibl yn anhygoel o niweidiol i'r sector a'i sylfaen sgiliau. Ar lefel sector, mae'r dystiolaeth yn dangos bod cyflogwyr yn teimlo bod diffyg difrifol o hyfforddiant penodol yn sectorau gweithgynhyrchu a phrosesu bwyd a diod yng Nghymru. Mae'r diffyg hwn o ddarpariaeth addas i'r diben, wrth gwrs, yn ffactor sy'n cyfrannu at yr heriau recriwtio a wynebir gan gyflogwyr. Dywedodd un busnes mai lleoliad yw'r her fwyaf sylweddol iddynt hwy;

50 48 'Mae bod wedi ein lleoli mewn Parc Cenedlaethol yn gosod cyfyngiadau difrifol ar ein gallu i ehangu, gan fod eu rheolau cynllunio yn tueddu i fod yn fwy caeth o lawer na rhai Awdurdodau Lleol; felly, nid ydym ar "gae chwarae gwastad" gyda'n cystadleuwyr.' At hynny, mae ffactorau allanol megis pwysau chwyddiant, cyfraddau cyfnewid a phrisiau nwyddau yn cael effaith sylweddol ar gynhyrchiant a'n gallu i wneud elw. Proffiliau'r Sectorau Dengys y tabl isod y ffactorau sy'n ysgogi newid a nodwyd ar gyfer Sector yr Amgylchedd a Diwydiannau'r Tir ar lefel y DU. 41 Ysgogydd Newid Goblygiadau Cysylltiedig o ran sgiliau (ynghyd â galw amdanynt); Newid yn y galw gan ddefnyddwyr Cynllunio busnes, Arweinyddiaeth, Sgiliau marchnata, Dadansoddiad o'r farchnad, Rheoli coetir, Hyfedredd llif gadwyn, Iechyd a diogelwch Negodi contractau. Rheoliadau a Llywodraeth Defnyddio meddyginiaethau milfeddygol. Adnabod rhywogaethau Newid Amgylcheddol Gwerthoedd a Hunaniaethau Ffactorau Economaidd Gyrwyr Technolegol Cynllunio maetholynnau ac ymarfer eu defnyddio, Gwybodaeth am fathau newydd o borthiant, Argaeledd rheoli cnydau, Defnyddio plaleiddiaid, Rheoli dŵr, Rheoli maetholynnau, Cynllunio coetir Gwybodaeth am rywogaethau newydd, Coedwigaeth gynaliadwy, Defnydd gwahaniaethol, Cynlluniau rheoli tail. Mesur ôl troed carbon, Deall marchnadoedd defnyddwyr, Negodi, Cydymffurfio â llwybrau cymhleth i'r farchnad, Rheoli perthynas â phrynwyr. Monitro priddoedd, lefelau maetholynnau a gwyliadwriaeth am glefydau, Sgiliau i godi cyfalaf. TGCh (gan gynnwys defnyddio Systemau Lleoli Byd-eang a chymwysiadau pwrpasol), Gwybodaeth a dealltwriaeth wyddonol, Rheoli risg Skills-Assessment-Update-Spring-2014_0.pdf

51 49 Rolau anodd i recriwtio ar eu cyfer Dengys y dadansoddiad fod tua dros hanner o ymatebwyr yn dweud eu bod yn profi anhawster wrth recriwtio ar gyfer rhai rolau. Disgrifir y swyddogaethau hyn isod: Micro/Bychan Canolig Mawr Staff Bragu Staff Technegol Gweinyddwr Swyddfa Gyrwyr Cerbydau Trymion Cigyddion Proffiliau'r Sectorau Gwyddonwyr bwyd Peirianwyr Peirianwyr Dylunio Uwch Reolwyr Cyllid/Gwerthiant/ Adnoddau Dynol Cogyddion a Chynorthwywyr Cegin EngineersPeirianwyr Peirianwyr Parodrwydd Newydd-ddyfodiaid i'r Sector ar gyfer Gwaith Dywedodd y mwyafrif llethol o'r atebwyr nad yw newydd-ddyfodiaid i'r sector yn barod ar gyfer gwaith. Mewn llawer o achosion gwneir cyfeiriad penodol at rai ifanc sy'n gadael ysgol sydd heb wybod beth a ddisgwylir ganddynt mewn amgylchedd gwaith. 'Ychydig sy'n meddu ar y ddisgyblaeth angenrheidiol ar gyfer y gweithle - diffyg ymrwymiad, dibynadwyedd a diddordeb.' 'Dim gwir ddealltwriaeth o etheg waith a'r ymdrech sydd ei hangen i gael llwyddiant.' Mae etheg waith gref ac agwedd gadarnhaol yn cael eu dyfynnu fel y sgiliau sydd fwyaf pwysig mewn newydd-ddyfodiaid a lle nad yw'r rhain yn bresennol bod angen hyfforddiant pellach; 'Yn y gorffennol rydym wedi cael nifer o 'brentisiaid' ifanc yn ymuno â'r tîm. Rydym wedi canfod y gallant gymryd peth amser i addasu i'r amgylchedd gwaith a bywyd gwaith. Mewn un achos yr oeddem ar fin rheoli perfformiad un unigolyn oherwydd ei etheg waith a'i gymhelliant. Fodd bynnag, dros gyfnod o 6 mis, pan gafodd ei fentora a'i reoli'n ofalus yn wythnosol mae wedi llwyddo i droi pethau o gwmpas.'

52 50 Rhifedd, Llythrennedd a Sgiliau TGCh Mae yna amrywiadau ar draws y sector yn nhermau'r sgiliau hyn, gyda rhai cyflogwyr yn sôn am ddim problemau a rhai ar y llaw arall yn adrodd am broblemau dybryd. Nid yw'n ymddangos fod unrhyw batrwm i'r canlyniadau hyn gyda sbectrwm busnes yn gyfan gwbl yn profi anawsterau, waeth beth yw maint na lleoliad y busnes. Pan oedd cwmnïau yn dweud nad oedd ganddynt broblemau, dywedai llawer bod lefel y sgiliau hyn yn ddigonol yn y mwyafrif o achosion ar draws eu gweithlu ac y darperir hyfforddiant mewnol pellach os bydd angen. Proffiliau'r Sectorau Enghraifft nodedig o lle mae cwmni mawr yn profi anawsterau yn y maes hwn yw lle mae dros 60% o'u gweithlu yn dod o Ddwyrain Ewrop. Wrth reswm, byddai hyn yn achosi heriau, yn arbennig o gofio nad Saesneg yw eu hiaith gyntaf. Mae'r cwmni hwn yn arbennig o bryderus ynghylch effeithiau posibl Brexit ac yn dweud: '... mae'r rhan fwyaf o'n gweithlu ni yn dod o Ddwyrain Ewrop. Bydd unrhyw rwystrau i symudiad llafur yn cael effaith enfawr ar ein busnes.' Yr Iaith Gymraeg Dengys y dystiolaeth fod pwysigrwydd sgiliau iaith Gymraeg i fusnesau yn ddibynnol iawn ar broffil eu gweithlu ac ar eu lleoliad. Er enghraifft, mae'r defnydd o'r Gymraeg ar gyfer un cwmni wedi mynd allan o fodolaeth o gofio bod y rhan fwyaf o'r cwmnïau y maent yn gweithio gyda hwy yn cyflogi gweithwyr mudol (yn enwedig yn ystod yr adegau prysuraf yn eu gweithgynhyrchu). Mae hyn yn cynyddu'r galw am y defnydd o Saesneg fel iaith gyntaf. Ar y llaw arall, dywedodd un busnes, 'Mae tua thraean o'r staff yn gallu siarad Cymraeg ac mae'n rhan bwysig o ddiwylliant y busnes. Rydym ni'n ceisio adlewyrchu ein hunaniaeth Gymreig lle bynnag y bo hynny'n bosibl a rhan o hyn yw defnyddio arwyddion Cymraeg a chael staff Cymraeg ar gael i gwsmeriaid y mae'n well ganddynt gynnal eu busnes drwy gyfrwng y Gymraeg.' Dywedai r busnesau hynny oedd yn ystyried yr iaith yn 'weddol bwysig' am anawsterau wrth recriwtio staff â'r sgiliau priodol, gydag un yn nodi; 'Rydym yn defnyddio'r Gymraeg yn rhai o'n deunyddiau marchnata ond does gennym ni mo'r sgiliau i gynnig gwasanaeth dwyieithog llawn i'n cwsmeriaid a'n rhanddeiliaid.' Rhwystrau i Hyfforddiant Dywedai mwyafrif helaeth yr ymatebwyr nad ydynt yn profi rhwystrau i hyfforddiant. Yr unig fylchau yn y ddarpariaeth a nodwyd oedd mewn hyfforddiant iaith Saesneg oherwydd yr amseroedd a roddir. Fodd bynnag, nid yw hyn yn rhy niweidiol i'r busnes hwnnw. Bylchau Sgiliau Peirianneg Electronig Gwerthu a Sgiliau Cyfathrebu Cigyddion Medrus Bylchau Sgiliau Rheolaeth Gyrwyr CPC Cymwysedig Diogelwch Bwyd

53 51 Y Cymorth sydd ei Angen i Dyfu a Datblygu Dywedodd busnesau fod angen cefnogaeth arnynt gyda'r meysydd canlynol; Hyfforddiant Brexit Rheoliad Ariannol Recriwtio Biwrocratiaeth Y Blaenoriaethau a Nodwyd Canfyddiad Proffiliau'r Sectorau Creu hyfforddiant sy'n addas i'r diben gydag elfennau pwrpasol i ateb anghenion cyflogwyr a'r diwydiant yn ei gyfanrwydd. Mae hyn yn cynnwys hyfforddiant parhaus a fyddai'n gymorth i gadw staff, sydd yn broblem sylweddol ar hyn o bryd. Mae angen i'r ffordd y mae dysgwyr a rhieni yn gweld y sector newid. Mae angen mwy o ymgysylltu ag ysgolion er mwyn sicrhau bod y sector yn cael ei bortreadu fel un sy n llawn posibiliadau a chyfle. Byddai hyn yn denu newydd-ddyfodiaid ifanc i'r sector ac yn helpu i leddfu pwysau gweithlu sy'n heneiddio.

54 Iechyd a Gofal Cymdeithasol Proffiliau'r Sectorau Mae r sectorau iechyd a gofal cymdeithasol a'r blynyddoedd cynnar a gofal plant yn elfen bwysig o'r economi sylfaenol. Drwy gefnogi iechyd a lles ar draws pob grw^ p oedran yn ogystal â bod yn sector o faint sylweddol yn nhermau cyflogaeth, mae'r gwasanaethau a ddarperir ganddynt yn galluogi rhieni, gofalwyr ac unigolion i weithio. Mae'r sectorau wedi cael eu nodi fel maes o dwf sylweddol yn y rhanbarth oherwydd bod y boblogaeth yn heneiddio'n gyflym a bod yn y proffil demograffig nifer fwy o bobl hyn na'r cyfartaledd yn y DU. Yng Nghymru, rhagdybir y bydd nifer y bobl 65 mlwydd oed a throsodd yn cynyddu o 292,000 (44%) rhwng 2014 a Bydd hyn yn arwain at fwy o alw am sgiliau iechyd a gofal. Bydd addewid Llywodraeth Cymru o 30 awr o ofal plant am ddim yn creu mwy o alw am ofal plant, a fydd yn effeithio ar weithlu'r blynyddoedd cynnar a gofal plant. Mae'n bwysig tynnu sylw at y gwahaniaethau rhwng y sector iechyd a r sector gofal cymdeithasol lle y gellir cael amrywiaeth enfawr o anghenion sgiliau a heriau gwahanol. Iechyd Staff a gyflogir gan Galw Iechyd Cymru Mae'r tabl isod yn amlinellu nifer o staff y GIG sy'n cael eu cyflogi'n uniongyrchol fesul ardal bwrdd iechyd lleol. Abertawe Bro Morgannwg Hywel Dda BILl Athrofaol Powys Staff meddygol a deintyddol 1, Staff nyrsio, bydwreigiaeth ac ymweld iechyd 7,702 3, Staff gweinyddol a staff ystadau 2,939 1, Staff gwyddonol, therapiwtig a thechnegol Cynorthwywyr gofal iechyd a staff cefnogi eraill 2,569 1, ,571 1, Eraill Total 16,040 9,234 1, Ffynhonnell: Ystadegau Cymru - Staff y GIG fesul grŵp staff a blwyddyn Mawrth 2017 Dengys y tabl fod dros 27,000 o unigolion yn cael eu cyflogi yn y GIG yn y rhanbarth ar draws ystod eang o ddisgyblaethau, gan gynnwys nifer fawr o swyddi nad ydynt yn feddygol. Mae r dosbarthiad unigol mwyaf o fewn 'staff nyrsio, bydwreigiaeth ac ymweld iechyd' gyda chyfanswm o 12,540 yn cael eu cyflogi yn y maes hwn Mae rhai meddygon teulu a rhai ymarferwyr deintyddol heb eu cyfrif gan mai staff ar gontract ydynt ac felly nid ydynt yn cael eu cyflogi gan y GIG yn uniongyrchol. Ni roddir gwybodaeth ychwaith am y gwasanaeth ambiwlans gan nad yw'r ffigurau hyn yn bod ond ar lefel genedlaethol.

55 53 Gofal Cymdeithasol Yn Ne-orllewin Cymru a Chanolbarth Cymru: Mae tua 23,700 o bobl yn gweithio ym maes gofal cymdeithasol, Mae 3,277 yn gweithio ym maes y blynyddoedd cynnar a gofal plant, O 2020, bydd yn ofynnol i oddeutu 5,900 o weithwyr gofal cartref gofrestru gyda chymwysterau penodol, Ym maes gofal cymdeithasol y mae 1 o bob 5 prentisiaeth hynny yw 2,660 o bobl, Mae 541 sefydliad yn y sector preifat a'r trydydd sector yn darparu gwasanaethau gofal, Gall 14% o'r gweithlu gofal cymdeithasol siarad Cymraeg, o gymharu â 24% o'r boblogaeth yn gyffredinol, Buddsoddir 500 miliwn mewn gwasanaethau gofal cymdeithasol bob blwyddyn, 44 Mae yna 800 o swyddi yn wag mewn gofal cymdeithasol. Mae gofal cymdeithasol yn diogelu ac yn amddiffyn plant ac oedolion o bob oed, a allai fod mewn perygl o niwed oherwydd eu cyflwr bregus. Mae'n helpu pobl i fyw eu bywydau yn gyfforddus, yn enwedig y bobl hynny sydd angen rhywfaint o gymorth ymarferol a chorfforol ychwanegol. Proffiliau'r Sectorau Mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno ystod o ddiwygiadau deddfwriaethol gyda'r nod o drawsnewid y gwasanaethau y mae pobl yn eu derbyn ac felly y sgiliau sydd eu hangen yn y gweithlu. Mae'r Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant yn rhoi mwy o bwyslais ar weithwyr proffesiynol yn gwrando er mwyn deall yn well "Beth sydd o Bwys" i unigolion a'u gofalwyr, a all fod angen gofal a chymorth neu amddiffyn rhag niwed posibl. Bydd Deddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) yn golygu y bydd mwy o weithwyr yn cael eu rheoleiddio ac yn gymwysedig, gan wella ymhellach ansawdd y cymorth a ddarperir. Mae hyn yn cynnwys oddeutu 5,900 o weithwyr cartref (gofal cartref) yn y rhanbarth hwn. Mae'r sector yn gyflogwr pwysig yn y rhanbarth gyda gweithlu amcangyfrifedig o tua 23,700 o weithwyr. Mae'r gweithwyr hyn wedi eu lleoli mewn amrywiaeth o leoliadau gwahanol, fel y nodir yn y tabl isod: 45 Lleoliad gofal cymdeithasol yn Ne-orllewin a Chanolbarth Cymru Rheolaeth a Chymorth Canolog 800 Gwaith Cymdeithasol 2,100 Gofal Cartref 5,900 Gofal Preswyl 7,500 Gwasanaethau Dydd a Chymunedol 3,100 Cymysg* 4,200 Cyfanswm 23,700 Amcangyfrif o gyfanswm nifer y staff 45 Data o Niferoedd staff gwasanaethau cymdeithasol awdurdodau lleol, Llywodraeth Cymru, ynghyd â data o gasgliad data 46 Rhaglen Ddatblygu Gweithlu Gofal Cymdeithasol sy'n gweithio i wasanaethau a gomisiynwyd gan awdurdodau lleol.

56 54 Proffiliau'r Sectorau Y Blynyddoedd Cynnar a Gofal Plant Mae 802 o sefydliadau yn darparu gwasanaethau blynyddoedd cynnar a gofal plant yn Ne-orllewin a Chanolbarth Cymru. Mae 3,277 o bobl yn gweithio yn y sector 446 fel gwarchodwyr plant a 2,831 mewn gofal dydd i blant. 46 Nifer y darparwyr Gweithlu Gwarchodwyr plant Gofal dydd i blant 418 2,831 Total 802 3,277 Mae gan addysg gynnar a gofal plant o safon uchel swyddogaeth bwysig o safbwynt sicrhau buddion tymor hir gwell i blant ac mae'n dylanwadu'n gryf ar eu cyfleoedd mewn bywyd yn y dyfodol. Gall yr addysg gynnar a'r gofal plant cywir fod o gymorth i ymdrin â rhai o'r problemau mwyaf disymud sy'n ganlyniad byw mewn amddifadedd, gan gynnwys sgiliau isel ac iechyd gwael y bydd angen amser i'w goresgyn. Peth sy'n sylfaenol i sicrhau darpariaeth blynyddoedd cynnar a gofal plant o safon uchel yw gweithlu amrywiol a medrus. Disgwylir i gynllun datblygu gweithlu 10 mlynedd Llywodraeth Cymru ar gyfer y blynyddoedd cynnar, gofal plant a chwarae, sydd i gael ei gyhoeddi ym mis Tachwedd 2017, anelu at weithlu mwy cymwys a phroffesiynol. Mae gofal plant hygyrch a fforddiadwy yn galluogi rhieni i weithio a hyfforddi a gall eu helpu i gyfrannu i'r economi ehangach Tystiolaeth Cyflogwyr Recriwtio a Chadw Staff Dengys tystiolaeth cyflogwyr fod recriwtio a chadw staff yn broblemau sylweddol i sectorau iechyd a gofal cymdeithasol a hefyd y blynyddoedd cynnar a gofal plant. Gwelir bod cynllunio gweithlu ar raddfa genedlaethol a rhanbarthol yn hanfodol bwysig i ddatblygiad y sector yn y dyfodol. 46 Arolygiaeth Gofal a Gwasanaethau Cymdeithasol Cymru

57 55 Gwelir y gweithlu sy'n heneiddio mewn iechyd a gofal cymdeithasol fel ffactor allweddol gyda chyfradd gadael/ymddeol uchel a waethygir gan y nifer cyfyngedig o newydd-ddyfodiaid ifanc i'r gweithlu i wrthweithio'r golled o staff cymwysedig a phrofiadol. Ymhlith y ffactorau sy'n cyfrannu at y nifer isel o newydd-ddyfodiaid mae: Apêl y sectorau fel cyflogwyr, canfyddiadau gwael o ran cyflog/amodau, ac ati. Ynghyd â hyn ceir diffyg ymwybyddiaeth o'r amrywiaeth o swyddi o fewn y sectorau. Diffyg ymwybyddiaeth o'r llwybrau dilyniant a mynediad i sectorau iechyd a gofal cymdeithasol, y blynyddoedd cynnar a gofal plant. Ystyrir bod 'ffiniau proffesiynol' yn cyfyngu ar fynediad at gyfleoedd. Mae asesiadau sgiliau hanfodol yn rhwystr posibl i recriwtio unigolion i brentisiaethau sy n seiliedig ar ofal, yn enwedig y rhai sy'n dychwelyd i'r farchnad lafur ac unigolion nad oedd ganddynt ddiddordeb efallai mewn addysg o'r blaen. Mae angen mynd i'r afael â'r camsyniad bod rhaid i unigolion fod dros 18 mlwydd oed i weithio yn y sector gan gynnwys mwy o ddealltwriaeth o'r rolau a'r gweithgareddau y gellir ymgymryd â hwy. Proffiliau'r Sectorau Mae telerau contractio a chyflog hefyd yn creu problemau sylweddol o fewn y sector. Yn y sector iechyd, mae anghysondebau o ran y cyfraddau cyflog ar gyfer Prentisiaethau yn creu heriau i fyrddau iechyd ac maent yn cael effaith negyddol ar y gallu i recriwtio a hefyd ar ysbryd y staff yn fwy cyffredinol. At hynny, mae dibyniaeth ar staff asiantaeth a locwm ar gyfraddau uchel o dâl yn llesteirio'r gallu i recriwtio staff eraill i rai swyddi. Mae hyn hefyd yn effeithio ar y cyllid sydd ar gael ar gyfer recriwtio Prentisiaid. Gall telerau ac amodau o fewn y sector iechyd yn aml gael eu gweld fel rhai gwell na'r rhai o fewn gofal cymdeithasol. Mae hyn yn achosi i weithwyr cefnogi gofal cymdeithasol symud i'r sector iechyd, unwaith y byddant wedi ymgymhwyso, gan ychwanegu pwysau ar y sector gofal cymdeithasol. Addasrwydd y Sgiliau sy'n cael eu Darparu Mae hyfforddiant yn y gweithle yn cael ei ystyried yn hanfodol i ddatblygiad y sector, nid yw dysgu yn y dosbarth ar ei ben ei hun yn addas i'r diben yn arbennig o ran gofal yn y cartref. At hynny, gwelir sgiliau ehangach, gwerthoedd a chymwyseddau craidd yn bwysicach na chymwysterau achrededig mewn rhai achosion. Fodd bynnag, mae angen amlwg am hyn yn parhau o ran rheoleiddio proffesiynol a chydymffurfio â rheoliadau. Mae rhagor o dystiolaeth yn dangos bod yr hyfforddiant sydd ar gael yn ddibynnol iawn ar leoliad daearyddol. Mae hyn yn cael ei wneud yn waeth gan ddiffyg y cyfleoedd e-ddysgu o bell o ansawdd da sydd ar gael a darpariaeth ddysgu hyblyg, sef un sy'n cynnig dysgu rhan-amser ar wahanol adegau o'r dydd, a nodwyd o fewn rhai meysydd proffesiynol. Ymhellach, mae trefniadau rhanbarthol yngly^n â lleoli dysgwyr o fewn y system gofal iechyd yn cyfyngu ar gyfleoedd i ddefnyddio rhai darparwyr. Mae'r cymwysterau a'r cyrsiau a gynigir i bobl sy'n dymuno datblygu eu gyrfa mewn gofal wedi bod yn destun adolygiad gan Gymwysterau Cymru. Croesawyd y canfyddiadau gan Gofal Cymdeithasol Cymru a'r sector ehangach fel rhai sy'n amlygu heriau allweddol y mae angen mynd i'r afael â hwy, sef: effeithiolrwydd y modelau presennol o asesu wrth benderfynu ar wybodaeth, sgiliau a dealltwriaeth dysgwyr; gwerth rhai cymwysterau, yn arbennig y cymwysterau hynny a ddilynir gan ddysgwyr mlwydd oed; y graddau yr oedd cymwysterau yn paratoi dysgwyr i symud ymlaen i addysg uwch; yr ymdriniaeth â rhai agweddau allweddol ar ddysgu ar gyfer meysydd gwaith gwahanol, er enghraifft mewn perthynas â gofal dementia, gofal cartref a gwaith chwarae yng nghyd-destun gofal plant; a'r graddau yr oedd cymwysterau yn paratoi dysgwyr yn effeithiol ar gyfer gweithio mewn gwlad ddwyieithog.

58 56 Drwy ymgysylltu â'r grŵp clwstwr nodwyd pryderon pellach ynghylch addasrwydd y ddarpariaeth, gan gynnwys: argaeledd ac ansawdd aseswyr yn enwedig o fewn meysydd rheolaeth a'r Gymraeg; bod rhai unigolion yn cael eu 'gwthio drwy' gymwysterau gan ddarparwyr er eu bod yn anaddas ar gyfer eu rôl gan fod rhywfaint o weithgarwch yn cael ei yrru gan dargedau oherwydd cymhellion ariannu sgiliau. bod y broses asesu ar gyfer rhifedd a llythrennedd yn cael ei gweld fel rhwystr i recriwtio a chadw rhai prentisiaid, yn enwedig y rhai sy'n dychwelyd i'r farchnad. Proffiliau'r Sectorau Mae cyfres newydd o gymwysterau yn cael ei datblygu i'w haddysgu o fis Medi Caiff y rhain eu darparu gan nifer cyfyngedig o gyrff dyfarnu fel ffordd o fynd i'r afael â chanfyddiadau'r adolygiad, yn ogystal â gwella ansawdd y ffordd y mae cymwysterau yn cael eu darparu a'u hasesu. Cyfleoedd a Heriau Swyddi newydd Yn y dyfodol bydd angen gweithwyr i gymryd lle nifer sylweddol o weithwyr fydd yn gadael y sector, oherwydd ymddeol yn bennaf, gan fod yna ddemograffig hy^n yn ôl dadansoddiad Gofal Cymdeithasol Cymru o'r gweithlu cofrestredig, yn enwedig rheolwyr cofrestredig cartrefi gofal oedolion. Mae trosiant staff yn uchel yn rhai rhannau o'r sector, ac mae cyflogwyr yn sôn am anawsterau wrth recriwtio, yn enwedig ar gyfer rheolwyr cofrestredig a'r gweithlu gofal cymdeithasol. Rolau yn y dyfodol: technoleg newydd Yn y dyfodol, disgwylir y caiff mwy o unigolion sy'n defnyddio gwasanaethau gofal a chymorth eu cynorthwyo gan weithlu gofal cymdeithasol hyderus, gwybodus a medrus, fydd yn gweithio'n greadigol gyda Thechnoleg Gynorthwyol Electronig i hyrwyddo eu lles, eu dewis a'u hannibyniaeth. Bydd hyn yn cynyddu annibyniaeth ac yn galluogi mwy o bobl i ddod o hyd i atebion creadigol i ateb eu hanghenion lles. Fodd bynnag, bydd hefyd yn creu bylchau gwybodaeth a phrinder sgiliau, wrth i sefydliadau geisio symud tuag at ddefnyddio mwy ar dechnoleg, gan ei bod yn annhebygol y bydd ganddynt staff fydd yn gallu bodloni'r gofynion hyn yn y dyfodol neu fydd yn meddu ar y medrau a'r agweddau sy'n ofynnol. Mae angen datblygu cynllun gweithlu rhanbarthol a strategaeth ar gyfer y 10 mlynedd nesaf er mwyn sicrhau y gall y sector fanteisio'n llawn ar y datblygiadau arloesol hy^n. Rolau yn y dyfodol: integreiddio a chymhlethdod Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud bod integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol yn flaenoriaeth. Bydd hyn yn gofyn am weithlu gofal sy'n meddu ar y sgiliau i gyflawni amrywiaeth o dasgau sy'n gysylltiedig â gofal iechyd a gallu gwneud hynny ar eu pen eu hunain, yng nghartrefi pobl. Mae fframwaith ymsefydlu ar y cyd, newydd wrthi n cael ei ddatblygu ar draws y sector iechyd a gofal cymdeithasol y bwriedir ei gyflwyno ym mis Medi 2017 i geisio pontio'r rhaniad rhwng y sectorau. Bylchau Sgiliau Sgiliau rheoli Disgwylir i reolwyr ac arweinwyr yn y sector fod o gymorth i gyflawni agenda'r Llywodraeth ar gyfer newid, i gynyddu proffesiynoldeb eu staff a gwella ansawdd ac amrywiaeth y gwasanaethau. Mae hyn yn gofyn am reolwyr sydd nid yn unig wedi eu hyfforddi ac wedi ymgymhwyso mewn gofal cymdeithasol, ond sydd hefyd yn meddu ar sgiliau arwain a rheoli busnes. Mae'n ofynnol i reolwyr gofal cymdeithasol, ar gyfer gofal preswyl plant, gofal cartref a chartrefi gofal oedolion, gofrestru gyda Gofal Cymdeithasol Cymru, ac mae cymhwyster lefel 5 yn rhagofyniad ar gyfer cofrestru. Mae cyflogwyr yn sôn am heriau wrth recriwtio rheolwyr cymwysedig o'r calibr cywir i ddarparu gwasanaethau. Mae rhaglen ddatblygu i baratoi unigolion ar gyfer rheoli yn cael ei hystyried fel model addas ar gyfer gwella rheoli a sicrhau parhad gwasanaeth ar gyfer cwmnïau. Mae'n bwysig nodi y gall heriau rheoli amrywio'n sylweddol rhwng y sector iechyd a'r sector gofal cymdeithasol oherwydd gwahaniaethau sefydliadol a diwylliannol ar draws y sectorau.

59 57 Sgiliau gweithwyr gofal a chymorth cyffredinol Mae 53% o bobl a gyflogir mewn gwasanaethau a gomisiynir gan awdurdodau lleol yn meddu ar y cymwysterau gofynnol neu'r cymwysterau a argymhellir ar gyfer eu gwaith, gan adael 47% i ddod yn gymwys. Yn gyffredinol, mae mwyafrif y gweithwyr hyn ar hyn o bryd angen cymhwyster galwedigaethol lefel 2 o leiaf mewn iechyd a gofal cymdeithasol. O 2020 ymlaen, bydd yn ofynnol i oddeutu 5,900 o weithwyr cartref (gofal cartref) yn y rhanbarth gofrestru gyda Gofal Cymdeithasol Cymru er mwyn ymarfer. Un o'r gofynion cofrestru gorfodol yw meddu ar gymhwyster a enwir yn rhestr y Fframwaith Cymwysterau ar gyfer y sector gofal cymdeithasol yng Nghymru. Sgiliau'r Gymraeg Mae angen i wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol a blynyddoedd cynnar fod ar gael drwy gyfrwng y Gymraeg. Cyhoeddwyd y strategaeth genedlaethol ddiwygiedig ar gyfer darpariaeth Gymraeg mewn iechyd a gofal; Mwy na Geiriau 47 yn ystod gwanwyn Dywed y strategaeth: "Mae pobl yn dewis cael gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn Gymraeg oherwydd mai dyna eu dewis a'u hawl. I eraill, fodd bynnag, mae'n fwy na dim ond mater o ddewis mae'n fater o angen. Mae hyn yn arbennig o wir am yr henoed, pobl â dementia neu strôc neu blant ifanc sydd efallai ddim yn siarad ond Cymraeg." Proffiliau'r Sectorau Fodd bynnag, tra bod 24% o boblogaeth De-orllewin a Chanolbarth Cymru yn gallu siarad Cymraeg 48, mae cyflogwyr yn nodi mai dim ond 14% o'r gweithlu gofal cymdeithasol sy'n gallu 49. Gyda hyn mewn golwg, bydd yn bwysig i gyflogwyr a darparwyr hyfforddiant gynnal a datblygu sgiliau iaith Gymraeg y gweithlu. Sgiliau i gefnogi pobl ag anghenion cymhleth Mae galwadau cynyddol ar y sector i ofalu am bobl ag anghenion tymor hir mwyfwy cymhleth. Mae hyn yn wir am bobl mewn lleoliadau preswyl a'r rhai sy'n byw yn eu cartrefi eu hunain. Mae gofal dementia yn enghraifft benodol o hyn Dadansoddiad Ymchwil Sylfaenol Proffil Ymateb ar gyfer Iechyd a Gofal Cymdeithasol Micro Bychan Canolig Mawr DrBA TCC Rhanbarthol 47 Mwy na Geiriau, Llywodraeth Cymru, Mawrth Cyfrifiad Data o Niferoedd staff gwasanaethau cymdeithasol awdurdodau lleol, Llywodraeth Cymru, ynghyd â data o gasgliad data Rhaglen Ddatblygu Gweithlu Gofal Cymdeithasol staff sy'n gweithio i wasanaethau a gomisiynwyd gan awdurdodau lleol.

60 58 Proffiliau'r Sectorau Heriau a Gyrwyr Newid a Galw Ar lefel busnesau bychain a chanolig, mae'r heriau mwyaf sylweddol sy'n wynebu busnesau Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn y rhanbarth yn troi o amgylch anawsterau recriwtio a chyllid. Mae'r ddwy broblem yn cyd-fynd yn agos â i gilydd i lawer o bobl, gyda gostyngiadau mewn cyllid yn gwneud hyfforddi staff presennol a denu'r newydd-ddyfodiaid newydd a ddymunir i'r sector yn fwy o broblem. Ffactor nodedig y sonnir amdano gan lawer o fusnesau yw'r gofyn a'r pwysau ar fusnesau i ddarparu gwasanaeth cynyddol well gyda llai o arian a ffioedd uwch; 'Cynnydd mewn costau gweithredu a chostau staff, ond cynnydd bach drwy Gomisiynwyr Awdurdodau Lleol. Llai o arian i fuddsoddi mewn hyfforddiant staff a chreu llwybrau gyrfa mewn Iechyd a Gofal Cymdeithasol' Mynegwyd pryder hefyd ynghylch y gofyniad i gofrestru pob gweithiwr gofal cartref erbyn 2020, fydd yn ei gwneud yn ofynnol i bawb sydd wedi cofrestru feddu ar gymhwyster perthnasol gofynnol. Cynhelir ymgynghoriad llawn ar y cymwysterau gofynnol ar gyfer y grw^ p hwn fydd yn dechrau ym mis Gorffennaf Y pryder gan rai cyflogwyr yw y bydd y gofyniad ychwanegol hwn yn rhwystr pellach i recriwtio a chadw staff. Mae angen i'r galw gan rai busnesau a'r diwydiant gael gwrandawiad, sef mai sgiliau sydd eu hangen ac nid cymwysterau achrededig o reidrwydd. Rhaid nodi, fodd bynnag, bod cofrestru'r gweithlu sydd i ddod yn rhan o Ddeddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 ac yr ystyrir ei fod yn ffordd o gynyddu cymhwysedd a gwella amddiffyniad i'r rhai sy'n gweithio gyda rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas. Ar lefel busnes mawr nodwyd heriau tebyg ond gyda mwy o bwyslais ar gyflawni targedau Llywodraeth Cymru o dan graffu cynyddol a chyllidebau sy'n cael eu gwasgu. Tynnwyd sylw hefyd at y pwysau i wella r gwasanaethau a gynigir mewn ardaloedd gwledig ac yn ei dro ddenu staff â'r sgiliau priodol i ddarparu'r gwasanaethau hyn. Yn ategu hyn roedd yr angen i reoli gweithgaredd heb ei gynllunio a pharhau i gynnal gwasanaeth tra'n gweithio tuag at fodel gofal seiliedig yn y gymuned o fewn y gyllideb. Roedd y prif ysgogwyr newid a galw a nodwyd yn ymwneud â defnydd cynyddol o dechnoleg a'r defnydd effeithiol ohoni i gwrdd â heriau gwahanol, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig a galwadau cynyddol poblogaeth sy'n heneiddio. Roedd cyrraedd targedau a newidiadau mewn deddfwriaeth hefyd yn cael eu dyfynnu gan lawer, gyda'r ardoll brentisiaeth yn destun pryder ymhlith rhai.

61 59 Rolau anodd i recriwtio ar eu cyfer Dywedodd y mwyafrif helaeth o'r ymatebwyr eu bod wedi wynebu anhawster wrth recriwtio ar gyfer rhai rolau. Nodir isod y rolau hyn fel y'u diffinnir gan ymatebwyr yr arolwg; Micro/Bychan Canolig Mawr Gweithwyr Gofal Cartref Nyrsys Gofalwyr Gofalwyr Gweithwyr Cefnogi Swyddi Ceddalwedd Gweithiwr Cefnogi Nyrsys Rheolwyr Meddygon Proffiliau'r Sectorau Uwch Ofalwyr Gweithiwr Cefnogi Cymunedol Fferyllwyr Eiriolaeth Therapyddion Galwedigaethol Rheolwyr Prosiect Rheolwr Gweithredol Deintyddion Meddygon Teulu Parodrwydd Newydd-ddyfodiaid i'r Sector ar gyfer Gwaith Awgryma dadansoddiad o atebion cyflogwyr, er bod newydd-ddyfodiaid i'r sector yn gymwys i ymgymryd â'r rôl, nad ydynt bob amser o reidrwydd yn meddu ar y sgiliau meddal sydd eu hangen. Ceir rhywfaint o dystiolaeth hefyd i awgrymu nad yw rhai ifanc sy'n gadael ysgol yn gwbl ymwybodol o'r hyn a ddisgwylir ganddynt o fewn amgylchedd gwaith. Rhwystr canfyddedig a nodwyd ar ffordd caniatáu i ddysgwyr ennill profiad yn y sector gofal yw bod y rheoliadau yn gwahardd unrhyw un o dan 18 oed rhag gweithio nac ennill profiad yn y sector. Mae hyn yn gamsyniad gan fod canllawiau clir ar gyfer lleoliadau gwaith mewn lleoliadau gofal o fewn y Safonau Gofynnol Cenedlaethol ac er bod y rhain yn amrywio rhwng y gwahanol leoliadau maent yn datgan yn fras bod angen i'r rhai o dan 18 oed gael eu goruchwylio'n llawn, bod yn uwchrifol a pheidio â chynorthwyo gyda gofal personol. Ymhellach, mae pryder ynghylch priodoldeb y ddarpariaeth; 'Yn aml nid yw ysgolion a cholegau yn gwybod am y datblygiadau diweddaraf sy'n newid wyneb gofal e.e. technoleg gynorthwyol, ac mae hyn yn effeithio ar sut y mae gofal yn cael ei addysgu ac i bwy a sut y dylanwadir ar bobl ifanc - y dewis rhwng gwallt a gofal.' Nododd nifer o atebwyr nad ydynt yn recriwtio ond unigolion sydd eisoes wedi gweithio mewn rhyw lleoliad gofal. Mae hyn wrth gwrs yn golygu bod y rheiny nad oes ganddynt y profiad gwerthfawr hwnnw (megis newydd-ddyfodiad) yn cael eu cau allan yn syth. Rhifedd, Llythrennedd a Sgiliau TGCh Ar y cyfan, teimlai mwyafrif yr atebwyr fod sgiliau llythrennedd a rhifedd eu gweithlu yn addas i'r diben, er y dywedwyd bod sgiliau TGCh yn broblem i rai. Yr hyn sy'n amlwg o'r dystiolaeth yw bod personoliaeth a hyblygrwydd y gweithlu yn ystyriaeth bwysicach yn y sector hwn, gyda sgiliau cyfathrebu effeithiol o'r pwys mwyaf.

62 60 Yr Iaith Gymraeg Dengys y dadansoddiad fod y defnydd o'r iaith Gymraeg yn cael ei ystyried yn bwysig iawn neu'n weddol bwysig gan fwyafrif helaeth y busnesau a holwyd. Y rheswm a ddyfynnid oedd ei gwneud yn bosibl i'r gwasanaethau y maent yn eu darparu gael eu cynnig i gleientiaid yn eu dewis iaith. Proffiliau'r Sectorau Mae yna hefyd enghreifftiau lle mae'r defnydd o'r Gymraeg yn hanfodol i ddarparu gofal sy'n addas i'r diben ar gyfer y cleient; 'Mae hefyd yn dod yn fwy amlwg fod rhai (unigolion sy'n byw gyda dementia) yn troi'n ôl at eu hiaith gyntaf ac mai Cymraeg yw honno'n aml, nad oeddent wedi ei siarad yn y cartref efallai ers eu hieuenctid.' Mae rhai busnesau yn wynebu heriau, fodd bynnag; 'Mae ein hagwedd tuag at siarad Cymraeg yn rhagweithiol ond rydym yn cael trafferth i recriwtio siaradwyr Cymraeg. Rydym yn edrych ar gyfradd uwch o gyflog i gadarnhau bod hon yn sgil gydnabyddedig. Oherwydd anawsterau i recriwtio siaradwyr Cymraeg, rydym wedi gorfod addasu ein Polisi Siarad Cymraeg i adlewyrchu'r cyfyngiadau yr ydym yn eu hwynebu ar hyn o bryd.' Rhwystrau i Hyfforddiant Awgryma'r dystiolaeth nad yw'r busnesau hynny sy'n darparu hyfforddiant yn fewnol yn sôn am rwystrau i hyfforddiant. Ar y llaw arall, mae r rhai a holwyd sy'n dibynnu ar ddefnyddio darparwyr allanol yn profi nifer o rwystrau, sef arian ac amser. At hynny, roedd y sgiliau hanfodol, gofynnol ar gyfer rhai gweithgareddau hyfforddi yn rhwystr i rai cyflogwyr. Dyfynnwyd diffyg darpariaeth arbenigol fel problem, gyda'r hyfforddiant hwn yn canolbwyntio ar ddementia a gofal diwedd oes. Ymhellach, roedd lleoliad gwledig yn rhwystr arall gydag un busnes yn dweud bod rhaid iddynt deithio 2 awr i gael mynediad at hyfforddiant addas. Bylchau Sgiliau Staff Clinigol / Rheolwyr Lefel Uchel TGCh/Cofnodi Y Blaenoriaethau a Nodwyd Rheoli Haint Nyrsys Bylchau Sgiliau Gwirfoddolwyr Sgiliau meddalwedd/ba Peirianwyr / Seiri / Plymwyr Mae argaeledd nyrsys ar draws y sector cyhoeddus a'r sector preifat yn faes blaenoriaeth ar unwaith, mae angen gweithredu ar hyfforddiant, recriwtio a chadw staff. Mae paratoi'r gweithlu gofal cymdeithasol ar gyfer eu cofrestru cyn cofrestru llawn erbyn 2020, gan gynnwys pecyn cymorth, yn flaenoriaeth. Gwella delwedd iechyd a gofal cymdeithasol gan gynnwys ei weld fel gyrfa werth chweil, adnabod llwybrau dilyniant gan gynnwys hybu prentisiaethau a pharatoi unigolion ar gyfer rheoli drwy recriwtio 'seiliedig ar werthoedd'. Mae'r iaith Gymraeg yn bwysig ar gyfer darparu gofal o fewn y rhanbarth a nodwyd yr angen i godi sgiliau Cymraeg llafar.

63 Hamdden, Twristiaeth a Manwerthu Mae sector Hamdden, Twristiaeth a Manwerthu yng Nghymru yn cwmpasu holl weithgareddau twristiaeth, lletygarwch, hamdden a manwerthu o fewn y rhanbarth ac mae o bwys sylweddol o ran y niferoedd sy'n cael eu cyflogi yn ogystal â'r gallu i ddenu mewnfuddsoddiad a gwariant. Erbyn 2020 rhagwelir y bydd y gweithlu lletygarwch a thwristiaeth yng Nghymru yn tyfu o 4,700 o bobl. Gan gymryd i ystyriaeth y galw am weithwyr newydd i gymryd lle y gweithwyr presennol, mae hyn yn golygu y bydd angen recriwtio 35,900 o bobl i'r sector dros y saith mlynedd nesaf. 50 Dywed yr ystadegau diweddaraf a ryddhawyd gan Lywodraeth Cymru fod y sectorau Twristiaeth Hamdden a Lletygarwch yn rhanbarthol yn cyflogi 41,400 o unigolion, sy n gynnydd o 29% ers Y sector Manwerthu yw cyflogwr mwyaf y sector preifat yn y DU; mae'n cyflogi tua 10% o gyfanswm y gweithlu. Yr is-sector mwyaf o ran cyflogaeth yw gwerthu a gwasanaethu cwsmeriaid, sy'n cyfrif am oddeutu hanner y cyfanswm swyddi. Proffiliau'r Sectorau Mae'r sector yn cyflogi mwy o ferched na dynion, ac mae hyn yn rhannol oherwydd yr hyblygrwydd o fewn y sector o ran cyflogaeth rhan-amser a merched sy'n cael y rhan fwyaf o'r cyfleoedd cyflogaeth rhan-amser. Erbyn 2017, dengys ymchwil y bydd 9,000 o swyddi manwerthu newydd wedi cael eu creu yng Nghymru ers 2007, tra bydd y galw cyfnewid yn gymaint â 57,000 gan arwain at y cyfanswm gofynnol o oddeutu 66,000 o bobl. Pryder sylweddol i'r sector manwerthu yw'r gallu i gaffael y doniau a ddymunir ar gyfer rheolwyr manwerthu'r dyfodol. Efallai na fydd y cynlluniau (neu'r arferion) blaenorol o ddyrchafu o'r tu mewn yn hyfyw yn y dyfodol. Bellach mae pobl ifanc, fyddai o'r blaen efallai wedi gweithio eu ffordd i fyny mewn manwerthu yn mynd ymlaen i addysg uwch gwelir hyn yn newid allweddol i batrymau recriwtio manwerthu Tystiolaeth Cyflogwyr Recriwtio a Chadw Staff Mae recriwtio i'r sector yn her, a theimlad cyflogwyr yw bod y mater i'w briodoli'n bennaf i r ffordd mae pobl yn gweld y sector a sut y caiff ei bortreadu i ddysgwyr a'u rhieni. Nid yw dysgwyr yn ymwybodol o'r cyfleoedd sydd ar gael iddynt a'r llwybrau dilyniant sydd ar gael drwy ddilyn gyrfa yn y sector. Mynegodd arbenigwyr yn y diwydiant a chyflogwyr mai'r sector hwn yw r diwydiant mwyaf amrywiol ac y dylid hyrwyddo hyn yn arbennig drwy ysgolion. Addasrwydd y Sgiliau sy'n cael eu Darparu Nid yw fframweithiau prentisiaeth yn addas i'r diben ac mae angen eu halinio â sector aml-sgiliau sy n gallu addasu i anghenion diwydiant. Ar hyn o bryd, nid yw'r cynnig yn un uchelgeisiol ac mae'n rhoi'r argraff fod y sector yn un sy'n ddiflas, gweithio yn ystod oriau anghymdeithasol yn unig, heb ddilyniant gyrfa na llwybr clir. Mae diffyg parodrwydd newydd-ddyfodiaid i'r sector (yn arbennig y rhai sydd newydd adael yr ysgol) ar gyfer gwaith yn peri pryder sylweddol. Mae sgiliau meddal yr unigolion hyn yn ddifrifol wan, fel y mae eu sgiliau cadw amser, parch, parodrwydd i weithio a rhyngweithio sylfaenol. Mewn sector sy n ddibynnol iawn ar adeiladu perthynas yn gyflym a darparu gwasanaeth, mae hon yn broblem ddifrifol. Gellid gwella hyn drwy gynnig profiad gwaith, ac er bod diwydiant yn ei gynnig, mae'r cyfyngiadau sydd wedi eu sefydlu yn ei gwneud yn rhy anodd i ysgolion fanteisio ar y cyfle. Mae codi proffil y sector a'r cyfleoedd ar gyfer dilyniant yn hanfodol i lwyddiant y diwydiant. 50 Pobl yn Gyntaf. Cyflwr y genedl 2013: Crynodeb Gweithredol Cymru 51

64 62 Mae'r Gymraeg yn bwysicach yn y sector hwn nag yn unrhyw sector arall yn ôl tystiolaeth sylfaenol a gasglwyd gan y PDSR. Mae cyflogwyr yn awgrymu y dylai arian ychwanegol fod ar gael gan Lywodraeth Cymru i hyrwyddo defnydd o'r iaith yn y sector ac felly hyfforddi unigolion yn briodol. Proffiliau'r Sectorau Mae'n hanfodol hefyd fod yr hyfforddiant a gynigir yn amserol ac yn addas; cred cyflogwyr fod y sector yn newid drwy'r amser ac felly y bydd angen sgiliau newydd bob amser. Mae'n hanfodol bod darparwyr yn gallu cynnig darpariaeth sy'n diwallu'r anghenion hyn er mwyn sicrhau y gall y sector ac unigolion elwa'n llawn ar gyfleoedd yn y dyfodol. Mae gan y sector lefel uchel o hyfforddiant cydymffurfio, y mae'n rhaid ei ddilyn er mwyn bodloni gofynion deddfwriaethol, ac mae rhy ychydig o wybodaeth neu gyfleoedd gan gwmnïau sy'n cynnig yr hyfforddiant hwn pan fo'i angen ac am gost fforddiadwy. Mae enghreifftiau'n cynnwys cynnal a chadw tiroedd a chynnal a chadw cyffredinol. Cyfleoedd a Heriau Gellid newid diffiniad y sector i gryfhau ei sefyllfa fel sector uchelgeisiol, o werth uchel sy'n cynnig llawer o gyfleoedd. Efallai y bydd ystyried y sector fel un sylfaenol yn digalonni newydd-ddyfodiaid. Dylid datblygu ysgol ragoriaeth yng nghanol y diwydiant sef Gorllewin Cymru. Byddai hyn yn cryfhau presenoldeb y sector fel un uchelgeisiol. Mae model Slofenia ar gyfer twristiaeth a hamdden yn enghraifft o arfer da, ac yn fodel y gellid ei ailadrodd yng Nghymru. Mae gan Slofenia bump ysgol gwesty a thair ysgol rhagoriaeth Dadansoddiad Ymchwil Sylfaenol Proffil Ymateb ar gyfer Hamdden, Twristiaeth a Manwerthu DRBA Micro Bychan Canolig Mawr TCC Heriau a Gyrwyr Newid a Galw Mae recriwtio a chadw staff addas yn her i lawer o fusnesau sy'n gweithredu o fewn y sector hwn. Mae hyn yn cael ei lesteirio gan y darlun negyddol o'r sector a grëwyd gan Lywodraeth Cymru, sefydliadau addysgol a chynghorwyr gyrfaoedd. 'Nid yw Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn cydnabod Twristiaeth a Lletygarwch fel agwedd bwysig o'r economi sy'n dod i mewn. At hynny mae syniad ymhlith y cyhoedd bod Twristiaeth a Lletygarwch yn rhywbeth y mae rhywun yn ei wneud hyd nes iddo ddod o hyd i "swydd iawn". Dylid cydnabod y diwydiant yn gyhoeddus fel amgylchedd gwerth chweil, amrywiol, ysgogol, creadigol, lle dysgir llawer o sgiliau bywyd fydd o fudd yn unrhyw yrfa yn y dyfodol. Mae'n anrhydedd i weithio yn y diwydiant a chael cyfle i wneud

65 63 gwahaniaeth i fwynhad ymwelwyr a'u profiad o'n gwlad. Mae athrawon, darlithwyr a chynghorwyr gyrfa yn anwybodus am y cyfleoedd sydd ar gael i bobl yn y diwydiannau Lletygarwch a Thwristiaeth. Yn hytrach na chanolbwyntio ar baratoi pawb i gyflawni swyddi mewn sectorau eraill, dylid amlygu a hybu ein diwydiannau ni yn gadarnhaol i bobl ifanc.' Mae'r sector yn ddibynnol iawn ar waith tymhorol a pharodrwydd pobl i deithio, ac mae'r hinsawdd economaidd heriol yn gwneud y broblem hon yn waeth. Mae hyn yn gosod pwysau ychwanegol ar fusnesau i gynnig gwasanaeth am gost teg a pharhau i wneud elw. Yn gysylltiedig â hyn, adroddai rhai busnesau fod marchnata yn her iddynt gyda'i effeithiolrwydd yn allweddol i hyrwyddo eu busnes a'r gwasanaethau y maent yn eu darparu. 'Marchnata a chodi ymwybyddiaeth brand. Nid oes llawer o bobl yn gwybod am y gwasanaeth yr wyf yn ei ddarparu ac mae lledaenu'r gair yn her wirioneddol fawr.' Y niferoedd llai o ymwelwyr a lleihad yn y galw ymhlith defnyddwyr oedd yn cael ei ddyfynnu amlaf fel ffactor allweddol sy'n sbarduno newid a galw i fusnesau. Mae ffactorau allanol yn effeithio'n fawr ar hyn, megis cysylltiad rhyngrwyd cryf a seilwaith cludiant sy'n addas i'r diben. Nododd busnes yn y Canolbarth fod: Proffiliau'r Sectorau 'Y cysylltiadau ffyrdd yn wael a chludiant cyhoeddus yn gyfyngedig. Mae signal ffôn symudol yn amrywio'n sylweddol ar draws y rhanbarth gan effeithio'n negyddol ar allu ymwelwyr i ganfod ac ymgysylltu â darparwyr lleol. Diffyg llwyr darpariaeth gyfathrebu gydlynol ar gyfer cwsmeriaid modern. Cysylltiadau ffyrdd gwael a chludiant cyhoeddus cyfyngedig.' Ffactorau allanol eraill sy'n cael effaith andwyol ar y busnesau hyn yn dylanwadu cosatu cynyddol megis TAW ac ardrethi busnes. Mae hyn yn dwysau'r pwysau i gynnig gwasanaeth sy'n bodloni galw defnyddwyr a gwneud elw rhesymol yr un pryd. Mae ansicrwydd ynghylch Brexit hefyd yn peri pryder mawr i lawer. Rolau anodd i recriwtio ar eu cyfer Dywedodd mwyafrif o'r busnesau a holwyd eu bod yn cael anhawster i recriwtio ar gyfer rolau penodol. Nodir y rolau hynny isod: Micro/Small Canolig Mawr Cogyddion Rheolwyr Swyddi Rheoli Staff Gweinyddol Hyfforddwyr Chwaraeon Dŵr Arlwyo, Cadw Tŷ, Ochr y Pwll Staff Glanhau/Cadw Tŷ Swyddi Lletygarwch Staff Blaen y Tŷ Staff Blaen y Tŷ Derbynyddion Cogyddion Cynnal a Chadw

66 64 Parodrwydd Newydd-ddyfodiaid i'r Sector ar gyfer Gwaith Mae r mwyafrif llethol o gyflogwyr yn teimlo nad yw newydd-ddyfodiaid i'r sector yn barod ar gyfer gwaith. Mae hyn yn wir am lawer o'r rhai sy'n gadael yr ysgol a dyfodiaid ifanc yn gyffredinol. Proffiliau'r Sectorau Dengys y dystiolaeth fod sgiliau cyfathrebu effeithiol yn hanfodol o ystyried y ffordd y mae'r sector yn canolbwyntio ar gwsmeriaid. Mae'r sgiliau hanfodol hyn yn brin ymysg newydd-ddyfodiaid gyda llawer yn methu â sgwrsio'n effeithiol gyda chwsmeriaid ac yn methu â delio â gwrthdaro. Gwelwyd bod sgiliau cymdeithasol unigolion hefyd yn rhwystr. Yn gysylltiedig â hy^n, mae llawer heb fod yn ymwybodol o'r hyn a ddisgwylir oddi wrthynt mewn amgylchedd gwaith e.e. diffyg ymrwymiad, dim parodrwydd i ddysgu ac ati. 'Does gan weithwyr iau ddim syniad o weithio mewn amgylchedd proffesiynol a sut i ymddwyn o fewn y byd hwn. Maen nhw'n ei chael yn anodd cyfathrebu'n effeithiol, a dydyn nhw ddim yn gwybod sut i leisio eu barn a'u syniadau mewn ffordd gydlynol a chynhyrchiol. Mae ganddyn nhw syniadau gwerthfawr a diddorol y dylid manteisio arnynt, ond gall fod yn anodd iddyn nhw gyfleu'r rhain mewn lleoliad proffesiynol.' 'Maen nhw n gallu weithiau bod heb sgiliau cyflogadwyedd allweddol megis cyfathrebu a dealltwriaeth o'r hyn a ddisgwylir mewn rolau fel pwysigrwydd dilyn polisïau a gweithdrefnau, peryglon yn y cyfryngau cymdeithasol a sgiliau gwasanaeth sylfaenol i westeion.' Rhifedd, Llythrennedd a Sgiliau TGCh Mae mwyafrif y cyflogwyr yn teimlo bod y rhan fwyaf o'u staff yn meddu ar y lefel ofynnol o sgiliau llythrennedd a rhifedd a TGCh i gyflawni eu rôl. Y rhai yr adroddir bod ganddynt y sgiliau gwannaf yn y maes hwn yw newydd-ddyfodiaid ifanc. Ymhlith y rhai a ddywedai eu bod yn profi heriau yn y maes hwn, sgiliau TGCh oedd y sgiliau mwyaf prin; 'Y prif faes sy'n ddiffygiol yw sgiliau TG. Mae technoleg yn symud mor gyflym fel nad yw'r rhan fwyaf yn gallu cadw i fyny na chael dealltwriaeth o'r modd y mae'r cyfryngau cymdeithasol / cyfrifiadura'r cwmwl / di-wifr yn datblygu.' Yr Iaith Gymraeg Disgrifid y Gymraeg fel yn bwysig iawn neu'n weddol bwysig gan y mwyafrif o ymatebwyr. Y prif reswm am hyn yw'r gred fod ymwelwyr yn mwynhau clywed yr iaith p'un a allant hwy eu hunain ei siarad neu beidio. Mae'r un mor bwysig i staff allu sgwrsio ag ymwelwyr a chwsmeriaid sydd yn rhugl yn y Gymraeg. 'Mae gwesteion o r tu hwnt i'r ffin yn awyddus i weld ac i'w trochi eu hunain yn niwylliant y lleoedd y maen nhw'n ymweld â nhw.' Rydym yn ceisio creu ymdeimlad o le; mae ymwelwyr yn mwynhau clywed yr iaith yn cael ei siarad ac mae pobl leol yn fwy cyfforddus pan fyddant yn cael defnyddio'r Gymraeg. 'Fe garwn i gynyddu fy ngallu i fy hun i siarad Cymraeg, ac i staff sy'n delio â chwsmeriaid allu croesawu gwesteion yn y Gymraeg. Nid yw'n hanfodol... ond credaf y byddai'n ychwanegu agwedd werthfawr at ein cynnig.' Rhwystrau i Hyfforddiant Mae dadansoddiad o'r dystiolaeth yn nodi mai'r rhwystr mwyaf sylweddol i hyfforddiant yw diffyg hyfforddiant addas i'r diben, sydd ar gael yn lleol. Mae hyn wedyn yn gwaethygu'r rhwystrau pellach megis cost ac amser gan fod hyn yn arwain at gyflogeion yn gorfod cael eu hanfon i ffwrdd ymhellach i gael hyfforddiant.

67 65 'Dydy cyrsiau hyfforddiant ddim yn addas bob amser i anghenion busnes twristiaeth. Gall costau ac amserlenni hefyd fod yn rhwystr gan mai ffenestr fer sydd mewn busnes tymhorol i brynu hyfforddiant allanol a nifer o ofynion deddfwriaethol y mae angen eu bodloni ar gost hefyd.' Mae'r coleg lleol yn gorfod canslo oherwydd diffyg niferoedd; mae ar y diwydiant twristiaeth yn aml angen hyfforddiant byr, sydyn.' Bylchau Sgiliau TGCh/y Cyfryngau Cymdeithasol/Cyfrifydda Cogyddion Bylchau Sgiliau Gwasanaeth Cwsmeriaid / Sgiliau Cyfathrebu Proffiliau'r Sectorau Arlwyo Dehongli Treftadaeth Sgiliau Chwaraeon Dŵr Cymwysterau NVQ Y Gefnogaeth sydd ei hangen i Dyfu a Datblygu Dywedodd busnesau fod angen cefnogaeth arnynt gyda'r meysydd canlynol; Marchnata Canfyddiad Deddfwriaeth Ariannol Rhwydweithiau Y Blaenoriaethau a Nodwyd Nodwyd y blaenoriaethau isod gan aelodau grw^ p clwstwr y diwydiant: Cydnabyddiaeth Hyfforddiant Prentisiaethau Recriwtio Buddsoddiad Datblygu Ysgol Rhagoriaeth Gwesty mewn Lletygarwch ar gyfer y rhanbarth. Ynghyd â hyn byddai cytundeb ar safon dda o ofal ymwelwyr ar gyfer y rhanbarth a hyrwyddo hyn ar gyfer y Diwydiant Treftadaeth ac Atyniadau. Gwella'r cyfleoedd DPP ar gyfer staff presennol a chodi proffil y Diwydiant o fewn ysgolion. Dylai'r sector Addysg Bellach a'r diwydiant weithio mewn partneriaeth i ddatblygu hyfforddiant perthnasol ar gyfer y diwydiant sy'n diwallu anghenion y dysgwr, y diwydiant a'r darparwr. Drwy'r broses hon dylid ystyried enghreifftiau o arfer da sy'n cael eu darparu yn y rhanbarth ar hyn o bryd.

68 Gwasanaethau Ariannol a Phroffesiynol Proffiliau'r Sectorau Diffinio'r Sector Mae sector y gwasanaethau ariannol a phroffesiynol yn cwmpasu nifer o feysydd gwahanol ac mae'n cynnwys diwydiannau seiliedig ar wasanaeth yn bennaf. Mae'r sector yn amrywio o wasanaethau cyfreithiol ac ariannol drwodd i ymgynghoriaeth broffesiynol a galwedigaethau tebyg. Ar lefel Cymru y sector yw'r mwyaf o ran ei werth ychwanegol crynswth o'r holl sectorau blaenoriaeth ( 12,080 miliwn). Mae hefyd yn gyflogwr sylweddol, gyda 31,400 o unigolion yn gweithio yn y sector ar draws rhanbarth De-orllewin a Chanolbarth Cymru Tystiolaeth Cyflogwyr Recriwtio a Chadw Staff Mae recriwtio a chadw staff yn sector y gwasanaethau ariannol a phroffesiynol yn dda ar y cyfan. Fodd bynnag, ceir tystiolaeth i awgrymu bod cwmnïau bychain yn anwybodus ble i fynd i recriwtio Prentisiaid. Mae recriwtio a chadw unigolion yn yr is-sector cyfreithiol yn uchel iawn. Fodd bynnag, mae'n broffesiwn gystadleuol iawn ac felly mae profiad ymarferol yn amhrisiadwy. Mae'n her denu staff ym mhroffesiwn y gyfraith a chyfrifeg i weithio yn rhanbarth De-orllewin a Chanolbarth Cymru gan fod cwmnïau mawr yng Nghaerdydd yn targedu myfyrwyr prifysgol yn eu hail flwyddyn, er y byddai hyfforddiant y mae cwmnïau llai yn ei gynnig yn rhoi cyfleoedd ehangach. Addasrwydd y Sgiliau sy'n cael eu Darparu Un o brif ffynonellau trafodaeth i gyflogwyr yw'r angen i adeiladu elfen o brofiad gwaith neu brofiad ymarferol i mewn i bob cwrs. Byddai hyn o fudd sylweddol i'r cyflogwr ac i'r dysgwr. Yn benodol, mae cwrs y Gyfraith yn Addysg Uwch wedi aros yr un fath ers bron i 20 mlynedd ac felly nid yw'n addas i'r diben ac nid yw'n paratoi dysgwyr ar gyfer byd gwaith yn dilyn graddio. Mae yna alw am i'r cwrs gynnwys mwy o sgiliau ymarferol, megis: dysgu ysgrifennu llythyrau, sgiliau ymchwil ac ateb galwadau ffôn. Mae'r rhain yn sgiliau nad yw newydd-ddyfodiaid i'r sector yn eu meddu ac y mae arnynt eu hangen. Ymhellach, mae cyllid yn broblem ar gyfer y cwrs ymarfer cyfreithiol (LPC) y mae angen ei gwblhau cyn i unigolyn ddod yn gyfreithiwr cwbl gymwysedig. Mae'r broblem yn cael ei gwneud yn waeth gan y ffaith nad yw'r benthyciad dysgwr uwch, sydd ar gael yn Lloegr ar hyn o bryd, i'w gael yng Nghymru. Mae'n well gan rai cwmnïau gyflogi ymgeiswyr sydd wedi dilyn llwybrau llai academaidd Dadansoddiad Ymchwil Sylfaenol Proffil Ymateb ar gyfer Gwasanaethau Ariannol a Phroffesiynol Micro Bychan Canolig Mawr DRBA TCC Rhanbarthol

69 67 Heriau a Gyrwyr Newid a Galw Dywedir bod recriwtio staff addas a chael mynediad at hyfforddiant perthnasol yn heriau y mae rhai busnesau sy'n gweithio o fewn y sector yn eu hwynebu. Mae natur y sector yn golygu ei fod yn cael ei yrru gan alwadau cleientiaid ac anghenion cwsmeriaid, sy'n dod â'i heriau unigryw megis amserau llif arian pwysig. Mae'r problemau a'r gyrwyr hyn yn cael eu gwneud yn waeth gan newidiadau mewn deddfwriaeth (yn enwedig yn y sector cyfreithiol) ac yn ddibynnol i raddau helaeth ar newidiadau a symudiadau yn elfennau o'r economi, e.e. y farchnad eiddo. Rolau anodd i recriwtio ar eu cyfer Dywedodd mwyafrif o'r atebwyr a holwyd eu bod yn cael anhawster i recriwtio ar gyfer rolau penodol. Nodir y rolau hyn isod: Micro/Bychan Canolig Mawr Proffiliau'r Sectorau Technegwyr Ariannol Lled Gymwysedig CIPS Caffael Ysgrifenyddion Arweinyddiaeth a Rheolaeth Datblygwyr Meddalwedd Syrfewyr Siartredig Peirianwyr Seilwaith Arbenigwyr Diogelwch Seiber Cyfreithwyr Cymwysedig Penseiri Datrysiadau Rolau Proffesiynol e.e. Cyfrifwyr; Adnoddau Dynol cymwysedig, Rheolwyr Ystadau Masnachol Parodrwydd Newydd-ddyfodiaid i'r Sector ar gyfer Gwaith Dywedai mwyafrif o'r busnesau a holwyd nad yw'r rhan fwyaf o'r newydd-ddyfodiaid i'w gweithlu yn barod ar gyfer gwaith. Mae yna deimlad cyffredinol nad yw newydd-ddyfodiaid yn sylweddoli'r hyn a ddisgwylir ganddynt mewn amgylchedd gwaith. Ymhellach, ceir tystiolaeth i awgrymu nad yw rhai yn meddu ar y sgiliau sylfaenol perthnasol megis cyfathrebu a sgiliau TGCh. 'Mae'r rhan fwyaf heb brofiad ymarferol o amgylchedd gwaith. Mae angen iddynt gael eu trochi am gyfnod addas.' 'Mae yna deimlad y dylai'r cyflog fod yn sylweddol uwch nag ydyw mewn gwirionedd. Mae yna ddiffyg rhifedd ymhlith llawer o newydd-ddyfodiaid, diffyg gallu i feddwl y tu allan i'r bocs a diffyg ymwybyddiaeth o'r byd masnachol yn gyffredinol. Pan ydym ni wedi cyfweld graddedigion newydd o goleg neu brifysgol mae yna ddiffyg gwybodaeth ynghylch sut beth yw byd gwaith. Mae hyn yn adlewyrchu ein dewis o edrych am weithwyr hy^n ar gyfer ehangu.' 'Ychydig sy'n meddu ar sgiliau ymarferol digonol ac mewn nifer o achosion nid oes ganddynt y sgiliau TGCh angenrheidiol.' 'Mae angen gwneud mwy o waith mewn addysg i baratoi pobl ar gyfer y gweithle. Mae'n rhaid dysgu gofynion syml megis dilyn cyfarwyddiadau, gorfod cyrraedd yn brydlon, presenoldeb ac yn y blaen.'

70 68 Yr Iaith Gymraeg Yn debyg i sectorau eraill, mae yna gydberthyniad uniongyrchol rhwng lleoliad busnesau a pha mor bwysig y maent yn cyfrif y Gymraeg yn sector y Gwasanaethau Ariannol a Phroffesiynol. Mae hyn hefyd yn rhywbeth sy'n cael ei yrru gan gleientiaid ac mae cwmnïau yn teimlo ei fod yn beth cadarnhaol i allu cynnig eu gwasanaethau'n ddwyieithog. Proffiliau'r Sectorau Barriers to Training Mae'r rhwystrau i hyfforddiant y mae cwmnïau yn eu profi yn y sector yn cynnwys diffyg darpariaeth addas yn lleol a diffyg cyllid ar gael i ddysgwyr rhan-amser sy'n oedolion. Mae hwn yn rhwystr sylweddol i rai sy'n dymuno uwchraddio eu sgiliau neu newid proffesiwn. Ymhellach, dywedodd un atebwr fod cael cyllid ar gyfer hyfforddiant penodol yn anodd gyda dull cyflwyno ar gyfer yr hyfforddiant hwn yn effeithio'n anffafriol ar gynhyrchiant. Bylchau Sgiliau TG a Digidol Arweinyddiaeth a Rheolaeth Masnacheiddio / Ymwybyddiaeth Busnes Bylchau Sgiliau Deallusrwydd Emosiynol Sgiliau Meddal Y Gefnogaeth sydd ei hangen i Dyfu a Datblygu Dywedodd busnesau fod angen cefnogaeth arnynt gyda'r meysydd canlynol; Y Blaenoriaethau a Nodwyd Gwasanaeth Cwsmeriaid Profiad yn y Gweithle Recriwtio Cyllid Canfyddiad Hyfforddiant Cydweithredu Talent Diogelu ar gyfer y dyfodol gyda busnesau yn cynllunio'r gweithlu'n effeithiol gyda chymorth cynlluniau tymor hir mewn addysg i gynorthwyo'u gallu i recriwtio gweithwyr newydd gyda'r sgiliau a'r wybodaeth iawn a dysgu hyblyg i'w cynorthwyo i ddatblygu eu pobl bresennol. Mae angen deialog gyda darparwyr hyfforddiant i sicrhau bod cynnwys y cyrsiau yn ateb galw'r diwydiant gan gynnwys elfen o ddysgu seiliedig ar waith fel bod pobl yn fwy parod ar gyfer byd gwaith. Hyfforddiant arweinyddiaeth ac ymwybyddiaeth fasnachol i ategu'r cymwysterau proffesiynol.

71 Grŵp Clwstwr Diwydiant Canolbarth Cymru Recriwtio a Chadw Staff Mae natur wledig yr ardal yn broblem ddifrifol i fusnesau sy'n gweithredu yng Nghanolbarth Cymru. Mae hyn yn gwneud anawsterau yn waeth o ran recriwtio a chadw'r staff a ddymunir gyda'r pellter i deithio i waith yn dod yn rhwystr i rai. Mae cysylltedd a seilwaith TGCh yn yr ardal yn achosi problemau pellach a gwelir hyn yn niweidiol i ddenu pobl fedrus a chyflogwyr allweddol i'r ardal. Adroddai llawer o gyflogwyr am anawsterau recriwtio staff ar gyfer swyddogaethau penodol gyda'r canfyddiadau o sectorau cyflogi allweddol yn cael eu dyfynnu fel ffactor sy'n cyfrannu at hyn. Mae'r anawsterau recriwtio hyn wedi gorfodi rhai cwmnïau i ddenu gweithwyr o Loegr gan na ellir dod o hyd i'r ymgeiswyr a ddymunir yn lleol. Soniai rhai cyflogwyr am brofiadau negyddol a gawsant o gynlluniau Llywodraeth Cymru oedd yn gysylltiedig yn uniongyrchol â phrentisiaethau ac eraill megis Twf Swyddi Cymru. Mae hyn wrth gwrs yn gwaethygu'r anawsterau a wynebir gan unigolion sy'n chwilio am gyfleoedd a busnesau hefyd sy'n chwilio am weithwyr. Gyda'r cyfyngiadau yr adroddir amdanynt yn y cynnig cwricwlwm ar draws yr ardal mae cynlluniau o'r fath yn amhrisiadwy o ran darparu cyfleoedd. Mae'n hanfodol felly eu bod yn ateb gofynion pawb dan sylw. Proffiliau'r Sectorau Addasrwydd y Sgiliau sy'n cael eu Darparu Mynegwyd pryder sylweddol ynghylch y cyrsiau sydd ar gael ac yn cael eu cynnig yng Nghanolbarth Cymru. Canlyniad hyn yw bod dysgwyr yn gorfod teithio pellteroedd hir (weithiau dros y ffin) i ddysgu'r sgiliau y mae arnynt eu heisiau neu eu hangen. Mae hon yn broblem i ddysgwyr nad ydynt wedi dechrau gweithio eto ac i'r unigolion hynny sydd eisoes yn gweithio ac sydd angen hyfforddiant pellach. Mae symudiad y dysgwyr hyn yn gwaethygu'r duedd i'r goreuon adael yr ardal. Esiampl benodol o hyn yw symudiad dysgwyr o Ganolbarth Cymru i golegau Henffordd a Llwydlo. Mae'r colegau hyn yn cynnig darpariaeth mewn Milfeddygaeth a Choedwigaeth sydd ill dau yn feysydd pwnc nad ydynt yn cael eu cynnig yn Canolbarth Cymru ar hyn o bryd. Mae'r bylchau penodol mewn darpariaeth a ddyfynnwyd yn cynnwys: Mae'r cyrsiau arlwyo a gynigir yn hen ffasiwn ac felly ddim yn ateb y diben. Nid oes darpariaeth yn cael ei gynnig i'r rheiny sy'n dymuno mynd yn Benseiri ac mae dysgwyr yn gorfod astudio yn Abertawe, Caerdydd neu Birmingham. Mae'r cwrs Coedwigaeth agosaf a gynigir yn cael ei gyflwyno ym Mangor. Fodd bynnag, mae cryn alw am y sgiliau hyn yng Nghanolbarth Cymru. Mae'r cyfyngiadau hyn yn y cynnig yn golygu bod busnesau yn gorfod mentro i gyflogi gweithwyr na fyddant o angenrheidrwydd yn meddu ar yr union sgiliau a ddymunir ar gyfer y swydd. Mae'n dod yn beth cyffredin chwilio am y rheiny sydd â set sgiliau tebyg ac wedyn maent yn dysgu'r sgiliau sydd ar goll drwy hyfforddiant mewnol ar draul y cyflogwr. Mae hyn yn haws i gwmnïau mawr ond gall fod yn broblem i Fentrau Bychain a Chanolig. Felly mae mwy o alw oddi wrth Fentrau Bychain a Chanolig am unigolion sy'n barod ar gyfer gwaith. Mae diffyg parodrwydd newydd-ddyfodiaid ar gyfer gwaith wedi cael ei grybwyll fel problem i rai cyflogwyr. Gellir cysylltu hyn â beth y mae cyflogwyr yn ei deimlo am rai cyrsiau galwedigaethol a gynigir sef eu bod yn mynd i gynnwys llai a llai o brofiad ymarferol. Canlyniad y diffyg hwn o brofiad ymarferol yw bod llawer o'r cyrsiau yn mynd yn llai a llai perthnasol i fyd gwaith.

72 70 At hynny, mae elfennau sgiliau hanfodol rhai cyrsiau a gynigir wedi dod yn rhwystr sylweddol i ddarpar ddysgwyr. Mae hyn yn wir am newydd-ddyfodiaid a'r rheiny sydd eisiau dychwelyd i ddysgu. Proffiliau'r Sectorau Cyfleoedd a Heriau Mae cryn alw oddi wrth gyflogwyr yn yr ardal am gael gweld gwelliannau yn y cyngor gyrfaoedd a roddir i ddysgwyr yn ifanc er mwyn gwella eu darlun o sectorau cyflogaeth allweddol. Mae hyn hefyd yn wir am brentisiaethau fel llwybr dysgu gan fod llawer o ddysgwyr heb wybod am y cyfleoedd y gallent eu cynnig. Ar hyn o bryd mae lefel yr ymgysylltiad rhwng cyflogwyr a darparwyr yn gyfyngedig. Teimlir felly nad yw anghenion cyflogwyr yn cael eu hateb yn ddigonol yn nhermau addasrwydd y ddarpariaeth a chyfyngiadau'r cynnig yn gyffredinol. Y Blaenoriaethau a Nodwyd Y flaenoriaeth bennaf yw gwella'r cynnig yn lleol yng Nghanolbarth Cymru. Fodd bynnag, hyd nes y cyflawnir hyn mae'n hanfodol i weithgaredd trawsffiniol barhau i fod ar gael i ddysgwyr. Unigolion sydd fwyaf pwysig, nid ble maent yn byw neu'n gweithio, a dylai safonau a chyllid ddarparu mecanweithiau priodol i barhau i ddarparu hyd nes y cynigir dewis gwahanol addas. Mae angen arloesi a gwneud pethau'n wahanol, gan gynnwys bod yn fwy hyblyg a mwy ymatebol i arloesedd a newid. Mae diffyg hyfforddiant priodol o safon yn lleol yn destun pryder; mae angen gosod mwy o bwyslais ar fodloni cyflogwyr a dysgwyr ac anghenion y farchnad lafur leol. Mae yna anhawster i recriwtio aseswyr mewn nifer o leoedd sy'n cael effaith ar y ddarpariaeth alwedigaethol sydd ar gael.

73 71 Adran 4 Prosiectau Uchelgeisiol a Datblygiadau Allweddol

74 72 Prosiectau Uchelgeisiol a Datblygiadau Allweddol 4.1 Dinas-ranbarth Bae Abertawe Bargen Dinas Bae Abertawe Ddydd Llun yr 20fed o Fawrth 2017 llofnododd y DU a LlC Fargen Dinas Bae Abertawe a sicrhaodd fuddsoddiad gwerth 1.3 biliwn dros 15 mlynedd ar gyfer un ar ddeg o brosiectau trawsnewidiol. Bydd cyfanswm y buddion ar gyfer y rhanbarth yn cyfateb i 1.8 biliwn ac yn creu bron i 10,000 o swyddi newydd. 52 Mae un ar ddeg o brosiectau wedi eu cynnwys yn y fargen y cytunwyd arni, sef: Pentref Lles a Gwyddor Bywyd yn Llanelli Adeiledir pentref Gwyddor Bywyd a Lles a bydd yn cynnwys cyfleuster gofal sylfaenol/ cymunedol, a sefydliad gwyddorau bywyd (ILS) a chyfleuster datblygu addysg a sgiliau. Yr Egin: Clwstwr Creadigol a Digidol ar gyfer Cymru (Cam 2) Bydd clwstwr creadigol a digidol yr Egin yn adeiladu ar gyfnod 1 Yr Egin, a fydd yn creu canolfan i'r diwydiannau creadigol o fewn Caerfyrddin ymuno ynghyd ag S4C fel tenant angor allweddol a nifer o denantiaid busnesau bach a chanolig. Ardal Ddigidol Dinas a Glan y Môr Abertawe Nod prosiect Ardal Ddigidol Dinas a Glan y Môr Abertawe yw creu canol dinas bywiog a chynaliadwy sy'n hwyluso twf gweithgareddau gwerth uwch (yn enwedig busnesau technoleg) ac sy'n gweithredu fel sbardun allweddol i economi'r rhanbarth. Doc Morol Penfro Mae Doc Morol Penfro yn dwyn pedair elfen allweddol ynghyd i ganolbwyntio, arloesi, cydweithio a chynhyrchu sylfaen ynni morol o safon byd-eang yng Nghymru gan wneud ynni sy'n deillio o'r môr yn gost-effeithiol a dibynadwy. Canolfan Ragoriaeth ar gyfer Gwasanaethau Digidol y Genhedlaeth Nesaf (CENGS) Bydd y Ganolfan Rhagoriaeth ar gyfer Gwasanaethau Digidol y Genhedlaeth Nesaf (CENGS) yn pontio'r bwlch rhwng ymchwil ac arloesi a'r gallu i lansio, datblygu a thyfu cyfleoedd masnachol. Gwneud Cartrefi fel Gorsafoedd Pŵer Bydd y rhaglen yn targedu prosiectau adeiladu newydd ac ôl-ffitio tai presennol i leihau costau ynni a darparu cynhesrwydd fforddiadwy ar gyfer deiliaid tai. Gwyddor Dur Bydd Canolfan Gwyddor Dur newydd yn galluogi'r sector dur i esblygu yn wneuthurwr dur di-garbon, fydd yn arwain y ffordd gyda chynnyrch cadarnhaol o ran carbon, yn defnyddio cynhyrchion gwastraff a gynhyrchir yn lleol fel cemegyn a phorthiant deunyddiau crai. Campysau Gwyddor Bywyd a Lles I gefnogi datblygiad y sector gwyddor bywyd a lles o fewn y ddinas-ranbarth, gan adeiladu ar fenter lwyddiannus y Sefydliad Gwyddor Bywyd. Bydd y prosiect yn creu seilwaith estynedig ag adnoddau ehangach fydd yn fydd yn ei gwneud yn bosibl denu mwy o gyfleoedd a rhai mwy o faint, fydd yn amrywio o gyfleoedd mewnfuddsoddi mawr i weithgareddau masnacheiddio AU / y GIG. Seilwaith Digidol Dinas-ranbarth Bae Abertawe Bydd y seilwaith digidol arfaethedig yn integreiddio'r themâu yn ecosystem arloesi ddi-dor, fydd yn defnyddio asedau ac amrywiaeth y rhanbarth i gefnogi cyfleoedd cynhenid a mewnfuddsoddi. 52

75 73 Ffatri Weithgar y Dyfodol Bydd ffatri'r dyfodol yn ecosystem weithgynhyrchu, arloesi agored, â chysylltiadau digidol llawn, yn gosod rhwydwaith ffisegol gyda chanolbwynt a breichiau mewn adeiladau, wedi eu codi o r newydd a rhai ar brydles, wedi eu gwasgaru ar draws dinas-ranbarth Bae Abertawe. Menter Doniau a Sgiliau Bydd Ymyriad Doniau a Sgiliau yn cael ei reoli a'i arwain gan y PDSR a bydd yn sefydlu dull rhanbarthol integredig o ddarparu sgiliau gan ganolbwyntio ar sgiliau sector penodol sydd eu hangen er mwyn ateb galw Bargen Dinas-ranbarth Bae Abertawe. Bydd hyn yn sicrhau ymateb priodol ac amserol i ofynion diwydiant a phrosiectau sy'n dod i'r amlwg, gan barhau yn berthnasol ac yn effeithiol tra'n osgoi dyblygu neu golli cyfleoedd Morlyn Llanw Bae Abertawe Mae cyhoeddi adolygiad Hendry ar y 12fed o Ionawr 2017 i ddyfodol morlynnoedd llanw 53 wedi pwysleisio cefnogaeth gref ar gyfer datblygu morlyn llanw Bae Abertawe fel prosiect arloesol. Ar ôl blynyddoedd o ddadlau, mae'r dystiolaeth yn fy marn i yn glir y gall morlynnoedd llanw chwarae rhan gost-effeithiol yng nghymysgedd ynni y DU. 'Mae morlynnoedd llanw ar raddfa fawr, fydd yn cael eu cyflawni gyda'r manteision a grëwyd gan y cynllun arloesol, yn debygol o fedru chwarae rôl werthfawr a chost-gystadleuol yn system drydan y dyfodol. 54 Prosiectau Uchelgeisiol a Datblygiadau Allweddol Er nad oes ar hyn o bryd unrhyw ddatblygiad pellach wedi bod ynglŷn â Morlyn Llanw Bae Abertawe oddi wrth y DU, mae'r adolygiad wedi rhoi hwb sylweddol i hyder dros y prosiect. Mae'r PDSR wedi gweithio'n helaeth gyda g Ynni Morlyn Llanw (Tidal Lagoon Power) i ganfod a deall nid yn unig yr heriau sgiliau sy'n gysylltiedig â datblygu morlyn arloesol ym Mae Abertawe, ond hefyd y sgiliau sydd eu hangen i ddatblygu sector ynni morlyn llanw yn y rhanbarth. Bu'r ymchwil hon yn edrych ar effaith ymchwil sydd eisoes yn bodoli yn y rhanbarth ynghylch galluoedd adeiladu a gweithgynhyrchu ac mae wedi ymestyn yr ymchwil gweithgynhyrchu i ganfod y lefelau sy'n ofynnol i gwblhau'r rhannau cydrannol. Gellir gweld crynodeb gweithredol a'r argymhellion a nodir yn yr adroddiad yma: Bydd y PDSR yn parhau i weithio'n agos gyda Tidal Lagoon Power a rhanddeiliaid perthnasol i fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd a gyflwynir gan Forlyn Llanw Bae Abertawe a datblygiad tymor hirach diwydiant y morlynnoedd llanw Cydweithredu Rhanbarthol ar gyfer Iechyd (ARCH) Ffurfiwyd ARCH i gefnogi dull rhanbarthol cydgysylltiedig o gyflawni newid ystyrlon a gwella iechyd, cyfoeth a lles De-orllewin Cymru. Cydweithrediad ydyw rhwng byrddau iechyd y GIG, sef Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda a Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, a Phrifysgol Abertawe ac mae'n cefnogi gweithgareddau prosiect amrywiol o gwmpas pedwar maes allweddol. Gweithlu, addysg a hyfforddiant, Iechyd a lles, Trawsnewid gwasanaeth, Ymchwil, Menter ac Arloesi IMPACT Deunyddiau Arloesol, Technolegau Prosesu a Thechnolegau Rhifiadol Bydd adeilad IMPACT ar Gampws y Bae ym Mhrifysgol Abertawe yn ffurfio rhan o'r Coleg Peirianneg fel sefydliad ymchwil lled-annibynnol. Cynhelir ymchwil drwy amcanion strategol a bennir gan fwrdd llywio penodol a chyngor gan randdeiliaid allanol o fyd diwydiant, y llywodraeth a r byd academaidd

76 74 Prosiectau Uchelgeisiol a Datblygiadau Allweddol Cyflawnir y rhaglen trwy dîm o tua 65 o ymchwilwyr academaidd mewnol a gefnogir gan 155 o ymchwilwyr ychwanegol. 4.2 Tyfu Canolbarth Cymru Y Bannau+ Mae Canolfan Ragoriaeth Bio-buro BEACON, sydd wedi ennill gwobrau, dan arweiniad Prifysgol Aberystwyth, mewn partneriaeth â phrifysgolion Abertawe a Bangor, yn gweithio ym maes trosi biomas yn gynhyrchion bio-seiliedig. Mae BEACON yn cynorthwyo busnesau Cymru i ddatblygu ffyrdd newydd o droi porthiant, fel glaswellt rhyg a cheirch, a ffrydiau gwastraff yn gynnyrch sydd â defnydd iddo yn y diwydiannau fferyllol, cemegau, tanwydd a chosmetig Helix Menter strategol Cymru gyfan yw prosiect HELIX a gyflawnir gan y tri phartner sydd gyda'i gilydd yn ffurfio Arloesi Bwyd Cymru. Gyda'r thimau arbennig a chyfleusterau yn: Y Ganolfan Technoleg Bwyd, Grŵp Llandrillo Menai (Gogledd Cymru), Canolfan Bwyd Cymru, Cyngor Sir Ceredigion (Canolbarth Cymru) a Canolfan Diwydiant Bwyd, Prifysgol Fetropolitan Caerdydd (De Cymru) Bydd y fenter hon yn datblygu a chyflawni gweithgaredd trosglwyddo gwybodaeth academaidd ac ymarferol sy'n canolbwyntio ar arloesedd bwyd, effeithlonrwydd bwyd a strategaeth fwyd i gynyddu cynhyrchiant a gweld lleihau gwastraff yn y gadwyn fwyd. Bydd prosiect HELIX yn casglu gwybodaeth ar gynhyrchu bwyd, tueddiadau a gwastraff ledled y byd ac yn trosglwyddo'r wybodaeth i gynhyrchwyr a gweithgynhyrchwyr bwyd ledled Cymru Campws Arloesedd a Mentrau Aberystwyth Bydd Campws Arloesedd a Mentrau Aberystwyth (AIEC) yn darparu cyfleusterau gyda'r gorau yn y byd a'r arbenigedd i greu atebion sy'n canolbwyntio ar y farchnad ar gyfer y diwydiannau amaeth-dechnoleg, bwyd a diod a biodechnoleg. Bydd y campws yn cynnwys nifer o nodwedd ategol gan gynnwys canolfan wyddoniaeth ddadansoddol; canolfan fio-buro; canolfan Bwyd y Dyfodol, biofanc o hadau a chyfleuster prosesu a chanolfan a fydd yn hwyluso prosiectau ymchwil ar y cyd rhwng y Brifysgol a'r sector preifat yn y bio-economi. Mae'r campws, a fydd yn costio tua 35 miliwn i'w adeiladu, yn cael ei arwain gan Brifysgol Aberystwyth mewn partneriaeth â Chyngor Ymchwil y Gwyddorau Biodechnoleg a Bywydeg (BBSRC), a bydd yn ased allweddol yn sectorau blaenoriaeth y rhanbarth o Fwyd a Ffermio a Gwyddorau Bywyd. Bydd y prosiect yn creu dros 100 o swyddi yn y diwydiant amaeth-dechnoleg a meysydd cysylltiedig unwaith y bydd yn gweithredu'n llawn, gan greu galw am sgiliau gwyddonol lefel uwch VetHub1 Hefyd mae Prifysgol Aberystwyth yn arwain ar ddatblygiad y prosiect VetHub1 gwerth 3 miliwn - cyfleuster o'r math diweddaraf, llawn cyfarpar, modern i hyrwyddo ac amddiffyn iechyd pobl ac anifeiliaid ac i gefnogi iechyd anifeiliaid, milfeddygaeth, biodechnoleg a diwydiannau cysylltiedig.mae'r Ganolfan yn cynnwys labordy Categori 3 unigryw yn ogystal ag amrywiaeth o brofion newydd eraill a bydd yn datblygu cynnyrch cysylltiedig ar gyfer clefydau anifeiliaid sy'n dod i'r amlwg o fewn y sector da byw ar hyn o bryd. Bydd y gweithrediad yn atgyfnerthu màs critigol ymhellach o fewn ardal Tyfu Canolbarth Cymru ym meysydd sector blaenoriaeth Iechyd Anifeiliaid a Gwyddor Filfeddygol.

77 75 Adran 5 Dadansoddiad o r Ymgynghoriad â r Dysgwyr a'r Darparwyr

78 Dadansoddiad o Arolwg y Dysgwyr Dadansoddiad o r Ymgynghoriad Canfyddiadau Dysgwyr Ifanc Er mwyn rhoi prawf ar ganfyddiadau a dyheadau dysgwyr ifanc yn y rhanbarth fe wnaeth y PDSR gynnal arolwg o 290 o ddysgwyr dros gyfnod o dri diwrnod mewn ffeiriau sgiliau amrywiol. Er mai carfan gymharol fach o ymatebwyr ydyw mewn cymhariaeth, mae'r wybodaeth hon wedi rhoi cipolwg unigryw ar deimladau dysgwyr rhwng 11 a 19 mlwydd oed. 55 O'r 290 o ddysgwyr yn yr arolwg dywedodd 207 (71%) eu bod ar y pryd yn derbyn cyngor gyrfaoedd neu eu bod wedi derbyn cyngor yn y gorffennol; roedd mwyafrif helaeth y dysgwyr hyn yn 14/15 oed. Yn fwy diddorol, fe wnaeth 30% o'r 207 a dderbyniodd y cyngor hwn ei raddio'n negyddol. Ymhlith y sylwadau nodedig roedd; "Dim yn ddefnyddiol iawn", "Dim yn ysbrydoli", "Diflas", "Dim yn rheolaidd", "Rhagfarnllyd" a "Tueddu tuag at Brifysgol". Fe wnaeth 31% pellach raddio'r cyngor fel canolig, sy n awgrymu mai 39% oedd yn ystyried y cyngor yn dda neu'n well. At hynny, pan ofynnwyd iddynt beth oedd y gair prentisiaeth yn ei olygu iddynt, dim ond gan 53 o ddysgwyr (18%) yr oedd dealltwriaeth dda o'r hyn yw prentisiaeth. Roedd ymatebion yn cynnwys "Dysgu yn y gwaith", "Gweithio tra rydych yn dysgu", "Gwaith cyflogedig" a "Pan ydych chi'n cael eich dysgu gan weithiwr proffesiynol". Ar y llaw arall, fe wnaeth 95 o ddysgwyr (33%) ateb "Dim yn gwybod", gyda'r 51% oedd yn weddill yn ceisio ateb y cwestiwn ond yn rhoi atebion anwybodus neu anghywir gan gynnwys; "Profiad gweithio am ddim", "Addysg sylfaenol", "Mynd i'r gwaith - mae dad yn dweud wrthyf am beidio", "Dim yn cael cyflog da iawn", "Pobl sydd ddim yn mynd i Brifysgol" a "Y Prentis y sioe". 5.2 Data Gwiriadau Gyrfa Mae Gwiriad Gyrfa yn rhoi 'dangosyddion' i gynghorwyr gyrfaoedd, sy n gymorth iddynt adnabod cleientiaid sydd angen cymorth gan Gyrfa Cymru. Er enghraifft: cymorth gyda sgiliau rheoli gyrfa, cymorth i fynd i mewn i'r farchnad lafur, cymorth gyda ffactorau sy'n effeithio ar eu penderfyniadau a allai effeithio ar eu cynlluniau. Mae hefyd yn rhoi dangosydd o ddyheadau gyrfa cleientiaid. Rhydd Gwiriad Gyrfa gipolwg ar y ffordd y mae'r cleient yn meddwl ar hyn o bryd ac nid yw'n becyn annibynnol. Mae'r data sydd wedi ei gynnwys yn yr adran hon yn ymwneud â sampl a gasglwyd yn 2016 ac mae wedi ei rhannu yn ôl rhanbarth economaidd y De-orllewin a Chanolbarth Cymru Y De-orllewin (Sir Gaerfyrddin, Abertawe, Sir Benfro, Castell-nedd Port Talbot) 56 Dengys ystyriaeth o'r data mai gyrfa yn y sector Iechyd a Meddygaeth yw'r dewis galwedigaethol mwyaf poblogaidd, gyda Hamdden, Chwaraeon, a Thwristiaeth a Pheirianneg yn dilyn. Hefyd, mynegodd nifer fawr o atebwyr ddiddordeb yn sectorau Cyfrifiaduron, Meddalwedd a TG a Gwasanaethau Brys, Diogelwch a'r Lluoedd Arfog. Mewn cyferbyniad, y sectorau hynny oedd leiaf poblogaidd fel dewisiadau galwedigaethol yw r sector gwasanaethau cwsmeriaid, sector gwaith gweinyddol a swyddfa a sector gweithgynhyrchu, diwydiant a gwaith ffatri. 55 Ar adeg yr arolwg hwn, maes gorchwyl Gyrfa Cymru oedd rhoi cyngor ac arweiniad diduedd ynghylch gyrfaoedd i ddisgyblion ym mlwyddyn 11 neu uwch yn unig oedd yn debygol o ddod yn NEET, ynghyd â chyfran lai o ddisgyblion oedd angen cymorth gyda phenderfyniadau gyrfaoedd. Nid oes modd gwahaniaethu oddi wrth yr atebion a roddwyd p'un a oedd yr atebwyr yn cyfeirio at wybodaeth, cyngor ac arweiniad ynghylch gyrfaoedd a roddwyd gan Gyrfa Cymru neu gan eraill o fewn rhaglen addysg gyrfaoedd yr ysgolion. 56 Roedd 6,555 o unigolion yn yr arolwg

79 Canolbarth Cymru (Powys a Cheredigion) 57 Mae'r sectorau mwyaf poblogaidd yn yr un fath â'r rhai a nodwyd yn Ne-orllewin Cymru gyda rhywfaint o amrywiad yn y drefn. Un gwahaniaeth nodedig yw poblogrwydd gofal anifeiliaid yng Nghanolbarth Cymru, gyda'r sector yn ymddangos yn sylweddol is yn y De-orllewin. Yn debyg i Dde-orllewin Cymru, y sector lleiaf poblogaidd o ran dewis galwedigaethol cyntaf yw gwasanaethau cwsmeriaid. Dilynir hyn gan sector cludiant, cyflenwi a logisteg a'r sectorau manwerthu a gofal personol Mynegiant o'r cam nesaf yn ôl Rhyw - Cymru gyfan Mae anghydbwysedd i'w weld rhwng y rhywiau ar draws dewisiadau gyrfa gorau myfyrwyr Blwyddyn 10. Mae hyn yn fwyaf cyffredin ar draws y sbectrwm o 'addysg barhaus' naill ai yn yr ysgol neu yn y coleg gyda'r merched yn fwy tebygol o barhau. Roedd bechgyn yn fwy tebygol o fod eisiau ymgymryd â phrentisiaeth neu chwilio am swydd ar unwaith. Mynegiant o'r Cam Nesaf - Cymru Gyfan Dadansoddiad o r Ymgynghoriad Hoffwn barhau mewn addysg (ysgol) Benywaidd Gwryw Hoffwn barhau mewn addysg (coleg) 5.2 Dadansoddiad o Arolwg y Darparwyr Sefydliadau Addysg Bellach Rwy'n hoffi'r syniad o weithio a chael cymwysterau tra rwy'n gweithio (prentisiaeth) an fyddaf yn gorffen addysg, rwyf am gael swydd. Nid yw cymryd rhan mewn addysg a hyfforddiant yn wir o ddiddordeb i mi Hoffwn gymryd blwyddyn fwlch Ymgysylltiad Dysgwyr Mae'r sector AB yn teimlo nad yw dysgwyr yn gwneud cysylltiadau uniongyrchol rhwng cyrsiau a chyfleoedd cyflogaeth. Mae hyn o ganlyniad i'r hyn y mae darparwyr yn teimlo yw'r cyngor gyrfaoedd gwael ac weithiau unochrog a roddir i ddysgwyr yng nghamau cynharach eu dysgu. Ceir tystiolaeth i awgrymu bod hyn yn ymestyn i bwysau oddi wrth rieni i fynd ar drywydd Lefel A yn hytrach na llwybrau galwedigaethol. Dylid gwneud ymdrech bellach i wella cydraddoldeb rhwng llwybrau galwedigaethol a dysgu nad yw'n alwedigaethol, (yn enwedig ar lefel 3). Byddai sicrhau bod athrawon yn gwbl ymwybodol o'r cyfleoedd y gall dysgu galwedigaethol eu cynnig yn mynd ran o'r ffordd i wella syniadau dysgwyr a gwella ymgysylltiad y dysgwyr o bosibl. 57 Roedd 4,520 o unigolion yn yr arolwg

80 78 Ar gyfer sefydliadau gwledig mae pellter teithio yn rhwystr sylweddol i ymgysylltiad a gall yn anffodus benderfynu pa gyrsiau a meysydd pwnc y mae dysgwyr yn eu dilyn. Dadansoddiad o r Ymgynghoriad... Ymhlith y cyrsiau sy'n gweld dirywiad mewn ymgysylltiad ar lefel ranbarthol, mae: Gweinyddu Busnes, Arlwyo, Gwallt a Harddwch. Mae cyrsiau poblogaidd yn cynnwys: Mynediad i Nyrsio, Gofal Anifeiliaid, Adeiladu lefel 1, Peirianneg, Gwallt a Harddwch, Iechyd a Gofal Cymdeithasol, Ymarferwyr TG, Cerbyd Modur, Gwasanaethau Cyhoeddus, Chwaraeon. Dilyniant Dysgwyr Dengys tystiolaeth y gall gofynion llythrennedd a rhifedd rhai cyrsiau atal dysgwyr rhag mynd ymlaen ymhellach. Er enghraifft, gall yr angen i gael cymhwyster TGAU yn hytrach na chymhwyster rhifedd a llythrennedd gwahanol, sy'n gysylltiedig â galwedigaeth, atal rhai rhag mynd ymlaen i lefel 3. Mae'n amlwg bod y rhai nad ydynt wedi cyrraedd TGAU yn y meysydd hyn yn cael trafferth i fynd i'r afael â sgiliau uwch sydd eu hangen i gwblhau cymwysterau lefel 3 ac uwch yn llwyddiannus. Mewn rhai achosion, ceir heriau o ran cydweddu sgiliau a phriodoleddau'r dysgwr â chwrs addas. Mae diffyg gallu academaidd, agwedd neu anogaeth allanol i ddilyn addysg o fath gwahanol i gyd yn rhwystrau rhag gwneud cynnydd. Mae hyn yn cyfateb yn uniongyrchol i'r hyn a elwir yn ddiffyg uchelgais a hyder mewn meysydd galwedigaethol yn bennaf gan ddysgwyr a rhieni. Adroddir hefyd o ran un sefydliad fod myfyrwyr fel rheol yn gadael pan fyddant yn llwyddo i gael gwaith gyda chymhwyster ar lefel is. Ar lefel ranbarthol mae'r meysydd pwnc lle mae hyn yn fwy cyffredin yn cynnwys: Gofal Anifeiliaid, Busnes, Iechyd a Gofal Cymdeithasol, TG, Gwasanaethau Cyhoeddus, Chwaraeon. Modelau Cyflawni Hoffai pob sefydliad o fewn y rhanbarth weld mwy o hyblygrwydd yn y dyddiadau cychwyn ar gyfer rhai o'r cyrsiau y maent yn eu darparu. Byddai dull modiwlaidd yn fuddiol; byddai'n creu ymagwedd hyblyg at ddysgu. Yn gysylltiedig â hyn, byddai llawer yn hoffi gweld modelau cyflenwi byrrach a mwy penodol nad ydynt yn cael eu rheoli gan y ffenestri asesu caeth sydd wedi'u pennu gan gyrff dyfarnu. Darperir rhywfaint o hyblygrwydd o fewn dysgu yn y gweithle ond nid yw hyn yn cael ei ymestyn i ddarpariaeth addysg bellach draddodiadol a dylai fod. Mae darpariaeth ar-lein yn rhywbeth yr hoffai sefydliadau fanteisio mwy arno. Fodd bynnag, mae yna gyfyngiadau a hyd nes y bydd y fformat hwn wedi ei wella, dim ond am swm bychan o'r holl ddarpariaeth y bydd yn parhau i gyfrif. Gallai'r dull hwn gynyddu ymgysylltiad yn sylweddol ar gyfer pob sefydliad, ond yn enwedig y rhai mewn lleoliadau gwledig sy'n wynebu rhwystrau ychwanegol i ymgysylltiad. At hynny, ceir galw gan sefydliadau am ddull mwy cyfunol o ddysgu, yn ogystal â rhannu adnoddau rhwng sefydliadau. Mae hyd y ddarpariaeth a'r patrymau cyflenwi hefyd yn faes sy'n peri pryder. Ar hyn o bryd, mae'r ffactorau hyn yn creu rhwystrau i ddysgwyr sy'n ceisio dod o hyd i gyfleoedd gwaith a'r profiad hwnnw o'r byd gwaith, y mae cymaint o'i angen. Er enghraifft: 'Lleihau hyd y rhaglenni galwedigaethol i gyd-fynd â blwyddyn academaidd Addysg Uwch lle byddai gan ddysgwyr amserlen lawnach o fis Medi i fis Mai, fel y gellid gwneud yn fawr o'r cyfleoedd gwaith tymhorol.'

81 79 Addasrwydd y Ddarpariaeth sydd ar gael i'w Darparu Mae cymwysterau'n datblygu'n gyflym ac mae Cymwysterau Cymru, wrth gyflawni ei swyddogaeth reoleiddio, yn craffu'n ofalus ar y rhain. Fel y soniwyd eisoes, mae yna awydd ymhlith darparwyr i wella cydraddoldeb rhwng cymwysterau galwedigaethol ac astudio lefel A traddodiadol. Maes sy'n peri pryder yw'r pwysau a roddir ar sefydliadau gan weithdrefnau asesu allanol i wneud astudio galwedigaethol yn fwy academaidd ei natur. Mae hyn yn anfantais i rai dysgwyr ac unwaith eto n rhwystr i ymgysylltiad yn y lle cyntaf ac wedyn dilyniant pellach. Er bod rhywfaint o dystiolaeth i gefnogi'r newidiadau cadarnhaol mewn dylunio cymwysterau i gymryd datblygiadau technolegol i ystyriaeth a'r ôl-troed digidol, mae angen gwelliannau pellach o ran llwybrau ac addasrwydd cwricwlwm CA4 i fodloni blaenoriaethau sgiliau. Mae hyn yn cyfeirio'n uniongyrchol at yr awydd i leihau'r pwyslais ar lwybrau academaidd a chanolbwyntio mwy ar baratoi ar gyfer gwaith. Mae hyn yn cadarnhau gofynion cyflogwyr sy'n dweud bod sgiliau meddal yn faes sy'n peri pryder o ran y newydd-ddyfodiaid i'w sectorau. O ganlyniad, dylai cyflogwyr gael mwy o fewnbwn i ddatblygu cwricwla. Dadansoddiad o r Ymgynghoriad... Mae'r llwybrau penodol, sydd angen eu diweddaru i fodloni anghenion cyfredol, yn sectorau TGCh a Chyfrifiaduron, Busnes a Thwristiaeth. Cynnig Cwricwlwm Lletygarwch ac Arlwyo, darpariaeth cyfrwng Cymraeg mewn Adeiladu a Gofal, FA yn y Diwydiannau Creadigol, Twristiaeth, Amaeth, Lletygarwch a 6Rheolaeth ac Iechyd a Gofal, cyrsiau wedi eu halinio â STEM, Twristiaeth Forol, Peirianneg a Thechnoleg Bwyd. 5Darpariaeth Lefel A Recriwtio Dywedai pob sefydliad ei fod yn cael anhawster i recriwtio staff addysgu/academaidd â'r casgliad sgiliau a ddymunir. Gyda'r pwyslais cynyddol ar sgiliau llythrennedd a rhifedd dysgwyr, daeth yn broblem recriwtio unigolion gyda'r casgliad sgiliau i gyflawni'r elfennau hyn yn ogystal â meddu ar safon uchel o wybodaeth yn eu maes, maes pwnc neu fasnach. Ymhlith y meysydd pwnc lle mae'r materion hyn yn fwyaf cyffredin, mae: Peirianneg, Crefftau Adeiladu, Diwydiannau Creadigol, Cerbyd Modur, Bwyd a Ffermio. I rai sefydliadau, mae galw hefyd am fwy o staff dwyieithog sy'n gallu darparu meysydd pwnc mwy traddodiadol megis Mathemateg a Gwyddoniaeth. Gwaethygir y problemau recriwtio hyn gan y cyflogau isel a gynigir i ddarlithwyr ar bwynt mynediad, a fyddai'n cael incwm uwch pe baent yn gweithio o fewn eu maes yn y sector preifat. Mae hyn yn cael ei wneud yn waeth gan ddiffyg dilyniant gyrfa a diffyg hyfforddiant rheoli o fewn rhai sefydliadau.

82 80 Dadansoddiad o r Ymgynghoriad... Ymgysylltiad â Chyflogwyr a Phrosesau Mewnol Mae pob sefydliad yn ymgysylltu â chyflogwyr mewn rhyw ffordd, er bod fformat yr ymgysylltiad hwn yn amrywio. Dywed y rhan fwyaf o sefydliadau, er bod hon yn agwedd bwysig ar eu gwaith bob dydd, y byddent yn hoffi iddo fod yn fwy aml mewn perthynas â datblygu'r cwricwlwm. Mae gan rai sefydliadau dimau datblygu busnes penodol sydd wedyn yn cael eu cefnogi gan feysydd cwricwlwm unigol sy'n ymgymryd â mwy o ymgysylltu mewn ymgais i ddeall anghenion y diwydiant. Mae fforymau cyflogwyr yn nodwedd o'r meysydd dysgu galwedigaethol ac er bod hyn yn arfer cyffredin, mae'n agenda sy'n datblygu ac mae angen gwaith i ymgysylltu â meysydd twf sy'n dod i'r amlwg, yn arbennig lle mae busnesau bach a chanolig yn gyffredin yn enwedig y sectorau ynni a pheirianneg o safbwynt y coleg. Eleni, fel rhan o'r cynllunio blynyddol ar gyfer 2017/18, mae pob cyfadran wedi cysylltu â chwmnïau yn y cymunedau busnes perthnasol er mwyn sicrhau bod y cynnig yn ateb eu hanghenion.' 'Rydym yn ymgysylltu â chyflogwyr ar bob lefel yn y sefydliad. Mae gennym Ddirprwy Bennaeth Sgiliau sydd wedi datblygu Strategaeth Ymgysylltu â Chyflogwyr. Mae gan benaethiaid cwricwlwm gysylltiadau agos â chyflogwyr yn eu hardaloedd sgiliau sector, a'u cynghorau sgiliau sector. Rydym wedi datblygu system Rheoli Cysylltiadau Cwsmeriaid i gasglu'r wybodaeth a defnyddio data LMI a PDSR. Adroddid yn unfrydol bod ymgysylltu â chyflogwyr yn flaenoriaeth, gyda sefydliadau yn cydnabod lle mae angen gwneud gwelliannau. 'Rydym yn ymgysylltu â chyflogwyr drwy brentisiaethau, hyfforddiant masnachol a datblygu'r cwricwlwm. Mae yna nifer o gyflogwyr ar ein Bwrdd. Mae yna nifer o bartneriaethau allweddol sydd o fudd i brofiad ein dysgwyr. Fe hoffem ni gael mwy o ymgysylltiad â chyflogwyr mewn perthynas â datblygu'r cwricwlwm.' Mae defnyddio gwybodaeth am y farchnad lafur yn effeithiol yn rhan annatod o brosesau cynllunio pob sefydliad. Cefnogir hyn gan ymgysylltiad helaeth â rhanddeiliaid a chaiff ei yrru gan flaenoriaethau a nodir gan Lywodraeth Cymru a PDSR o ran sectorau galw allweddol Sefydliadau Addysg Bellach Ymgysylltiad Dysgwyr Mae'r gost sy'n gysylltiedig ag astudio cwrs addysg uwch yn cael ei weld fel rhwystr i ymgysylltiad. Mae hyn yn ymwneud â'r ddealltwriaeth gynyddol fod cymwysterau gradd yn creu swm sylweddol o ddyled sy'n rhoi ond ychydig iawn o sicrwydd o gael swydd ag incwm lefel gradd.' Ymhellach, rhwystr arall yr adroddir amdano yw y nifer fawr o gyrsiau sy'n cael eu cynnig yn llawn amser. Mae hyn yn anffodus yn creu heriau i'r darpar ddysgwyr hynny sydd â chyfrifoldebau ychwanegol megis gofal plant a gwaith. Dywedodd darparwr: 'Mae hyn yn haearnaidd ac anhyblyg tu hwnt - ac nid yw'n gwneud ond ychydig o synnwyr yn economaidd. Mae angen inni agor dysgu i bawb sy'n gallu cyfranogi, os yw hynny'n golygu dysgu o bell, neu ddysgu'n hyblyg yn rhan-amser, neu mewn ffordd gyflymedig, yna dylai darparwyr baratoi ar gyfer hyn.' Gallai'r materion hyn fod yn ffactorau sy'n cyfrannu at y 4% o ostyngiad yng ngheisiadau UCAS ar gyfer y flwyddyn academaidd sydd i ddod. Yn ogystal â hyn mae'r gyfran uchel o raddedigion sydd â dyled myfyrwyr na ddisgwylir iddynt byth dalu eu benthyciadau yn ôl.

83 81 Modelau Cyflawni Mae sefydliadau yn credu'n unfrydol y dylai cyrsiau fod yn fwy ymatebol i anghenion myfyrwyr. Dylai hyd cyrsiau a natur y ddarpariaeth fod yn fwy hyblyg a dyfynnid cynnydd mewn cyrsiau rhan-amser, rhaglenni cyflymedig a dysgu o bell a dysgu cyfunol fel y prif ffactorau mewn darpariaeth hyblyg. Mae galw am gynnydd mewn systemau creadigol i alluogi myfyrwyr i symud i mewn ac allan o raglenni heb gosb. Cyfeiriwyd at ddull America o 'adeiladu gradd o uned i uned' fel enghraifft o arfer da sy'n rhoi llawer o hyblygrwydd i ddysgwyr. At hynny, dywedir y byddai mwy o gydnabyddiaeth o ddysgu blaenorol (gan gynnwys dysgu drwy brofiad) a mwy o ryddid mewn trosglwyddo credydau rhwng sefydliadau yn caniatáu i ddysgwyr fynychu cyrsiau mewn amryw o leoliadau ac y gallai'r newidiadau hyn ddileu llawer o'r rhwystrau i ddysgwyr sy'n dilyn cwrs addysg uwch. 'Rydym yn gweld posibiliadau twf mewn cyrsiau byrion/blasu/penwythnos a chyrsiau byr a dwys yn gryno, dysgu hyblyg iawn ym mhob ffordd - o ran hyd, amser, ar-lein, preswyl / aml-lwyfan ac yn y blaen gyda symud rhwng gwahanol ddulliau o ddarparu yn ystod un rhaglen yn dod yn fwy cyffredin.' Dadansoddiad o r Ymgynghoriad... Addasrwydd y Ddarpariaeth sydd i gael ei Darparu Ar y cyfan, mae sefydliadau yn teimlo bod eu darpariaeth hwy yn addas i'r diben. Dywedir bod y lefel uwch o hyblygrwydd sy'n dod yn sgil bod yn gorff dyfarnu yn caniatáu i'r cynnig gael ei gynllunio a'i ddiwygio i ateb gofynion sy'n newid. Mesurir effeithiolrwydd y ddarpariaeth a gynigir gan ddefnyddio amrywiaeth o ddulliau Rydym yn gwerthuso ein heffeithiolrwydd mewn amryw o ffyrdd e.e. perfformiad yn yr Arolwg Myfyrwyr Cenedlaethol, ein perfformiad yn erbyn meincnod yn Arolwg Cyrchfannau Ymadawyr, a chymariaethau gyda sefydliadau cyffelyb o ran lefelau busnesau sy'n cael eu cychwyn gan raddedigion. ' seiliedig ar systemau sicrhau ansawdd effeithiol sydd wedi eu datblygu dros nifer o flynyddoedd a'u mireinio yng ngoleuni fframweithiau a chanllawiau yr Asiantaeth Sicrhau Ansawdd.' Dywedodd un sefydliad, er bod eu cynnig yn cael ei gefnogi gan eu partneriaid, cyflogwyr ac undebau, y byddent yn hoffi datblygu amrywiaeth ehangach o fodiwlau sydd â gwerth credyd o lai na 60. Cynnig Cwricwlwm Mae sefydliadau yn nodi bod eu cynnig yn cael ei yrru gan wybodaeth am y farchnad lafur leol, adborth cyflogwyr, blaenoriaethau sgiliau rhanbarthol ac anghenion lleol, rhanbarthol a chenedlaethol. Fel cyrff dyfarnu cymhwysir y ddarpariaeth i ateb yr anghenion newidiol hyn gyda'r canlyniad bod y cynnig yn ddynamig ac yn addas i'r diben. Dywedodd un sefydliad ei fod yn cymryd camau gweithredol i ddatblygu ei gynnig mewn perthynas â Phrentisiaethau Gradd Lefel Uwch. Fodd bynnag, mae yna alw ar Lywodraeth Cymru i roi mwy o fanylion sut mae'n bwriadu ariannu'r rhain.

84 82 Dadansoddiad o r Ymgynghoriad...