Bwletin Dysgu yn yr Awyr Agored Cymru, Mawrth 2017

Transcription

1 Bwletin Dysgu yn yr Awyr Agored Cymru, Mawrth 2017 Rhwydwaith genedlaethol yw Dysgu yn yr Awyr Agored Cymru (OLW) sy n cael ei chefnogi gan Cyfoeth Naturiol Cymru. Amcan OLW yw hyrwyddo dealltwriaeth, gwerthfawrogiad a rheolaeth gynaliadwy o adnoddau naturiol Cymru trwy fanteisio ar arbenigedd, gwybodaeth ac ysbrydoliaeth ystod eang o bartneriaid, arweinwyr ac addysgwyr. Nod y bwletin hwn yw hysbysu aelodau Cymru am newyddion, prosiectau a mentrau sy n ymwneud â rheoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy (SMNR). Diweddariad OLW: Mae r gwanwyn ar droed o r diwedd! Mae llwyth o blanhigion yn dechrau estyn eu pennau trwy r pridd a phob creadur yn prysur baratoi am brysurdeb y tymor. Gyda chymaint o gyfleoedd i ddysgu yn yr awyr agored gall fod yn anodd gwybod ble i ddechrau! Braf iawn yw gweld cymaint o grwpiau rhwydweithio OLW yn cynnal cyfarfodydd i roi trefn ar faterion gweinyddu a chyllid ers y newidiadau i gefnogaeth lefel isaf y CNC. Mae r defnydd o gyfryngau cymdeithasol i rannu dyddiadau cyfarfodydd yn ymddangos fel ffordd effeithiol o gysylltu ag aelodau newydd. Braf hefyd yw clywed fod dau gyn-grŵp yn bwriadu ail-ddechrau, gan brofi bod cynulleidfa leol ar gyfer hyrwyddo addysg awyr agored. Mae OLW wrthi n cydweithio â r ddau grŵp er mwyn iddynt allu ail-sefydlu. Gwefan OLW: Mae r wybodaeth ynglŷn â r cynlluniau grant angen ei ddiweddaru, wrth gywiro hyn rydym yn gobeithio ychwanegu gwybodaeth ynglŷn â r elfennau ariannu cyfatebol/mewn nwydd o r Grant Prosiect Cyfarfodydd Grŵp Rhwydwaith: Maldwyn OLW Dyddiad: 08/03/17, Lleoliad: Tafarn Smithfield, Y Trallwng, Amser: 4.30pm Ynys Môn OLW - Dyddiad: 14/03/17, Lleoliad: Llwynonn, ger Llanfairpwll, Amser: 10am Gwynedd OLW Dyddiad: 15/03/17, Lleoliad: Gerddi Botaneg Treborth, Bangor, Amser: 4pm Egin Conwy OLW Dyddiad: 05/04/17, Lleoliad: Coed Llanrhos, ger Llandudno, Amser: 4.30pm Hyfforddiant: Dysgu am Lifogydd Defnyddio Llifogydd fel testun i gyrraedd y cwricwlwm ehangach. Gweithgareddau wedi eu hanelu at CA2, ond gyda modd addasu ar gyfer defnydd ar gyfer y Cyfnod Sylfaen. Dyddiad: 23 Mawrth, pm Lleoliad: Ysgol Esgob Morgan, Llanelwy Pris Am Ddim Cyswllt: Datblygu eich Adnoddau Naturiol ar gyfer Addysg Mewn partneriaeth â Techniquest. Dyddiad: 22 Mawrth De Cymru. 6 Ebrill Gogledd Cymru. Cyswllt: andrea@techniquest.org Peidiwch anghofio fod OLW ar Twitter a Facebook, gyda digon o weithgareddau ymarferol a thrafodaethau difyr

2 Rysáit y Mis Cawl Danadl Poethion Dwy daten Un nionyn Dwy neu dair cenhinen Dau ewin garlleg. Dail ifanc o ben y danadl (efallai bydd angen oedolyn i oruchwylio), Litr o stoc cyw iâr neu lysiau Olew olewydd Golchwch y danadl dan ddŵr oer. Torrwch y nionod, tatws, cennin a garlleg a u ffrio mewn olew olewydd neu fenyn gan ddefnyddio sosban fawr. Unwaith y byddant wedi dechrau brownio ychwanegwch y danadl a u cymysgu n dda. Ychwanegwch y stoc. Berwch y cymysgedd ac yna ei fudferwi nes bydd y tatws wedi coginio. Rhowch y cymysgedd mewn prosesydd bwyd a i hylifo. Ychwanegwch halen/pupur/nytmeg fel y mynnwch. Gweinwch gyda bara ffres, ychydig o gaws neu lwyaid o crème fraiche Dyfyniad y Mis Arafwch lif y dydd, a rhowch amser i r plant gael chwarae, darganfod ac anturio ym myd natur. Michael Barton Gweithgaredd y Mis Troi r Tarpolin Gweithgaredd gwych i wella sgiliau cydweithio a chyfathrebu. Bydd angen 1 tarpolin ar gyfer pob 6-10 chwaraewr. Gosodwch y tarpolin yn wastad ar y llawr a chael pawb i sefyll arno. Eich nod fydd troi r tarpolin drosodd heb i unrhyw un gamu oddi arno. I wneud y gêm yn anoddach, beth am rasio yn erbyn tîm arall neu beidio â defnyddio r llais i gyfathrebu? Tracey Maciver Ffaith y Mis Wyddoch chi y gall jiraff neu lygoden fawr fyw heb ddŵr yn hirach na chamel? Planhigyn y Mis Llygad Ebrill / Ficaria verna Planhigyn lluosflwydd yw Llygad Ebrill sydd wastad ymysg blodau cyntaf y flwyddyn mewn coetiroedd - yn aml i w gweld yn garped melyn o dan y coed. Wyth i ddeuddeg petal sydd ar y blodyn, gyda choesyn hir a dail sgleiniog siâp calon. Peidiwch â i gymysgu gyda Llysiau r Wennol (Chelidonium majus). Er bod y ddau flodyn yn rhannu r enw Celandine yn Saesneg, nid ydynt yn perthyn i w gilydd. Aelod o deulu r Pabi yw Llysiau r Wennol, mae n tyfu n dalach na Llygad Ebrill, gan gyrraedd uchder o tua 90cm. Dim ond pedwar petal sydd i w blodau melyn ac mae r dail yn llabedog. Hoff gynefinoedd Llygad Ebrill yw r llwybrau gwlyb trwy goedwigoedd ac ymylon nentydd, ond gall dyfu n dda hefyd yng nghysgod cloddiau, dolydd a gerddi. Fel arfer bydd yn dechrau blodeuo rhwng Ionawr ac Ebrill. Am eu bod ymysg y blodau cyntaf i ymddangos ar ôl y gaeaf, maent yn ffynhonnell bwysig o neithdar i freninesau cacwn a phryfaid cynnar eraill wrth iddynt ddeffro o u gaeafgwsg.

3 Mae rhai n credu y gellir defnyddio Llygad Ebrill i ddarogan glaw am eu bod yn cau eu petalau cyn i r dafnau ddisgyn. Roedd y blodau yn cael eu defnyddio hefyd i drin clwyf y marchogion a chânt eu hadnabod weithiau yn Saesneg fel Pilewort. Maent yn llawn fitamin C, a defnyddiwyd hwy i atal y clefri poeth (sgyrfi).. Roedd y bardd, William Wordsworth, mor hoff o Lygad Ebrill nes iddo ysgrifennu tair cerdd amdanynt: The Small Celandine, To The Same Flower a To The Small Celandine. To the small celandine Pansies, Lilies, Kingcups, Daisies, Let them live upon their praises; Long as there's a sun that sets Primroses will have their glory; Long as there are Violets, They will have a place in story: There's a flower that shall be mine, 'Tis the little Celandine. Rhywogaeth y Mis Llyngyr Creigres Grwybr / Sabellaria Alveolata Llyngyren wrychog ydi r Llyngyren Creigres Grwybr, sy n byw mewn tiwbiau ac yn creu creigresi (reefs). Ar ddechrau eu cylch bywyd maent yn bodoli fel larfa planctonig, ond ar ôl metamorffosis byddant yn troi n llyngyren ac yn sefydlogi. Fel llyngyren byddent yn creu tiwb o ddefnydd tebyg i bapur ac yn ei gryfhau trwy ludo tywod arno. Wrth dyfu a datblygu byddant yn ymestyn y tiwb trwy ludo mwy o dywod iddo. Dim ond y pen a thentaclau sydd i w gweld o ben y tiwb, gan gynnig lloches rhag ysglyfaethwyr. Os bydd y boblogaeth yn ddigon dwys, bydd y tiwbiau yn ffurfio n agos at ei gilydd mewn creigresi sy n edrych yn debyg i grwybr gwenyn (honeycomb) - a dyna sut y cânt eu henw. Er nad ydy llyngyr unigol yn anghyffredin, mae ffurfiant creigresi yn brin yn y DU. Yng Nghymru maent yn nodwedd o dair Ardal Gadwraeth Arbennig a 26 Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig, lle cânt eu gwarchod trwy reoli gweithredoedd niweidiol. Ynghyd â hyn y mae gan Gynllun Gweithredu Bioamrywiaeth y DU (UK BAP) Gynllun Gweithredu ar gyfer Cynefin ar gyfer y creigresi, ac mae r creigresi wedi u rhestru yn rhan 7 o Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) Yng Nghymru y mae creigresi Sabellaria alveolata yn gorchuddio 469ha o r ardal rynglanw. Maent i w cael ym Mae Ceredigion ac ar hyd arfordir y Gogledd a r De. Yn aber Hafren maent i w cael yn is-lanw yn ogystal. Dyma r unig safle yn y DU ble mae hyn i w weld, fel rheol rhywogaeth arall o Saballaria sy n gyfrifol am greigresi is-lanw. Gall strwythur y creigresi fod hyd at 50cm o drwch, gan ffurfio twmpathau, cynfasau a strwythurau mwy fyth. Maent i w cael fel arfer ar ochr isaf y lan, ond gallent fodoli o farc uchaf llanw bach (neap) hyd at ardaloedd is-lanw bas (ac eithrio aber a môr Hafren). Ffurfir y creigresi ar amrywiaeth o is haenau caled, o gerrig mân i r creigwely, gan ffafrio arfordiroedd agored. Mae presenoldeb tywod yn bwysig er mwyn i r llyngyr ffurfio eu tiwbiau. Am eu bod yn cynnig lloches ac yn cynyddu ffynonellau bwyd y mae r creigresi yn cael eu cyfrif fel cynefin pwysig iawn, gan wella amrywiaeth a niferoedd rhywogaethau eraill. Maent yn cynnal ystod eang o infertebratau, gwymon, molysgiaid, cramenogion ynghyd â chreaduriaid morol eraill. Er hyn, nid oes gennym lawer o wybodaeth am ddatblygiad y cymunedau is-lanw. Byddai r creigresi hŷn yn cynyddu bioamrywiaeth a sefydlogrwydd beth a fyddai fel arall yn greigiau a chlogfeini treuliedig. Mae rhywogaethau biogenig sy n ffurfio creigresi yn hynod bwysig i w cynefinoedd ac i r rhywogaethau sydd yn byw yno. Os collir yr adeiladwyr, fel y llyngyren greigres, gall cyfansoddiad y gymuned newid yn llwyr. Yn y gorffennol cafwyd adroddiadau o golledion ym maint y creigresi yng Ngogledd Cymru ac aber Dyfrdwy, rhywbeth all fod yn gysylltiedig â gaeafau oer iawn, ond eu bod wedi eu hadfer ers hynny. Collwyd ardaloedd mawr o greigresi Sabellaria alveolata yn ystod gaeaf ffyrnig Harriet Robinson, Maritime and Coastal Network

4 Ffaith y Mis Y mae teulu r Genhinen Pedr wedi i enwi ar ôl cymeriad o chwedloniaeth Roegaidd, Narcissus, a ddisgynnodd mewn cariad â i adlewyrchiad ei hun. Rheoli Adnoddau Naturiol yn Gynaliadwy Mae Plantlife Cymru wrthi n creu adnoddau dysgu trwy ddatblygu prosiect am ffwng. Ffocws y prosiect yw madarch cap cŵyr, sydd â lliwiau a gweadau difyr. Maent yn bwysig o safbwynt cadwriaethol am fod eu cynefin dan fygythiad - glaswellt byr yw r cynefin ffafredig, ond mae aredig a gwrtaith amaethyddol yn debygol o u lladd. Gall gymryd rhwng 60 a 100 o flynyddoedd i r madarch ddychwelyd i safle ar ôl i r tir gael ei drin yn y fath fodd, felly maent yn enghraifft dda o rywogaeth ddangosol. Mae cyfle i greu adnoddau dysgu ar gyfer y Cyfnod Sylfaen, CA2 hyd at TGAU a Lefel A. Amcan yr adnoddau fyddai datblygu rhifedd cymhwysol, sgiliau llythrennedd, defnyddio gwaith maes a thechnoleg gwybodaeth ynghyd â gwybodaeth wyddonol. Os oes gennych ddiddordeb datblygu neu dreialu r adnodd, neu drefnu digwyddiad hyfforddi yn ymwneud â r adnodd ar gyfer eich aelodau lleol yn 2018, cysylltwch â: Anita.Daimond@plantlife.org.uk / Cyrsiau/Digwyddiadau: Ymddiriedolaeth Plas Derw Aelod o Rwydwaith Hyfforddiant Dysgu yn yr Awyr Agored Cymru Archwilio Straeon yn y Goedwig Dyddiad: 22 Mawrth Pris: 75 Datblygiad Safle Dyddiad: 4 Ebrill Pris: 75 LNF yn yr Awyr Agored Dyddiad: 25 Ebrill Pris: 50 Natur mewn Geiriau a Rhifau Dyddiad: 21 Mawrth Pris: 75 y person 101 peth i w wneud yn yr Awyr Agored Dyddiad: 15 Mawrth Pris: 75 y person, Ffeithiau r Fforest Dyddiad: 14 Mawrth Pris: 75 y person, Codio Concyrs Cyflwyno egwyddorion codio sylfaenol heb gyfrifiaduron Dyddiad: 28 Mawrth Pris: 50 Lleoliad: Prifysgol Glyndwr, Campws Northop Dyfarniad mewn Arfer Awyr Agored Lefel 2 Dyddiadau: 9 Mawrth & 5 Ebrill Pris: 280 Dyfarniad mewn Cydgysylltu Cwricwlwm Awyr Agored Lefel 3 Dyddiadau: 9 Mawrth, 5 a 6 Ebrill Pris: 380

5 Cyswllt: Cyfle am swydd - mae angen staff contract ychwanegol ar gyfer rhai sesiynau a thripiau. CA1, 2 neu oedolion. Cyswllt: Carolyn Burkey, Cambium Sustainable Aelod o Rwydwaith Hyfforddiant Dysgu yn yr Awyr Agored Cymru Lefel 2 Hyfforddiant Ymarferydd Dysgu Awyr Agored Dyddiadau: 18 & 19 Mai + cyfnos yr 28 Medi Pris: TAW Lleoliad: Forest Farm, Caerdydd Cyswllt: Ysgol Goedwig SNPT- Aelod o Rwydwaith Hyfforddiant Dysgu yn yr Awyr Agored Cymru Tystysgrif Lefel 3 mewn Arwain Ysgol Goedwig Dyddiadau: 6-8 Mawrth a 3-5 Ebrill 2017 Lleoliad: Abertawe Cyswllt: info@forestschoolsnpt.org.uk/ Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Gwent Dyfarniad mewn Arfer Dysgu yn yr Awyr Agored Lefel 2 Dyddiad: 9, 16 Mawrth, 8 Mehefin Pris: 300 Diwrnod Hwyl y Gwanwyn Dyddiad: 8 Ebrill 1-4pm Pris: Plant 2. Cyswllt: magormarsh@gwentwildlife.org Llwybr Cerdded Arfordirol Magwyr i Allteuryn Dyddiad: 27 Mawrth 11-4pm yn dechrau yng Nghors Magwyr. Pris: Aelodau GWT - 10; pobl nad ydynt yn aelodau 15. Bwcio yn hanfodol Canolfan ar gyfer Egni Amgen Cysylltiad Natur Dyddiad: 8 10 Ebrill Pris: y diwrnod. Cyswllt: courses@cat.org.uk / Cyfrifiad Grifft Big Spawn Count Byddwch yn rhan o r cyfrifiad y gwanwyn yma: Coed Lleol Mindfulness in the Woods Sesiwn flasu undydd. Dyddiad: 10 Mawrth Lleoliad: Gwarchodfa Natur Taf Fechan Cyswllt: actifwoodsmerthyr@smallwoods.org.uk Cors a Choetir Outlook Cwrs Cymorth Cyntaf yn yr Awyr Agored 2 ddiwrnod TGCh achrededig. Bydd y cwrs hefyd yn cynnwys elfennau a chymwysterau Ysgol Goedwig ychwanegol ar gyfer y bobl hynny y bydd eu hangen arnynt. Dyddiad: Mawrth Pris: Lleoliad: Wrecsam Cyswllt: /mary@one-two-tree.co.uk

6 Llen Natur Rhifyn diweddaraf newyddion natur yng Nghymru. Cyswllt: Bioamrywiaeth Cymru/Wythnos Natur Dathlwch amrywiaeth a harddwch byd natur Cymru Dyddiad: 3 11 Mehefin Cyswllt: Rooted Forest School Mathemateg a Llythrennedd yn yr Awyr Agored Dyddiad: 23 Mawrth Pris: 60 Lleoliad: Swydd Henffordd Arweinydd Ysgol Goedwig lefel 3 Dyddiad: 27, 28 Mawrth, 3, 4, 7, 24 a 25 Ebrill Pris: 800 Lleoliad: Llanllieni Cynorthwyydd Ysgol Goedwig lefel 2 Dyddiad: 27, 28 Mawrth, 3, 24 Ebrill 2017 Pris: 400 Lleoliad: Llanllieni Cyswllt: ww.rootedforestschool.co.uk Ecosia Peiriant chwilio sy n rhoi 80% o i elw o hysbysebion tuag at blannu coed. Ymddiriedolaeth Penllergare Cyfres o sesiynau hyfforddi ecoleg undydd. Lleoliad: Coed Cwm Penllergare Pris: 35 y sesiwn. Cyswllt: contact@penllergare.org / Dyddiadau: 4 Mawrth Adeiladu Cynlluniau Gweithredu Bioamrywiaeth 11 Mawrth Athroniaeth Plannu Ecolegol 18 Mawrth Newid Hinsawdd 25 Mawrth Coetir Hynafol Ignite Up Ladybirds Tymor y Gwanwyn, Rhiant a Phlentyn Dyddiad: April 10 Gwersyll Antur y Pasg (8-12 oed) Dyddiad: Ebrill 8-10 & Cymorth Cyntaf Ysgol Goedwig TGCh - Lefel 2 Dyddiad: 9 a 10 Mawrth Cymorth Cyntaf Brys Pediatrig TGCh Dyddiad: 13 Mawrth Cymorth Cyntaf Pediatrig TGCh - Lefel 3 Dyddiad: 13 a 14 Mawrth Mathemateg Anniben Dyddiad: 17 Mawrth Lleoliad: Cwmdâr Cyswllt: info@igniteup.co.uk

7 Cynhadledd FEN Dyddiad: 23 Mawrth Pris: 50 Lleoliad: Bishops Wood Cyswllt: Grow Wild Gwobrwyo 500 i bobl ifanc rhwng oed i arwain prosiectau sydd yn gwella ymwybyddiaeth o bwysigrwydd blodau a phlanhigion cynhenid i r DU. Y mae dwy ffrwd ariannu - Transform a Space a Get Creative. Environet Capacity Building Gwneud cais a gwneud y gorau o nawdd. Nawdd perthnasol ar gael ar gyfer prosiectau. Deddf Llesiant Cenedlaethau r Dyfodol. Dyddiad: 23 Mawrth, Caerdydd / 28 Mawrth, Llandrindod / 30 Mawrth, Wrecsam Pris: Am Ddim Cyswllt: environet@wcva.org.uk Cysylltwch â ni: Karen Clarke Cydlynydd Cenedlaethol Dysgu yn yr Awyr Agored Cymru Cyfoeth Naturiol Cymru / outdoorlearningwales@naturalresourceswales.gov.uk Cyfraniadau: Cyflwynwch awgrymiadau am gynnwys neu eitemau o ddiddordeb ar gyfer bwletinau i ddod erbyn 20 o r mis. Mae r holl gyflwyniadau yn amodol ar gymeradwyaeth y Cydlynydd. Ymwadiad: Nid yw Dysgu yn yr Awyr Agored Cymru na Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyfrifol am gynnwys, safon neu ddibynadwyedd y gwefannau, y cyrsiau neu r adnoddau cysylltiedig yn y bwletin hwn o ffynonellau allanol. Ni ddylid ystyried eu cynnwys yn gefnogaeth o unrhyw fath. Ni allwn warantu y bydd y dolenni hyn yn gweithio bob amser ac nid oes gennym unrhyw reolaeth dros argaeledd y tudalennau cysylltiedig. Dad-danysgrifio: Os nad ydych chi n dymuno bod yn rhan o E-Grŵp Pawb Dysgu yn yr Awyr Agored Cymru mwyach, gallwch ddad-danysgrifio trwy yrru e-bost at: outdoorlearningwales@naturalresourceswales.gov.uk