Il-Ministeru tal-edukazzjoni, Kultura, Ûg a ag u Sport. Ippubblikata 2010

Malta 2010

Il-Ministeru tal-edukazzjoni, Kultura, Ûg a ag u Sport Ippubblikata 2010 Qoxra: Recovering the Satellite, ejt fuq it-tila, Austin Camilleri Ritratt: Daniel Cilia

Werrej Da la.................................................................. 5 Sommarju e ekuttiv.................................................... 10 Introduzzjoni........................................................... 12 Il-Kuntest ta din il-politika............................................. 14 Il-Vi joni ta din il-politika.............................................. 17 Kapitlu 1 - Qafas tal-politika........................................... 20 Kapitlu 2 - Niffaçilitaw l-i vilupp Kulturali: Governanza................ 26 Kapitlu 3 - Ng inu l-kreattività........................................ 35 Kapitlu 4 - Kultura Inklussiva........................................... 50 Kapitlu 5 - Kooperazzjoni Kulturali Internazzjonali..................... 57 Kapitlu 6 - Twettiq tal-politika......................................... 64 Mi uri tal-politika...................................................... 79

Dan id-dokument ie abbozzat mill-grupp ta Óidma g all-politika Kulturali matul il-perjodu bejn Awwissu 2008 u April 2009. Il-kontenut huwa bba at primarjament fuq l-esperjenza tax-xena kulturali f Malta li g andu dan il-grupp ta Óidma nnifsu. Madankollu, l-artikulazzjoni tal-po izzjonijiet u tal-g anijiet li huma riflessi f dan id-dokument huma bba ati fuq g add ta dokumenti ewlenin li kienu je istu minn qabel, inklu i studji nazzjonali u internazzjonali rilevanti, statistiçi, rapporti u dokumenti o rajn imsemmija u rikonoxxuti fit-test. Il-Grupp ta Óidma g all-politika Kulturali jixtieq jirrikonoxxi t-tliet dokumenti li ejjin g ar-rilevanza wiesg a u tra versali tag hom fir-rigward tal-e erçizzju kollu kemm hu: A Cultural Policy for Malta, Working Document (1995) ta Dr Vicki Ann Cremona; Il-Politika Kulturali f Malta Cultural Policy in Malta, A Discussion Document (Il-Ministeru tal-edukazzjoni u l-kultura, 2001) tal-unità g all-politika li jinsab filministeru tal-edukazzjoni; kif ukoll ir-rapport ippubblikat mill-valletta Creative Forum organizzat miç-çentru g all-kreattività fil-kavallier ta San Ìakbu bejn Jannar u Ìunju tal-2007. Il-grupp ta idma President Membri Is-Sra Davinia Galea Is-Sur Anthony Attard Is-Sra Doriana Bezzina Dr Jeannine Giglio Is-Sur Caldon Mercieca

Da la Il-pre entazzjoni tal-abbozz ta Politika Kulturali Nazzjonali 2010 hija pass importanti g assoçjetà tag na. Din il-politika hija bba ata fuq numru ta prinçipji. Ewlenin fost dawn insibu l-awtonomizzazzjoni tan-nies sabiex jipparteçipaw b mod attiv fl-isfera kulturali, l-g oti ta aççessibilità s i a, l-inklu joni tal-kultura fil-politika kollha rilevanti, il- olqien ta i jed opportunitajiet ta vilupp u sostenibilità, kif ukoll il-mixja kontinwa biex tintla aq l-eççellenza fl-arti. Mhux a a façli tiddefinixxi l-kultura. Kif qal Raymond Williams f Keywords: il-kultura hija wa da mi - ew jew tliet kelmiet l-aktar ikkumplikati fil-lingwa Ingli a. Dan id-dokument ma jippruvax jag ti definizzjoni tal-kultura, i da j ares lejn il-qasam tal-kultura mid-diversi aspetti tag ha. Din il-politika hija mmirata lejn dawk kollha interessati f dan is-settur, u g andha tkun ta kul add. L-aqwa assi li g andu pajji na huma r-ri orsi umani, l-innovazzjoni u l-kreattività. Dawn sawru wirt kulturali g ani li, ma - mien, viluppa f patrimonju nazzjonali li ma b alu. Fi - minijiet tallum, g addejjin minn ri enerazzjoni sostanzjali u tan ibbli fis-settur kulturali, li qed tikkontribwixxi wkoll g at-tkabbir fl-ekonomija tag na. Din il-politika mhix van elu. Fih innifisu d-dokument joffri profil sempliçi bba at fuq linji gwida li g ad jridu jevolvu u jimmaturaw. Hemm afna li jiddependi mill-interess u l-kummenti mog tija minn dawk kollha interessati. Se tkun propju din ir-reazzjoni li finalment tag ti sura lill-politika Kulturali Nazzjonali tag na. Onor. Dolores Cristina Ministru g all-edukazzjoni, Kultura, Ûg aωag u Sport

Orange, Malta Arts Festival 2006 - Ritratt: Joe Smith

Li, bis-sa a ta azzjoni konkreta, tafferma r-responsabbiltà politika tal-gvern b ala l-kontributur u investitur nazzjonali ewlieni fil-kultura, u li tibdel u tikkonsolida l-attività kulturali u kreattiva b ala l-aktar aspett dinamiku tal- ajja soçjoekonomika Maltija fis-seklu 21. Ji i awtonomizzat il-pubbliku sabiex jie u sehem fl-attività kulturali permezz ta approçç li jiffoka fuq in-nies. Ji u façilitati r-relazzjonijiet bejn il-partijiet interessati kollha. Ji i mibni u kondiviω l-g arfien permezz tat-tixrid tal-iprem prassi u ta tag rif affidabbli u validu. Governanza g all-iffaçilitar tal-iωvilupp Kulturali Façilitar tal-kreattività permezz tal-edukazzjoni, l-eççellenza Kreattiva u l-ekonomija Ûvilupp ta Kultura Inklussiva Adozzjoni ta Kooperazzjoni TranΩnazzjonali Ûvilupp Strate iku tal-kultura u l-arti

a a) A Midsummer Night s Dream ta Shakespeare Produzzjoni MADC Malta Arts Festival 2007 Ritratt: Darrin Zammit Lupi b) Collectif KO, Malta Arts Festival 2007 Ritratt: Joe Smith b

Il-Gvern jemmen ukoll fil-potenzjal tal-oqsma kreattivi, artistiçi u kulturali. Apparti li dawn l-oqsma huma ta valur fihom infushom, in ossu li dawn l-oqsma jistg u jg inu bil-kbir fl-iωvilupp tal-ekonomija u tal-kwalità tal- ajja tag na. Il-Prim Ministru Lawrence Gonzi Diskors tal-ba it 2008

Politika Kulturali Sommarju EΩekuttiv Il-Ministeru tal-edukazzjoni, Kultura, Ûg aωag u Sport ifformula l-politika Kulturali Nazzjonali 2010 u identifika lkwestjonijiet ta politika li g andhom iservu ta linji gwida g as-settur kulturali. Matul is-snin, in asset il- tie a li jkollna politiki pubbliçi li jirriflettu l-karattru dinamiku u l- ti ijiet tas-soçjetajiet. Dan huwa wie ed mill-o ettivi primarji ta din il-politika kulturali. Il-kultura hi fenomenu aj u g andha tkun indirizzata b ala vja tranωitorju li jimxi skont ilbωonnijiet dejjem jinbidlu, evidenti kemm fl-arena lokali kif ukoll f dik internazzjonali. Il-Politika Kulturali g andha lg an li tipprovdi linji gwida li fuqhom l-entitajiet tal-gvern, l-organizzazzjonijiet volontarji u l-intrapriωi privati jartikulaw ir-rwoli u l-kontribuzzjonijiet tag hom g as-settur. 10 Il-Politika Kulturali Nazzjonali 2010 tiffoka fuq il- ti ijiet taliωvilupp kulturali ta Malta. Dawn g andhom jinkludu: - titjib fl-istrutturi li jmexxu l-kultura kooperazzjoni kulturali internazzjonali tis i tal-istatus professjonali tal-artist artikulzzjoni tal- ti ijiet speçifiçi tal-arti, il-wirt kulturali u l-qasam awdjoviωiv - Ωvilupp tal-industriji kulturali u kreattivi - rikonoxximent tad-drittijiet kulturali, soçjalizzazzjoni kulturali u inkluωjoni kulturali - assigurazzjoni tas-sostenibbiltà fit-tul tas-settur kulturali Weeds - Grupp Teatrali Dù

Wara t-tnedija ta dan id-dokument, ikun imiss faωi o ra li se tiddefinixxi l-istrate iji konformi mal-politika Kulturali Nazzjonali. Dawn l-istrate iji se jiddelineaw l-azzjonijiet me tie a, ir-riωultati tan ibbli, ir-responsabbiltajiet involuti u l-qafas ta Ωmien li g andu ji i rispettat Dawn l-istrate iji se jiffukaw fuq il- ti ijiet tal-pajjiω, u l-impatt tag hom se jkun analizzat sabiex ikunu identifikati l-aktar inizjattivi vijabbli, mixtieqa u li jkunu fl-a jar interess tas-soçjetà Maltija. Din ilpolitika tinvolvi wkoll numru ta miωuri, fosthom a ustamenti le iωlattivi u amministrattivi flimkien ma riçerka statistika u analitika, biex ji i Ωgurat li l-implimentazzjoni ta dawn l-istrate iji tkun wa da effettiva u konsistenti mal-politika pubblika enerali u mal-o ettivi speçifiçi li qed ji u identifikati g as-settur kulturali f dan id-dokument. L-evalwazzjoni ta din il-politika se tikkonçentra fuq l-assessjar u l-istima tal-miωuri politiçi identifikati, fosthom il-kontenut, l-implimentazzjoni, l-o ettivi u l-effetti tal-azzjonijiet li jirriωultaw minn dawn id-deçiωjonijiet politiçi. L-attività ta monitora u evalwazzjoni ma g andhiex g alfejn tit alla g all-a ar, anzi tista ter a tibda bil-proçess tal-politika fi kwalunkwe stadju sabiex ittejjeb, timmodifika jew tifformula mill- did in-natura ta din il-politika. Din il-politika Kulturali g andha l-g an li tenfasizza l-intenzjoni tal-ministeru li jkattar il-kuxjenza u l-fehim tal-benesseri kulturali. Il-proposti li tartikula g andhom l-g an li jirriflettu l-interess tal-gvern fl-iffinanzjar tal-attività kulturali, u l-impatt fuqha. Din il-politika kif ukoll l-inizjattivi u l-programmi li jo or u minnha g andhom il-g an li jippromwovu l-fehim ta relazzjoni ta benesseri bejn is-soçjetà, il-kultura, l-ekonomija u l-ambjent. 11

Introduzzjoni L-o ettiv ewlieni tal-politika Kulturali Nazzjonali hu li tiddelinea l-qafas g al settur kulturali sostenibbli fis-soçjetà Maltija. Dan id-dokument ta politika se j ares lejn il-kunçett tal-kultura b ala dimensjoni çentrali g al tessut soçjali dinamiku li qed jevolvi skont il- ti ijiet taω-ωminijiet. Barra minn evalwazzjoni ta kif sejjer is-settur kulturali, l-istruttura adottata g all-formulazzjoni ta din il-politika kulturali kien jinvolvi analiωi metikoluωa ta oqsma soçjoekonomiçi o ra, u qies il-kontribut u l-implikazzjonijiet ta segmenti o ra tassettur pubbliku. Il-politika enerali hi msejsa fuq il-kunçett talkultura b ala relazzjoni li g andha diversi aspetti u li dejjem tinbidel, u mhux b ala dominju iωolat u statiku. 12 L-ekonomiji tad-dinja raw bidla minn suq ibbaωat fuq ilproduzzjoni industrijali g al wie ed iffukat fuq il-kreattività, l-g erf u l-innovazzjoni. Studji jindikaw li matul dan is-seklu, The Pardon Beggars, Malta Arts Festival 2008, Ritratt: Matthew Mirabelli The Politics of Culture: Policy Perspectives for Individuals, Institutions, and Communities, ed. Gigi Bradford, Michael Gary u Glenn Wallach (New York: The New Press, 2000), p. 3.

il-kreattività se tkun fil-qalba tal-kummerç u l-impjiegi, u limpatt li se t alli fuq diversi nazzjonijiet se jkun l-istess b allinfluwenza li r-riωorsi naturali u l-industrijalizzazzjoni allew fuq is-soçjetajiet fl-img oddi. Attivitajiet kulturali u kreattivi, madankollu, mhumiex sinifikanti biss g all-implikazzjonijiet ekonomiçi tag hom. In-nies g andhom dritt jipparteçipaw fiddinja kulturali. Din il-parteçipazzjoni attiva hi aspett neçessarju g all-identità u d-dinjità umana tag hom, u hija ta benefiççju g all-benesseri u l-kwalità tal- ajja tas-soçjetajiet b mod enerali. L-implikazzjonijiet ta din ir-rivoluzzjoni kreattiva qed jin assu madwar id-dinja, u l-istati g andhom ir-responsabbiltà jindirizzaw il- ti ijiet li qed i ib mag ha sabiex jippromwovu u jsostnu l-iωvilupp ta soçjetajiet miftu a li j arsu l quddiem. B dan il-mod, is-soçjetajiet ikunu qed joffru aktar opportunitajiet u se jirriflettu fuq il- ti ijiet tal-iωvilupp tal-individwu kreattiv u l-komunità kreattiva. 13 L-ambitu ta din il-politika Kulturali huwa doppju: hi tiddelinea l- tie a li min ifassal il-politika jirrikonoxxi lkontribut fundamentali tal-kultura fil- ajja ta kuljum permezz ta approçç proattiv, filwaqt li tis aq ukoll fuq il- tie a li l-operaturi kulturali jag rfu l-iskopijiet pubbliçi tal-wirt kulturali u l-arti, u l-konnettività tag hom mal-istil ta ajja tas-soçjetà. Il-komunità g andu jkollha l-awtonomizzazzjoni li tintegra fl-isfera kulturali permezz ta djalogu miftu u dibattitu sostnut. L-g an hu li s-soçjetà sservi ta pjattaforma g al azzjoni fil-qasam kulturali u t e e lill-individwi sabiex minn età Ωg ira jkunu l-forza li tixpruna nazzjon g ani fl-inizjattivi u l-opportunitajiet kulturali. Studju dwar l-ekonomija tal-kultura fl-ewropa, im ejji mill-kumpanija ta konsulenza KEA g all-kummissjoni Ewropea, 2006. (http://ec.europa.eu/culture/keydocuments/doc873_en.htm, 19 ta Ottubru 2009). Studju dwar l-ekonomija tal-kultura fl-ewropa, 2006. Notte Bianca 2006 - Ritratt: Alexandra Pace

Il-Kuntest ta din il-politika 14 L-attività kulturali fil-gωejjer Maltin kienet influwenzata matul is-sekli minn sensiela ta forzi militari, politiçi u kulturali b sa ithom li okkupaw jew influwenzaw profondament dawn il-gωejjer u allew warajhom muωajk g ani ta tradizzjonijiet, drawwiet u identitajiet. L-iΩvilupp storiku tal- ajja kulturali Maltija jsa a il-mod kif is-soçjetà kontemporanja tikkontribwixxi u tintera ixxi ma Ωviluppi kurrenti fl-isfera internazzjonali, filwaqt li jiddetermina sew il-mod kif is-soçjetà Maltija t ares lejha nnifisha u l-iωvilupp tag ha fil- ejjieni. IlGvern impenja ru u sabiex ikollna politika kulturali inkwadrata fil-kuntest tal-iωviluppi li sawru din l-identità nazzjonali. Barra minn hekk, din il-politika tikkunsidra wkoll l-effetti tal-forzi prevalenti li jista jag ti l-kaω li jinfluwenzaw lill-gωejjer Maltin. Big Band Brothers, Malta Arts Festival 2006 - Ritratt: Joe Smith

Filwaqt li servizzi finanzjarji, it-turiωmu, l-ict u industriji o ra tas-servizzi huma setturi importanti tal-ekonomija, is-settur kulturali qed jikber fl-importanza soçjoekonomika tieg u u filkontribut nett g all-ekonomija. Minbarra l-gvern u l-entitajiet pubbliçi, is-settur jimpjega total ta 7,041 persuna, bejn impjiegi full-time u part-time, apprendisti u nies li ja dmu middar. Dawn ja dmu ma l fuq minn elfejn intrapriωa fil-gωejjer Maltin (Structural Business Statistics, 2003). Filwaqt li g adha ma teωistix dejta dwar ir-rata nazzjonali tat-tkabbir tas-settur, is-setturi kulturali u kreattivi raw l-attività tag hom tikber b rata ta 2.2% aktar mill-ekonomija enerali Ewropea bejn l-1999-2003 u eneraw 2.65% tal-pgd Ewropew u jimpjegaw 3.1% tan-nies li ja dmu fl-ewropa. Il-Gvern, g alhekk g andu l-impenn li jiωviluppa politika kulturali fi dan il-kuntest ta wirt li qed jevolvi, wirt li huwa differenti, tan ibbli u mhux tan ibbli u ta identità nazzjonali li qed iωviluppa. Il-kuntest globali ta din il-politika g andu jiωgura r-rwol ta Malta g as-salvagwardja tal-wirt Dinji filwaqt li jiωviluppa s-setturi kulturali u kreattivi. Diversi dokumenti u manifesti politiçi esprimew twemmin fid-demokratizzazzjoni tal-arti flimkien mar-rikonoxximent tal-artisti u l-intellettwali b ala katalisti fil- ajja tan-nazzjon. Dibattiti Ewropej tal-img oddi dwar il-kultura jirrikonoxxu l-karattru dinamiku tal-kultura u r-rabtiet importanti li l-kultura g andha ma oqsma o ra tas-soçjetà. Fuq kollox ie rikonoxxut li l-kultura hi strument essenzjali li jinfluwenza u jindirizza l ti ijiet soçjoekonomiçi tas-soçjetà. B hekk kien affermat mill Operational Programme 1: Cohesion Policy 2007-2013. Investing in competitiveness for a better quality of life. (Malta: DiviΩjoni g all-koordinazzjoni tal-ippjanar u l-prijoritajiet, L-Uffiççju tal-prim Ministru, 2007). Studju dwar l-ekonomija u l-kultura fl-ewropa, 2006. 15

did it-twemmin li l-kultura g andha tkun appo jata, im e a u kkultivata, mhux g al dawk il-ftit privile jati, iωda g all- wirt dinamiku tal-poplu kollu. Dan id-diskors politiku jiddiskuti wkoll ir-rwol tal-kultura g all- olqien ta rabtiet internazzjonali u interkulturali. Fl-a ar deçenju, Malta adet f idejha Ωviluppi importanti fil-qasam kulturali, permezz tat-twaqqif tal-kunsill Malti g all-kultura u l-arti, tas-supretendenza tal-wirt Storiku, u ta Heritage Malta fl-2002, kif ukoll ir-rikonoxximent legali ta diversi istituzzjonijiet kulturali li d-d ul tag hom ji i primarjament minn fondi pubbliçi, permezz tal-approvazzjoni ta numru ta miωuri le iωlattivi ma suba biex isa u dawn listrutturi kulturali ta governanza. Din il-politika kulturali tibbaωa ru ha fuq dawn l-isforzi u tidentifika oqsma fejn hu me tie irfinar u titjib fl-iωvilupp tal-istrutturi ta appo le iωlattivi, amministrattivi u informali. 16 L-adeΩjoni ta Malta fl-unjoni Ewropea fl-1 ta Mejju 2004 fisser li l-pajjiω kellu bωonn jindirizza sfidi odda u jtejjeb il-poωizzjoni strate ika tieg u fil-mediterran f Ewropa mkabbra. Malta di à bbenefikat u se tkompli tibbenefika mill-opportunitajiet li jirriωultaw mill-adeωjoni ta Malta fl-ewropa, inkluωi l-isforzi biex tikkonferma l-impenn tag ha g al investiment politiku akbar fil-kultura. Billi tikkunsidra x-xena ekonomika u soçjali internazzjonali attwali, din il-politika se tpo i l-kultura f livell ta prijorità nazzjonali u se tinkludiha b ala wa da mill-pilastri tal-ekonomija tal-kreattività fil-viωjoni ta Malta g all-2015. Barra minn dan, din il-politika g andha tniedi viωjoni fit-tul li twassal g al era Etienne Cutajar, Malta Arts Festival 09 Ritratt: Matthew Mirabelli Il-Politika Kulturali f Malta, Dokument ta Diskussjoni. (Malta: Ministeru tal-edukazzjoni u l-kultura, 2001. A ornat 2002), p. 20.

Il-Vi joni ta din il-politika Il-vi joni ta din il-politika hi li tafferma, permezz ta azzjoni konkreta, ir-responsabbiltà politika tal-gvern b ala l-kontributur nazzjonali ewlieni u investitur fil-kultura, u li tittrasforma u tikkonsolida l-attività kulturali u kreattiva b ala l-aktar aspett dinamiku tal- ajja soçjoekonomika ta Malta fis-seklu 21. kulturali dida meta Malta tiççelebra l-kapitali Ewropea talkultura fl-2018. G andhom ji u identifikati d-drittijiet kulturali, l-iωvilupp tal iliet kreattivi u tal-industriji kreattivi, l-inkluωjoni soçjali, aktar opportunitajiet, aççessibbiltà, parteçipazzjoni u l-investiment fin-nies u fl-infrastruttura kulturali biex jin oloq ambjent li jie u sieb il- ti ijiet kulturali u kreattivi tal-komunità fi dan kuntest internazzjonali. Il-Gvern g andu l-impenn li jg in fliωvilupp ta soçjetà li t e e il-bidla, t addan il-kompetittività u li tipprovdi l-g odda sabiex kull individwu jirnexxi, filwaqt li tirrikonoxxi l-potenzjal kreattiv tad-diversità kulturali tag ha 17 Tagwork - Ruth Bianco

li dejjem qieg da tikber. Kultura usta li tippromwovi l- olqien ta drittijiet kulturali u l-inkluωjoni tal-membri kollha tassoçjetà hi fost il-prijoritajiet tal-gvern. Dan jitlob li nipprovdu aççessibbiltà u opportunitajiet g al individwi biex jiωviluppaw u jirnexxu soçjalment, kulturalment u ekonomikament, irrispettivament miss-sess, l-età, il- ila, ir-reli jon, l-etniçità, lorjentazzjoni sesswali jew l-isfond kulturali. Il-kultura tiddefinixxi min a na u tikkultiva l-kreattività li g andna fina. Hi r-responsabbiltà tal-gvern li jag raf, jirrikonoxxi u jiççelebra l-kreattività ta kull individwu. IlGvern se jistinka biex jidentifika u jippromwovi t-talent u lkwalità, jappo ja attivitajiet kulturali u kreattivi ta eççellenza, u biex jattira lil kull min hu kreattiv permezz ta individwi awtonomizzati, strutturi edukattivi effettivi, entitajiet kulturali ener etiçi, kif ukoll organizzazzjonijiet volontarji. 18 L-g an hu li jkollna soçjetà li tesperjenza manifestazzjonijiet kulturali li huma stimolanti u impenjattivi filwaqt li b mod kreattiv ja dmu mal-komunità tal-operaturi kulturali u l-artisti. F dan il-kuntest, entitajiet statali, g aqdiet volontarji u sponsors korporattivi g andhom jipprovdu kontribut sinifikanti g alliωvilupp kulturali, bl-g ajnuna tas-settur edukattiv li jappo ja l-iωvilupp tal-potenzjal kreattiv ta kull individwu. Din il-politika kulturali g andha ta dem b mod prattiku biex jintla qu l-iskopijiet imsemmija u allura g andu jkollha lg an li tiffaçilita l-aççess g all-kultura, u l-parteçipazzjoni fiha. Hi r-responsabbiltà tal-gvern biex jag raf il-barrieri li qed ixekklu dan l-aççess g all-kultura u biex jie u passi biex dawn jing elbu. Biex dan ikun possibbli, il-gvern g andu, billi jimxi fuq il-prinçipji li ejjin:

1. Jippermetti lill-pubbliku jipparteçipa u j e e attivitajiet kulturali permezz ta approçç ibbaωat fuq in-nies. Id-djalogu u l-parteçipazzjoni attiva fl-ippjanar tal-komunità huma obbligatorji g alliωvilupp demokratiku tal-arti u l-wirt. II. Jippermetti relazzjonijiet bejn il-partijiet interessati kollha. Dan jitlob koordinazzjoni tat-tmexxija u l-inizjattivi kulturali bejn il-gvern çentrali u dak lokali, u g aqda fl-impenn tal-entitajiet volontarji, komunitarji u dawk li ejjin mis-settur indipendenti. III. Jg in biex jikber l-g arfien u biex dan jinxtered permezz ta skambju tal-a jar prattiki u ta informazzjoni affidabbli u valida. Min jie u d-deçiωjonijiet u jfassal il-politika g andu jkun infurmat dwar l-impatti poωittivi tal-kultura fuq il-kwalità tal- ajja, inkluωi 19 l- id, il-kreattività, l-aççessibbiltà, il-benesseri, lintraprenditorjat u d-divertiment. Fid-dawl ta dan, il-politika Kulturali Nazzjonali 2010 tirrikonoxxi l-bωonn li: tinkludi l-kultura fil-politiki rilevanti kollha tiωviluppa djalogu fi dan is-settur kulturali to loq struttura ta governanza fil-qasam kulturali li tkun affidabbli u trasparenti issa a is-servizzi edukattivi dwar il-kultura biex tiffaçilita espressjoni kulturali ta kwalità tikkontribwixxi g al Ωvilupp sostenibbli permezz tattkabbir ta industriji kulturali u kreattivi f soçjetà bbaωata fuq l-g erf tassisti u tippromwovi kooperazzjoni transnazzjonali u interkulturali. Mediterranea Series - Walter Vella

Kapitlu 1 20 Qafas tal-politika Il-politika kulturali mhix sett ta regoli jew rakkomandazzjonijiet per se, iωda approçç lejn relazzjonijiet kumplessi u li jinbidlu, mod kif na sbu dwar çerti kwestjonijiet, sett ta g odda g al futur li qed jinbidel b pass img a el. Gigi Bradford Il-politika kulturali hi marbuta mal-kwestjonijiet importanti kollha tas-soçjetà: stratifikazzjoni ekonomika, diversità, relazzjonijiet internazzjonali, teknolo ija, edukazzjoni u Ωvilupp tal-komunità. Il-politika kulturali hi proçess u prodott fl-istess in, qafas g at-tfassil ta regoli u deçiωjonijiet ibbaωat fuq irrelazzjonijiet soçjali u l-valuri. Notte Bianca 2006 - Ritratt: Alexandra Pace Caron Atlas, Cultural Policy: What it is, Who makes it, Why does it matter?, f Culture Counts: Strategies for a More Vibrant Cultural Life for New York City (New York: New York Foundation for the Arts, 2001), p. 65. (http://www.nyfa.org/files_uploaded/ Pages_65-68.pdf, 19 ta Ottubru 2009)

Il-qafas ta din il-politika kulturali mhuwiex biss biex jistabbilixxi sett ta rakkomandazzjonijiet, imma wkoll biex jipproponi approçç differenti fil-mod kif na sbuha dwar kwestjonijiet li huma marbuta mat-tibdiliet rapidi li qed ise u. Il-kultura, kif isostnu afna, hi mezz ta espressjoni individwali; filwaqt li l-politika hija le iωlazzjoni en masse. G al afna Ωmien, id-definizzjoni ta kultura kienet fil-qalba ta dibattiti. PajjiΩi u entitajiet differenti jag tu tifsira differenti lil dan ilfenomenu, madankollu wie ed mhux bilfors g andu jaqbel dwar definizzjoni unika ta kultura biex jintla aq ftehim dwar il-fatt li l- sieb dwarha, il-fatt li ti i provduta informazzjoni u analiωi ta fiduçja u l-iωvilupp ta politiki koerenti jista jkun ta kontribut dejjiemi g as-soçjetà tag na li dejjem qed tinbidel.. L-isfida li din il-politika qed tiffaççja hi li tiççaqlaq mill-prinçipju g all-prattika meta tindirizza l- ti ijiet tas-settur kulturali. 21 Il-Gvern Ωamm mal-prinçipju li f pajjiω li qed jaspira li jag ti lkontribut s i tieg u g all-opportunitajiet u l-benefiççji ta soçjetà globalizzata bbaωata fuq l-g erf, il-kreattività, l-innovazzjoni u d-diversità g andhom ji u kkultivati. L-infrastruttura intelletwali tas-soçjetà Maltija hemm bωonn li tkun ikkultivata permezz ta opportunitajiet ta tkabbir. Dan il- sieb jissemma wkoll fiddikjarazzjoni ta Prinçipji tal-kostitutzzjoni ta Malta, Artiklu 8, li jiddikjara li: L-Istat g andu jippromwovi l-iωvilupp tar-riçerka kulturali, xjentifika u teknika. Fattur importanti fil-governanza kulturali hu l-qafas legali li jirregolaha. Hu obbligatorju li, min-na a l-wa da, ille iωlazzjoni tippromwovi l-iωvilupp tal-arti u l-konservazzjoni The Politics of Culture, p. 1. The Politics of Culture, p. 2. Il-Bit a tal-palazz tal-president, Malta Arts Festival 09 Ritratt: Matthew Mirabelli

tal-wirt, filwaqt li min-na a l-o ra jkun hemm il-politika kulturali nazzjonali li tikkumplimenta l-oqfsa billi timxi fuq listess linji u hi ma suba biex tibni kunçetti strate içi sistematiçi g as-suççess. F kuntest usa, il-qafas tal-politika nazzjonali jintera ixxi u jikkumplimenta l-interessi eopolitiçi ta Malta fir-re jun tal-mediterran u fl-unjoni Ewropea. 22 Dan il-qafas ta politika hu xprunat mill-kunçett li l-kultura hi netwerk li jnaqqas id-differenzi u jg aqqad popli u komunitajiet, filwaqt li jipprovdi opportunitajiet biex wie ed jil aq il-milja personali tieg u permezz tax-xog ol u l-attività ekonomika. Jenfasizza l-importanza ta kooperazzjoni kulturali u l-bωonn li jin olqu siner iji bejn l-awtoritajiet pubbliçi, entitajiet indipendenti, organizzazzjonijiet volontarji u istituzzjonijiet reli juωi biex nimmassimizzaw ir-riωorsi, nipprovdu appo pubbliku u niωviluppaw inizjattiva privata. F dan ir-rigward, il-kontribuzzjoni u l-awtonomizzazzjoni konkomitanti talgvernijiet lokali huma fattur ewlieni biex jiωdied il-kontribut tas-soçjetà çivili f attivitajiet kulturali u soçjali. Il-Politika Kulturali Nazzjonali 2010 g andha l-impenn li tiωgura li l-politika pubblika fl-iktar sens wiesa tag ha tkompli tiωviluppa numru ta prijoritajiet ewlenin. L-iΩvilupp ta dawn il-prijoritajiet hu pass me tie g al olqien ta qafas ta politika kulturali li jkun sostenibbli fl-implimentazzjoni tieg u u rilevanti fl-o ettivi dikjarati tieg u. Dawn l-oqsma ta prijorità huma: I. Demokratizzazzjoni tal-kultura: Demokrazija titlob rikonoxximent tal-potenzjal g al kontribut soçjali validu minn kul add, filwaqt li tg in lil kull individwu jittrasforma dan il-potenzjal f azzjoni konkreta. Iddritt ta kull individwu li jikkultiva l-innovazzjoni fih innifsu u jissodisfa l-potenzjal tieg u huwa wie ed mill-

o ettivi ewlenin tal-politika kulturali. Parteçipazzjoni attiva mis-soçjetà çivili fl-iωvilupp kulturali u lpromozzjoni tad-diversità fuq livell lokali, re jonali u nazzjonali, jimxu id f id. Barra minn dan, din il-politika tinkora ixxi konsultazzjoni pubblika attiva, tmexxija trasparenti u affidabbli tar-riωorsi kulturali, pubbliçi, bl-appo ta djalogu pubbliku strutturat kif suppost dwar kwestjonijiet ta interess kulturali pubbliku fejn ilmembri kollha tas-soçjetà jkunu m e a jipparteçipaw b mod attiv fil-formulazzjoni tad-deçiωjonijiet. II. Nivvintaw mill- did l-edukazzjoni Kulturali: Hemm bωonn li wie ed jer a jikkunsidra r-rabta bejn irrwol tal-edukazzjoni u t-twettiq tal- ti ijiet kulturali. Filwaqt li tipprovdi opportunitajiet lil individwi sa minn età Ωg ira g al aççess u apprezzament tal-kultura fil-forom kollha tag ha, din il-politika tenfasizza lbωonn li ti i stabbilita struttura edukattiva formali, inkluωa l-infrastruttura me tie a, bl-iskop li tinstab soluzzjoni g al ti ijiet ta tag lim formattiv u tul il ajja tal-professjonisti kulturali u kreattivi ta g ada. III. Nenfasizzaw il-benefiççji tad-diversità: Id-diversità li dejjem tikber tal-kulturi u l-identitajiet li jiffurmaw is-soçjetà Maltija g andha titqies b ala l-kontributur ewlieni g as-suççess ta Malta fl-interazzjoni ekonomika u soçjali tag ha mal-bqija tas-soçjetà globalizzata. Il-Politika Kulturali hija bbaωata fuq l-eωistenza, irrikonoxximent u l-promozzjoni tad-diversità fil-forom kollha tag ha, kemm jekk hi diversità ta sess, età, sfond soçjali, etniçità, ila, reli jon jew orjentazzjoni sesswali fost o rajn. 23

IV. Il-Konservazzjoni u l-interpretazzjoni tal-wirt Kulturali: It-tmexxija tal-wirt kulturali g andha tkun tal-og la livell. L-istrutturi li jipprovdu g all-formazzjoni u ttag lim tul il- ajja tal-professjonisti fil-konservazzjoni u r-restawr, g andhom ikunu mtejba u appo jati iktar. Dawn g andhom ikunu kumplimentati b inizjattivi mmirati lejn l-iωvilupp tal- iliet fit-tmexxija, linterpretazzjoni u l-promozzjoni tal-kultura. L-uΩu ta g odda teknolo ika g all-konservazzjoni tal-wirt filforom kollha tieg i,u biex tinxtered informazzjoni u titkattar kuxjenza fost l-ikbar pubbliku possibbli, anki permezz ta mezzi elettroniçi, hi prijorità ewlenija. V. Ninçentivaw u Nappo jaw l-ekonomija tal-kultura: Il-kontribut tal-kultura g all-ekonomija, kemm f termini ta olqien ta mpjiegi kif ukoll biex jin oloq valur miωjud, g andu jkun evalwat. Barra minn dan, g andhom ji u identifikati u eliminati in-nuqqasijiet 24 fl-infrastruttura ekonomika kulturali. Il-mira ta din il-politika hi li tkompli ssa a il-vanta kompetittiv ta Malta, li l-industriji kulturali u kreattivi ji eneraw b mezzi li jo olqu opportunitajiet ta xog ol a jar u attività soçjoekonomika g as-setturi kulturali u kreattivi. Fl-istess waqt, din il-politika tirrikonoxxi lbωonn li ttejjeb l-aççess g as-suq u d-distribuzzjoni biex dan ikun ta g ajnuna fil-produzzjoni u l- arsien taddrittijiet tal-proprjetà intellettwali. Il-Gvern g andu jippromwovi l-industriji kulturali Maltin barra lpajjiω billi jappo jahom biex jipparteçipaw fil-fora internazzjonali rilevanti. VI. L-Ipo ew ta Óal Saflieni - Ritratt: Heritage Malta Kooperazzjoni Internazzjonali: Il-bini ta pontijiet kulturali internazzjonali jg in fil-promozzjoni ta fehim reçiproku, tad-diversità, tad-djalogu u tal-kooperazzjoni.

Ftehimiet kulturali bilaterali u multilaterali, g andhom ikunu appo jati bir-riωorsi materjali me tie a biex inbiddlu d-diplomazija kulturali f g odda effettiva ta appo g all-iωvilupp kulturali. Il-mobbiltà ta kollezzjonijiet kulturali, ta xog lijiet ta arti u tal-artisti nfushom huma oqsma ewlenin, li fihom g andhom ji u Ωviluppati investimenti pubbliçi u privati g allkooperazzjoni kulturali internazzjonali. VII. Monitora u Riçerka: Il-karattru dinamiku ta kwestjonijiet ta politika jitlob li l-isfera kulturali tkun kontinwament monitorjata u analizzata. Dejta baωika, pjanar, indikaturi u statistiki kumparabbli g andhom jin abru, jit ejjew u jitqassmu. Barra minn dan, g andu jkun hemm riçerka analitika u argumentattiva dwar il-kultura u l-parteçipazzjoni f fora u studji lokali u internazzjonali g andha ti i m e a. 25 Heterotopia - Vince Briffa

Kapitlu 2 26 Niffaçilitaw l-iωvilupp Kulturali: Governanza Kemm il-gvern Lokali u l-politiki lokali huma in enji u xprunaturi g al parteçipazzjoni effettiva f dan il-qasam. Colin Mercer Il-Politika Kulturali Nazzjonali 2010 tafferma li fejn tid ol il-governanza kulturali g andu jkun adottat l-arm s length principle. Il-prinçipju jirrikonoxxi l-fatt li l-gvern g andu jinnomina bordijiet ta governanza minn dawn l-a enziji governattivi filwaqt li jipprovdilhom ir-riωorsi finanzjarji me tie a. Dawn il-miωuri huma me tie a biex dawn l-entitajiet pubbliçi jkunu jistg u jwettqu l-funzjonijiet tag hom skont il-li i. L-entitajiet kulturali g andhom ikunu attivi fil- olqien Black Island - Ruth Bianco

ta attivitajiet kulturali u l- arsien tal-wirt, f kollaborazzjoni ma entitajiet pubbliçi u privati o ra, u ma organizzazzjonijiet volontarji fejn me tie, biex jiffaçilitaw u jimplimentaw ilproçess. Din il-politika tafferma l-bωonn li ji i Ωgurat li kriterji trasparenti u mag rufin pubblikament g all-g aωla tal-persuni li jie du d-deçiωjonijiet u d-distribuzzjoni ta riωorsi fis-settur kulturali ji u trasposti f li i. Dan g andu jissarraf fl-a jar uωu tal-kompetenza biex jinkisbu r-riωultati u jintla qu l-o ettivi mfassla tal-istrate ija. Il-Ministeru responsabbli g all-kultura g andu jiωgura wkoll li jkun hemm il-miωuri kollha me tie a g al trasparenza u affidabbiltà fi kwestjonijiet ta sussidji u g ajnuna materjali o ra biex l-inizjattivi ji u implimentati direttament jew mill-a enziji li jaqg u ta t il-portafoll tieg u. Fil-parti l-kbira, il-ministeru hu responsabbli: a. mit-t ejjija ta politika, l-g oti ta direzzjoni u pariri dwar l-arti, il-kultura, il-wirt, il-films, ix-xandir u lmidja (partikolarment dwar kwestjonijiet li jaffettwaw il-kontenut kulturali u kreattiv tag hom), kif determinat permezz ta konsultazzjoni, inkluωi le iωlazzjoni, proposti ta politika ma uri, u inçentivi u inizjattivi li j allu impatt fuq is-settur; b. mit-tmexxija u kif isiru l- lasijiet lil numru ta organizzazzjonijiet fil-qasam tal-arti, il-wirt u x-xandir u mill-monitora tal-interessi tal-gvern u dawk pubbliçi f dawn l-organizzazzjonijiet; ç. mis-superviωjoni tal-aspetti kollha relatati mal- arsien tal-wirt kulturali kemm dak tan ibbli kif ukoll dak intan ibbli, u mir-regolamentazzjoni relatata ma kwestjonijiet li g andhom x jaqsmu mal-protezzjoni, 27

il-konservazzjoni, l-esibizzjoni u l-apprezzament ta dan il-wirt, inkluωa l-aççesibbiltà g alih permezz ta mezzi elettroniçi tradizzjonali u innovattivi; d. mill-provvista ta servizzi o ra li jkun hemm qbil dwarhom fosthom il-preparazzjoni g al kontribuzzjonijiet f dibattiti u diskussjonijiet pubbliçi, l-iffinanzjar ta studji u servizzi, u, fejn ikun me tie, mill-amministrazzjoni ta inçentivi, g otjiet u programmi li jg inu lill-ministru fil-qadi tal-obbligazzjonijiet li g andu lejn il-parlament skont il-portafoll tieg u; e. mill-iωvilupp, olqien u manutenzjoni ta numru ta siti elettroniçi li jiffukaw fuq il-kultura u l-wirt ta Malta u ja dem ma entitajiet rilevanti biex jiωgura li jkun hemm l-a jar komunikazzjoni, promozzjoni u tixrid ta informazzjoni elettronika u tkattir ta kuxjenza dwar ilwirt u l-kultura Maltin. 28 Barra minn dawn ir-responsabbiltajiet, it-tliet oqsma ewlenin li din il-politika tiffoka fuqhom huma: I. Il-Fiera Nazzjonali tal-ktieb Il-Kultura u l-arti: Din il-politika g andha l-g an li tipprovdi qafas li jiddefinixxi rwoli iktar preçiωi fis-settur tal-kultura u l-arti. Dan se jkun stabbilit mill-: a) Ministeru responsabbli g all-kultura, b ala l-attur ewlieni f din il-politika, responsabbli mit-tfassil, limplimentazzjoni u l-evalwazzjoni tal-implimentazzjoni tal-politika. b) Kunsill Malti g all-kultura u l-arti (KMKA), b ala la enzija çentrali responsabbli mit-tfassil u l-g oti talappo me tie g all-implimentazzjoni, il-monitora u l-evalwazzjoni tal-istrate iji nazzjonali me tie a skont il-linji ta politika stabbiliti, u b ala regolatur li jiωgura

l-kwalità tal-entitajiet li jaqg u ta t ir-responsabbiltà tieg u. ç) Entitajiet kulturali li d-d ul tag hom ji i primarjament minn fondi pubbliçi, b ala entitajiet li jiddisinjaw u jesegwixxu l-istrate iji interni tag hom stess f konformità mal-istrate iji nazzjonali u b ala produtturi u istituzzjonijiet li huma fuq quddiem nett u li g andhom kuntatt dirett ma artisti, u mani ers u produtturi kulturali o ra mhux governattivi. Ministeru responsabbli g all-kultura Dmirijiet u responsabbiltajiet Koordinazzjoni fillivell tal-partijiet interessati Kunsill Malti g all-kultura u l-arti Organizzazzjonijiet li d-d ul tag hom ji i primarjament minn fondi pubbliçi (Gvern) Organizzazzjonijiet Indipendenti u Individwi li ja dmu fil-qasam tal-kreattività Koordinazzjoni Intergovernattiva Ûvilupp, monitora, u evalwazzjoni tal-istrate iji Nazzjonali tal-arti Tfassil ta Programmi Kulturali Multiannwali Implimentazzjoni ta pro etti kulturali kkummissjonati skont il-programmi multiannwali Konsultazzjoni kontinwa dwar din il-politika (Formulazzjoni, Implimentazzjoni, Monitora u Revi joni tal-politika) Finanzjar Strate iku ta organizzazzjonijiet li d-d ul tag hom ji i primarjament minn fondi pubbliçi u organizzazzjonijiet indipendenti u individwi fil-qasam tal-kreattività Negozjar ta pro etti kulturali f konformità mal-qafas Strate iku Kontribuzzjoni b mod kreattiv g allprogrammi tal-entitajiet governattivi Insa u l-a enziji u ni guraw trasparenza u affidabbiltà fiddeçi jonijiet li jie du u kif iqassmu r-ri orsi tag hom Regolatur tal-kwalità g all-entitajiet li jaqg u ta t il-ministeru Nintegraw lillindivdiwi fil-qasam talkreattività fl-i vilupp u l-implimentazzjoni ta pro etti Infasslu programmi u pro etti kreattivi u innovattivi indipendenti Koordinazzjoni nazzjonali (interministerjali u internazzjonali Nikkoordinaw lillpartijiet interessat kollha tal-arti Koordinazzjoni bejn l-a enziji NGOs, Komunitajiet u Soçjetà Çivili 29

II. Wirt Kulturali: Din il-politika g andha l-g an li ssa a l-istrutturi li jamministraw u jmexxu l-wirt kulturali u li tikjarifika l-le iωlazzjoni biex tiωgura li dan l-o ettiv jintla aq. a. Is-Supretendenza tal-wirt Kulturali, Heritage Malta, l-g aqdiet Mhux Governattivi fil-qasam tal-wirt Kulturali u l-kunsilli Lokali huma l-partijiet interessati istituzzjonali ewlenin. Ir-rwol tal-kumitat ta Garanzija hu fundamentali biex ikun hemm koordinazzjoni fittmexxija u l-amministrazzjoni tal-wirt kulturali. Hu ma sub li wara li jsiru l-emendi le iωlattivi me tie a, se jkun iktar possibbli li l-korpi msemmija aktar l fuq jaqdu l-funzjoni tag hom, u li r-riωorsi me tie a jkunu disponibbli b mod sostenibbli u mmani jati b mod effiçjenti u effettiv. b. L-istat tal-implimentazzjoni tal-istrate ija Nazzjonali g all-wirt Kulturali attwali (ippubblikata fl-2006) 30 g andu ji i assesjat, u l-impatt tag ha evalwat. G andha ssir reviωjoni tal-istrate ija f konformità mal- ç. konkluωjonijiet tal-evalwazzjoni u mal-bωonnijiet li jista jkollu bωonn is-settur. Il-Ministeru responsabbli g all-kultura g andu jiωgura li l-miωuri ma suba biex itejbu l-konservazzjoni tal-wirt nazzjonali u biex ikabbru l-apprezzament kulturali u l-parteçipazzjoni tal-pubbliku enerali, jikkonsidraw ukoll il-kontribut tal-libreriji u l-arkivji. G andha ssir reviωjoni tar-rwol kulturali strate iku u l- idmiet tad-dipartiment tal-libreriji, flimkien mat-twaqqif ta Sessjoni kreattiva g all-iskejjel dwar id-djalogu interkulturali animata mit-tim tal-animazzjoni tal-kavallier ta San Ìakbu. Ritratt: Iç-Çentru tal-kreattività fil-kavallier ta San Ìakbu qafas le iωlattiv u amministrattiv. G andha titfassal strate ija nazzjonali g al-libreriji, b koordinazzjoni mal-kunsill Malti g all-kultura u l-arti, il-kunsill Nazzjonali tal-ktieb u l-kunsill Nazzjonali tal-ilsien Malti, u f konsultazzjoni mal-partijiet interessati mhux governattivi rilevanti.

Ministeru responsabbli g all-kultura Konsultazzjoni dwar il-politika (Formulazzjoni, Implimentazzjoni, Monitora u Revi jonijiet tal-politika) Kumitat ta Garanzija Ûvilupp, monitora, u evalwazzjoni tal-istrate ija g all-wirt Kulturali Nazzjonali Supretendenza tal-wirt Kulturali, Kumissjonijiet g all-wirt Kulturali Reli juω Kontribut g all-formulazzjoni, implimentazzjoni, monitora u evalwazzjoni tal-istrate ija g all-wirt Kulturali Nazzjonali Heritage Malta, NGOs, Kunsilli Lokali Arkivji Nazzjonali, Libreriji Jaqdu dmirijiet operazzjonali f konformità mal-li i dwar il-wirt Kulturali (kif emendata) Jaqdu d-dmirijiet f konformità mal-att dwar l-arkivji Nazzjonali u l-li i l- dida dwar il-libreriji, u jfasslu u jimplimentaw strate ija g al-libreriji Nazzjonali Dmirijiet u responsabbiltajiet Koordinazzjoni intergovernattiva Jikkoordina e erçizzju ta kjarifika le i lattiva III. Jikkoordina s-settur tal-wirt Kulturali f konformità mal-att dwar il-wirt Kulturali u l-emendi tieg u Jaqdu r-rwol regolatorju f konformità mal-att dwar il-wirt Kulturali u l-emendi tieg u L-AwdjoviΩiv: Din il-politika tag raf il-kontribut kreattiv ta intrapriωi u servizzi awdjoviωivi g assoçjetà kontemporanja. Fid-dawl tat-traspoωizzjoni tad-direttiva dwar Servizzi tal-midja AwdjoviΩivi, twaqqfet struttura interministerjali biex sa tmiem l2010 id-dispoωizzjonijiet tag ha jkunu implimentati. Fl-istess waqt, il-ministeru responsabbli g all-kultura g andu l-impenn li jissodisfa l- ti ijiet ta din ilpolitika g as-settur awdjoviωiv. Dan jinkludi t-tfassil u l-promozzjoni ta inçentivi g all-iωvilupp ta aspetti b kontenut kreattiv f midja dida u interattiva, films u çinema li kollha g andhom ti ijiet distinti iωda li Ifasslu u jimplimentaw pjani g at-tmexxija skont l-obbligi legali u/jew xi ftehim formali (e : Atti ta Kurazija). 31

joperaw fi dan politika u qafas tekniku dejjem aktar konver enti. Fit-termini tax-xandir, il-qafas legali u finanzjarju li fih ja dem ix-xandar g andu jitqies bl-g an li ti i Ωgurata l-og la kwalità fix-xandir ibbaωata fuq kriterji li jindirizzaw kompletament il- ti ijiet kulturali u soçjali tal-udjenza. Investiment fil-wirt awdjoviωiv nazzjonali, kemm jekk ikun materjal ta valur storiku u kulturali mxandar pubblikament, jew films kulturali jew materjal awdjoviωiv ie or li jintwera pubblikament u privatament, jiωgura li d-di itizzazzjoni tal-arkivji nazzjonali u l- ti ijiet ta aççessibbiltà jkunu qed ji u indirizzati. Bl-istess prijoritajiet li wasslu g at-tnedija tal-ewwel 32 Fond g all-films fl-2008 li kien ma sub biex jg in fliωvilupp u l-produzzjonijiet ta films u dokumentarji indi eni, it-t e i ta industrija lokali tal-films jibqa fost l-og la prijoritajiet kulturali g all-gvern, u g andha r-rwol li tikkumplimenta, kif me tie, lill-istrutturi ta appo ma suba biex i ajru produzzjonijiet awdjoviωivi barranin ta skala kbira biex isiru f Malta. F dan l-istadju l-qafas enerali ta politika wiesg a g allqasam awdjoviωiv, tin tie dawn il-miωuri: a) Netwerk interministerjali mmexxi mill-ministru responsabbli g all-kultura se jkun responsabbli biex ifassal miωuri ta politika fir-rigward ta kontenut awdjoviωiv kreattiv (midja dida u interattiva, films u çinema u xandir), inkluωi kwestjonijiet regolatorji, miωuri li jiωguraw il-kwalità u strutturi ta appo finanzjarju. a) L-iskop strate iku tas-settur kulturali g andu jinkludi miωuri ma suba biex jimmassimizzaw il-potenzjal

tal-industriji awdjoviωivi. Dan g andu jse billi ji u stabbiliti siner iji ma entitajiet u partijiet interessati ewlenin, inkluωi l-malta Enterprise, il-malta Film Commission, ix-xandara, il-kumpaniji awdjoviωivi u atturi o ra lokali u internazzjonali fis-settur awdjoviωiv. b) Entitajiet tal-gvern li jaqg u ta t ir-responsabbiltà tal-ministeru, inkluω il-pbs (Public Broadcasting Services), g andu jkollhom l-g odda me tie a biex iwettqu r-rwol pubbliku tag hom u jimplimentaw limsemmija strate iji, filwaqt li jadottaw trasparenza u miωuri ta governanza tajba fil-liveli kollha (eω: fejn jid lu kriterji g all-finanzjament tal-pso (Public Service Obligation; rekwiωiti g all-g ajnuna mill-istat). Fl-oqsma kollha msemmija hawn fuq, il- idma kreattiva ta produtturi kreattivi, hi indikazzjoni tas-suççess tal-miωuri politiçi rispettivi u inizjattivi strate içi. Wie ed mill-o ettivi indiretti ta din il-politika hu li jkun hemm possibilità ta netwerking u s ubiji kollaborattivi fost il-produtturi kreattivi. Il-Politika Kulturali Nazzjonali 2010 tinkora ixxi wkoll s ubiji strate içi bejn il-gvern u l-privat li jirrispettaw il-qalba kulturali ta inizjattivi kulturali, filwaqt li tappo ja s-sostenibbiltà tag hom bl-aktar mod wiesa u komprensiv. F dan ir-rigward, il-ministeru responsabbli g all-kultura g andu r-responsabbiltà finali g all-monitora tal-a enziji regolatorji li jaqg u ta tu biex jiωgura li l-o ettivi kulturali ta kull entità qed jintla qu u mhumiex mhedda minn influwenzi li ma jkunux sostenibbli jew li jkunu kontroproduttivi. Biex dan il-mudell ikun effettiv, je tie li ji u implimentati numru ta azzjonijiet konsekuttivi: 33

I. Definizzjoni ta qafas ta politika u spjegazzjoni enerali tal-miri strate içi g as-settur kulturali. II. ReviΩjoni tal-qafas legali li jmexxi l-interazzjoni bejn ilpartijiet interessati. III. Implimentazzjoni ta miωuri trasparenti fil-livelli kollha, inkluωi proçeduri ta g aωla, kriterji ta finanzjament, linji ta responsabbiltà u komunikazzjoni ma operaturi kulturali mhux governattivi bl-adozzjoni tal-arm s length principle fit-tmexxija kulturali. 34 Still minn Body of Glass - Vince Briffa

Kaptilu 3 35 Ng inu l-kreattività Il-kreattività hija sors kbir ta motivazzjoni g ax i ieg el lin-nies jinteressaw ru hom f dak li qed jag mlu. Il-kreattività tag ti tama li l-ideat jistg u jkunu rilevanti. Il-kreattività tag ti l-possibilità lil kul add li jil aq xi skop. Il-kreattività tag mel il- ajja aktar pjaçevoli u interessanti. Edward De Bono Nies kreattivi u b talent mhumiex sempliçiment riωorsa biex jimlew it-teatri, il-muωewijiet jew it-toroq tag na, iωda aktar minn hekk, huma ta importanza kbira g at-tkabbir talkreattività tan-nazzjon tag na. Bl-ekonomija tal-kreattività identifikata b ala wa da mill-aktar setturi emer enti importanti fil-kummerç dinji, Malta g andha bωonn t e e ambjent kreattiv li jg in biex ikun hawn tkabbir intellettwali, artistiku u ekonomiku. Carmine Lauri - Ritratt: Alexandra Pace

Tkabbir Kreattiv Kull bniedem hu kreattiv. L-akbar sfida tal-era kreattiva hi mmiddu jdejna u ninkora ixxu komunità prospera, vibranti u sostenibbli g al kul add. Richard Florida Is-sistema edukattiva g andha rwol çentrali biex f Malta jinbena çiklu kreattiv sostenibbli g al tul ta Ωmien. TirrappreΩenta wkoll wa da mill-ikbar sfidi biex titnissel il-kreattività fi dan l-istituzzjonijiet tal-gvern, min abba reωistenza sostanzjali g all-bidla. 36 Il-politika tal-gvern tirrikonoxxi d-dritt tat-tfal li jikkreaw larti u jesperjenzaw il-formazzjoni tag om infushom permezz tal-interpretazzjoni tal-wirt tag na. L-iΩvilupp ta iliet permezz tal-muωika, teatru u performances, Ωfin, arti viωiva, kitba u, fundamentalment, permezz tal- sieb kreattiv, g andu jkun m e e. It-tfal g andhom ikunu appo jati wkoll biex jag mlu uωu kreattiv mill-midja dida, inkluωi l-produzzjoni ta films u l- olqien ta kontenut di itali. Ir-rikonoxximent tad-drittijiet tat-tfal b ala membri parteçipanti ta soçjetà dinamika irid jinbidel f inizjattivi konkreti li jinvolvuhom fi programmi ta arti biex fis-snin formattivi tag hom inrawmu fihom l-effetti poωittivi tal-proçess kreattiv. L-o ettiv g al tul ta Ωmien medju u g all-futur imbieg ed g andu jkun li jkunu Ωviluppati siner iji bejn il-politika kulturali u dik edukattiva ma suba biex jintroduçu fl-iskejjel programm li jiωviluppa t-talenti tat-tfal, flimkien ma programm ma sub biex l-g alliema jkunu aktar sensittivi g ar-rwol fundamentali Meta t ejja d-dokument, il-kunsill Ewropew tal-ministri kien mistenni jiddiskuti u japprova l-konklu jonijiet tal-kunsill matul il-laqg a ta Novembru 2009 imsemmija l-promozzjoni ta Ìenerazzjoni Kreattiva: l-iωvilupp tal-kreattività u l-kapaçità innovattiva tat-tfal u Ω-Ωg aωag permezz tal-espressjoni kulturali u l-aççess g all-kultura.

tal-edukazzjoni li tippermetti l-kreattività. Il-Kurrikulu Minimu Nazzjonali jag mel referenza speçifika g all- tie a li l-istudenti jiωviluppaw il- iliet kreattivi tag hom, l-espressjoni kreattiva tag hom u l- iliet biex isibu soluzzjoni g all-problemi u l-uωu kreattiv tag hom tal-lingwa u tal- iliet ta komunikazzjoni. Jenfasizza wkoll il- tie a li l-iskejjel u l-amministrazzjonijiet tal-iskejjel jippromwovu l-kreattività permezz tal-kurrikulu u li jag tu l-appo tag hom permezz tal-iωvilupp tal-kurrikulu sabiex kull tifel u tifla jkollhom il-possibilità li jiωviluppaw ilpotenzjal kreattiv tag hom. Mill-aktar fis, l-entitajiet kulturali g andhom jintroduçu fil-pjanijiet tag hom programmi apposta g at-tfal. Ir-rwol tal-kunsill Malti g all-kultura u l-arti, b ala entità li tistabbilixxi l-istrate ija fil-kultura u l-arti, hu li jikkoordina u jiggwida l-entitajiet kulturali biex jidentifikaw programmi u pro etti rilevanti. L-a enziji tal-wirt rilevanti wkoll g andu jkollhom rwol simili fejn jid ol il-wirt kulturali. 37 Biex din il-politika tirnexxi jrid ikun hemm kooperazzjoni qawwija bejn is-sistema edukattiva u l-kultura. Fil-Konferenza Nazzjonali dwar il-kurrikulu tas-sena 2000, kienu identifikati numru ta miωuri li kienu qed jaffettwaw b mod negattiv ilkreattività fis-sistema edukattiva. Biex inpattu g al dawn innuqqasijiet in olqu diversi standards bl-g an li jille ittimaw l-esplorazzjoni kreattiva tal-kultura. Din il-politika tappo ja dawn l-inizjattivi u lesta li ta dem flimkien mas-settur edukattiv biex dawn jintla qu. Dawn jinkludu: 1. G oti ta xejra dida lejn il-mod kif ji u mg allma su etti ta kreattività b all-arti, muωika, letteratura, teatru u performances; 2. ReviΩjoni tal-mod kif ji i implimentat il-kurrikulu firrigward tal-kreattività u l- sieb kreattiv bl-g an li ttag lim jinbidel f esperjenza stimulanti li t-tfal jie du gost biha. Greymatter - Pierre Portelli

L-enfasi fuq il-kreattività kemm fl-iskola kif ukoll lil hinn minnha, g andha tinfirex b mod interdixxiplinari, filwaqt li g andhom jittie du miωuri li jippromwovu l-kreattività fuq tliet livelli differenti, ji ifieri fl-edukazzjoni formali, informali u mhux formali: i. Óolqien ta Ambjent Kreattiv ii. Promozzjoni ta Programmi Kreattivi iii. Trawwim ta G alliema Kreattivi Fix-xena Maltija, wie ed g andu jiωgura li dawn il-miωuri jkunu jkopru lill-istituzzjonijiet edukattivi tal-gvern, tal-knisja u tal-privat. 38 Din il-politika tasserixxi wkoll il-bωonn ta aktar kollaborazzjoni bejn l-entitajiet fis-settur kreattiv. Heritage Malta g andha programm edukattiv komprensiv g at-tfal tal-iskejjel. IçÇentru g al-kreattività tal-kavallier ta San Ìakbu wkoll Ωied il-programmi tieg u g all-iskejjel, u l-programmi g at-tfal u ΩΩg aωag. Figuri g all-2007 juru li l fuq minn 6,000 student ipparteçipaw fil-programmi ta kreattività organizzati miççentru g all-kreattività tal-kavallier ta San Ìakbu, f dik issena biss. Dawn il-programmi jvarjaw minn films, programmi letterarji, qari ta stejjer, teatru u performances muωikali. ItTeatru Manoel g andu wkoll l-impenn li jipproduçi aktar xog ol teatrali g at-tfal. Il-Kunsill Malti g all-kultura u l-arti kkommetta ru u li ja dem f siner ija ma dawn l-entitajiet bliskop li titrawwem il-kreattività f kull individwu, u li juri li meta mmorru lil hinn minn mudelli stabbiliti jkun hemm riωultati poωittivi fir-rigward tal-iωvilupp uman u l-kisbiet akkademiçi. G alkemm l-iωvilupp kreattiv afna drabi hu marbut mat-tfal u Ω-Ωg aωag, din il-politika tirrikonoxxi wkoll l-importanza li l-kreattività hi proçess tul il- ajja. Fl-a ar snin, il-programmi

mmexxija mill-gvern biex jg inu t-tag lim tul il- ajja, b alma huma korsijiet ta filg axija u korsijiet qosra f diversi su etti marbuta mal-arti, lingwi, snajja u d-disinn fost o rajn komplew kabbru l-aççess g all-g erf kreattiv. Barra minn dan, din ilpolitika tappo ja t-twemmin li l-iωvilupp kreattiv ta kull individwu g andu jkun Ωviluppat ukoll mill-kurωità artistika u intellettwali li wie ed ikollu biex jesperjenza l-arti u jkollu aççess g aliha. G al din ir-ra uni, din il-politika tiωgura li programmi li jkabbru l-udjenzi, billi jistimolaw interess g al parteçipazzjoni f attivitajiet artistiçi u kulturali u avvenimenti miftu a g al kul add, ikunu integrati fl-istrate iji artistiçi u programmi ta finanzjament. Barra minn dan, il-kunsilli Lokali, Organizzazzjonijiet Mhux Governattivi u gruppi fil-komunitajiet lokali g andhom sehem importanti biex jiωguraw li l-potenzjal kreattiv tal-komunità jkun ikkultivat u jkun appo jat mill-bidu nett. 39 G alhekk, dawn il-miωuri ta politika qed ikunu stabbiliti biex jistimulaw l-iωvilupp kreattiv: I. II. Il-Gvern g andu jirrevedi b lenti kreattiva il-politiki edukattivi eωistenti bil- sieb li j ib il quddiem il-kreattivita fit-tfal, jg in fl-iωvilupp tag ha u jiωgura li din il- ila tkun rikonoxxuta kemm fl-iskola kif ukoll lil hinn minnha. Dan l-eωerçizzju g andu jirriωulta filformulazzjoni u l-implimentazzjoni ta programmi edukattivi li jippromwovu l- sieb kreattiv u laterali u li jkunu mmirati lejn l-individwi kollha, irrispettivament mill-età u l-isfond tag hom, inkluωi l-opportunitajiet g al tag lim tul il- ajja. Iseddaq is-s ubijiet g al programmi kreattivi bejn l-entitajiet governattivi, il-kunsilli Lokali, Notte Bianca 2006 - Ritratt: Alexandra Pace

III. IV. 40 V. Festa ta Óal-Lija - Ritratt: MTA/Gino Galea l-intrapriωa privata, l-organizzazzjonijiet volontarji u listituzzjonijiet reli juωi. Il-benefiççji kulturali, soçjali u ekonomiçi li jirriωultaw minn dan g andhom jissa u. Dawn is-s ubijiet g andhom ji u Ωviluppati fi dan l-oqfsa identifikati fil-kaptilu preçedenti (Governanza Kulturali) u g andhom ikunu s-sinsla ta kollaborazzjonijiet strate içi bejn id-diversi livelli ta partijiet interessati. Entitajiet pubbliçi u privati tal-wirt Kulturali, partikolarment operaturi li jmexxu muωewijiet u siti ta wirt g andhom iqisu l-bωonnijiet tat-tfal meta jippreωentaw il-wirt kulturali, billi jda lu fatturi ta aççess u façilitajiet ta interpretazzjoni interattiva. It-tfal g andhom dritt li jsibu interpretazzjonijiet stimulanti li jippermettulhom interazzjoni manwali u intellettwali ma materjal ta wirt. Il-Kunsill Malti g all-kultura u l-arti se jiωviluppa lkreattività u l-innovazzjoni b ala parti integrali millistrate iji nazzjonali tieg u g all-arti. Il-programmi kulturali Ωviluppati mill-entitajiet kulturali li d-d ul tag hom ji i primarjament minn fondi pubbliçi se jintegraw programm multidixxiplinari u interattiv g attfal li fejn hu possibbli jkun implimentat b kollaborazzjoni ma entitajiet u organizzazzjonijiet simili. Je tie li rriωorsi finanzjarji u umani jintuωaw bl-a jar mod, u koordinazzjoni estensiva bejn l-entitajiet rilevanti kollha se tiωgura li dawn il-programmi jie du sieb l-iωvilupp tal-potenzjal kreattiv tat-tfal kollha. Jinvolvi lill-kunsilli Lokali b mod attiv fi pro etti ta Ωvilupp kulturali u jg in lill-membri kollha tas-soçjetà jiωviluppaw pro etti kreattivi fi dan il-komunitajiet tag hom, li jkunu rilevanti g all-isferi lokali, nazzjonali u internazzjonali. Il-potenzjal g al opportunitajiet ta tag lim tul il- ajja u l- ila tag hom li j ajru l-kreattività

VI. fl-etajiet kollha, g andhom ikunu mmassimizzati permezz ta tixrid imtejjeb ta informazzjoni dwar l-offerta eωistenti. Investiment fi programmi odda g al tag lim tul il- ajja dwar il-kultura u l-arti g andu jkun ukoll wa da millazzjonijiet primarji li jittie du mill-gvern lokali, millorganizzazzjonijiet tas-soçjetà çivili u atturi o ra mhux governattivi fil-komunità, billi ji i Ωgurat l-aççess g al dawn il-miωuri kollha. Il-Gvern g andu jiωgura li pro etti ta ri enerazzjoni urbana u soçjali jkunu innovattivi u bbaωati fuq il-kultura, bl-g an li jimmassimizzaw il-potenzjal ekonomiku, soçjali u kulturali g all-komunitajiet tar-residenti. L-istorja u l-valuri tal-poplu, l-interessi u l-attivitajiet kulturali tag hom, l-arkitettura li jg ixu fiha u r-riωorsi li g andhom bωonn biex jil qu l-milja ta ajjithom g andhom ikunu rikonoxxuti b ala l-elementi prinçipali fit-tfassil tannatura u l-karattru ta dawn il-pro etti. F dan il-kuntest, ir-rwol ta industriji kulturali u kreattivi, partikolarment dak tal-impriωi Ωg ar u ta daqs medju (SMEs), g andu jkun enfasizzat. Eççellenza Kreattiva Il-proçessi kreattivi huma m e a mid-diversità u l-varjetà aktar milli mill-omo eneità u mis-similarità. Jidher li jibbenefikaw aktar mil-libertà milli mill- erarkiji u r-regolamenti. Filwaqt li l-aççess g ar-riωorsi ekonomiçi jista jkun prerekwiωit g al attività kreattiva, mhux dejjem ikun il-fattur deçisiv. Ulf Larson Politiki g al edukazzjoni kreattiva inklussiva u g al tkabbir kulturali ma jistg ux ikunu ikkorroborati jekk ma niωgurawx li dawn il-proçessi u xog lijiet kulturali isiru b tali mod li jil qu l-og la livell ta eççellenza. Biex jinkisbu l-prinçipji ta eççellenza, 41

din il-politika se tiωgura li l-li ijiet u l-istrutturi ta appo tag na jkunu jinkludu l-libertà kreattiva. G alhekk, din il-politika qed tikklassifika b ala prijorità l-bωonn tal-professjonalità fis-settur kreattiv, flimkien ma reviωjoni dettaljata tal-qafas legali biex ikun Ωgurat li d-drittijiet baωiçi tal-libertà tal-espressjoni millartisti jkunu rispettati b mod ugwali g all- eneri kollha. F Malta, id-diversifikazzjoni fil-programm tal-edukazzjoni G olja g adha xi ftit limitata. L-offerta ta speçjalizazzjoni fil-qasam talkultura u l-arti hija wa da min-nuqqasijiet prinçipali. G alkemm ma jeωistux akkademji speçjalizzati g all-arti, l-awdjoviωiv, il-muωika u l-performances, it-tendenzi kurrenti fis-settur taledukazzjoni og la partikolarment permezz ta investiment filfine arts, graphic design u midja interattiva mill-istitut tal-arti u d-disinn, MCAST qed jipprovdu opportunitajiet importanti, u l-politika kulturali g andha tipprovdi l-appo kollu me tie biex dawn t-tendenzi jkomplu jiωviluppaw. 42 Il-bΩonn li jitjiebu l-programmi edukattivi professjonali li jikkumplimentaw it-tkabbir tas-settur kulturali u kreattiv, hu rifless ukoll f rapport komparattiv tal-unjoni Ewropea dwar ilkultura. Filwaqt li l-medja Ewropea tal-livell edukattiv ta dawk li ja dmu fil-qasam kulturali hi ta 11.5%, min abba li dawn ma jkollhomx iktar minn livell ta edukazzjoni sekondarja, f Malta din til aq is-56.2%; dawk b livell ta edukazzjoni sekondarja og la fl-ewropa jil qu l-41.7% u f Malta dawn jil qu d-19.1, u dawk li ja dmu fil-qasam kulturali u g andhom edukazzjoni terzjarja fl-ewropa jil qu is-46.8%, filwaqt li Malta g andha 24.7% ta dawk li ja dmu fil-qasam kulturali li g andhom livell ta edukazzjoni terzjarju. Malta Arts Festival 2008 Ritratt: Rene Rossignaud Cultural Statistics (Lussemburgu: Uffiççju g all-pubblikazzjonijiet Uffiçjali talkomunitajiet Ewropej, 2007). (http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ity_offpub/ks77-07-296/en/ks-77-07-296-en.pdf, 19 October 2009)

Hemm bωonn jissa u s-siner iji bejn l-università ta Malta, l-mcast u l-istituzzjonijiet l-o ra ta edukazzjoni g olja filwaqt li jin olqu rabtiet dinamiçi mad-dinja tax-xog ol. Il- olqien ta Akkademja g all-arti Performattiva issemma f dokumenti relatati mal-politika lejn it-tmiem tas-snin 90 u fil-bidu ta dan id-deçenju. Din il-politika qed ta dem sabiex tevalwa l-vijabbiltà u s-sostenibbiltà g all-futur imbieg ed ta pro ett b al dan. Biex jin olqu opportunitajiet g al karrieri filkreattività, se ting ata attenzjoni lil dawn il-miωuri: I. Karrieri fil-qasam tal-kultura u l-kreattività jiddependu fuq opportunitajiet ta offerti edukattivi ta kalibru g oli. Fis-snin li ejjin, il-gvern se jimpenja ru u biex jipprovdi aççess g al studji universitarji, billi jsa a listituzzjonijiet eωistenti u fejn hemm bωonn billi jiωviluppa strutturi odda, billi jωomm f mo u l-prinçipji tassostenibbiltà g all-futur imbieg ed u t-twaqqif ta siner ija bejn l-istituzzjonijiet rilevanti kollha. II. 43 Je tie li ji u allokati riωorsi biex l-istudenti li jixitiequ javvanzaw fl-istudji tag hom fil-kultura u l-arti jkunu esposti g al esperjenza internazzjonali. Dawn g andhom ikunu sostnuti minn inçentivi xierqa ma suba biex i ibu lura lejn Malta gradwati minn istituzzjonijiet edukattivi internazzjonali. III. Promozzjoni g at-tis i tal-kapaçitajiet fis-settur kulturali billi ninvestu fin-nies u billi nipprovdu opportunitajiet g all-aççess g all-g erf, ta ri u informazzjoni. G andhom ji u Ωviluppati u façilitati sorsi innovattivi ta finanzjament, fosthom sponsorships u skemi ta ta ri. Guige - Austin Camilleri

IV. Promozzjoni ta modi innovattivi g all-promozzjoni ta olqien ta mpjiegi fejn l-arti tikkoinçidi mas-sa a u mal- ustizzja, fost setturi o ra. V. G andna nfittxu teknolo iji odda b ala g odda kruçjali g al xog ol artistiku u fil-qasam tal-konservazzjoni u l-interpretazzjoni tal-wirt skont il-bωonnijiet soçjali li dejjem jinbidlu. VI. L-evalwazzjoni kwalitattiva ta organizzazzjonijiet li jirçievu fondi regolari jew ta artisti li jibbenefikaw minn programmi ta fondi pubbliçi g andha tirrifletti l-prinçipji bbaωati fuq l-eççellenza. VII. 44 G alkemm programmi u strate iji g all-finanzjament tal-arti g andhom jistabbilixxu l-prijoritajiet tag hom, din il-politika se tappo ja opinjoni wiesg a ta kreattività artistika u tag ti l-istess importanza lil stili u eneri artistiçi varji u lill-midja. Ekonomija Kreattiva Billi nag tu s-sa a lill-bidliet li dejjem ise u fi Ωminijietna nkunu qed nidentifikaw lill-kreattività umana b ala fattur determinanti tal- ajja ekonomika. Illum il- urnata sirna napprezzaw il-kreattivita u n olqu sistemi li jinkora uha u jikkontrollawha ladarba t-teknolo iji l- odda, l-industriji l- odda, il- id u l-benefiççji ekonomiçi l-o ra kollha jirriωultaw minnha. Richard Florida Filwaqt li l-mira a arija tal-appo g all-iωvilupp kulturali u l-possibilità tal-kreattività hi li titjieb il-kwalità tal- ajja taççittadini u r-residenti ta Malta, hu importanti wkoll li wie ed

jenfasizza l-benefiççji soçjoekonomiçi li jirriωultaw minn tali appo, g ax dan jipprovdi limiti stabbiliti konkreti u o ettivi li din il-politika trid tissodisfa. G alhekk, din il-politika, f konformità mal-a enda ta Lisbona, g andha Ωew o ettivi ewlenin: I. Li ttejjeb il-kwalità tal- ajja ta kul add. II. Li tippromwovi l-iωvilupp ekonomiku billi ti enera l- id u to loq impjiegi a jar. Il-proposti tal-politika msemmija hawn ta t jipprevedu Ωvilupp olistiku tas-setturi kulturali u kreattivi. Filwaqt li l-interazzjoni u l-kollaborazzjoni bejn id-diversi forom ta attività f dawn is-setturi spiss jag tu l-a jar riωultati, qed nelenkaw l-oqsma kulturali u kreattivi ta attivitajiet biex approçç iffukat fuq il ti ijiet u l-karatteristiçi speçifiçi tag hom ikun iktar façli. Arkitettura, suq tal-arti, arti janat, turi mu kulturali, disinn, film u vidjow, mu ewijiet u wirt kulturali, mu ika, arti performatttiva, pubblikazzjonijiet, softwer u log ob tal-kompjuters, televi joni u radju. Industriji Kulturali u Kreattivi kif identifikati fid-dokument Competitiveness for a Better Quality of Life: Operational Programme 1, Cohesion Policy 2007-2013 (Malta: Ìunju 2007) p. 25-26, im ejji mid-divi joni g all-koordinazzjoni tal-ippjanar u l-prijoritajiet (Uffiççju tal-prim Ministru) b relazzjoni mal-programm ta Fondi Strutturali g al Malta 2007-2013 Illum, ir-riçerka turi li l-ekonomija kreattiva g andha l-potenzjal li ti enera d ul u impjiegi filwaqt li fl-istess in tippromwovi l-inkluωjoni soçjali, id-diversità kulturali u l-iωvilupp uman. Rapport ippubblikat min-nazzjonijiet Uniti fl-2008 jipprovdi xhieda empirika li l-industriji kreattivi li huma fil-qalba talekonomija kreattiva huma fost l-aktar setturi emer enti dinamiçi fil-kummerç dinji. Dan ir-rapport jissu erixxi li filperjodu bejn l-2000 u l-2005, il-kummerç fi prodotti u servizzi kreattivi Ωdied b rata annwali medja ta 8.7 fil-mija. Bejn l1996 u l-2005, is-servizzi kreattivi esperjenzaw tkabbir rapidu http://ec.europa.eu/growthandjobs/index_en.htm, 19 ta Ottubru 2009 45

fl-esportazzjoni ta 8.8 fil-mija fis-sena. Din it-tendenza poωittiva li n asset fuq livell globali mistennija tkompli fid-deçenju li ej.10 46 Min-na a tag ha l-unjoni Ewropea tirrikonoxxi li l-kultura hi katalist g all-kreattività fil-qafas tal-istrate ija ta Lisbona g at-tkabbir u l-impjiegi.11 Il-Kummissjoni Ewropea tappo ja inizjattivi li jinkora ixxu l-kreattività ladarba huma konformi mal-o ettivi stabbiliti fl-istrate ija ta Lisbona, fuq il-baωi tal-importanza tal-kontribuzzjoni tas-settur kulturali g addimensjoni soçjoekonomika tal-unjoni Ewropea. Studju indipendenti reçenti li sar g all-kummissjoni Ewropea jindika li l-industriji kulturali u s-settur kreattiv qed jikkontribwixxu sostanzjalment g all-prodott Gross Domestiku Ewropew, g at-tkabbir u g all- olqien tal-impjiegi. L-istudju juri li fl-2004 fl-ewropa kien hemm aktar minn 5 miljun persuna ja dmu fis-settur kulturali. Dan hu ekwivalenti g al 3.1 filmija tal- addiema kollha rre istrati fl-ue-25. Fl-2003 is-settur kulturali kkontribwixxa g al madwar 2.6 fil-mija tal-prodott gross domestiku tal-unjoni Ewropea, meta Ω-Ωieda rrekordjata kienet og la b mod sinifikanti minn dik tal-ekonomija enerali rre istrata bejn l-1999 u l-2003.12 Dawn ir-riωultati juru li l-kreattività u l-innovazzjoni huma essenzjali g all-ekonomija mondjali fil-kuntest talglobalizazzjoni. L-industrji kreattivi jirrappreωentaw salib it-toroq bejn l-arti, il-kultura, l-edukazzjoni, il-kummerç, 10 Creative Economy Report 2008, The Challenges of Assessing the Creative Economy: towards Informed Policy-making (Nazzjonijiet Uniti: 2008). 11 COM(2007) 242 finali Komunikazzjoni tal-kummissjoni dwar A enda Ewropea g al kultura f dinja li qed ti i gglobalizzata (http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv. do?uri=com:2007:0242:fin:en:pdf, 19 October 2009) 12 Studju dwar l-ekonomija tal-kultura fl-ewropa, im ejji mill-kumpanija ta konsulenza KEA g all-kummissjoni Ewropea, 2006.

l-interazzjoni soçjali u l-innovazzjoni teknolo ika. Biex lindustriji tal-kreattività u l-kultura jikbru u jag tu riωultati fuq livell nazzjonali, hu kruçjali li jsiru g aωliet strate içi li jwasslu g al azzjonijiet interministerjali rigoruωi. Bla dubju ta xejn, ir-rapport tal-unjoni Ewropea jitfa dawl fuq il-potenzjal ta Malta, li g adu mhuwiex sfruttat g al kollox, g at-tkabbir u l-impjieg fl-industriji kreattivi. Dan jidher çar mill-fatt li l-kontribut tas-settur kulturali u kreattiv ta Malta g all-ekonomija tal-pajjiω huwa l-inqas fl-ewropa, b valur miωjud ta 0.2% g al PGD nazzjonali meta mqabbel mal-medja tal-ue li til aq it-2.6%. Fi dan il-kuntest kreattiv, il-miωuri tal-politika g andhom imorru lil hinn mill-azzjoni tal-gvern. It-twaqqif ta s ubiji kreattivi bejn setturi differenti tas-soçjetà hu me tie biex jitjiebu kemm il-benefiççji soçjali u kemm dawk ekonomiçi 47 tal-investimenti li jsiru fl-oqsma tal-kultura u l-kreattività. Soçjetà kulturalment diversa twassal g al aktar kreattività u innovazzjoni. Produzzjoni kulturali u kreattiva, fid-diversi forom tag ha, tikkontribwixxi direttament g all-iωvilupp tassoçjetà filwaqt li tippermetti wkoll li kull individwu jikseb l-g erf u l-benesseri. Biex jg in lill-industriji kreattivi, il-gvern je tie jistabbilixxi numru ta netwerks strate içi bl-g an li jippromwovi l-iωvilupp kulturali u kreattiv fil-livell tranωgovernamentali. Il-funzjoni ta dawn in-netwerks tkun li jiωviluppaw programmi strate içi li jag tu direzzjoni g all-iωvilupp ta inçentivi, jallokaw fondi u jqassmu r-riωorsi biex jintla qu l-o ettivi ta din il-politika. Innetwerks ewlenin huma: Collectif KO, Malta Arts Festival 2007 Ritratt: Joe Smith

- Ûvilupp ta siner iji bejn il-kultura u l-edukazzjoni - Ûvilupp ta intraprenditorjat kulturali u industriji kreattivi speçjalment industriji Ωg ar u ta daqs medju - Koordinazzjoni tal- bir ta statistiki kulturali Di italizzazzjoni tar-riωorsi Kulturali u aççessibbiltà - 48 elettronika g al materjal kulturali di itali Promozzjoni tal-mobbiltà tal-artisti u soluzzjoni g al kwestjonijiet marbuta mal-istatus tal-artist G ajnuna lill-gvernijiet lokali biex jippromwovu u jiωviluppaw inizjattivi kulturali fuq livell lokali u re jonali Numru minn dawn in-netwerks di a ew stabbiliti b mod formali jew informali b rabta mal-kontribuzzjoni ta Malta g allpjan ta Óidma g all-kultura 2008-2010 tal-kunsill Ewropew. B mod partikolari, Malta qieg da tipparteçipa fi gruppi tekniçi li qed jiffukaw fuq il-mobbiltà ta kollezzjonijiet, il-mobbiltà ta artisti, l-iωvilupp ta siner iji bejn il-kultura u l-edukazzjoni, ittis i tal-industriji kulturali u kreattivi u l-armonizzazzjoni talistatistiki kulturali. Twaqqaf grupp ta idma biex jikkoordina l-isforzi g ad-di italizzazzjoni tal-materjal kulturali fiddawl tal-europeana (il-librerija Di itali Ewropea). Ittwaqqif formali tan-netwerks imsemmija aktar il fuq jitlob rikonoxximent tal-valur ta dan ix-xog ol fuq livell nazzjonali, u l-bωonn li niωguraw li jkun hemm koordinazzjoni s i a bejn il-partijiet interessati kollha fl-oqsma rispettivi. Hawnhekk hu ustifikat li ssir enfasi u referenza fuq l-istatistiki kulturali, g ax dawn jifformaw il-baωi ta kwalunkwe proçess g at-tfassil ta politika f dan il-qasam. Riçerka dwar il-politika g andha tibqa tkompli tiωviluppa f kollaborazzjoni mal-uffiççju Nazzjonali tal-istatistika sabiex tkun determinata l-baωi talkontribut kulturali attwali g all-impjieg u l-ekonomija, u biex ji u determinati standards u o ettivi politiçi çari u preçiωi g all-

iωvilupp kulturali fl-g axar snin li ejjin. Dan jg in ukoll biex tkun stabbilita rabta bejn l-ispiωa tal-gvern g all-kultura u dik ilparti tal-ispiωa li tmur direttament g all-appo tal-kreattività. Permezz tal-miωuri msemmija hawn fuq, din il-politika tiωgura li l-espressjoni kreattiva u l-aççess g aliha jkunu garantiti minn età bikrija u integrati b ala proçess ta tag lim tul il ajja, filwaqt li jitniedu servizzi ta edukazzjoni og la g allistudenti li jixtiequ jag mlu karriera professjonali fil-kultura u l-arti. Barra minn dan, din il-politika trid tinkora ixxi u tg in il-pluraliωmu kulturali permezz tal-ispettru komplut tag ha ta esperjenzi kulturali u kreattivi filwaqt li t e e kultura ta intraprenditorjat b appo g all-industriji kreattivi. 49 Soldierboy - Alexandra Pace

Kapitlu 4 50 Kultura Inklussiva Kul add g andu d-dritt li jipparteçipa liberament fil- ajja kulturali tal-komunità, igawdi l-arti u jipparteçipa g all-progress xjentifiku u jibbenefika mill-vanta i li jirriωultaw minnha. Artiklu 27(1) tad-dikjarazzjoni Universali tad-drittijiet tal-bniedem (1948) Il-kultura mhix prerogattiva tal-istat; tappartieni g al kull bniedem li j ossu kburi b pajjiωu. Vicki Ann Cremona F konformità ma numru ta Konvenzjonijiet Internazzjonali tan-nazzjonijiet Uniti, konkluωjonijiet tal-kunsill Ewropew u Triple Contact, 2009. Teatru Manoel 3 Pajji i Malta, L-Ingilterra, Franza. Ritratt: Joe Smith dikjarazzjonijiet tal-kunsill tal-ewropa, Malta tqis il-kultura b ala dritt fundamentali ta kull individwu, irrispettivament mid-differenzi tag hom. L-aççess u l-parteçipazzjoni fil-kultura

huma prerekwiωit biex ikollna settur kulturali inklussiv u, b mod iktar enerali, soçjetà animata b mod dinamiku b azzjoni individwali u komunitarja. L-aççess soçjali g all-kultura jg in lin-nies igawdu, jipparteçipaw u jikkontribwixxu fl-iωvilupp tal ajja kulturali tas-soçjetà, mhux biss g all-benesseri personali tag hom iωda wkoll g at-tis i kulturali tal-komunità kollha. Id-Dikjarazzjoni Universali tad-drittijiet tal-bniedem tinkludi d-dritt fundamentali g all-kultura u tistieden lis-soçjetajiet kollha biex jippromwovu l-parteçipazzjoni fil- ajja kulturali li min-na a tag ha hi element vitali g aç-çittadinanza attiva u l-koeωjoni soçjali. Artiklu 2.1 tal-konvenzjoni tal-unesco dwar il-óarsien u l-promozzjoni tad-diversità tal-espressjonijiet Kulturali (2005), li tag ha Malta hi firmatarja, jiddikjara li: Id-diversità kulturali tista tkun protetta u promossa biss jekk id-drittijiet tal-bniedem u l-libertajiet fundamentali, b alma huma l-libertà tal-espressjoni, informazzjoni u komunikazzjoni, kif ukoll il- ila talindividwi li jag Ωlu espressjonijiet kulturali, ikunu protetti. 13 Il-Kunsill tal-ewropa jiddikjara li relazzjoni mal-kultura trid tinbena u tkun promossa permezz tat-tis i tad-demokrazija, iddrittijiet tal-bniedemm u l-istat tad-dritt. Ir-rwol ta instigazzjoni tal-kultura fil-qasam tad-demokrazija qed jiωdied u l-pajjiωi qed jirrikonoxxu dan l-iωvilupp. Il-Kunsill tal-ewropa hu konxju mid-domandi dejjem jikbru kawωa tal-globalizazzjoni, l-interdipendenza u d-diversità u hu a l-impenn li jippromwovi r-realtajiet soçjali li huma influwenzati mill-espressjonijiet kulturali diversi li jo or u mill-istimuli tradizzjonali u kontemporanji. 13 2009. http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001429/142919e.pdf, 19 ta Ottubru 51

L-Unjoni Ewropea, li fiha nnifisha hi msejsa fuq diversità ta kulturi u popli, hi mpenjata dejjem aktar biex tippromwovi attivament ilkunçett tal-ewropa b ala g aqda ta entitajiet soçjali u kulturali diversi li ja dmu flimkien b mod kreattiv. Il-prospetti g al Ωvilupp soçjali u ekonomiku Ewropew u g all-koeωjoni huma g alhekk marbuta mad-drittijiet tal-espressjoni artistika u mal-g oti tal-aççess liç-çittadini kollha g all-espressjonijiet kulturali u l-apprezzament tal-wirt. 52 Kultura inklussiva titlob li titrawwem soçjetà li hija etika u usta fittentattivi tag ha. Id-drittijiet kulturali li huma fil-qalba tal-kunçett ta kultura usta iridu jkunu m arsa u aççettati b mod olistiku. In-nies g andhom dritt jesperjenzaw il-kultura u s-soçjetà Maltija g andha lobbligu li tpo i dawn id-drittijiet fuq pjattaforma orizzontali flimkien ma drittijiet o ra tal-bniedem li huma fundamentali g all-identità tannazzjon, biex tag ti sens ta appartenenza, stima personali u benesseri soçjali u intellettwali. L-iΩvilupp jitlob li n arsu lejn il-kultura b ala element çentrali fost elementi umani importanti o ra fosthom l-oqsma ekonomiçi, soçjali, politiçi, spiritwali u ideolo içi. Biex is-soçjetà tkun wa da inklussiva wie ed g andu j ares lejn aspetti differenti tal ajja soçjali. Dan g andu jsir billi nwasslu l-kultura f oqsma li maddaqqa t g ajn jidher li ma g andhomx o ettivi kulturali, b alma hu s-suççess edukattiv, it-tkabbir ekonomiku, il-protezzjoni tal-ambjent, il-promozzjoni tas-sa a u s-sodisfazzjon tat-turist. Meta kultura usta u retta tkun m e a, in-nies ikollhom il-possibilità jil qu l-potenzjal kollu tag hom permezz ta soçjetà inklussiva li tippromwovi lill-individwu kreattiv b ala l-akbar id tas-soçjetà. Id-demokratizzazzjoni tal-kultura titlob li l-kultura u l-arti jkunu disponibbli u aççessibbli fil-livell tal-komunità u tan-nazzjon. Il-UNESCO tenfasizza l-importanza tan-natura dinamika tal-kultura u s-sinifikat tag ha fil-bini ta identità individwali u nazzjonali. Jekk

il-kultura hi l-fosdqa li fiha tiωviluppa u ter a tinbidel l-identità ta soçjetà, allura l-isem s i ta dan il-proçess hu Ωvilupp.14 L-iΩvilupp hu sinonimu mal-parteçipazzjoni. Dan imbag ad iwassal g all-awtonomizzazzjoni mog tija lin-nies. Madwar l-ewropa qed isiru tentattivi biex jitnaqqsu l-fruntieri bejn il-gvernijiet u l-baωijiet li fuqhom jinbnew u jissa u s-soçjetà, l-arti u s-sistema politika fost affarijiet o ra (grass roots). Meta l-individwi ji u kkonsultati u involuti attivament f materji li jolqtu lis-soçjetà, jiωdied is-sens ta responsabbiltà u ta appartenenza. Pjan ta azzjoni jew politika fla ar mill-a ar ikunu sostenibbli jekk il-partijiet interessati jkunu lesti jimpenjaw ru hom f dan il-pro ett. L-iΩvilupp jinvolvi l-proçess tal-adozzjoni ta approçç li j ares direttament lejn it-tranωizzjoni millpassat g all-futur, waqt li ji u kkunsidrati d-dinamiki ta kultura li jaffettwaw ir-ritmu li bih wie ed jirrispondi g all- ti ijiet kulturali. Meta n arsu lejn il-kultura mhux b ala xi a a tal-ftit, iωda b ala element çentrali fil- ajja tal-membri kollha tal-komunità, inkunu qed niωguraw il-kunfidenza fina nfusna, il-kreattività u l-mod qawwi li bih nistg u nasserixxu ru na. Fid-dawl ta dan kollu, qed ji u identifikati interventi ewlenin bliskop li niωguraw li l-inklussività tkun fattur importanti tal-politika kulturali. I. InkluΩjoni Kulturali L-inkluΩjoni kulturali tinvolvi aççessibbiltà kemm soçjali kif ukoll fiωika. F kollaborazzjoni mill-qrib malkumissjoni Nazzjonali Persuni b DiΩabilità, din il-politika tappo ja inizjattivi ma suba biex itejbu l-aççess g allpersuni b diωabbiltà biex dawn ikunu jistg u jgawdu 14 Recognising Culture: A series of briefing papers on culture and development, ed. ta Francois Matarasso, ippubblikat bi s ubija ma Comedia, id-dipartiment tal-wirt Kanadi u l-unesco bl-appo tal-bank Dinji, 2001. (http://unesdoc.unesco.org/images/0015/001592/ 159227e.pdf, 19 ta Ottubru 2009) 53

bis-s i u jipparteçipaw b mod attiv f avvenimenti u manifestazzjonijiet kulturali, inkluω it-titjib g al aççess fiωiku f bini kif ukoll aççess a jar g all-wirt u attivitajiet kulturali. Din il-politika tiωgura li listrate iji dwar il-wirt u l-arti se jfasslu inizjattivi li jippromwovu u jiffaçilitaw l-aççess g all-operaturi kulturali fi iskejjel, sptarijiet, façiltajiet korrettivi u fi spazji o ra li ma jkunux neçessarjament marbuta mal-wirt jew mal-arti. Barra minn dan g andu jsir uωu massimu mix-xandir u mill-midja (anki dik dida) biex kul add ikollu l-possibilità ta aççess g allmanifestazzjonijiet kulturali. II. Awtonomizzazzjoni f kull livell tal-komunità B ala l-prinçipji fundamentali li jiggwidaw din ilpolitika, l-inkluωjoni u l-aççessibbiltà ma jistg ux ikunu implimentati ming ajr ma ssir enfasi li dawn 54 g andhom jintla qu permezz tal-kwalità u l-eççellenza. G alhekk, g aqdiet mhux governattivi, kunsilli lokali u a enziji li ja dmu fil-qafas ta din il-politika se jkunu assistiti biex jimplimentaw b mod professjonali pro etti kulturali inklussivi. L-awtoritajiet lokali g andu jkollhom l-awtonomizzazzjoni li jkunu responsabbli g all-iωvilupp kulturali tal-komunità tag hom billi jag mlu l-a jar uωu mill-potenzjal talorganizzazzjonijiet volontarji u mill-g ajnuna mog tija fil-livell tal-belt jew ra al tag hom. Rikonoxximent speçjali tas-sa a tar-riωorsi kulturali fil-livell lokali je tie li jimxi id f id ma allokazzjoni adegwata ta riωorsi u tis i tal-kapaçitajiet f dan il-qasam. III. Truth or Dare - Grupp Teatrali Dù Inçentivi u aççess g al kul add L-aççess g all-kultura ta spiss jista jkun imfixkel

mis-sa a tax-xiri tal-udjenzi. Madankollu, jista jag ti l-kaω li parti sostanzjali tal-pubbliku t ossha eskluωa milli tipparteçipa jew tesperjenza çerti forom ta manifestazzjonijiet kulturali irrispettivament mill-prezz tal-biljetti. Programmi sabiex jiωdiedu l-udjenzi, li jipprovdu inçentivi g al avvenimenti ta wirt kulturali u manifestazzjonijiet kulturali li b mod speçifiku g andhom l-g an li jil qu udjenzi odda, se jkunu m e a u se ji u inkluωi fil-programmi kulturali ta diversi a enziji. IV. Kultura ta Djalogu Din il-politika tirrikonixxi l-bωonn li tit e e kultura ta djalogu fil-livell tas-soçjetà çivili, fejn jid lu l-wirt u l-arti, billi tippromwovi inizjattivi li jtejbu r-rwol interpretattiv u kritiku tal-akkademiçi, urnalisti, kritiçi u l-pubbliku enerali biex dawn jesprimu l-opinjonijiet tag hom, billi jag tu udizzju kritiku u billi jid lu fi djalogu multilaterali kostruttiv. G andu ji i mmassimizzat l-iωvilupp ta fora b al dawn, inkluω l-uωu ta pjattaformi elettroniçi, biex id-djalogu kulturali jibqa aj u kontinwu. V. Tinfirex il-parteçipazzjoni attiva Din il-politika tirrikonoxxi x-xog ol li qed isir minn organizzazzjonijiet mhux governattivi kif ukoll minn komunitajiet lokali u barranin biex ikunu Ωviluppati f Malta programmi kulturali li jipprovdu opportunitajiet ta mobbiltà lill-artisti u kollezzjonijiet, itejbu l-esponiment u l-fehim ta kulturi differenti u jippermettu li jkun hemm pjattaforma g al djalogu interkulturali. Il-Gvern jirrikonoxxi l-importanza tassehem tal-organizzazzjonijiet mhux governattivi li 55

qed ja dmu fil-qasam tal-integrazzjoni tal-immigranti u dak ta organizzazzjonijiet o ra mmexxija minn membri ta komunitajiet kulturali diversi f Malta, u jqishom b ala dawk li jmexxu l-promozzjoni u jtejbu d-diversità kulturali u d-djalogu interkulturali. Je tie li l-pro etti u l-inizjattivi artistiçi ta dan it-tip ji u rikonoxxuti, im e a u integrati fi dan id-diversi strate iji u programmi kulturali u artistiçi kemm fuq livell ta Gvern çentrali, kif ukoll fuq livell ta gvern lokali u fil- idmiet tal-organizzazzjonijiet li d-d ul tag hom ji i primarjament minn fondi pubbliçi. 56 and when I reach port - Pierre Portelli

Kapitlu 5 57 Kooperazzjoni Kulturali Internazzjonali Kull kultura titwieled mit-ta lit, interazzjoni u konfrontazzjoni. G all-kuntrarju, hija tmut meta ssib ru ha iωolata. Octavio Paz Din il-politika tirrikonoxxi li l-kultura hi riωorsa fiha nnifisha, u allura hemm bωonn strutturi biex jiggwidaw l-iωvilupp u l-applikazzjoni ta din ir-riωorsa. Il-kultura tressaq in-nies lejn xulxin u tikkontribwixxi bil-kbir g all-iωvilupp u g allesperjenza tad-diversità. L-aççess g all-kultura g andu jitqies b ala prijorità u allura g andu ji i introdott f kull politika ta Ωvilupp. Il-kooperazzjoni kulturali twessa l-potenzjal li kull pajjiω jesperjenza diversi opinjonijiet u kulturi u jespandi l-firxa Francesca Grima, Malta Arts Festival 09 Ritratt: Darrin Zammit Lupi

ta opportunitajiet odda g aç-çittadini. Hu fatt rikonoxxut li hemm iktar çans li l-kultura ssib soluzzjonijiet g al kwestjonijiet internazzjonali komplessi permezz ta djalogu interkulturali. L-o ettivi ta politika li ejjin qed ikunu identifikati b ala oqsma ewlenin li g andhom ikunu indirizzati permezz ta kooperazzjoni internazzjonali: 1. Rikonoxximent tar-rwol tal-kultura b ala kontributur ewlieni g al djalogu soçjali u politiku internazzjonali. 2. Jintla qu ftehimiet g al skambji kulturali billi jing ataw riωorsi, kemm permezz tal-fondi nazzjonali kif ukoll permezz ta appo tekniku biex wie ed ikollu aççess g al fondi minn istituzzjonijiet Ewropej u internazzjonali. 3. Tis i ta netwerks u pjattaformi eωistenti li jipprovdu opportunitajiet ta aççess u skambju g al artisti, kollezzjonijiet u manifestazzjonijiet kulturali lokali u internazzjonali. 4. Promozzjoni tad-diversità kulturali u tad-djalogu interkulturali b ala prijorità tal-gvern, fejn ting ata enfasi partikolari lil programmi edukattivi u lil skambji u kollaborazzjonijiet formattivi. 58 Domus Romana - Ritratt: MTA/Clive Vella Fl-2006, Malta rratifikat il-konvenzjoni tal-unesco dwar il-protezzjoni u l-promozzjoni tad-diversità tal-espressjonijiet Kulturali li tikkonferma r-rwol tal-kultura b ala katalist g alliωvilupp (Artiklu 13). Il-Konvenzjoni tal-unesco tenfasizza limportanza tad-drittijiet tal-proprjetà intelletwali b ala appo g al dawk involuti fil-kreattività kulturali u tkompli tenfasizza li l-libertà tal- sieb, l-espressjoni u l-informazzjoni, kif ukoll id-diversità tal-midja jg inu biex tikber l-espressjoni kulturali fis-soçjetajiet. Il-Konvenzjoni tg in lis-soçjetà çivili torganizza ru ha biex til aq il-miri tag ha (Artiklu 11), u tpo i s-

solidarjetà internazzjonali b ala prijorità fuq l-a enda tag ha (Artikli 12 sa 19). Il-kooperazzjoni kulturali internazzjonali titlob sforzi interministerjali u multilaterali. Istituzzjonijiet pubbliçi u korpi uffiçjali g andhom ikunu m e a biex jipparteçipaw fi programmi tal-unjoni Ewropea fl-oqsma tal-kultura, ledukazzjoni, ir-riçerka u l-iωvilupp u g andhom japprofittaw mill-opportunità li jipparteçipaw fi gruppi ta idma ta t lawspiçi tal-unjoni Ewropea, il-kunsill tal-ewropa u l-unesco fost l-o rajn. Il-Kunsilli Lokali u xi entitajiet ukoll urew interess qawwi fi programmi ta emella tal-unjoni Ewropea ma suba biex jiffaçilitaw l-iskambji kulturali tas-soçjetà çivili. Din il-politika tirrikonoxxi l-importanza li titjieb il-governanza kulturali g all-kollaborazzjoni internazzjonali. Kemm ilministeru responsabbli g all-kultura u l-ministeru g allaffarijiet Barranin g andhom ir-responsabbiltà li jg inu filkollaborazzjoni internazzjonali li tg in l-iskambji min-na a tan-nies u operaturi involuti fil-qasam tal-kultura u li minnha tibbenefika s-soçjetà çivili kollha kemm hi.15 Ir-rwol taddiplomazija kulturali g andu jkompli ji i elaborat permezz ta idma kon unta ta dawn iω-ωew ministeri, billi ji u kkonsolidati l-allokazzjoni tar-riωorsi u t-tis i me tie talkapaçitajiet istituzzjonali, filwaqt li jkunu definiti o ettivi konkreti fi dan qafas operattiv çar. Ftehim bejn iω-ωew ministeri g andu jiddefinixxi l-istruttura ma suba li tissodisfa l-funzjoni ta punt fokali tad-diplomazija kulturali, bl-g an li ta dem favur il-promozzjoni internazzjonali tal-identità u l-kultura Maltija, u sservi b ala one-stop-shop g all-artisti, operaturi kulturali u entitajiet governattivi. Din l-istruttura 15 Lista ta ftehimiet kulturali internazzjonali fis-se, l-iktar dawk bilaterali, hija disponibbli fl-anness. 59

g andha wkoll tikkoordina l-kwestjonijiet kollha marbuta ma dawn il-punti li ejjin: - Tfassil u kontribuzzjoni biex ikun hemm ftehimiet ta kollaborazzjoni kulturali bilaterali jew multilaterali, negozjar g all-allokazzjoni tar-riωorsi me tie a g al dawn il-ftehimiet u koordinazzjoni u monitora talimplimentazzjoni tag hom. - Ûvilupp ta u kollaborazzjoni f inizjattivi li jappo jaw il-mobbiltà internazzjonali ta artisti u kollezzjonijiet. - Twaqqif ta rabtiet kulturali mal-komunità Diaspora - G ajnuna biex il- olqien ta netwerks u oqfsa ta kollaborazzjoni internazzjonali fil-qasam kulturali li fihom Malta tipparteçipa attivament ikun iktar façli. - Negozjar fl-allokazzjoni ta fond g ad-diplomazija kulturali sabiex il-miωuri proposti jid lu fis-se. 60 Dawn in-netwerks diplomatiçi jipprovdu pjattaforma ideali g al esponiment internazzjonali, b kuntatti f livell g oli u potenzjal biex il-kultura Maltija tkun promossa barra minn xtutna, filwaqt li produzzjonijiet kulturali internazzjonali jsiru f Malta. L-Awtorità Maltija g at-turiωmu (MTA) tipprovdi g ajnuna sostanzjali lill-artisti Maltin li jωuru swieq barranin importanti, g ax tqis li dan hu riklam tajjeb g al Malta fuq livell internazzjonali, u allura l-industrija turistika Maltija tibbenefika minnu. Jidher li hu possibbli li jkun hemm siner ija bejn il-partijiet interessati fis-settur, siner ija mixtieqa afna, billi jkun hemm Ωieda fin-netwerks u r-riωorsi tag hom. Dan g andu jipprovdi opportunitajiet biex artisti Maltin jistabbilixxu lpreωenza tag hom barra l-pajjiω u anki biex il-maltin ikunu esposti g al artisti internazzjonali. L-istess jista jing ad filqasam tal-mobbiltà ta kollezzjonijiet, fejn Heritage Malta, f kollaborazzjoni ma numru ta ambaxxati u istituti kulturali

internazzjonali f Malta, kienet attiva afna fil-promozzjoni tal-mobbiltà ta kollezzjonijiet kulturali importanti, kemm billi abet esibizzjonijiet internazzjonali f Malta kif ukoll billi esponiet kollezzjonijiet Maltin barra l-pajjiω. G alhekk, biex ikun façilitat it-twaqqif tal-fond g ad-diplomazija Kulturali, g andhom ikunu investigati l-possibbiltajiet li ejjin: - Koordinazzjoni tal-allokazzjonijiet annwali min-na a ta numru ta a enziji u awtoritajiet biex jg inu l-mobbiltà ta artisti, xog lijiet tal-arti, u kollezzjonijiet tal-wirt kulturali, biex ikun Ωgurat li dawn l-allokazzjonijiet isiru b mod trasparenti u miftu u ma suba b mod li jipprovdi l-akbar benefiççju lil partijiet interessati involuti, inkluωa l-komunità kulturali. - Identifikazzjoni tar-rabta tal-allokazzjoni ta dawn irriωorsi ma programmi ta promozzjoni kulturali minna a tal-organizazzjoni responsabbli g ad-diplomazija kulturali (Ministeri kon unti tal-kultura u tal-affarijiet Barranin), f konsultazzjoni ma istituti kulturali internazzjonali bbaωati f Malta u mal-ambaxxati Maltin barra l-pajjiω. - Assigurazzjoni li waqt il-promozzjoni tal-kultura Maltija lil hinn minn xtutna, ting ata l-istess enfasi u prijorità lill-fattur tal-eççellenza u lill-manifestazzjonijiet kontemporanji u innovattivi tal-kultura Maltija. Hu importanti li wie ed i ares lejn din is-siner ija bbaωata fuq tliet affarijiet kultura, turiωmu u relazzjonijiet internazzjonali b ala siner ija li tikkumplimenta inizjattivi li jippromwovu l-aspetti kollha tal-kultura u l-wirt Malti, biex ti i provduta imma ni olistika, sostenibbli u li t ares il quddiem tal- ajja u l-attività kulturali f Malta. 61 It-Teatru Manoel - Ritratt: James Trapani

- Numru ta artisti Maltin di à kisbu suççess internazzjonalment. Il-Gvern se jiωviluppa inçentivi li jirrikonoxxu pubblikament ix-xog ol ta dawn lartisti (eω: Skema ta Ambaxxaturi Kulturali), biex b hekk jimmassimizza l-kontribut ta dawn l-artisti biex jippromwovu l-attività kulturali Maltija barra lpajjiω. Dan jipprovdi skop ulterjuri g al kollaborazzjoni istituzzjonali aktar mill-qrib bejn il-kultura, it-turiωmu u r-relazzjonijiet internazzjonali. Iridu ji u Ωviluppati kriterji çari biex ti i stabbilita din l-iskema biex ji i Ωgurat li l-promozzjoni ta talenti odda t alli l-frott. Fir-rigward tad-diaspora Maltija, hu stmat li madwar 350,000 çittadin ta dixxendenza diretta Maltija jg ixu l-awstralja, b eluf o rajn ibbaωati fir-renju Unit, il-kanada, New Zealand, fl-istati Uniti u pajjiωi o ra. Il-Politika Kulturali Nazzjonali 2010 tirrikonoxxi li l- ti ijiet kulturali ta nies ta dixxendenza diretta Maltija li jg ixu barra g andhom ji u indirizzati, filwaqt li tkun m e a l-parteçipazzjoni kulturali attiva tad-diaspora Maltija lil hinn minn xtutna. Hu mag ruf li l-atturi ewlenin f dan il-qasam huma l-kummissjoni Emigranti f Malta u nnetwerk ta ambaxxati Maltin barra l-pajjiω. Wara l-adeωjoni ta Malta fl-unjoni Ewropea tfaçça fenomenu ie or, min abba l-fatt li hemm numru ta çittadini Maltin li issa qed jg ixu fi Brussell u l-lussemburgu. Ta min jinnota li diversi kontributuri g all-produzzjoni kulturali Maltija g andhom rwol sinifikanti f dawn il-komunitajiet ta nies li jg ixu barra minn pajjiωhom g al Ωmien twil. MiΩuri politiki li speçifikament jg inu sabiex tinstab soluzzjoni g al dan il-fenomenu g andhom jinkludu: 62 Renzo Spiteri waqt kunçert kollaborattiv fil-festival Sori WOMAD, 2006. - Kollaborazzjoni u koordinazzjoni mal-kummissjoni Emigranti, inkluω tkattir, fuq livell nazzjonali, ta kuxjenza fir-rigward tas-sinifikat kulturali talemigrazzjoni Maltija.

- Koordinazzjoni tal- idma mal-ambaxxati Maltin f pajjiωi fejn hemm komunitajiet Maltin kbar u assigurazzjoni li l-mezzi ta komunikazzjoni jkunu miftu a g al skambji kulturali u esponiment reçiproku. Ir-rabta ma netwerks kulturali internazzjonali tiωgura li entitajiet ibbaωati lokalment g andhom rwol attiv barra l-pajjiω filwaqt li jibqg u rilevanti, effettivi u a ornati b mezzi innovattivi ta kif g andhom joperaw lokalment. Filwaqt li tippromwovi l-kollaborazzjoni internazzjonali g as-settur mhux governattiv permezz ta g ajnuna finanzjarja diretta provduta millfond tal-arti u l-fond g all-films, din il-politika tipprova ttejjeb il-prestazzjoni ta Malta fi dan netwerks internazzjonali fil-livell ta Gvern u organizzazzjonijiet li d-d ul tag hom ji i primarjament minn fondi pubbliçi. Parteçipazzjoni fi u kontribuzzjoni g al organizzazzjonijiet u netwerks internazzjonali b relevanza diretta g all-iωvilupp tal-kultura u l-arti f Malta u fir-re jun g andhom jie du prijorità. 63 Is-sieg a tal-kittieba - Intervisti ma kittieba ewlenin. Maria Grech Ganado intervistata minn Simone Galea. Iç-Çentru g all-kreattività, Il-Kavallier ta San Ìakbu, Ottubru 2009

Kapitlu 6 64 Twettiq tal-politika Il-li i l-kbira tal-kultura hi: Kull individwu g andu jit alla jiωviluppa f dak li tippermettilu l-kapaçità li twieled biha. Thomas Carlyle Orange, Malta Arts Festival 2006 - Ritratt: Joe Smith Ûvilupp tal-istrate ija L-implimentazzjoni b suççess ta din il-politika tiddependi mill-iωvilupp ta strate iji mill-entitajiet kulturali rilevanti li huma nkarigati wkoll mill-implimentazzjoni, il-monitora u levalwazzjoni tal-istrate iji f konformità mar-responsabbiltajiet legali tag hom. Ir-rwol ta din il-politika la hu li jiddetermina s-sustanza ta kull wa da minn dawn l-istrate iji, u lanqas li jiddelinea inizjattivi g al fil speçifiku, iωda li jipprovdi prinçipji orizzontali applikabbli g all-oqsma kulturali kollha, liema prinçipji jipprovdu qafas biex jintla qu l-o ettivi ta din il-

Politika, ladarba dawn il-prinçipji jitpo ew fil-prattika. Din il-politika g andha wkoll ir-rwol li tiωgura li, f konformità malpolitika tal-gvern fit-totalità tag ha, is-soçjetà tgawdi minn benefiççji konkreti, billi tkattar il- id li jitqassam b mod ust u bil- olqien ta mpjiegi odda u a jar. Ri enerazzjoni Kulturali Il-promozzjoni tal-inklussività kulturali u l-parteçipazzjoni fillivell ta komunità jissarrfu f assigurazzjoni li interventi fiωiçi, b impatt dirett fuq il- ajja ekonomika, fiωika, ambjentali u soçjali tan-nies, iservu biex jippromwovu interazzjoni, appartenenza u kreattività fil-livell tal-komunità u dak tal-poplu. Pro etti ta ri enerazzjoni kulturali, inkluωi dawk ma suba g al Ωoni urbanizzati afna, b alma huma l-belt Valletta u l-in awi ta Marsamxett u l-port il-kbir, g andhom potenzjal kbir li joffru pjattaformi kulturali b involviment dirett mill-komunitajiet lokali. Min-na a tag hom tali inizjattivi joffru ambjent ta sfida, u li ta spiss ikun imprevedibbli, fejn l-artisti u l-operaturi kulturali jistg u jiltaqg u ma atturi kulturali o ra, jo olqu pro etti miftu a fejn l-individwi u l-komunitajiet ikunu jistg u jiskopru lilhom infushom, u jipparteçipaw b mod kostruttiv fi programmi ta ri enerazzjoni u integrazzjoni soçjali. Filwaqt li inizjattivi kulturali mhux se jsolvu l-problemi kollha li ta spiss jiffaççjaw il-komunitajiet f Ωoni depressi, jistg u joffru perspettivi odda dwar id-dinamika soçjali, jag tu sens ta awtorità lill-membri tal-komunità li kultant i ossuhom bla vuçi u jbiddlu l-espressjoni artistika u l-valorizazzjoni kulturali f sors ta kburija u appartenenza. Edukazzjoni Kulturali Din il-politika tirrikonoxxi li soçjetà demokratika li tgawdi livell g oli ta ajja u li hi involuta attivament f ajja kulturali dinamika, hi bbaωata fuq sistema edukattiva ta suççess 65

li tinkora ixxi lil kull membru tas-soçjetà biex jiωviluppa l-potenzjal kreattiv tieg u, billi tippreparah g al dinja taxxog ol dinamika u flessibbli u tg inu jipparteçipa attivament fl-interazzjoni soçjali, fl-iskambji kulturali u fl-arrikkiment kulturali reçiproku. Hu rikonoxxut li l-futur tal- ajja kulturali Maltija se jkun il-frott tas-sistema edukattiva formali u informali tal-lum. L-o ettiv ewlieni tal-gvern g all-iωvilupp kulturali fissnin li ejjin hu li jsa a l-kreattivà fl-edukazzjoni sa minn età bikrija u li jo loq possibbiltajiet çari u aççessibbli biex wie ed jispeçjalizza f karrieri artistiçi u kulturali fil-livell sekondarju u terzjarju. B alissa, il-kurrikulu Minimu Nazzjonali jipprovdi l- ewwel esponiment tat-tfal g all-apprezzament tal-istorja, ilkultura u l-estetika. Joffri wkoll opportunitajiet baωiçi g al 66 attivitajiet artistiçi b alma huma l-arti, il-muωika u t-teatru u l-performances. L-iΩvilupp tal-kreattività fl-ewwel snin taliskola je tie ji i kkultivat u g andhom ji u rikonoxxuti l-ostakoli li ib mag ha s-sistema sabiex tinstab soluzzjoni ur enti u adegwata billi tkun a ustata l-politika nazzjonali tal-edukazzjoni. Dan hu essenzjali u je tie li ji i m e e approçç multidixxiplinari sabiex l-istudenti jid lu f impenn li jkomplu jitg allmu tul ajjithom kollha kemm fi Ωmien l-iskola u anki meta jispiççawha. Politika kulturali li tirrigwarda l-kreattività fl-edukazzjoni te tie approçç ibbaωat fuq tliet punti prinçipali: 1. G oti ta servizzi edukattivi li jkunu animati, appo jati u interpretati permezz ta tekniki kreattivi, li jinkora ixxu l-iωvilupp u l-espressjoni kreattiva personali u li jippromwovu l-intelli enza kreattiva f kull forma tag ha, kemm mill-edukaturi kif ukoll mill-istudenti. 2. Opportunitajiet biex it-tfal jiωviluppaw talent je tie

li jkunu appo jati b riωorsi adegwati, kemm fil-forma ta g alliema professjonali addizzjonali m arr a adegwatament, spazju fiωiku u apparat, jew g odod o ra li jippermettu dan. L-impenn ta kull skola biex tg in fledukazzjoni kreattiva hu l-a jar mod biex ninfluwenzaw b mod poωittiv l-attitudni tal- enituri lejn dan l-aspett talinvolviment ta wliedhom f tali attivitajiet formattivi. 3. Opportunitajiet ta tag lim tul il- ajja g andhom jipprovdu aççess kontinwu g al edukazzjoni u apprezzament kulturali g all-etajiet u gruppi soçjali kollha kemm fi struttura formali kif ukoll f dik informali kif ukoll fi spazji alternattivi permezz ta programmi innovattivi u stimulanti, inkluωi outreach programmes minn entitajiet kulturali u organizzazzjonijiet mhux governattivi. 67 Flimkien mal-edukazzjoni formali, kemm il-gvern kif ukoll issettur privat jipprovdu firxa ta servizzi edukattivi informali, li prinçipalment jikkonsistu f korsijiet baωiçi fl-arti. Il-possibilità li wie ed javvanza fid-diversi dixxiplini tiddependi millistituzzjonijiet individwali u mill-karattru tad-dixxiplini individwali; madankollu g ad m hemmx approçç koordinat biex jg in lill-istudenti jissinkronizzaw l-iωvilupp akkademiku u artistiku tag hom. Ftit li xejn insibu servizzi edukattivi formali g all-arti bbaωata fuq il-prattika. Din il-politika g andha l-g an li ssib soluzzjoni g al dawn in-nuqqasijiet kritiçi fil-proçess formattiv tal-istudenti tal-arti fil-lokal billi ta dem g all-iωvilupp ta strutturi postsekondarji dedikati, li joffru diplomi u lawrji rikonoxxuti fl-arti performattiva (muωika, teatru u Ωfin), fl-arti viωiva, studji fil-qasam tal-films u fil-kitba kreattiva. Fl-istess waqt, il-korsijiet eωistenti fit-tmexxija tal-arti u l-kultura u f su etti marbuta mal-wirt tan ibbli u dak intan ibbli g andhom jissa u u jkunu aktar koordinati biex ikunu aktar effettivi. Cityscape - Robert Zahra

Fil-proçess li nibdlu din il-viωjoni f azzjonijiet konkreti, din ilpolitika t oss li r-rwol li qed jaqdu b alissa l-iskola tal-muωika, l-iskola tal-arti u ç-çentru tad-drama, li lkoll huma ffinanzjati mill-gvern, g andu jkun ikkunsidrat mill- did u adattat g all ti ijiet li l-klassi professjonali kreattiva tal-futur jista jkollha, billi toffri korsijiet full-time g al dawk li jridu jag mlu karriera professjonali fil-films, teatru, Ωfin, muωika u fl-arti viωiva u plastika fil-futur. L-iΩviluppi kurrenti u imminenti fi dan l-mcast li jippromwovu servizzi edukattivi sa livell ta lawrja fil-fine arts u fl-arti grafika g andhom ikunu sostnuti u m e a. Is-servizzi li b alissa qeg din joffru l-iskola tal-muωika, l-iskola tal-arti u ç-çentru tad-drama g andhom jitjiebu, u g andu jsiru studju serju dwar il-fattibbiltà li jkollna istituti professjonali g all-istudji fl-oqsma tal-films, Arti Performattiva (Teatru u Performances, MuΩika u Ûfin), u tal-arti u d-disinn (Fine Arts, Grafika, Skultura, Disinn, midja m allta u o rajn), li joffru korsijiet li jwasslu g al diploma jew lawrja b al fil-kaω tal-mcast (jew kwalunkwe istituzzjoni o ra attrezzata b mod adegwat), u fejn huwa fattibbli dawn g andhom jitwaqqfu. G alhekk, din il-politika tinkora ixxi programm intensiv ta Ωvilupp ta korsijiet u konsolidament ta istituzzjonijiet li jissostitwixxi s-sitwazzjoni preωenti fir-rigward tal-iωvilupp ta karrieri fil-qasam tal-arti, li hu wie ed frammentat f çerti oqsma u nieqes g al kollox fil-ma oranza tal-bqija. G andu jsir studju fuq programmi tal-passat u tal-futur biex tkun evalwata r-rata ta suççess li biha addiema m arr a professjonalment fil-qasam kulturali, integraw ru hom b suççess fis-suq tax-xog ol. 68 It-tabella (pa na 69) toffri preωentazzjoni skematika talproposti ppjanati mill-politika Kulturali Nazzjonali 2010 f dan il-qasam: Mediterranea Series - Walter Vella

Livell ta Edukazzjoni Formali Servizzi Edukattivi Korrispondenti (Proposti) Skejjel Primarji u Sekondarji appo jati mill-: - MCAST jew ekwivalenti (Istitut Livell Primarju Livell Sekondarju (Livell Ordinarju/ Ekwivalenti) - Postsekondarju, Universitarju (Diploma, Grad ta Baçellerat) tal-istudji fil-qasam tal-films; Istitut tal-arti Performattiva; Istitut tal-arti u d-disinn permezz ta riforma tal-iskola tal-arti, l-iskola tal-mu ika u ç-çentru tad-drama) korsijiet ta filg axija u fuq ba i part-time Skejjel Privati akkreditati G alliema Privati akkreditati Istituzzjonijiet Akkreditati li joffru Diploma u Lawrja: - MCAST jew ekwivalenti (Istitut tal-istudju tal-films; Istitut tal-arti Performattiva; Istitut tal-arti u d-disinn) - L-Università ta Malta (Kitba Kreattiva, l-istorja tal-arti, Mu ika, Studji Teatrali, Midja) - Skejjel Privati akkreditati Il-miri tal-politika g al edukazzjoni fil-kreattività huma: - It-tis i tar-rwol tal-kreattività fl-edukazzjoni fissu etti kollha, appo g all- olqien ta ambjent kreattiv fl-iskejjel, billi l-g alliema kreattivi jing ataw l-g odod me tie a u billi l-istudenti kollha jinvolvu ru hom fi programmi kreattivi. - Tibdil fl-attitudni lejn l-edukazzjoni artistika min-na a tal-istituzzjonijiet tal-gvern, minn wa da mmirata g ad-dilettanti (korsijiet part-time jew filg axija) lejn wa da li toffri servizzi edukattivi professjonali, 69

filwaqt li jkun Ωgurat li l-università tippermetti li ledukaturi (g alliema) fis-setturi artistiçi varji jkollhom il-possibilità li jispeçjalizzaw permezz ta korsijiet offruti wara l-ewwel lawrja. Dan kollu bl-g an li jog la l-istatus tal-professjonijiet kulturali fis-soçjetà u, b riωultat ta dan, tiωdied il-kontribuzzjoni tal-kultura g all-ekonomija permezz ta impjiegi professjonali u standards ta kwalità fil-produzzjonijiet artistiçi. Nies fil-qasam tal-kultura li jkunu professjonisti kwalifikati g andhom ikunu kapaçi jikkontribwixxu g all-iωvilupp kulturali, soçjali u ekonomiku jew permezz tal-prattika privata indipendenti, billi jag tu l-kontribut tag hom lil organizzazzjonijiet privati jew mhux governattivi, u permezz tal-iωvilupp u l-implimentazzjoni ta programmi kulturali ffinanzjati minn entitajiet kulturali governattivi, filwaqt li jkunu kapaçi wkoll ikomplu bl-istudji tag hom u jkabbru l-esperjenzi tag hom internazzjonalment. 70 Qeg din nirrikonoxxu l-bωonn li fil-gωejjer Maltin je tie li jsir aktar investiment g at-titjib tal-façilitajiet u l-infrastruttura g all-arti u l-kultura. G alhekk, il-gvern g andu l-impenn li jkompli jinvesti billi jallokka fondi g all-bini u/jew restawr ta postijiet li g andhom iservu ta çentri ta formazzjoni kulturali, billi jippromwovi s ubijiet pubbliçi-privati kull fejn hu possibbli, ming ajr ma jitnaqqas xejn mill-valur kulturali ta dawn l-inizjattivi. Il-Politika Kulturali Nazzjonali 2010 hawnhekk se tidentifika s-sa a u d-dg jufija ta kull qasam kulturali fix-xena attwali, bl-g an li tipproponi, permezz ta stqarrija politika artikulata, viωjoni g all-iωvilupp ta kull qasam fis-snin li ejjin. L-Orkestra Filarmonika ta Malta

1.1 Il-Wirt u l-muωewijiet Hemm bωonn li jkollna viωjoni li t ares l quddiem g as-settur tal-wirt sabiex niωguraw li jkunu adottati l-aktar tekniçi reçenti u l-aktar g erf a ornat fir-rigward tal-konservazzjoni tal-wirt, filwaqt li jintefa dawl did fuq il-passat b mod li jkun jappella g as-sezzjonijiet kollha tal-popolazzjoni, partikolarment g attfal u Ω-Ωg aωag kif ukoll g at-turisti internazzjonali li jωuru lgωejjer tag na. Hemm bωonn li jsir inventarju li jkun jikkataloga l-assi kollha li g andu l-pajjiω fil-qasam tal-wirt biex jit affef ix-xog ol tal-istudjuωi, ta dawk li j ejju l-politika u tal-membri individwali tas-soçjetà. Is-sinifikat kulturali, storiku u soçjali fundamentali tal-wirt intan ibbli ta Malta g andu jing ata valur billi jit e e fi dan qafas li joffri appo li jibqa dejjem sensittiv g all-fra ilità tieg u kif ukoll g all-flessibbiltà u ladattabbiltà kulturali tieg u, filwaqt li wie ed iωomm dejjem f mo u kif evolva u kif g ad jista jevolvi u jiωviluppa mill did lilu nnifsu. Barra minn dan il-gvern g andu l-impenn li jkompli jinvesti fil-konservazzjoni u t-tmexxija tal-istrutturi li jie du sieb il-patrimonju Malti. 71 Strutturi regolatorji u rekwiωiti tekniçi sabiex jitwettaq il-monitora u l-infurzar tal-obbligi g andhom ji u provduti b appo kontinwu. L-istrutturi operattivi li jmexxu l-muωewijiet u s-siti storiçi g andhom jipprovdu façilitajiet ta interpretazzjoni u ançillari li jiffukaw fuq id-dimensjoni storika tal-wirt, filwaqt li jressqu viçin kemm jista jkun is-sensittività storika lejn il-viωjoni tas-seklu 21 biex ikun apprezzat iktar dan il-wirt. G andha ting ata attenzjoni speçjali lill-valur ta dawn is-siti biex ikun hemm diskussjoni dinamika u miftu a fuq aspetti ta identità nazzjonali bbaωati fuq l-istorja. G andha ting ata attenzjoni partikolari g al kif jitqassmu ç-çentri tal-viωitaturi Domus Romana - Ritratt: Heritage Malta

bl-g an li Ω-Ωjarat tal-pubbliku jsiru aktar interessanti u jibdew joffru esperjenza poωittiva. Is-sa a tad-dimensjoni tat-turiωmu kulturali f Malta provdiet lis-siti storiçi tag na b udjenza internazzjonali, bi ti ijiet partikolari li rridu nissodisfaw. Madankollu, dan m g andux inaqqas mill-importanza kontinwa li dawn is-siti g andhom g all-poplu Malti u l-identità tieg u. Hu rikonoxxut li l-konservazzjoni tal-assi kulturali hi proçess li jie u fit-tul li jitlob koordinazzjoni bejn aspetti finanzjarji, edukazzjoni u ta ri. It-ta ri fil-konservazzjoni u t-tmexxija tal-wirt huma elementi importanti g al dan is-settur li kontinwament g andu jfittex bilanç bejn, min-na a l-wa da, il- ti ijiet tal-konservazzjoni ta artefatti sensittivi u siti u, minna a l-o ra, il-pressjoni li tin oloq mit-turisti nazzjonali u internazzjonali li qed isiru dejjem iωjed eωi enti. 72 Il-Politika Kulturali Nazzjonali 2010 tirrikonixxi li l-funzjoni tal-muωewijiet mhijiex sempliçiment attrazzjoni turistika; baωikament, dawn jag tuna spunt dwar kif il-maltin kienu jg ixu fl-img oddi u g andhom ikunu fiωikament u intellettwalment aççessibbli g all-pubbliku tal-lum. Il-muΩewijiet g andhom inaqqsu l-fruntieri taω-ωmien u l-ispazju u joffru opportunitajiet lill-individwi biex jesploraw kull esibit bir-reqqa. Wie ed g alhekk jifhem li l-kelma muωew ma g andhiex tkun sinonimu g al depoωiti tal-passat. Din il-politika g andha l-g an li tinkora ixxi l-esplorazzjoni ta forom differenti u stimulanti ta kif il-muωewijiet jistg u ji bdu aktar lill-pubbliku, u g andha limpenn li tinvesti aktar sabiex ikollna forom kontemporanji ta esibizzjonijiet li jinkora ixxu l-involviment attiv tal-viωitaturi permezz tat-teknolo ija, l-innovazzjoni u l-imma inazzjoni. L-Ipo ew ta Óal Saflieni - Ritratt: Heritage Malta

1.2 Libreriji u Arkivji Il-Politika Kulturali Nazzjonali 2010 tirrikonoxxi li aççess g al rekords, dokumenti u kotba fil-forma fiωika jew elettronika tag hom hu indispensabbli g all-iωvilupp intellettwali talkomunità. It-tis i ta strutturi amministrattivi eωistenti g andu jkun appo jat b g odod ta netwerks me tie a g all-investigazzjoni tal-potenzjal ta dawn l-assi kulturali biex inkattru l-im abba g all-qari fost il-pubbliku u biex ikun façilitat l-aççess g ar-riçerkaturi u l-pubbliku enerali g ar-rikkezzi ddepoωitati f dawn il-postijiet, anki permezz ta tekonolo iji odda. G andhom jittie du miωuri infrastrutturali u ta konservazzjoni adegwati fi dan il-qafas ta strate iji speçifiçi biex ikunu façilitati l- aωna, il-katalogar u l-aççess fiωiku u di itali ta dawn ir-riωorsi, filwaqt li g andhom jissa u l-kuntatti internazzjonali filwaqt li jkomplu jit e u. 73 Filwaqt li g andu jing ata appo adegwat biex ikun massimizzat il-kontribut kulturali tal-arkivji Nazzjonali g all ajja kulturali Maltija, g andha ssir reviωjoni dettaljata taddipartiment tal-libreriji attwali biex ikun Ωgurat li l-libreriji jissodisfaw il-bωonnijiet kollha ta soçjetà bbaωata fuq l-g erf. Id-dispoΩizzjonijiet legali me tie a g all-a ornament tar-rwol tal-libreriji fis-soçjetà tal-lum g andhom, l-ewwel u qabel kollox, ji u garantiti, u wara g andha titfassal strate ija çara li tintegra l-libreriji fil- ajja kulturali u intellettwali tas-soçjetà Maltija, f kollaborazzjoni ma korpi governattivi u indipendenti li ja dmu fl-istess qasam u g andhom l-istess o ettivi. Arkivji Nazzjonali/Librerija Nazzjonali

6.3 Arti ViΩiva u Plastika Din il-politika tenfasizza Ωew oqsma ewlenin ta intervenzjoni f din il-kategorija, li huma: - Id-disponibbiltà (permezz ta finanzjament kon unt The Imp of the perverse. The Perversion of the Imp - Karen Caruana mill-gvern u s-settur privat) ta infrastruttura adegwata laboratorji, spazju g all-esibizzjonijiet, spazju g al laqg at mal-pubbliku u residenzi g all-artisti. - L-iΩvilupp ta façilitajiet edukattivi adegwati, tal-anqas sa livell Universitarju, flimkien mal-materjal u r-riωorsi umani me tie a. Din il-politika tirrikonoxxi wkoll in-nuqqas insostenibbli ta spazju g all-espoωizzjonijiet ta arti moderna u kontemporanja Maltija, u tikkunsidra li siner iji ffukati bejn il-kunsill Malti g all-kultura u l-arti (MCCA) u Heritage Malta, flimkien mal-partijiet interessati u artisti l-o ra kollha, g andhom ja dmu sabiex tinstab soluzzjoni g al din is-sitwazzjoni. L-implimentazzjoni tal-politika f dan il-qasam trid tissarraf f azzjonijiet konkreti permezz ta pjanar strate iku millkmka. F dan il-kuntest g andhom ji u kkunsidrati lokalitajiet 74 li potenzjalment jistg u joffru façilitajiet ta residenza lillartisti. Tnedija ta Id-Demm NieΩel b ax-xita. Ritratt: Gilbert Calleja 4.4 Letteratura u Pubblikazzjonijiet Din il-politika g andha tirrikonoxxi b mod konkret l-attività letterarja f Malta, partikolarment billi tiωviluppa strutturi ta appo g all-awturi, tradutturi, pubblikaturi u distributuri. Dan g andu jinkludi g ajnuna fit-traduzzjoni ta testi ori inali millmalti g al lingwi o ra, u l-pubblikazzjoni barra minn xtutna ta kotba miktubin minn awturi Maltin, kif ukoll it-traduzzjoni ta xog lijiet barranin g all-malti. Entitajiet governattivi b all-

KMKA, il-kunsill Nazzjonali tal-ktieb u l-kunsill Nazzjonali tal-ilsien Malti, kif ukoll organizzazzjonijiet mhux governattivi li ja dmu fil-qasam letterarju huma l-atturi ewlenin u l-partijiet interessati f dan il-qasam. G andhom ji u Ωviluppati oqfsa infrastrutturali u amministrattivi biex jipprovdu strutturi ta appo professjonali biex jg inu lil dawn l-istituzzjonijiet iwettqu r-rwol tag hom fuq livell nazzjonali. G andu ji i stabbilit programm residenzjali g all-kittieba u tradutturi letterarji, filwaqt li ting ata attenzjoni lill-iωvilupp ta tekniki g all-kitba kreattiva, permezz ta dispoωizzjonijiet g al korsijiet edukattivi formali u informali, u lir-riçerka kulturali u urnaliωmu kulturali. Fuq nota separata iωda b rabta ma dan, miωuri favur urnaliωmu indipendenti u proattiv ibbaωat fuq il-prinçipji tal-valuri pubbliçi g andhom ji u adottati b mod konkret. Il-kwalità lingwistika fil-qasam tal- urnaliωmu u x-xandir hi aspett ie or importanti tal-istess kwestjoni. F kuntest usa, l-appo g all-multilingwiωmu g andu ji i Ωviluppat lil hinn mill- ti ijiet kurrikulari tas-sistema edukattiva. Ilkontribut li jistg u jipprovdu l-libreriji f dan ir-rigward g andu ji i enfasizzat meta ji i rivedut ir-rwol tal-libreriji. Il-Fiera Nazzjonali tal-ktieb 75 Norbert Bugeja and Fatena al-ghorra, Mediterranean Literature Festival, 09 4.5 L-Arti Performattiva Din il-politika tippjana l-promozzjoni ta façilitajiet edukattivi u l-allokazzjoni ta spazji g all-formazzjoni tal-artisti, kif ukoll it-t ejjija ta laqg at pubbliçi permezz ta avvenimenti li huma aççessibbli, parteçipatorji, innovattivi, kulturalment differenti u li jg inu fl-iωvilupp kulturali tal-artisti Maltin. Dawn l-inçentivi g andhom ikunu bbaωati fuq l-importanza tal-kollaborazzjonijiet kreattivi fi dan il-qafas ta komunità dinamika u diversa. Din il-politika trid tinvestiga wkoll, permezz ta strate iji Ωviluppati mill-entitajiet adegwati, l-iωvilupp tal-arti The Pardon Beggars, Malta Arts Festival 2008, Ritratt: Matthew Mirabelli

performattiva lil hinn mill-isfera strettament artistika, bl-g an li jinstab il-potenzjal tag hom f oqsma o ra b alma huma ssa a, il- ustizzja u l-programmi fil-komunità. Il-façilitajiet edukattivi g andhom ikomplu ji u Ωviluppati fi dan qafas edukattiv formali. G andhom jitpo ew fis-se miωuri ta awtonomizzazzjoni fil-livell tal-komunità, partikolarment b appo g all-kunsilli Lokali u organizzazzjonijiet komunitarji lokali. G al dik li hi libertà tal-espressjoni, g andha tkun riveduta l-li i biex ikun Ωgurat li l-klassifikazzjoni ta xog lijiet tkun tirrifletti l-maturità tal-pubbliku fis-soçjetà moderna tasseklu 21. G al dik li hi allokazzjoni ta spazju adegwat g arrappreωentazzjonijiet, Malta g andha bωonn spazju versatili u apposta, li jkun jista jakkomoda spazji g al laboratorji, Ωfin fuq skala kbira, produzzjonijiet teatrali u muωikali bi spazji u façilitajiet adegwati wara l-kwinti. Dan u l-pro etti infrastrutturali l-o ra kollha fil-qasam tal-arti performattiva u viωwali g andhom ikunu Ωviluppati fi dan il-qafas usa ta miωuri g all-iωvilupp mill- did ta Ωoni urbani kbar, filwaqt li nibqg u sensittivi g all-bωonnijiet tal-komunità u tar-residenti. 76 4.6 Il-Qasam AwdjoviΩiv Is-settur awdjoviωiv hu industrija kulturali sinifikanti li llum il- urnata g andha rwol kulturali u ekonomiku importanti f Malta. Sar investiment konsiderevoli f dawn l-a ar 10 snin kemm mill-gvern kif ukoll mis-settur privat, l-aktar fl-industrija tal-films, fix-xandir u fit-teknolo iji odda tal-midja u f oqsma o ra relatati mas-settur awdjoviωiv. Ritratt: Media Desk/Patrick Fenech Min-na a l-o ra l-investiment fit-ta ri u l-formazzjoni professjonali tan-nies g al din l-industrija, waqa lura, g alkemm inizjattivi riçenti mmexxija mill-mcast irnexxielhom jiksbu fondi Ewropej g at-twaqqif ta façilitajiet ta ta ri b alma huma editing suites, façilitajiet ta vidjow, kameras, softwer

g all-grafika tridimensjonali (3D) u apparat relatat. Dan jikkumplimenta investimenti passati u attwali min-na a taççentru g at-teknolo ija tal-komunikazzjoni fl-università ta Malta. Billi jressaq lejn xulxin il-partijiet interessati ewlenin fissettur, il-gvern g andu jiωgura li l-edukazzjoni u t-ta ri f dan il-settur jissa u u jirriflettu l-iωviluppi attwali f din l-industrija u fit-teknolo ija ta appo rilevanti. Il-Gvern jirrikonoxxi l-bωonn li jkollna industrija lokali tal-films kompluta fiha nnifisha li ssib kull g ajnuna g all-produzzjoni u l-promozzjoni tal-pro etti tag ha u li tkun tista tikkontribwixxi b mod sinifikanti fil- idma kreattiva u fl-espoωizzjoni ta pro etti kreattivi Maltin fiç-çrieki internazzjonali tal-films u dokumentarji. G al dan l-iskop, l-allokazzjoni ta Fond g allfilms u l-istrutturi ta appo li dan je tie, g andhom jissa u u g andhom ji u evalwati modi o ra ta appo g al dan l-investiment permezz ta tqassim mill- did tal-allokazzjonijiet 77 ba itarji eωistenti. Dawn l-inizjattivi g andhom ikunu implimentati fi dan il-qafas li jibni strate ija g as-settur, billi jitqiesu l-kontribuzzjonijiet ta partijiet interessati ewlenin b alma huma l-malta Enterprise, il-malta Film Commission, xandara ma stazzjonijiet televiωivi pubbliçi u privati, kumpaniji awdjoviωivi, u bbaωati fuq il-qafas le iωlattiv li qed jitfassal b alissa, b rabta mat-traspoωizzjoni tad-direttiva l- dida dwar is-servizzi tal-midja AwdjoviΩiva. 4.7 L-Istatus tal-artist Il-Politika Kulturali Nazzjonali 2010 g andha wkoll l-g an li tippromwovi l-benefiççji tad-drittjiet tal-proprjetà intellettwali li jippremjaw lill-artisti u lil min jikkrea xog ol artistiku g all-produzzjonijiet tag hom. G andha ti i Ωviluppata kollaborazzjoni akbar bejn il-ministeru responsabbli mill- Ritratt: Media Desk/Patrick Fenech

Kultura u t-taqsima tal-kummerç biex ikunu identifikati dawk in-nuqqasijiet fl-infurzar ta kwestjonijiet dwar id-drittijiet talawtur u anki biex jiωdied l-g arfien fost l-artisti u l-pubbliku enerali fl-oqsma applikabbli kollha tal-attività kreattiva. Huwa fatt rikonoxxut li hemm bωonn isiru sforzi akbar biex niωguraw rikonoxximent baωiku tas-sigurtà soçjali u benefiççji g all-artisti professjonali. G alhekk il-gvern g andu l-impenn li, permezz ta strate iji li g andhom jitfasslu mill-kmka, ikompli jinvestiga t-twaqqif ta strutturi ta appo permezz tassistema tas-sigurtà soçjali u anki permezz ta inçentivi fiskali. Il-kontribut tal-artist professjonali g as-settur tal-kreattività b xog lijiet ta kwalità u eççellenza, ma g andhomx jixxekklu minn nuqqas ta inçentivi f dawn l-oqsma. 78 Where s My Family (fuq), The Ferocious Panda (ta t) - Shaun Grech

Mi uri tal-politika Il-Vi joni ta din il-politika 79 Il-vi joni ta din il-politika hi li tafferma, permezz ta azzjoni konkreta, ir-responsabbiltà politika tal-gvern b ala l-kontributur nazzjonali ewlieni u investitur fil-kultura, u li tittrasforma u tikkonsolida l-attività kulturali u kreattiva b ala l-aktar aspett dinamiku tal- ajja soçjoekonomika ta Malta fis-seklu 21. Il-konkatidral ta San Ìwann - Ritratt: MTA

Premessi ta din il-politika o o o o o 80 o Din il-politika tkompli l- idma mwettqa mill-gvern matul dan l-a ar deçennju. Din il- idma enfasizzat l-aktar fuq it-twaqqif ta ba i legali g all-governanza kulturali u tipprovdi qafas g al vilupp kulturali olistiku u inklussiv f Malta. Hemm il- tie a li jittie du g add ta inizjattivi, li jkollhom l-g ajnuna ta a ustamenti le i lattivi u amministrattivi biex din il-politika ti i implimentata b suççess. L-i vilupp kulturali g andu jissodisfa d-drittijiet u l- ti ijiet kulturali taç-çittadin u fl-istess waqt i addem il-potenzjal g all-i vilupp ekonomiku li jista jwassal g alih. L-i vilupp kulturali u ekonomiku nazzjonali jiddependi fuq il-kreattività b ala l-iktar element importanti li g andu ji i m e e, viluppat u jing ata promozzjoni. Din il-politika hija l-ba i g all-i vilupp ta g add ta strate iji li jittrattaw diversi oqsma li jag mlu parti mill-attività kulturali u artistika f Malta. Je tie li tinbena ba i statistika g all-monitora, l-implimentazzjoni u l-evalwazzjoni ta din il-politika kif ukoll talistrate iji, il-programmi u l-mi uri li jo or u minnha.

G anijiet Ewlenin o o o o o o o Il-Kultura g andha ssib postha fil-politiki tal-gvern rilevanti kollha. G andu ji i viluppat djalogu fis-settur kulturali u lil hinn minnu. G andu ji i stabbilit qafas kulturali ta governanza li jkun responsabbli, trasparenti u ta g ajnuna. G andhom jissa u s-servizzi kulturali edukattivi biex ti i façilitata l-espressjoni kulturali ta kwalità. G andu ji i meg jun l-i vilupp tal-professjonisti fil-qasam kulturali u ji i mag ruf l-istatus legali tal-operaturi kulturali, kemm dawk individwali kif ukoll dawk kollettivi. G andu jing ata kontribut g all-i vilupp sostenibbli permezz tattkabbir tal-industrji kulturali u kreattivi f soçjetà ta g arfien. G andhom jing ataw g ajnuna u promozzjoni lill-kooperazzjoni tran nazzjonali u interkulturali. 81 OP 0509 - Pawl Carbonaro