Llofruddiaeth Tyntila

Transcription

1 8

2 Llofruddiaeth Tyntila Tachwedd 1862 Bron can mlynedd yn ôl, ar y llethr islaw fferm fynydd unig yn y Rhondda, digwyddodd drasiedi a hoeliodd sylw r byd am fisoedd wedi hynny ar bentref bach glofaol Gellidawel, y sonnir amdani hyd yn oed heddiw gan lawer yn y Rhondda fel "Dirgelwch Tyntila." Erys y dirgelwch heb ei ddatrys hyd heddiw Fferm Tyntila Mae Fferm Tyntila wedi i lleoli n uchel ar lethr serth mynydd Penrhys sy n edrych dros y Rhondda Fawr. Arferai r cwm oddi tani fod yn llawn coetir trwchus o lannau r afon hyd at linell ymhell i fyny ochr y mynydd, ond ym 1862, gyda datblygu diwylliannol ar ei anterth, roedd tai eisoes wedi u codi lle y bu coed ar un adeg. Serch hynny, roedd ychydig o r goedwig yn weddill i sgrinio r fferm o bentref Gellidawel a oedd yn tyfu. Roedd dau lwybr o r fferm i r pentref. Roedd un ohonynt yn llwybr uniongyrchol yn syth i lawr ochr y mynydd a thrwy r goedwig - pellter o 656 llathen. Roedd y llwybr arall fwy na dwywaith yr hyd, ac fe i defnyddiwyd gan wagenni. Roedd yn dilyn y llethr a oedd yn llawer llai serth ar hyd ochr y mynydd i r lôn a arweiniai o r cwm i Benrhys. Roedd y ddwy ffordd yn arwain at ffordd y cwm ger y Star Inn. Diflaniad Jane Lewis Ganol prynhawn dydd Sul, 2 Tachwedd 1862, aeth Thomas Williams, ffermwr Tyntila, gyda i frawd o Benrhys Uchaf i ymweld â Fferm Bodringallt. Roedd y brodyr yn ymweld â r fferm, ymhellach i fyny r cwm, cyn mynd i gapel Nebo ar gyfer oedfa r hwyr. Arhosodd Maria, gwraig Thomas, i ofalu am eu chwe phlentyn. Roedd tri o weision hefyd yn byw ar y fferm gyda r teulu Williams: Jane Lewis a oedd yn 22 oed, ac yn nith i Mrs Williams; Thomas Edmunds, 26 oed, a llanc 15 oed o r enw David Morgan. Tyntila Farm, 1862 Gadawodd Thomas Edmunds a Jane Lewis yn hwyrach y prynhawn hwnnw i fynd i r un capel. Roedd Jane wedi addo cwrdd â i chariad (a oedd hefyd o r enw Thomas Williams ond a alwyd yn lleol yn Tom Sgriniau ) yn oedfa r hwyr. Gadawodd y fferm ar ei phen ei hun "toc cyn chwech, ond ychydig cyn iddi dywyllu" yn ôl Mrs Williams, a dywedodd fod Edmunds wedi gadael dim mwy na hanner awr yn gynharach. Ni aeth David Morgan i r capel. Bu n chwarae gyda ffrind yn un o gaeau r fferm tan iddi dywyllu. Dychwelodd Thomas Williams adref, ar hyd y llwybr hir, rhwng 8 a 9 o'r gloch, a dywedodd wrth ei wraig na welodd Jane yn y capel. Ychydig yn hwyrach, galwodd cariad Jane, Tom, heibio r fferm i holi am Jane. Dywedodd ei fod yn poeni gan na fu hi yn y capel, oherwydd y gallai hynny olygu ei bod yn "canlyn gyda rhywun arall." Roedd ef hefyd wedi teithio i r fferm ar hyd y llwybr hir trwy Lôn Penrhys ac aeth yn ôl yr un ffordd. Ar y dechrau, nid oedd y ffermwr a i wraig yn poeni n ormodol am eu nith, oherwydd bod te-parti yn cael ei gynnal yn y pentref, ac roeddent yn credu ei bod hi wedi mynd yno yn ôl pob tebyg. Fodd bynnag, roeddent yn pryderu amdani yn ddiweddarach. Ar ôl mynd i r gwely am 10pm, perswadiodd Mrs Williams ei gŵr i godi toc wedi 11pm i chwilio am Jane gyda llusern. 2

3 ddiweddarach, ond p un a oedd hyn yn wir ai peidio, mae n rhaid bod PC Wise wedi teimlo nad oedd yr achos yn mynd i fod yn un anodd. Roedd Wise eisoes wedi llwyddo i gadarnhau bod y raser yn eiddo i Edmunds. Nid oedd yn ei lle arferol ar ben y cwpwrdd ar y fferm, ac roedd bron yn sicr iddi fod yn ei lle priodol y bore Sul hwnnw. Roedd hyn yn lleihau r rhai drwgdybiedig o bosibl i r rhai a allai fod wedi cael gafael ar yr offeryn y diwrnod hwnnw. Roedd hynny n creu rhestr fer iawn. The Star Inn around the time of the murder Aeth y ffermwr ac Edmunds allan gyda i gilydd. Yn gyntaf, aethant i chwilio yn y tai allan, ac wedyn aethant ar hyd y llwybr byr i Gellidawel. Ychydig y tu hwnt i r gamfa ym mhen pellaf y cae cyntaf, 176 llathen o r tŷ a 50 llathen uwchben y pwynt lle yr aeth y llwybr i mewn i r goedwig, daethant ar draws corff Jane "yn gorwedd yn rhannol ar draws y llwybr troed, tua 22 llathen o r gamfa. Rhedasant ar unwaith i r pentref i alw am gymorth. Aeth rhywun i alw am feddyg a daeth yn ôl gyda Mr Evans, cynorthwy-ydd Mr Naunton Davies, llawfeddyg Cymer. Mr Evans a anfonodd am y cwnstabl - PC Richard Wise, o orsaf Gellidawel. Ymchwiliad PC Wise Yn y Cwest, dywedodd PC Wise: Roedd hi n gorwedd ar ei hochr dde ar draws y llwybr troed, tua 22 llathen o r gamfa ar gyrion y goedwig. Fe ddes i o hyd i raser â gwaed arni 2 droedfedd, 7 modfedd o r corff. Roedd broetsh heb ei chyffwrdd gan ei gwaed 4 troedfedd, 1 fodfedd o r corff. Roedd boned, rhuban a choler 5 troedfedd, 6 modfedd o r corff. Roedd gwaed ar y foned ac ar y rhuban. Sylwais fod y coler wedi i dorri n ddwy ran ac yn llawn gwaed. Roedd llinyn y foned wedi i dorri. Hefyd, fe ddes i o hyd i gas raser ar agor, 2 droedfedd o r corff a 7 troedfedd, 6 modfedd o r corff ar yr ochr uchaf. Nid oedd unrhyw waed arno. Roedd gennyf gannwyll a m lamp ac archwiliais y man ger y corff ond ni allwn weld tystiolaeth o ymaflyd o unrhyw fath. Fe ddes i o hyd i olion ar ochr y llwybr yn agos i lle r oedd y foned, y rhuban a r coler, a sylwais ar arwydd fod rhywun wedi bod yn pwyso ar un pen-glin. Gwelais waed a baw ar ben-glin de'r ymadawedig. Nid oedd gwallt yr ymadawedig yn aflêr o gwbl. Ar yr adeg hon, mae lle i gredu bod y llawfeddyg yn ystyried y posibilrwydd o hunanladdiad. Gwadodd hyn yn Y Post-mortem Cynhaliwyd y Post-mortem gan y llawfeddyg lleol, Mr Naunton Davies, a chyflwynodd gymhelliad posibl ar gyfer hunanladdiad a llofruddiaeth. Roedd Jane tua 10 wythnos yn feichiog. Yn ystod y cyfnod hwnnw o Biwritaniaeth Gymreig, ni allai unrhyw ferch godi mwy o gywilydd arni hi ei hun, ei theulu neu ei chapel, na thrwy brawf mor ddiamheuol o bechod marwol." Yn absenoldeb unrhyw dystiolaeth bendant arall, byddai r ffactor hwn wedi bod yn arwydd cryf o hunanladdiad. Fodd bynnag, cafodd y posibilrwydd o hunanladdiad ei ddiystyru gan y llawfeddyg. Roedd yn bendant o r farn" na allai Jane fod wedi achosi r clwyfau ei hun, a u bod wedi u gwneud gydag offeryn miniog, fel raser, ac o r tu cefn. Nid oedd PC Wise wedi aros am y Post-mortem. O fewn byr o dro o adael lleoliad y drosedd, archwiliodd bob dilledyn a oedd yn perthyn i Edmunds ac ni ddaeth o hyd i unrhyw olion gwaed. Cadarnhaodd Mrs Williams fod Edmunds wedi dangos ei holl ddillad heblaw am flaen un crys. Roedd ganddi ryw feddwl y dylai Edmunds fod wedi dangos siaced arall hefyd, ond cyfaddefodd yn ddiweddarach nad oedd yn sicr o gwbl am hynny. Cafwyd tystiolaeth fod Edmunds wedi rhoi r blaen crys a oedd ar goll i Morgan wythnosau n gynharach. Cymerodd PC Wise ddatganiad gan bawb ar y fferm ynglŷn â u symudiadau y diwrnod hwnnw. Wedi i hunanladdiad gael ei ddiystyru a chymhelliad posibl ar gyfer llofruddiaeth gael ei sefydlu, parhaodd yr ymchwiliad. O ran yr arf, gallai unrhyw un ar y fferm fod wedi mynd ag ef, ond ni chafodd neb y cyfle heblaw am Tom Sgriniau. Fodd bynnag, nid oedd unrhyw dystiolaeth y bu ar gyfyl y lle ddydd Sul cyn y drosedd. Diystyriodd PC Wise y ffermwr, ei wraig a r bachgen Morgan ar unwaith o i restr o r rhai drwgdybiedig, oherwydd nid oedd gan yr un ohonynt gymhelliad na chyfle. Roedd hyn yn gadael gwas y fferm, sef Edmunds, a Tom Sgriniau. 3

4 Y Rhai Drwgdybiedig Roedd pobl yn amheus o Tom Sgriniau oherwydd iddo fethu â rhoi esboniad rhesymegol ynglŷn â pham yr aeth ar hyd y llwybr hirach i r fferm ac oddi yno pan oedd yn chwilio am Jane, yn enwedig gan iddo ddweud ei fod ar frys i ddod o hyd iddi. Byddai wedi bod yn naturiol parhau i chwilio ar hyd y llwybr byrrach gan ei fod eisoes wedi bod ar hyd y llall. Ac yntau n gariad y ferch, ef fyddai n cael ei amau fwyaf o ran ei chyflwr. Rhoddodd yr heddlu ef ar frig eu rhestr o bobl ddrwgdybiedig, ond gan fod llawer o dystion wedi profi nad oedd Tom Sgriniau wedi gadael y pentref tan ar ôl y capel y diwrnod hwnnw, cafodd ei ddileu o u hymholiadau. Yn lle hynny, cafodd Edmunds ei arestio a i gyhuddo o i llofruddiaeth, gan iddo gyfaddef ei fod yn berchen ar yr arf ac wedi cael cyfathrach â r ferch ar un achlysur, fis cyn y drosedd. Derbyniwyd bod y drosedd wedi i chyflawni n fuan ar ôl i r ferch adael y fferm, am tua 5.45pm. Yn anffodus, roedd Mrs Williams yn amhendant ynglŷn â r amser, gan ddweud ei bod toc cyn chwech" ond roedd yn sicr nad oedd hi n dywyll. Mae n debygol bod Mrs Williams wedi gwneud camgymeriad yn hynny o beth. Dechreuodd yr oedfa yn Nebo, filltir i ffwrdd, am 6pm y diwrnod hwnnw. Byddai n sicr wedi bod yn dywyll erbyn 5.45pm, felly mae n rhaid ei bod hi n agosach i 5.30pm pan adawodd Jane y fferm. Byddai hyn yn cyd-fynd yn well ag ymadawiad Edmunds hanner awr o flaen Jane, gan ei fod ef bron yn sicr yn y pentref am 5.15pm. O ran y rhai drwgdybiedg posibl eraill: Thomas Williams: Gadawodd y ffermwr Tyntila am tua 3pm, ac o r adeg honno tan iddo ddychwelyd ar ôl 8pm, roedd gyda i frawd, fwy na hanner milltir o leoliad y drosedd. Mrs Williams: Nid yw n ymddangos bod unrhyw gwestiwn wedi codi o ran ei chyfranogaeth, ac mae n debygol y gallai ei phlant brofi nad oedd wedi gadael y tŷ. Nid oedd neb arall yno ar ôl i Jane adael. Tom Sgriniau: Mae n bosibl yr oedd gan Tom gymhelliad, ac ystyriwyd bod ei benderfyniad i fynd ar hyd y llwybr hirach yn amheus, ond profodd tystion ei fod yn bresennol yn y pentref ar adeg y llofruddiaeth. Ar ôl te, am tua 5pm, aeth Tom Sgriniau am dro ar hyd Ffordd Pontypridd gyda ffrind, yna aeth y ddau ohonynt i r capel ac aros gyda i gilydd tan 8.00pm. Yna gadawodd Sgriniau ei ffrind i fynd ar hyd Lôn Penrhys i r fferm. Thomas Edmunds Roedd yr achos yn erbyn Edmunds yn druenus o wan, a chredir y cafodd ei arestio nid cymaint oherwydd y dystiolaeth yn ei erbyn, ond oherwydd y diffyg tystiolaeth yn erbyn unrhyw un arall. Os oedd y meddygon yn dweud mai llofruddiaeth ydoedd, mae n rhaid bod llofrudd yn bodoli, ac os na allai unrhyw un arall fod wedi cyflawni r drosedd, mae n rhaid mai Edmunds oedd wedi gwneud. Mae n rhaid bod yr heddlu wedi dechrau amau barn y llawfeddyg wrth iddynt archwilio pob darn o dystiolaeth a allai fod wedi euogfarnu eu carcharor, dim ond i ganfod bod pob un yn methu wrth iddynt ei roi ar brawf. Nid oedd perchenogaeth y raser yn golygu llawer. Roedd yn annhebygol y byddai r llofrudd yn gadael arf ar ei ôl y gellid ei olrhain mor rhwydd iddo ef ei hun oni bai ei fod wedi mynd i banig, ac nid oedd tystiolaeth o banig yn ei weithredoedd ar y pryd. Roedd gan Edmunds bistol a bwledi; arf llawer mwy addas a llai mentrus iddo ei ddefnyddio pe bai n bwriadu cyflawni llofruddiaeth. Nid oedd staeniau gwaed yn bodoli ychwaith, y dywedodd y llawfeddyg na allai r llofrudd fod wedi u hosgoi. Cafodd absenoldeb blaen crys o i gwpwrdd dillad ei esbonio n foddhaol hefyd. Roedd tystiolaeth gan Keziah Williams yn datgan bod gan Edmunds grafiad ar ei wyneb y prynhawn Sul hwnnw pan alwodd heibio i thŷ, a i fod wedi cael benthyg hances i sychu r gwaed i ffwrdd. Dywedodd fod y crafiad wedi i achosi gan un o r lloi ar y prynhawn Sul. Tystiodd Morgan, ei ffrind ifanc, fod hyn yn wir. O ran y cymhelliad, yn hytrach na cheisio gwadu ei berthynas â Jane, roedd tystiolaeth fod Edmunds wedi gwneud ymholiadau ynglŷn â r posibilrwydd o gael trwydded arbennig y dydd Sul hwnnw er mwyn ei phriodi'r wythnos ganlynol. Roedd alibi Edmunds bron yr un mor gadarn ag unrhyw un o r lleill. Roedd gyda rhywun yn y pentref wrth i r trên prynhawn adael Gorsaf Ystrad, sef tua 5.15pm. Yn ôl PC Wise, roedd ef yno o leiaf chwarter awr cyn i Jane adael y fferm, os oedd Mrs Williams yn gywir. Yn ôl Keziah Williams, galwodd Edmunds heibio ei bwthyn am 5.10pm ac arhosodd yno am 20 munud cyn mynd ymlaen i r capel. Cyn ymweld â hi, bu yn The Star pan aeth y trên i fyny r cwm. Roedd The Star Inn 345 llathen o fwthyn Keziah. Yn sicr, roedd Edmunds yn y capel mewn da bryd ac arhosodd drwy gydol yr oedfa. Yr unig gyfnod nad esboniwyd oedd y 5 i 15 munud rhwng yr adeg pan adawodd Edmunds The Star (am 5.15pm) a chyrraedd tŷ Keziah rhwng 5.20pm a 5.30pm. Roedd yn annhebygol iawn y gallai Edmunds fod wedi mynd 500 llathen i fyny bryn serth, cyflawni llofruddiaeth, a theithio 800 llathen arall i fwthyn Keziah yn ystod y cyfnod byr hwnnw. 4

5 Y Cwest Mae n rhaid bod yr heddlu wedi gofyn yn barchus am ganiatâd i gwestiynu barn Davies y llawfeddyg mai llofruddiaeth oedd yr achos hwn mewn gwirionedd, oherwydd cafodd Dr Edwards o Gaerdydd ei alw i gynorthwyo ar 5 Tachwedd. Cefnogodd Dr Edwards farn ei gydfeddyg, yn seiliedig ar ei wybodaeth a chan ddilyn ymchwil mewn llyfrau. Fodd bynnag, cyfaddefodd wrth gael ei groesholi ei fod wedi methu â dod o hyd i unrhyw achos a oedd yn ddigon tebyg i hwn. Ceisiodd Dr Edwards gryfhau ei farn drwy ddweud ei fod wedi cael cefnogaeth drwy ysgrifennu at y "Dr Taylor enwog" o Lundain. Ar ddiwedd y cwest, a barodd am bum niwrnod, syfrdanodd y rheithgor y wasg a r cyhoedd drwy ddwyn rheithfarn o "Hunanladdiad a gyflawnwyd ar adeg o wallgofrwydd dros dro." Beirniadwyd y rheithgor yn hallt gan nifer o bapurau lleol mewn ymateb i r rheithfarn hon. Dywedodd un ohonynt: Roedd y dystiolaeth feddygol yn hollol glir ac amlwg. Yr unig gasgliad y gellid bod wedi dod iddo oedd bod anfadwaith wedi digwydd, ac nad oedd yr anafiadau wedi u hachosi gan y ferch ond gan rywun arall. Datganodd Mr Davies a Mr Edwards yn ddibetrus ei bod yn gwbl amhosibl i unrhyw un fod wedi achosi tri thoriad mor farwol â r rhai a welwyd yma iddo ef/iddi hi ei hun. Cafodd hyn ei gyfnerthu gan farn y Dr Taylor adnabyddus a chlodfawr, o r gyfadran yn Llundain. Er hynny i gyd, fodd bynnag, cytunodd 12 o r 14 gŵr bonheddig a oedd ar y rheithgor i anghytuno â r meddygon dysgedig, hyd yn oed pe byddai r holl dystiolaeth feddygol a llawfeddygol o ddyddiau Aesculapius hyd heddiw yn cael ei dangos i gadarnhau datganiadau ar lw y meddygon o Gaerdydd a Phontypridd. Ac eto roedd popeth yn ofer. Ni allent weld ac ni fyddent yn cael eu hargyhoeddi... Rydym ni wedi amau yn aml, ond heb gael mwy o reswm i gredu nag sydd gennym yn awr, bod yn rhaid bod Rheithgorau Cymru o natur wahanol i Reithgorau mewn rhannau eraill o r Ymerodraeth Brydeinig. Rydym ni wedi clywed rheithgor ym Meirionnydd yn dwyn rheithfarn o ddwyn defaid mewn achos o ddynladdiad, a rheithgor arall yn Sir Drefaldwyn, mewn achos o losgi bwriadol, yn cael y cyhuddedig yn euog o laddiad yn yr ail radd. Nawr mae gennym ni r dyfarniad hurt ac anghyfiawnadwy hwn gan 12 rheithiwr yn yr achos o lofruddiaeth yng Nghwm Rhondda. Am 12 wythnos ar ôl i gasgliad y cwest gael ei gyhoeddi, ymddangosodd lythyrau yn y wasg ar yr achos hynod ddadleuol hwn. Efallai r rhai mwyaf diddorol ohonynt oll yw r canlynol gan aelodau r rheithgor. Maent yn adlewyrchu safbwynt mwyafrif y rheithgor, ond hefyd yn rhoi enghraifft dda o r gwahaniaeth sylfaenol rhwng rheithgor crwner a r rheithgor cyffredin mewn prawf, y disgwylir i r cyntaf ddefnyddio gwybodaeth gyfreithiol wrth ystyried achos, yn ogystal â thystiolaeth. Oddi wrth "Reithiwr" - 6 Rhagfyr, 1862 A minnau n un o r rheithgor yng nghwest yr achos yn Ystrad, credaf ei bod hi n ddyletswydd arnaf gynnig ychydig o sylwadau i n hamddiffyn yn erbyn y cyhuddiadau chwerw lu y daethpwyd â nhw yn erbyn ein rheithfarn gan Seren Gwent. Nid oes gennyf yr amheuaeth leiaf fod Jane Lewis wedi cyflawni r weithred ofnadwy ac erchyll arni hi ei hun. Profwyd gan y dystiolaeth fwyaf cadarnhaol bod y gwas Thomas Edmunds ar y ffordd yn y pentref pan aeth y trên i fyny heibio am 5.09pm. Gall hanner y bobl yn y lle dystio i r ffaith honno, a r dystiolaeth a roddwyd gerbron y rheithgor oedd bod yr ymadawedig wedi gadael ychydig cyn chwech. Credodd y tystion mai tua chwarter awr oedd yr ychydig amser hwnnw, felly roedd y carcharor yn y pentref hanner awr cyn i r ymadawedig adael y tŷ, ac mae r ffaith y gwelwyd y dyn o r cyfnod hwnnw tan iddo ddychwelyd i r tŷ yn rhyddhau r carcharor o unrhyw fai a chysylltiad o gwbl. Wedi dangos tystiolaeth sy n llwyr ryddhau Thomas Edmunds, y carcharor, o r bai, gallwn ddweud yr un peth ynglŷn â Thomas Williams o Dyntila, ewythr yr ymadawedig, ac ynglŷn â Thomas Williams, cariad yr ymadawedig. Mae r dystiolaeth yn dangos yn glir nad oeddent yn agos i r tŷ o r amser y gadawodd yr ymadawedig y tŷ tan iddi gael ei darganfod, felly mae pawb a gafodd eu hamau wedi u profi i fod yr un mor ddieuog â chithau yng Nghaerdydd. Gan fod yr holl rai y gellid meddwl bod ganddynt y cymhelliad lleiaf, a r rhai a oedd ag unrhyw gyfle i gael gafael yn yr offeryn y credir iddo fod wedi achosi r clwyfau, wedi cael eu rhyddhau o fai, y casgliad mwyaf naturiol yw mai r ymadawedig oedd yn gyfrifol, a oedd yn gallu cael gafael ar yr offeryn marwol yn rhwydd, a hithau yn y cyflwr hwnnw, nid fel mae r papurau yn ei ddweud, heb dystiolaeth o ddigalondid. Yn hytrach, profwyd gan dystiolaeth ei bod hi n crïo, yn cwyno ei bod yn teimlo n sâl ac yn bygwth dinistrio ei hun, ac os nad yw hyn oll a r ffaith nad oedd hi erioed wedi bod ag ysbryd siriol iawn yn profi digalondid, beth sydd yn profi hynny? Onid y casgliad mwyaf naturiol yw bod y ferch wedi penderfynu dod â i bywyd ei hun i ben, 5

6 a i bod wedi troi r syniad yn weithred yn y ffordd fwyaf penderfynol? Efallai y bydd rhai darllenwyr yn dweud, rydych chi n mynd yn rhy gyflym, gyfaill. Beth am dystiolaeth y meddyg? Wel, dyna roeddwn i n mynd i w rhoi i chi; cafodd Mr H N Davies o Gymer ei alw i archwilio r corff y bore ar ôl iddi gael ei darganfod yn farw. Gwnaeth hynny a chymerodd nodiadau, dybiwn i, o r hyn a welodd ar ôl gwneud yr archwiliad, mor fanwl â phosibl, neu o leiaf y dylai fod wedi gwneud hynny, neu sut y gallai wybod bod popeth yr un peth â phan aeth yno y tro nesaf fel y i darganfu yr un fath. Wel, ar ôl yr archwiliad hwn, beth ddywedodd y meddyg? Dywedodd wrth o leiaf ddwsin o bobl, hyd y gwn i, y cafodd marwolaeth yr ymadawedig ei hachosi gan ei llaw ei hun - ffaith a gafodd ei chadarnhau yw honno. Credaf fod Dr Davies yn ddyn sydd â theimladau tyner ac efallai y byddai peidio â pheri i warth diwedd truenus yr ymadawedig achosi mwy o alar i w pherthnasau, wedi cael effaith ar galon mor dyner ag un y meddyg. Ond ta waeth am hynny, mae n sicr bod y meddyg wedi newid ei stori (nid wyf yn dweud y newidiodd ei feddwl), a dweud ei bod yn annhebygol y gallai r ymadawedig fod wedi achosi clwyfau o r fath i w hun. Mentraf alw hyn y rhagdybiaeth fwyaf, gan fy mod yn credu ei bod yn amhosibl iddo ef neu unrhyw ddyn arall ddweud beth sy n bosibl i rywun mewn cyflwr o r fath. Rwyf wedi clywed mwy nag un meddyg yn dweud na fydd torri holl rannau meddal y gwddf i lawr i r asgwrn cefn yn effeithio ar bŵer y fraich tra bod gwaed yn rhedeg o r galon. (Llofnodwyd) gan Reithiwr Oddi wrth "Reithiwr" - 13 Rhagfyr, 1862 Ynglŷn â marwolaeth Jane Lewis a chan gyfeirio at Reithgor Ystrad, mae n rhyfedd sylwi ar adwaith y teimladau a r farn ar ôl rhywfaint o feddwl a thrafodaeth ar ran y cyhoedd o blaid gwirionedd rheithfarn dynion doeth Ystrad, y mae n ymddangos mai hwy oedd yr unig ddynion doeth yn y wlad ar y pwnc hwn ar y pryd. Fel rheithiwr, rwyf yn hynod ddiolchgar y cafodd y pwnc ei gadw mor hir gerbron y cyhoedd a i ddadansoddi yn y fath fodd. Yn y lle cyntaf, roedd y ddau ddyn meddygol, Edwards a Davies, yn bendant ac o r un farn fod y tri thoriad mwy amherffaith ar wddf yr ymadawedig yn farwol bob un, ac ar ôl achosi un ohonynt na allai r lleill fod wedi u hachosi gan law r ymadawedig. Ond bellach roedd gwyddor uchel ei chloch un o r gwŷr bonheddig hyn, sef rhywbeth sy n ymddangos braidd yn anwadal, wedi peri iddo wneud tro pedol a dweud mai dim ond un o r tri thoriad hynny oedd yn farwol, sef y toriad pwysig yn unig. Wfft i gysondeb dynion meddygol. The Star Inn as it appears today Yr Adladd Ychydig o ddyddiau ar ôl y cwest, anfonwyd Edmunds i r Brawdlys. Ar gyngor y Barnwr, gwrthododd yr Uwch Reithgor y bil ditment oherwydd diffyg tystiolaeth i w roi gerbron yr isel reithgor. Daeth hyn â r achos i ben o safbwynt yr heddlu, ond mae n ymddangos bod newyddiadurwr o Bontypridd, sef Morien, wedi cael y gair olaf bedair blynedd yn ddiweddarach. Mewn erthygl ar yr hyn mae n ei alw n Llofruddiaeth Dinas, ysgrifennodd: Cafodd y ferch a lofruddiwyd ei chladdu ar ochr orllewinol Capel Bedyddwyr Ainon, Tonyrefail. Ychydig fisoedd yn ddiweddarach, daeth yr ysgrifennydd ar draws Tom Williams mewn llety yn Nhonyrefail, o fewn 100 llathen o i bedd. Ystyriwyd ef yn un â i galon wedi i hanner torri. Roedd yn rhyfedd ei ffordd yn y gwaith, ac ymddangosai fel pe bai n agos i wallgofrwydd. Ymfudodd i ryw ran o Awstralia. Nawr am stori ryfedd Tra ei fod yn byw yng Nghylch yr Hedydd, Trefforest, ym 1902, gwnaeth Mr Richard Packer y datganiad canlynol: Flwyddyn neu ddwy ar ôl llofruddiaeth Tyntyla, roedd fy nhad a minnau n byw mewn lle 20 milltir o Ballarat, Awstralia. Un prynhawn Sul, roedd y ddau ohonom allan yn llewys ein crysau, yn sefyll y tu allan i n drws. Gwelsom ddyn, a oedd yn ymddwyn yn rhyfedd, yn dod i fyny r ffordd. Roedd yn codi cerrig, ac wedyn yn eu taflu at ddrysau r tai wrth iddo gerdded ymlaen. Arhosodd gyferbyn â ni a dywedodd, "Cymry ydych chi." Atebais, "Ydyn. Pam rydych chi n meddwl felly?" Atebodd, "Dyfalais wrth batrwm siec eich crysau gwlanen." Wedyn gofynnodd, "O ble yng Nghymru?" Atebais, "O Lantrisant, Morgannwg." Wedyn dywedodd, "Rwy n dod o Gwm Rhondda. A glywsoch chi am lofruddiaeth Jane Lewis o Dyntyla?" Atebais yn gadarnhaol. Yna dywedodd, "Myfi a i lladdodd." Welson ni mohono eto, na chyn hynny, ac nid oes gennyf syniad pwy ydoedd. Ni chlywyd am Tom byth eto. 6

7 Nodiadau 7

8 Heddlu De Cymru Pencadlys Heddlu De Cymru Heol y Bont-faen, Pen-y-Bont ar Ogwr CF31 3SU Ebost: info@heddlu-de-cymru.uk Ffôn: Ewch i n gwefan Dyluniwyd ac Argraffwyd gan Adran Argraffu Heddlu De Cymru.