LASALLIAN RESEARCH FORUM La Salle University Ozamiz City. A Marxist Criticism of Hernando R. Ocampo s Rice and Bullets Mrs. Carousel Bancat-Tagaylo

Transcription

1 LASALLIAN RESEARCH FORUM La Salle Uiversity Ozamiz City Foreword 3 A Marxist Criticism of Herado R. Ocampo s Rice ad Bullets Mrs. Carousel Bacat-Tagaylo Classes of Geeralized Closed Sets i the Cartesia Product Space Shiela Mae Pacardo Salawikaig Butuao: Isag Pagsusuri sa mga Aral A Lezziela Ajesta Jue July 2011 Vol. 16 No. 1

2 Foreword

3

4 A Marxist Criticism of Herado R. Ocampo s Rice ad Bullets Mrs. Carousel Bacat-Tagaylo College of Arts ad Scieces Abstract This study was udertake to give a clear picture of the dismal situatio of Filipios who belog to the workig class as portrayed by the character i Herado R. Ocampo s, short story. Also, it showed how ad whe this social coflict betwee the bourgeoisie ad proletariat i the coutry started. Lastly, this iterest i studyig the Marxism i Rice ad Bullets arises from the icreasig umber of Filipios who are starvig due to the uequal sharig of ecoomic resources. 1. Itroductio Literature provides a commo platform for discussio ad exchage of thoughts ad social ad political reforms through expositio.-n. Tavir This importace of literature has bee reemphasized i a umber of articles, jourals ad research edeavors. May prolific writers believe that a good literature is ot oly a expressio of ma s thoughts, emotios ad experieces but also a embodimet of what ma wats for his society. Accordig to Tavir (2009), those who are writig for the eradicatio of ills i the society have already doe their part. She also added that authors ca oly attai to the emiece of classics if they exercise their imagiatio o the serious problems of life ad elucidate them through arratives

5 Friedrich Egels, a political theorist, believes that a work of art must be a reflectio of the society, whether the picture it presets goes with or agaist the beliefs of the author (Marxist Views of Literature,.d.). I additio, Trestiza (1987) poits out that a achievemet of art is to write about social realities i a search for a better coutry. I recet years, literature has become the cheapest ad easiest tool uses to address social coflicts that remai usolved i the past years. As literature is writte for such purpose, it exactly bears the socialist ad dialectical theories of Karl Marx, the Marxist criticism. Marxist criticism views literary works as reflectio of social istitutios from which they are costructed. Marxists believe that works of literature are mere products of history that ca be studied by aalyzig the social ad material coditios i which they were created. Moreover, Marxist critics cosider a work of literature as a product of ecoomic ad ideological circumstaces surroudig its creatio ad ot a result of divie ispiratio or creatio (Marxist Views of Literature,.d.). Accordig to Eagleto (1976), Marxist criticism is ot merely cocered with how ovels get published but it aims to explai the literary work more fully by givig sesitive attetio to its forms, styles ad meaigs. I additio to beig the guidig priciple behid some literary works, Marxism also greatly iflueced may writers. I the Philippies, Herado Ocampo is oe author who is obviously iflueced by Marxists ad social theories

6 Herado Ocampo, the author of Rice ad Bullets is also oe of the o-objective paiters i the Philippies. Accordig to (Beller 2004), H.R. Ocampo as a artist is more iterested i creatig ew realities i his works i terms of stress ad strai tha capturig a photographic semblace of ature. I his Rice ad Bullets, H.R. Ocampo tries to ufold a societal ill that has remaied uresolved sice 1930s. Though writte i 1937, the coflict of Rice ad Bullets is still shared by the preset time. This shows that this work of Ocampo is sigificat i uderstadig the life of Filipios ad i aswerig questios related to social problems. It is i this reaso that the researcher decided to take this Marxist Criticism of Herado Ocampo s Rice ad Bullets to uderstad the vital social issues tackled i the story. It is i this way that the discussio of Rice ad Bullets i Philippie Literature class will become deeper ad meaigful. 2. Review of Related Literature This part presets the review of related literatures that have a bearig o this research. The reviews iclude books, jourals, ad iteret sources. Literature is more tha its literary meaig which is uderstadig letters. It helps a perso take a closer look at the differet facets of life. It helps a perso chage her perspective towards life (Oak, 2010). She added that great literary works provide society with the guidig priciples of life. Accordig to Chee (1981), literature to be worthy of praise must reflect with uderstadig, sesitivity ad faithfuless, the

7 life, problems ad aspiratios of the people. Also, it must be committed to the values of freedom, justice, ad humaity. Moreover, Oak (2010) poited out the sigificace of literature. She said: Literary works are portrayals of the thikig patters ad social orms prevalet i society. They are a depictio of the differet facets of commo ma s life. Classical literary works serve as a food for thought ad a toic for imagiatio ad creativity. Exposig a idividual to good literary works is equivalet to providig hi,/her with the fiest of educatioal opportuities. I recet years, the study of literature has become more serious ad meaigful. Thus, literary criticism expads i scope to address issues of social ad political sigificace. Literary criticism is grouded i the belief that literature is ot sigular ad defiite i ature for it ca be iterpreted ad read i multiple ways ad see through may diverse perspectives. The fuctio of literary theory aims to apply ideas strictly related to literature as well as those pertaiig to other fields of philosophy i order to provide varied ways i which to observe ad distiguish importace i literature. It is this ability to form ad apply theories to exhume edless aalysis of a work that differetiates it from other forms of writig ad makes literature, literature The Scarlet Letter: A New View Via Marxist Theory, Sep 26, 2006). Oe criticism that is cetered o addressig social issues is the Marxist Literary Criticism of the Germa philosopher Karl Marx. Marxist criticism is materialist that focuses upo how literature fuctios withi social, political, ad ecoomic structures. Marxist criticism has had a eormous ifluece o femiism, ew historicism, ad most recetly, cultural studies (Spurgi, 1997)

8 Furthermore, Spurgi (1997) stressed, Marxist literary theories ted to focus o the represetatio of class coflict as well as the reiforcemet of class distictios through the medium of literature. He eve said that a Marxist literary critic s fuctio is to look for tesios ad cotradictios withi literary works. Usually this tesio is cetered o the clash betwee domiat ad repressed classes i the society. These are just some of the related literatures that were gathered from differet source materials ad that guided the researcher i aalyzig the Marxism of Herado Ocampo s short story. Theoretical/Coceptual Framework As the basis for aalyzig the short story of Herado Ocampo, the writer used the theory of Karl Marx, the Marxist Criticism. Marxist criticism describes literary criticism o socialist ad dialectic theories. Its simplest goals iclude a assessmet of the political tedecy of a literary work to kow whether its social cotet or its literary form is progressive. I Marxist criticism, class coflict ad the reiforcemet of class distictios are usually represeted through the medium of literature (Spurgi, 1997). Marxist literary critics explore ways i which the text reveals ideological oppressio of a domiat ecoomic class over subordiate classes. I order to do this a Marxist must follow some steps to effectively critic literature. 1. Study how the characters behave or iteract with oe aother. 2. Evaluate the jobs of the characters. 3. Assess the role of the govermet i the piece

9 4. Research the period i which piece of literature was published. 5. Evaluate the effectiveess of the ideals displayed i the work, reflectig the era it was writte (Mrxist Literary criticism,.d.). Spurgi (1997) emphasizes what the relatioship is betwee Marxism ad literature ad how critics must aalyze a piece i Marxist criticism. Marxist literary critics ted to look for tesios ad cotradictios withi literary works. This is appropriate because Marxism was origially formulated to aalyze just such tesios ad cotradictios withi society. Marxist literary critics also see literature as itimately liked to social power, ad thus their aalysis of literature is liked to larger social questios. Sice Marxism is a belief system which ca be used to aalyze society at the gradest or most detailed level, Marxist literary criticism is ultimately part of a much larger effort to ucover the ier workigs of society (Literary criticism,.d.). Brizee ad Tompkis (2010) suggest some typical questios Marxist critics ca look ito: 1. Whom does it beefit if the work or effort is accepted/successful/believed, etc.? 2. What is the social class of the author? 3. Which class does the work claim to represet? 4. What values does it reiforce? 5. What values does it subvert? 6. What coflict ca be see betwee the values, the work champios ad those it portrays? 7. What social classes do the characters represet?

10 8. How do characters from differet classes iteract or coflict? The precedig theory ad ideas were the bases for the aalysis of the arrative uder study that presets life of the workig class. Statemet of the Problem The mai cocer of this study was to fid out the Marxism of Herado R. Ocampo s short story, Rice ad Bullets. Specifically, it attempted to aswer the followig questios: 1. Who are the characters of the story i terms of: a. their behavior b. the job or social class they represet i the society c. their iteractio with other characters d. the values they represet or subvert? 2. What is the social coflict depicted i the story? Importace of the Study Educatio always aims to create good people, to show people the good life ad to let them live that life. I the educatioal istitutio, it is the teachig of literature that plays a vital part i the realizatio of the goals of educatio. Literature tackles practical lessos ecessary to life ad these lessos are ofte take for grated i other subjects. Research tasks that are cetered o literatures do ot get much attetio from may researchers. Because of this, the researcher would like to lay dow the sigificace of this study. 1. This study will help studets to be more iterested i literature. They will see that i every piece is a hidde

11 reality ad they eed to lear how to explore much to see that reality. 2. The readers of short stories will realize that readig eeds a i-depth persoal egagemet ad research. They have to be egaged to really uderstad the message preseted i every piece of literature. 3. This study helps ufold the brilliace of the authors, which is usually forgotte for too much attetio is give to the elemets of a literary piece. 4. With this study, teachers are guided as to how they will deal with a literary piece i class. They will be remided of the may theories that they ca use i uderstadig literature. Beig able to use differet literary theories will help them brig a livelier ad a more directed discussio i the classroom. 5. Researchers will be motivated to udertake a literature research, kowig that it will make them become fully aware of their society ad of their perso. Scope ad Limitatio of the Study This study was limited to the aalysis of some sigs of Marxism i the short story of Herado R. Ocampo. It oly icluded oe short story of Ocampo so as ot to cofuse the aalysis of the theme with other stories. The aalysis was focused o the behaviors of the characters, their social class, their iteractio with other characters, the values they represet or subvert ad the social coflict depicted i the story

12 3. Methodology of the Study This part of the study presets the research method, research materials ad research procedures. Research Method This study used the qualitative type of research to aalyze the Marxism embedded i the short story of Herado Ocampo. Marxist literary theory was employed to aswer the basic questios that were tackled i this study ad that would lead to the iterpretatio of the social coflict the short story depicts. Research Materials Sice this study maily ivolved a aalysis to idetify the behaviors of the characters, their social class, their iteractio with other characters, the values they represet or subvert ad the social coflict depicted i the story, o questioaires ad other self-made materials were used i the course of the study ad i gatherig of data. The short story of Herado Ocampo, Rice ad Bullets serves as the research material of this study. Research Procedures The short story of Herado Ocampo was chose by the researcher for the study o the Marxism depicted i the short story because of the followig bases: firstly, that this short story clearly depicts a social problem that has bee existig for more tha half of the cetury; secodly, that this short story shows aspiratio, courage, fears ad aguish of the strugglig majority; thirdly, that this short story after a thorough readig ca help readers realize the value of sharig, humility ad equality; ad lastly, that through this

13 short story readers fully uderstad the struggle ad complexity of life brought by societal status ad the costat battle for equality, freedom, respect, peace ad joy that for may years proletaria Filipios are deprived of. Syopsis of the Rice ad Bullets was made i order to coditio the readers to the evaluatio which ca be discered geerally after the short story itself was uderstood. Backgroud of the Author ad Summary of the Story Every work of art is always a product of the author s imagiatio, experieces ad aspiratios. To fully uderstad the short story uder study, it is vital to kow the backgroud of the author ad the summary of his work. Life of Herado R. Ocampo Herado R. Ocampo was bor o April 28, 1911 i Sata Cruz, Maila ad died o December 28, His parets were Emilio Ocampo y Saltiero ad Delfia Ruiz y Sato. He is a Filipio Natioal Artist i the visual arts ad is also recogized as a fictioist, playwright ad editor. Herado R. Ocampo studied law, commerce ad creative writig before he egaged himself i visual arts. He worked as a writer ad became oe of the orgaizers of a youg group of progressive ad prolific writers, kow as Veroicas. His skill i writig was more ehaced by workig i various periodicals such as Taliba ewspaper ad Maila Suday Chroicle magazie. He also experieced workig as a scriptwriter ad director for televisio, ad produced ad directed for the Filipio Players Guild

14 Herado Ruiz Ocampo was a leadig radical moderist artist i the Philippies whose works reflected the harsh realities of his coutry after the Secod World War. Through his skillful use of fierce ad bold colors i his works, he showed the lush sceeries ad the beautiful Philippie ladscapes of the Philippies. H. R. Ocampo s works as a writer iclude Do t Cry, Do t Fret i poetry; Ikalawag Pagdalaw, Uag Pamumulaklak, Rice ad Bullets, ad Bakia i fictio; ad Butot Page, a screeplay writte with Mario David. Awards received iclude: Republic Cultural Award i 1965; Patubay g Siig at Kaliaga Award i 1969; Diwa g Lahi Award i 1976; ad Gawad CCP para sa Siig Award i H. R. Ocampo was a acclaimed artist for his works as a writer ad for his visual arts. He died at the age of 67 i Calooca City. He was declared as a Natioal Artist for the Visual Arts i Summary of Rice ad Bullets It had bee a log while that the family of Tura had bee starvig. Their sack that used to cotai rice a log time ago had log become empty. That was why whe Mr. Remulla who came from America promised Tura ad his eighbors rice if they joied him i the rally, they became agai spirited me. They did ot eve questio why they had to brig a sack with three big stoes iside it. Umidful of the trouble ahead, Tura was stirred up by the words of Mr. Remulla that their family would o loger be hugry. He did ot eve mid the viegar-like gawig iside his stomach

15 He just thought of the rice he would brig back home for his wife ad childre. Miutes after Tura left his house, he foud himself i the middle of me whom he thought like him were also hugry. He heard ad saw them shout, wave their placards i the air ad eergetically respod to Mr. Remulla discourse. With the oise aroud him, Tura felt igited ad followed the throg of hugry me who were headig to the warehouse where sacks of rice were stocked ad whose amplified hummig suddely thudered ito a series of deafeig roars as they eared rice warehouses of Chiese merchats. Outside the warehouse, the crowd stopped through Mr. Remulla s wave of his had ad Tura took that chace to reach the frot-most lie. He leared that some four or five policeme i their khaki uiforms were the reasos why they had to stop. The khaki-clad me urged them to go home peacefully but for the hugry me it was o time to back out most especially that they were just meters away from the rice. As the policema made a move as if to approach Mr. Remulla, someoe from the rear threw oe of his three stoes at the policema. The first stoe was followed by aother ad still aother. No matter how Mr. Remulla stopped the crowd, they became more determied to get ito the warehouse. The hail of stoes became ustoppable ad made Tura regai that surgig feelig of somethig hot ad good iside. Tura rushed to the warehouse, umidful of the several thuderig reports from the policeme s riot-gus. As the warehouse door opeed, the crowd poured i like a swarm of locusts ad overpowered the hadful of policeme. They pushed oe aother out of the way ad each madly screamig ad scramblig to fill his

16 sack. At the sight of so much rice, Tura felt smothered ad suffocated. Hastily, he bega to fill his sack with fistful after fistful of the glitterig white grais of rice. Suddely, over the mad scramblig for rice iside the warehouse, Tura heard several gushots ad umeric fratic voices that echoed the warig, The Police! The Police!. Sligig the half-filled sack over his shoulder, Tura hurried to the big door. He was followed by his compaios, but at the door they were cofroted by a policema with his riot-gu threateigly aimed at them The policema ordered the mob to retur the rice but someoe behid Tura heaved his sack of rice agaist the policema ad made the khaki-clad aget lose his balace. Ad the crowd, led by Tura, took advatage of the situatio to get out of the warehouse. But outside, Tura was oce more cofroted by aother policema ad was o loger i a positio to dodge his oppoet. He clutched his rice sack tighter ad swug it agaist the policema. The policema lost his balace but at the same time Tura felt a sudde stigig of hotess coursig from his belly. As Tura was tryig to be coscious, he felt the sack of rice slipped from his weakeig figers ad vaguely saw the precious grais spillig o the dirty groud. Oh, o. No. You caot take that away from me. That is for my wife, for my childre, Tura cried. He faced the scattered grais o the groud ad heard himself call his wife ad childre, Here, here is the rice for you. You eed ot subsist o salabat aymore. You eed ot be hugry aymore. But he spoke his voice seemed stragely hollow ad seemed to come from a distace, a very far distace beyod

17 4. Results ad Discussio This chapter attempts to show the behaviors of the characters, their social class, their iteractio with other characters, the values they represet or subvert ad the social coflict depicted i the story uder study. Problem No. 1. Who is the mai character i the story i terms of: a. behavior b. job or social class he represets i the society c. his iteractio with other characters d. the values he represets or subverts? Characters are the people who give life to the story. They are participats i the story, ad are usually persos, but may be ay persoal idetity, or etity whose existece origiates from a fictioal work or performace (Fictio,.d.). a. Behavior The mai character of the short story is Tura who is a father to three childre. As a father, he was apprehesive o how he could feed his family for it had bee a log time that the sack that cotaied rice for his family became empty. It was obvious how emotioally disgrutled Tura was with his situatio. He seemed to show his weakess by ot beig able to focus o what he would do. The lies below prove he was ito come-what-may priciple. Log ago the sack had cotaied rice for his family for his daughters Ie ad Clara, for his little so Totoy, ad for his wife Marta. But ow the jute sack was bulgig with the

18 sharp, hard edges of three big stoes which he had gathered the ight before. "What are those stoes for"? Marta asked. "Mister Remulla said we must have three big stoes i our sack. He said these stoes would represet the three biggest islads i our coutry," Tura explaied. "What are you goig to do with them?" Marta asked. "I do't kow," Tura aswered, seemigly peeved. Mister Remulla said that with these stoes we'll soo have somethig to eat, ad that is all I care about. He told us we ought ot to be hugry. We have as much right to eat ad live as the proprietarious have." At this poit, Tura refused to be critical. He ever asked what the three stoes were for. He simply received ay explaatio ijected by the perso who brought them light agai. What he just wated was to have some rice for his family. He showed a behavior of a ma who was willig to do everythig to be able to eat ad feed his family. Though Tura was ot sure whether he could really brig home rice, it did ot bother him at all. He had high hopes that he would upo hearig the words of Mr. Remulla. Such hope was added whe he saw other hugry me with their placards askig for rice. He thought that his daughters, Ie ad Clara ad his so, Totoy would have somethig to eat. How Tura behaved was practically what other fathers would have felt ad doe whe the survival of their family was at risk. H. R. Ocampo showed the readers of this story the geeral reality that o father would remai calm if starvatio kocks the door. He eve started the story with Tura leavig the house early i the morig without takig his breakfast. Such opeig lie gives readers hits o what they will be able to read ahead

19 a. job or social class he represets i the society Social class, which was first widely used i the early 19th cetury, refers to a group of people who possess the same socioecoomic status withi the society (Social Class, (.d.). For Karl Marx, there are types of classes. There is that class that cotrols ad directs the process of productio ad there also classes that serve as direct producers ad providers of services to the domiat class (Social Class,.d.). Tura is the represetatio of me i the workig class, which is also as the proletariat. He belogs to a class that is depedet o physical labor to be able to live ad whose access to educatio ad ecoomic resources is limited. Karl Marx defied the workig class or proletariat as a group of idividuals who egage themselves i sellig their labor power for wages ad who do ot ow the meas of productio. For Marx, the wealth of the society was depedet o the workig class. He added that the workig class who do ot ow lad ad big compaies are resposible for buildig bridges, craftig furiture, growig food, ad ursig childre (Workig class, 2011). I the story, though there was o specific metio of the job of Tura, it was obvious that he did physical labor. The fact that he did ot care shavig his face was a proof that he did ot go to a office ad appeared clea. Ad Tura rubbed his poited chi at the thought, the palm of his had caressig ad beig caressed by the bristly stubble o his ushaved face

20 Ocampo s metio of ushaved face emphasized somethig about Tura. It helped readers kow the status of Tura i the society. It gave a idea that shavig was the least priority of Tura ad his appearace did ot matter at all to him. This is the attitude that is most commo amog workers whose priority is to provide his family food o the table. Aother descriptio of Ocampo to Tura that proves that Tura is a poor guy is: Ad agai Tura felt the slight rumblig i his stomach, felt the viegar like gawig iside his body. Ocampo used appropriate descriptios, the slight rumblig ad the viegarlike gawig, to describe the huger felt by Tura. He showed the exact feelig of how it was to be hugry as if he experieced it himself ad wrote it to give the same effect to the readers. With that descriptio, readers are remided that who usually get hugry are those who belog to the workig class. c. his iteractio with other characters At first, Tura s iteractio with other characters especially his relatioship with Mr. Remulla showed his lack of self directio ad igorace. He decided to joi the rally; yet he did ot uderstad what he would get himself ito. "Mister Remulla said we must have three big stoes i our sack. He said these stoes would represet the three biggest islads i our coutry," Tura explaied. The words of Tura souded fuy but they were ot fuy at all. They brought a stig of pai, kowig that his igorace was

21 take advatage of. His lack of educatio was caused by the society s iequality. He might have chose to be ueducated but maybe it was the society that pushed him have that choice. Marta had ceased to ask further questios. At the metio of rice she had suddely seemed satisfied. But this morig, before Tura left, she asked agai, "Are you sure there will be o trouble?" "How could there be? Mister Remulla kows what he is doig. He said that is what they do i America. He came from America. He ought to kow." Ad sligig the jute sack with the big stoes across his shoulder, Tura left his wife o the threshold, while his three childre, ill-clad ad ill-ourished, looked sheepishly o. Tura s words showed evidece of his compliat attitude ad his iferiority over someoe from America. He believed that there was o questio about the promise of Mr. Remulla. Moreover, his words showed how cofidet he was with Mr. Remulla who was from America. Though Tura was see to be metally driftig at first, a sig of maturity was also see i him whe he was lost i the hustle ad bustle of the crowd. Somebody stepped o Tura's bare toes. Tura frowed, but chaged to a smile whe the offeded, a tall fellow with suke features, who also carried a jute sack across his shoulder, tured ad smiled apologetically. He must also be very hugry, Tura thought, seeig the ma's lea features ad rememberig his ow huger. Whe somebody stepped o Tura s bare toes, he was about to be aoyed but whe he saw the perso also carryig a jute sack across his shoulder, his frow was chaged to a smile. Tura

22 showed his uderstadig, patiece ad humility to persos who were also like him hugry. Such attitude of Tura is a maifestatio of how he leared his lesso of respectig ad lovig people of his kid. It was clear how he developed such uderstadig ad cosideratio of the feeligs of others. Though he was hugry, he remaied sesitive to others. He ever failed to cosider their physical ad metal state. Ocampo s use of a tall fellow with suke features ad ma's lea features helps readers see what Tura has see with the other character i the story. The descriptio shows that the ma is Tura s kid ad that he is also strugglig i life. d. the values he represets or subverts? I the short story, Rice ad Bullets, Tura, the mai character represets the amazig love of a father to his childre ad of a husbad to his wife. He is a symbol of a truly brave father who is willig to risk his life to protect ad feed his family. Tura, despite his igorace ad physical weakess, fought his fear as he joied other hugry me rallyig for rice. Havig a glimpse of rice, Tura subverted his values of hoesty. He became blided by his desire to feed his family ad igored the rai of bullets from the gus of the policeme as he joied the mob rasacked the warehouses of Chiese merchats. As Tura s value of hoesty was subverted, his values of beig selfless also surfaced. Though what Tura did was ot righteous, he still showed how it was to be a good husbad ad a father i ways that he kew. His act might be codematory for some idividuals but for Tura it was his selfless expressio of his deep love for his family. Eve if he was i the brik of death, his

23 mid was still cofied i the rice he would brig to his family. His words ligered as he spoke lookig at the rice spillig o the dirty groud. Oh, o! No! You caot take that away from me. You caot take that away from me. That is for my wife, for my childre. Tura dived face dowward, face foremost, for the scattered grais of rice o the groud. Here, here. Tura heard himself callig his wife ad childre, as his figers clutched at the rice. Here is the rice for you. You eed ot live o salabat ay more. You eed ot be hugry aymore. But his voice seemed stragely hollow. It seemed to come from a distace, a very far distace beyod Problem No. 2. What is the social coflict depicted i the story? Social coflict is defied by socially uequal groups, such as the rich ad the poor, competig for moey ad material goods, util becomig outright rebellio agaist the wealthy by the umerically superior poor (Briggs,.d.). The story clearly presets a log-stadig coflict betwee the bourgeoisie ad proletariat. It shows the struggle betwee labor (the poor) ad capital (the rich). Accordig to Beller (2004), the story works hastily to create a cocept, equatio betwee blood ad rice. I the short story, Ocampo evidetly illustrated the iroy betwee the peasats ad Chiese merchats by usig the words, viegar-like gawig iside the stomach ad the warehouse, the biggest amog the huddled squat buildigs of cocrete walls ad galvaized iro roofig. The warehouse cotais the overflowig rice of the Chiese merchats, the exact opposite of the hugry stomachs of the peasats

24 5. Summary, Coclusio, ad Recommedatios This chapter gives the summary of the fidigs, the coclusio derived from the fidigs, ad some recommedatios. Summary Based o the precedig discussio ad aalysis of the mai character of the short story, Rice ad Bullets of Herado R. Ocampo, the fidigs are summarized as follows: 1. the mai character of the story represets the workers ad peasats i the coutry who brig wealth to the coutry; yet remai poor. 2. a father ca subvert his good values to be able to give life to his family eve if it meas riskig his ow life. 2. the social coflict ivolvig the bourgeoisie ad proletariat has bee preset for more tha half of the cetury. Coclusio H. R. Ocampo is a Marxist for he showed a hit of Marxism ot just i his paitigs but also i his fictio as what he did i Rice ad Bullets. He successfully elaborated through his descriptios the real situatios of the workers ad peasats i the coutry. He poited out to his readers the gap betwee Chiese merchats who represet the rich ad the peasats who are the commo people. As the coutry cotiues to be affected by the global recessio, the sufferig of the workers will also be prologed. With the recessio, the umber of families who will starve will also go o icreasig. They will keep o hopig for good goverace so that their dismal situatio will be stopped

25 The short story of Ocampo ad its theme do ot just express truth ad life i 1937 i which the piece was writte but also life at preset. It goes to show that this social coflict has bee existig sice the time whe Philippies was still a commowealth of America. Rice ad Bullets challeges all readers to take actio to stop these imperialism ad capitalism that eat all the poor i the coutry. It emphasizes the depressig situatio of workig Filipios that must ed the sooest time possible. Recommedatios I the light of the fidigs of this study, the researcher recommeds the followig: 1. That works of Herado Ocampo be seriously studied i Philippie literature classes. 2. That thematic aalysis be ecouraged by teachers to their studets i dealig with literary pieces. 3. That studets must lear to explore differet theories i uderstadig ad appreciatig literary pieces. 3. That the school must ecourage teachers to udertake a study o literature to help preserve Filipio values, help show preset realities ad help fid solutios to problems the coutry is facig. Also, it is oe way of preservig the dyig literatures of the coutry. List of Refereces Beller, J. (2004). From social realism to the specter of abstractio: coceptualizig the visual practices of H.R. Ocampo. Kultura Kritika, Issue No. 5, December

26 Brizee, A. & Tompkis, C. (April 21, 2010). Marxist criticism (1930s-preset) Retrieved April 6, 2011, from Chee, T. S. (1981). Essays o literature i Southeast Asia: Political ad sociological perspectives. Sigapore: Sigapore Uiversity Press. Eagleto, T. (1976). Marxism ad literary criticism. Berkeley: Uiversity of Califoria. Fictio. (.d.). Retrieved March 20, 2011, from Literary criticism.(.d.). Retrieved March 22,2011, from World Wide Web Marxist Views of Literature. (.d.) Retrieved March 11, 2011, from World Wide Web /5/12/151724/491. Mrxist literary criticism. (.d.). Retrieved March 22, 2011, from World Wide Web Oak, M. (2010). Importace of literature. Retrieved April 3, 2011, from Ocampo, H. R. (2011). Rice ad Bullets. Retrieved April 9, 2011, from

27 The Scarlet Letter: A New View Via Marxist Theory. (Sep 26, 2006) Retrieved March 22, 2011, from _letter_a_ew_view_via_marxist.html). Social Class. (.d.). Retrieved: March 22, 2011, from Spurgi, T. (October 3, 1997). Marxism ad Critical Theory. Retrieved April 1, 2011, from Tavir, N. (2009). Sigificace of the study of literature. Retrieved March 2, 2011, from Trestiza, L. (1987). Study o the satiric qualities of the essays of Quijao de Maila. Upublished Master s Thesis, St. Michael s College, Workig class, (July 30, 2011). Retrieved March 23, 2011, from

28 Classes of Geeralized Closed Sets i the Cartesia Product Space Shiela Mae B. Pacardo College of Arts ad Scieces Abstract X is the smallest I a topological space X, the closure Cl(A) of A amog closed sets i X that cotai A, while the iterior It(A) of A is the largest ope set i X cotaied i A. Ay set A is -closed if Cl It Cl A A ad A is preclosed if A It Cl A.The -closure Cl(A) ad preclosure pcl(a) of A is the smallest -closed ad preclosed set i X cotaiig Cl A U for every ope A. A subset A of X is geeralized -closed if set U i X cotaiig A. A is geeralized preclosed if pcl A U for every ope set set U i X cotaiig A. This study is based from the paper O Geeralized b-closed Set. Furthermore, i this paper, classes of geeralized closed sets i the Cartesia product space are beig described. 1. Itroductio These recet years, various forms of geeralizatios of ope sets have bee cosidered i a umber of research studies i topology amog of which are two otios that are defied i terms of the closure ad iterior of sets, amely -ope sets (see [4]) ad pre-ope sets (see [5])). As a result, otios of -closed (see [3]) ad pre-closed (see [2]) sets are defied as complemets of -ope ad pre-ope sets, respectively. It is kow that a closed set is - closed ad a -closed set is pre-closed. I [3], Levie itroduced the geeralized closed sets. This defiitio motivated the itroductio of several other defiitios of

29 geeralized closed sets icludig geeralized -closed sets (see [12]) ad geeralized pre-closed sets (see [10])). Iterestigly, it is also kow that a geeralized closed set is geeralized -closed ad a geeralized -closed set is geeralized pre-closed. Let (X, ) be a topological space, ad A X. The iterior It(A) is the largest ope set cotaied i A, while the closure Cl(A) is the smallest amog all closed sets cotaiig A. A is said to be -ope if A It(Cl(It(A))) ad A is pre-ope if A It(Cl(A)). The complemet of a -ope (respectively preope) set is called -closed (respectivel preclosed). The itersectio of ay family of -closed (respectively preclosed) sets is -closed (respectively preclosed). The smallest -closed (respectively preclosed) set cotaiig A is called the -closure (respectively preclosure) of A ad shall be deoted by Cl(A) (respectively pcl(a)). Statemet of the Problem This study sought to accomplish oe thig: to describe the classes of geeralized closed sets i the Cartesia product space. Sigificace of the Study I recet years, there have bee cosiderable iterests i the study of geeralized closed sets amog topologists because these objects are atural geeralizatios of closed sets which are essetial cocepts i topology. Thus, this paper serves as a good referece for those who would like to study further ad exted the results preseted here ad arrive at ew ideas

30 2. Methodology This paper is based o the work of Ahmad Al-Omari ad Mohd. Salmi Md. Noorai o their paper etitled O Geeralized b-closed Sets. The discussios are simplified for the beefit of the reader. Examples are provided to illustrate the cocept preseted. Results from published sources are icluded ad idicated. Basic Cocepts Here are the defiitios foud i Dugudji [6]. Defiitio Let X be a o-empty set. A class of subsets of X is a topology o X if it satisfies the followig axioms. 1. X ad belog to. 2. The uio of ay umber of sets i belogs to. 3. The itersectio of ay two sets i belogs to. The members of are the called -ope sets, or simply ope sets. X together with, that is, X, is called a topological space. Defiitio Let X, be a topological space. A subset of X is closed if its complemet is i. Defiitio Let X, be a topological space ad A a subset of X. The closure of A, deoted by Cl(A), is the itersectio of all closed supersets of A Defiitio Let Y : A be ay class of sets. The Cartesia product of these sets, deoted by Y, is the set of A poits p = a : A, where a Y for each A

31 Defiitio Let Y : A be ay family of topological spaces. For each A, let be the topology for Y. The Cartesia product topology (or Tychooff topology) is that havig for subbasis all sets Y 1 U p U U Y where U rages over all members of ad over all elemets of A. Prelimiary Cocepts The followig cocepts are foud i [1]. Defiitio Let X, be a topological space. A subset A is said to be: A It Cl It A ; 1. -ope if 2. pre-ope if A It Cl A ; The complemet of a -ope (pre-ope) set is called - closed (preclosed}). The smallest -closed (preclosed) set cotaiig A Xis called the -closure (preclosure}) of A ad shall be deoted by Cl(A) (pcl(a). The family of all -ope (pre-ope) subsets of a space X is deoted by O(X) (po(x)). Defiitio Let X, be a topological space. A subset A of a space X, is called 1. geeralized closed set (or simply g-closed}) if Cl A U wheever A U ad U is ope;

32 2. -geeralized closed set (or simply g-closed}) if Cl A U wheever A U ad U is ope; 3. geeralized preclosed set (or simply gp-closed) if pcl A U wheever A U ad U is ope; Complemets of g-closed (respectively g-closed, gpclosed) sets are called g-ope (respectively g-ope, gp-ope) ad the family of -closed (respectively -closed, preclosed) sets is deoted by C(X) (respectively pc(x)). 3. Results ad Discussio I this sectio, the researcher ivestigates ad describes the geeralized closed sets, geeralized -closed sets ad geeralized preclosed sets i the Cartesia product space i. i=1 Y Theorem 3.1. For ay subset A of a topological space X, 1. Cl(A) = A Cl It Cl A 2. pcl(a) = A Cl It A Corollary 3.2. For ay subset A of a topological space X, 1. A is -closed if ad oly if Cl It Cl A 2. A is preclosed if ad oly if Cl It A A. A Cartesia Product Space Let be a positive iteger, ad let Yk (k = 1, 2,...,) be topological spaces.the Cartesia product topology i k is k=1 Y

33 that havig as basis the family of Cartesia products where Uk is a ope set i Yk. I the space U, k=1 k Y, k=1 k k Cl k=1 k=1 ad It Ak It A k=1 k=1 k Cl A A k [4]. Fk, U k I all that follows, Y ad Yk are topological spaces, ad Ak, Yk. Lemma ope i Y k for all k=1,...,. U k=1 k is ope i Y k=1 k F k=1 k is g-closed i Y k=1 k if ad oly if U k is Theorem if ad oly if F k is g-closed i Y k for all k=1,...,. Proof : Let F k=1 k is g-closed i Y k=1 k ad for k=1,...,. let U k be ope set i Y k such that Fk Uk. By Lemma 3.1.1, Uk is ope i Yk. Moreover, Fk Uk. The k=1 k=1 hypothesis implies that k Necessarily, Cl F k k=1 k=1 k Cl F Cl F U k=1 k 1 k k 1 k U, ad hece Fk is g-closed i Yk, for all k = 1, 2, 3,...,. Coversely, suppose that Fk is g-closed i Yk for k= 1, 2, 3,. Let U = U k=1 k be a ope set i Y k=1 k such that Fk U. By Lemma 3.1.1, U k is ope i Y k for all k=1,...,. k=

34 Sice Fk is g-closed ad Fk Uk = 1,...,. Thus k 1 k closed. Lemma , we have Cl F k Uk for all k Cl F U. This meas that Fk is g- F k=1 k is -closed i Y k=1 k -closed i Y k for all k=1,...,. Proof : Note that Cl It k k=1 if ad oly if F k is Cl It k Cl It Cl Fk Fk Cl It Cl F Cl F, ad Cl F F k=1 k 1 k 1 k k=1 k if ad oly if coclusio follows from Corollary 3.2. Lemma Cl A Cl A for all k = 1, 2,...,. The k=1 k k 1 k. Proof : By previous remark, Cl A k -closed i Yk for all k = 1, 2, 3,...,. By Lemma Cl Ak is -closed i Y k. Sice k 1 A k Cl Ak, Cl A Cl A k=1 k k=1 k k=1 k=1 cotaiig A k Coversely, Let A k=1 k F, Cl A k k=1. F k=1 k is -closed set i Y k=1 k. By Lemma 3.1.3, F k is -closed i Y k. Sice k Fk for all k =1,...,. Thus, Cl A k F k. Sice Fk k 1 k 1 Cl A Cl A k=1 k=1. k k is arbitrary, k=

35 F k=1 k is g-closed i Y k=1 k Theorem if ad oly if F k is g-closed i Y k for all k=1,...,. Proof : Suppose that F k=1 k is g-closed i Y k=1 k. For each k = 1, 2, 3,...,, let U k be ope set i Y k such that Fk Uk. By Lemma 3.1.1, U k=1 k is ope i Y k=1 k ad F k 1 k U k 1 k. Thus, Cl F k 1 k U k 1 k. I view of k Uk for all k = 1, 2, 3,...,. Hece, F k is g-closed i Y k for all k=1,...,. Coversely, suppose that for each k = 1, 2, 3,...,, F k is g-closed i Y k. Let U = Uk be a ope i Yk such that Lemma 3.1.4, Cl F k=1 F k=1 k U. The Cl F k Lemma 3.1.4, k=1 k coclusio follows. U for all k = 1, 2, 3,...,. By k Cl A U. Sice U is arbitrary, the k=1 By costructig proofs parallel to the oes give for Lemma ad Lemma 3.1.4, the followig two lemmas are obtaied. Lemma F k=1 k is preclosed i Y k=1 k if ad oly if F k is preclosed i Y k for all k=1,...,. Lemma k k=1 k 1 k pcl A pcl A Theorem F k=1 k is gp-closed i Y k=1 k if ad oly if F k is gp-closed i Y k for all k=1,...,

36 Proof. Suppose that k F k=1 is gp-closed i Y k=1 k. For each k = k=1 is. k Thus, 1, 2, 3,...,, let U k be ope i Y k with Fk Uk. The Uk ope i Y k=1 k F ad k 1 k U k 1 1 k k k 1 k. I view of Lemma 3.1.8, pcl Fk pcl F U for all k = 1, 2, 3,...,. Hece, k=1,...,. F k is gp-closed i Coversely, suppose that for each k = 1, 2, 3,...,, gp-closed i Y k. Let U = U k=1 k be ope i Y k=1 k pcl F U for k k such that Fk all k = 1, 2, 3,...,. By Lemma 3.1.8, k=1 k proof is complete. 4 k=1 U k Y k for all U F k is. The pcl A U ad the 4. Recommedatio The reader may fid it iterestig to cotiue the ivestigatio of the same i the Cartesia product space, I is ifiite. k I Y k List of Refereces Al-Omari A. ad Noorai M. (2009). O Geeralized b-closed Sets. Bulleti of the Malaysia Mathematical Scieces Society, (2) 32:

37 Dugudji, J. (1975). Topology. New Delhi: Pretice Hall of Idia Private Limited. Levie N. (1970). Geeralized closed sets i topology. Redicoti del Circolo Matematico di Palermo.(2) 19: Maki H., Devi R. ad Balachadra K. (1994). Associated Topologies of Geeralized -closed Sets ad - geeralized Closed Sets. Mem. Fac. Sci. Kochi Uiversity Ser Math 15: Nasef A. (2001). O b-locally closed sets ad related topics, Chaos Solitos Fractals 12 o. 10. Njastad O. (1965). O some classes of early ope sets. Pacific Joural of Mathematics 15:

38 Salawikaig Butuao: Isag Pagsusuri sa mga Aral A Lezziela Ajesta College of Arts ad Scieces Abstrak Ag pag-aaral a ito ay patugkol sa isag pagsusuri sa mga aral a akapaloob sa mga Salawikaig Butuao. Layui g pag-aaral a ito a malama ag mga salawikai g mga Butuao, maisali ag mga salawikai sa wikag Filipio, mauawaa ag mga aral a makukuha sa mga salawikaig ito, at mabatid ag kahalagaha g salawikai sa buhay g mga Butuao. Batay sa kialabasa g masusig pagsusuri, atuklasa g maaaliksik ag apakaramig mga mabubutig aral ag ipiahiwatig sa mga salawikai mula sa Butua. 1. Paimula Bawat basa ay mayama sa kai-kaiyag literatura o paitika. Ag literatura ay maituturig a kayamaa a siyag dapat ipagmalaki at pagyamai. Ag mga akdag pampaitika ay siya rig agbibigay pagkakakilala sa isag kultura. Ag Pilipias ay tigib sa paitika a siyag agbibigay pagkakakilala atig mga Pilipio. Ag mga salawikai, kasabiha, tula, alamat, epiko, obela, awitig-baya, kuwetogbaya, saaysay, bugtog, talambuhay, pabula, parabula ay ag ila sa mga maipagmamalakig paitika g atig basa

39 Siabi i Webster (Satiago, 1989), ag aumag bagay a aisatitik, basta may kaugaya sa pag-iisip at damdami g tao, magig ito ay totoo, kathag isip, o bugag tulog lamag ay maaarig tawagig paitika. Kug atig pagbubulay-bulayi, ag utak g tao ay malikot at walag tigil sa pag-iisip, kaya ama ag buog salibuta ay puo g mahihiwagag kaisipa a apaulad ag apaulad haggag sa tayog mga tao ay mayroog tiatawag a paitika o literatura. Ag salawikai ay isag mukha g paitika a apapalamutia g siig ag siyag bibigyag pukos g pagaaral a ito. Ito ay isa sa mga uri g paitika a kialumaa a g paaho at kiamulata g bagog heerasyo. Hidi ligid sa atig kaalama a ag Pilipias ay biubuo g iba t ibag lipi. Isa a dito ay ag mga Butuao a asa hilagag-silaga g Midaao. Taglay g mga Butuao ag mga salawikai a karaiwag biibigkas g mga matatada upag magbigay aral at gabay gamit ag atatagig kagadaha ito. Kaya bibigyag pukos g pag-aaral a ito ag mga akuhag aral sa mga Salawikaig Butuao. Ag dayalektog giagamit sa Butua ay Cebuao- Butuao. Mga piaghalog dayalekto g dalawag varayti g wika ag Cebuao at Butuao. Ag salawikai g Wikag Tagalog, Bisaya, Ilokao, Maraao, at iba pa ay tiataglay ag parehog kagadaha at kaayusa g mabubutig payo, kagadahag-asal, at pagaral a siyag tuay a humuhugis sa kabuua at kahalagaha g isag salawikai

40 Sa pamamagita g salawikai, magkakaroo tayo g ideyag masilip kug aog pag-uugali at paiiwala ag tiataglay g isag grupo o tribu g mga tao o magig ag isag lipuag giagalawa ay ailalarawa sa pamamagita ito. Sa mga salawikaig Butuao, may pagkakatao tayog masilip kug ao-ao ag mga aral at diwag akakapaloob dito. Nakakatulog ag mga salawikai upag mas mabigyag kulay at buhay ag mga kaalamag baya g Butua. Samakatuwid, taglay g salawikai hidi lamag ag pagaaliw dahil sa masiig a pagkakaayos ito kudi pati ri ag magbigay g mga mahahalagag aral, payo at pagagaral g mga akakatada batay sa pagkalahatag layui ito a ais mapabatid at maituro sa salilahi. Magig ito ma ay asa iba t ibag dayalekto dulot g etograpikog kialalagya g atig basa. Subalit ag hagari, gamit at halaga ito ay patuloy a aatili at hidi mababago mula sa paguahig gamit at hagari ito. Batayag Teoritikal Ag pag-aaral a ito ay akatuo sa pagsusuri g kahalagaha at mga aral a makukuha mga salawikaig Butuao. Sa lawak g asasakop g mga akdag pampaitika hidi maiiwasag akakaimpluwesiya ito sa mga mambabasa. Nagagawa itog maimpluwesiyaha ag damdami, isipa at magig ag pagkatao ay mapapauto ito. Piatuaya i Satiago (1989), a ag salawikai ay akaugalia g sabihi at agsilbig batas at tutui g kagadahag asal g atig mga iuo

41 Sa kasalukuyag paaho, batid ati ag malimit a pagbibigay g matalighagag pahayag g atig mga magulag o g mga akatatada bilag pagbibigay payo at hagad a mapauto at magabaya ag mga kabataa sa bawat ladasig tatahaki. Ayo kay Damiaa Eugeio (Perez et al. [1999]) biaggit iyag maaarig hatii ag mga salawikai ayo sa pagkat; 1) agpapahayag g palahat a paigi sa buhay at sa batas g buhay, 2) pagmabutig asal, 3) agpapahayag g pagpapahalaga g mga tao, 4) agpapahayag g palahat a katotohaa at pagmamasid sa buhay at kalikasa g tao, 5) akapagpapatawa at 6) iba pag pagkat. Mula sa giawag pag-aaral i Eugeio, atig mababatid ag agkop a kaayusa g mga salawikai. Ito ay tumutukoy sa batas g buhay, pag-uugali, pag-aliw at wastog pakikitugo sa kapwa. Dito ay mababakas ag paaalig g bawat sambayaa sa paglalarawa g kai-kailag salawikai. Masasabig kahit pa ma biubuo g maramig lipi ag Pilipias ay maulad pa ri itog sumasalami sa bawat lahi at agpapakita g kaliagag Pilipio. Kabilag a ag mga Butuao a aiiraha sa siyudad g Butua ay may mga salawikai dig sumasalami sa kailag lahi at paiiwala. Siabi i Sup. LydiaU. Mora (1995): The compilatio of literature ad historical data about the Caragao his thoughts ad feeligs, his dreams ad aspiratios, his character, his behavior ad practices, ad his cotiuous struggle for survival is a step i the right directio

42 Isiasaad dito ag klase g pag-uugali, paaaw, damdami, kaisipa, pagsisikap at paiiwala ay makikita sa mga akdag pampaitika kagaya g Caragao a siasaklawa di g mga Butuao. Masasabig ag mga kaalamag-bayakabilag a ag salawikai ay akakatulog a mahubog sa maayos at tamag pakikipagkapwa g mga tao. Kaugay ito siabi i Charles Simmos: Our attitudes cotrol our lives; attitudes are a secret power workig twety-four hours a day, for good or for bad. It is a paramout importace that we kow how to haress ad cotrol this great force. Kug gayo mula sa mga pag-aaral a lumabas mula sa iba t ibag dalubhasa a ag salawikai ay agigig gabay o tulog upag mapauto ag mga tao sa tama at wastog paraa g pamumuhay at ayo ga kay Simmos apakahalaga g ugali g tao sapagkat ito ag may kapagyarihag humawak sa kabuua g isag tao magada ma o hidi

43 Batayag Koseptwal Ag kosepto g pag-aaral a ito ay maipapakita sa pamamagita g dayagram sa ibaba: Salawikaig Butuao Pagsasali sa Wikag Filipio Mga Aral Kahalagaha Sa ilustrasyog giawa, ag maaaliksik ay agalap g mga salawikai sa pamamagita g pamimigay g kwestyueyr sa isag pilig lugar g siyudad g Butua a maramig mga lumad ag dito ay aiiraha. Mayroo dig siipig mga salawikai mula sa kompaylisyo g mga Literaturag Butuao i Prof. Didith P. Brow, direktor g PSWF g Rehiyo XIII o Caraga. Buhat sa alikom a mga salawikai, isiali ag mga ito sa Wikag Filipio upag sa gayo ay maitidiha g mga mambabasa a hidi akakauawa g Wikag Butuao. Matapos maisali sa Wikag Filipio ay siikap g maaaliksik a maiugay ito sa mga buhay g mga Butuao

44 lalog-lalo a sa mga aral a makukuha dito at kahalagaha ito para sa kaila. Paglalahad g Sulirai Ag pag-aaral a ito ay tugkol sa mga aral a makukuha sa mga salawikaig Butuao. Siikap g maaaliksik a matugua ag sumusuod g mga katauga: 1. Ao-ao ag mga salawikaig Butuao? 2. Ao ag mga sali ito sa Wikag Filipio? 3. Ao-ao ag mga aral a makukuha sa mga salawikag ito batay sa mga sumusuod? a. Nagpapahayag g palahat a paigi sa buhay at batas g buhay. b. Pagmabutig asal. c. Nagpapahayag g pagpapahalaga g mga tao. d. Nagpapahayag g palahat a katotohaa at pagmamasid sa buhay at kalikasa g tao. e. Nakapagpapatawa. f. Iba pag pagkat. Ao ag mga kahalagaha g mga salawikai sa mga Butuao? Layui g Pag-aaral Ag pag-aaral a ito ay aglalayog malama ag mga aral at kahalagaha g mga salawikaig Butuao. Ag tiyak a layui g pag-aaral a ito ay ag sumusuod: 1. Malama ag salawikai g mga Butuao

45 2. Maisali ag orihial a salawikaig Butuao sa Wikag Filipio. 3. Mauawaa ag mga aral a makukuha sa mga salawikaig Butuao. 4. Matukoy ag kahalagaha g salawikai g mga Butuao sa kailag buhay. Kahalagaha g Pag-aaral Mahalaga ag pag-aaral a ito sapagkat ais g maaaliksik a ag pag-aaral a ito ay makapagbigay g dagdag a kaalama sa mga mag-aaral, guro at mga mambabasa tugkol sa mga salawikaig Butuao. Para sa mga Mag-aaral Ag pag-aaral a ito ay apakahalaga sa mga mag-aaral sapagkat makakatulog ito para mas mapalawak pag lalo ag kailag kaalama higgil kahalagaha at kaayua g salawikai. Ag pag-aaral dig ito ay magigig gabay sa mga mag-aaral a aglalayog magsagawa g pag-aaral a may kaugaya sa paksag tiatalakay. Para sa mga Guro Magagamit ito g mga guro tugo sa lusarag pagtuturo a may kaugaya sa salawikai at mga kaugalia. Maaari itog makapagbigay g dagdag kaalama at mga halimbawa a maibabahagi sa mga mag-aaral. Para sa mga Maaaliksik Bukod sa ito ay magigig gabay g mga maaaliksik sa kailag gagawig pag-aaral kug magkaugay g paksag piag

46 aarala, mahihikayat di ag kailag iteres a pag-arala ag ibag salawikai g iba pag mga lipig Pilipio a hidi pa agagawa g isag pag-aaral. Saklaw at Limitasyo Ag pag-aaral a ito ay sumasaklaw lamag g aimapug (60) salawikaig Butuao. Ito ay ahahati sa dalawa, ag uag tatlumpo (30) ay mula sa mga kwestyuer a ipiamudmod sa mga Butuaog lumad at ag atirag tatlumpo (30) ay siipi mula sa kompayleysyo i Prof. Didith P. Brow direktor g PSWF (Pambasag Setro g Wikag Filipio) Rehiyo XIII o Caraga. Ag aturag aimapug (60) mga salawikaig Butuao ay isiali sa Wikag Filipio sa hagari itog lubos a mabatid at maitidiha g mga mambabasa ag bawat pahayag lalo a sa mga hidi akakauawa g Wikag Butuao. Tiukoy ag mga aral a makukuha a masasalami mula sa mga salawikaig Butuao at ag kahalagaha ito sa buhay g mga Butuao upag maipakita ag mahalagag kaugaya g mga salawikai sa tuay a buhay g bawat idibidwal. Katutura g Katawagag Giamit Biigya g pagkakahuluga g maaaliksik ag mga salita sag-ayo sa pagpapakahuluga g mga dalubhasa, diksyuaryo at gayudi sa pasarilig pagpapakahuluga batay sa isiagawag pag-aaral. Aral-Ito ay kayamaa g buhay a dapat pag-arala, matutua, mapaalama, malama, maibahagi at maituro (De Guzma, 1996). Sa isiagawag pag-aaral tumutukoy ito sa mga paalala para mapabuti agbuhay g tao

47 Butuao-Ito ag tawag sa mga taog akatira sa Butua City (Kulturag Caraga, 1995). Tiutukoy ito ag mga taog piagbataya sa pag-aaral a ito. Caragao- Tawag sa mga taog akatira sa lugar a sakop g Rehiyo XIII o Caraga (Kulturag Caraga, 1995). Tumutukoy sa ibag rehiyoalistikog katawaga g mga Butuao. Kagadahag-asal Ito ay ag ugali, kilos, ayos, saloobi, palagay, paiidiga at tibay g loob (De Guzma, 1996). Sa pag-aaral a ito, ag asal a ito ay ag mabutig ugalig taglay g isag tao. Kaugalia-Tumutukoy ito sa kasabiha, kilos, gawi, asal o kiagawia g isag tao (Eglish-Filipio Dictioary, 1999). Sa pag-aaral a ito, tumutukoy ito sa kiagisag kilos o gawi g isag tao. Kultura-Mga piaghalog kaliaga (Eglish-Filipio, 1999). Sa pag-aaral a ito sumasaklaw ito sa sa paiiwala, tradisyo at kaugalia a kialala sa isag komuidad. Lipi-Maaarig ito ay isag agka, lahi o pamilya (Diksyuaryog Filipio-Eglish, 2000). Sa pag-aaral a ito, tumutukoy ito sa lipig Butuao. Pagpapahalaga -Pagbibigay g kaukulag pasi o pagkilala; pagpapahalaga sa agkig katagia (Diksyuaryo g Wikag Filipio, Setiyal Edisyo, 1988). Tumutukoy sa mga pagpapahalagag makukuha sa mga salawikai g mga Butuao. Pagsasalig-wika -Isag paraa g paglalapat g katumbas sa isag wika (Satiago, 1971). Sa pag-aaral a ito,tiutukoy ito ag pagsasali g Wikag Butuao sa Wikag Filipio

48 Paitika-Ag paitika ay yaog walag kamataya, yaog agpapahayag g damdami g isag tao bilag isag gati iya sa reaksyo sa kailag pamg-araw-araw a pagsusumikap a makita ag Maykapal (Satiago, 1989). Sa pag-aaral a ito, ag paitika ay sumasalami g kaisipa at damdami g tao. Ito ay may iba t ibag sagay kagaya g tula, bugtog, saaysay, obela, at iba pa. Salawikai-Ag mga patulag aral o paalala, malimit ay may sukat at tugma at siyag bukambibig g mg atao lalo a g mga matatada (Nicasio et,al. 1965). Sa pag-aaral a ito, tumutukoy ito sa mga salawikaig Butuao. Wikag Filipio Ito ay batay sa iba t ibag katutubog wika sa Pilipias (Satiago, 1981). Sa pag-aaral a ito, ito ay tumutukoy sa pambasag wika g Pilipias. 2. Kaugay a Paitika at Pag-aaral Sa bahagig ito humaap g iba t ibag akdag pampaitika ag maaaliksik upag maiugay sa giawag pagaaral. Kaugay a Paitika Ag paitika ag sumasalami at aglalarawa g kaugalia, paiiwala, pamumuhay, kaisipa, at siyag agbibigay pagkakakilala sa isag kultura. Sa pamamagita g paitika, malalama ati ag piagmula g isag pagkat, kug paaog umulad at abago ag kai-kailag yamag paitik

49 Ayo kay Costatio, et al.(1985), sa pagbuo g idetidad a pagkultura, malaki kudi piakamalaki ag papel a gagampaa g paitika. Sa siabig ito i Costatio ay mas biigya pa iyag liaw a sa pamamagita g paitika ay makikilala ag isag kultura at makikitag ito ay atatagi. Dagdag ama i Isagai R. Cruz, et al. (1981), ag paitika ay isag kilalag likhag-isip, isag buga g pagsasaib g imahiasyo g mauulat at g maramig bagay- ag palabas a reyalidad ag kiabibilaga iyag sistema, ag pagkalahatag paaaw g komuidad, ag sistemag siig o estetika, at ag wikag giagamit at marami pag elemeto g kayag tagapakiig o tiyak a paaho at pook. Tuay a ag mga kathag pampaitika ay mas mapapakulay at mas mapapagada sa pag-uugay g siig g pag-iisip at sa reyalidad sa agkop a paaho at lugar. Ag mga yamag pampaitika ay hidi lamag limitado sa pagbibigay g aliw kudi aglalarawa di ito at agpapakita g katagia, paiiwala, at gawi g mga tao, atig mga Pilipio at magig g ibag mga tao mula sa iba t ibag paig g mudo. Siabi ama i Satiago, et al. (1989), maipamalas ati ag sarilig kaugalia, paaaw at kaliaga g atig lahi at masuri ag atig sarilig paitik ayo sa mga magagadag katagia ito. Ag paitika ag kadalasag pumupuo sa kabuua g isag lipua at dito ri masusuri ag kaliaga g bawat lahi. May malakig kaugaya ag kaalamag-baya upag mas mabigyag lalim ag kabatira g isa sa mga yamag paitika a

50 salawikai. Si Mo Leo ay agwika mula sa aklat i Ramos, et al. (1984), a ag salawikai ay agig ugali ag sabihi at agsilbig batas ay tutua g kagadahag-asal g mga tao. Isag sambitag patambis a akasalalay sa isag matadag paiiwala at padaigdig a katotohaag malao ag giagamit g isag lipua. Patuay itog ag salawikai mula sa iba t ibag lipig Pilipio ay hidi agkakalayo sa layui, hagari at kaayusa upag ag mga tao ay mapauto sa bawat hakbag a gagawi sa buhay. Nagsisilbi ri itog gabay o paalala pati a ri aral sa siuma upag ag buhay ay magig maayos at katagi-tagi. Ag salawikai ayo kay Cassaova, et al. (1999), agpapahayag g aral at agigig bataya g magadag paguugali at kiapapalooba ito g mabubutig payo at paalala hago sa mga karaasa sa mga matatada. Kaya karaiwa sa ag mga salawikai ay giagamit upag magturo g mabutig kaugalia at magbigay aral hago sa mga karaasag hidi a dapat pag pamarisa. Sa kabuua, ag mga paitik kagaya g salawikai ay tumutulog upag mahubog, makilalaat maipamalas ag atatagig paiiwala, kaugalia, aral at payo o pagaral g isag tribu, lipi o grupo sa isag komuidad o pook upag ito ay magsisilbig gabay g bawat idibidwal para sa mas maayos a pakikibaka sa buhay. Kaugay sa Pag-aaral Hidi lag iila kudi marami-rami a ri ag agawag mga pag-aaral higgil sa pag-uugali at kagadahag-asal a matatagpua sa mga akdag pampaitika. Ito ma ay mga paguugali o mga kaasala a masasalami sa maiklig-kweto,

51 awitig-baya, kwetog baya o g iba pag akdag pampaitika haggat sumasaklaw sa mga kabutihag asal. Ayo ga sa kialabasa g pag-aaral i Capadga (2004), sa kayag siurig maiklig kweto, atuklasag lahat g tao ay may sarilig kaibaha at hidi lahat g tao ay magkakapareho. Ag kayag pag-aaral ay sumasaklaw sa mga kagadahag asal a makikita sa maiklig kweto ay makikita di at maiuugay kapareho g mga magagadag asal a makikita sa mga salawikai g mga Butuao. Mula sa mga ailathalag mga paitik ay maiimpluwesyaha ag isipa g mga mambabasa ukol sa mga aral a makukuha ila kagaya alag g mga salawikai a taglay ag pagbibigay g mga aral a siyag importateg salik a magsisilbig gabay para sa mga kabataa upag kahit papaao ay matuluga silag hidi malihis sa tamag ladasi. Ayo sa pag-aaral i Cali (2003), piamagatag 40 Salawikaig Maraao: Isag Pagpapahalaga kayag atuklasa a sadyag mababatid sa bawat paaaro-o o salawikai a biibigkas ay agpapakita ag marubdob a layuig umakay, magturo sa mga tao upag hidi sila maligaw sa ladas a tiatahak. Malaki ag kaugaya g pag-aaral a ito sa paaaliksik a giawa i Cali sapagkat pokus itog pareho ag pag-aaral sa paguugali, mabubutig asal at mga aral mula sa mga karaasa a isiasalami sa pamamagita g salawikai. Sa tuwirag pagkakasabi ag salawikai ay isag mabutig istrumeto para sa pagtuturo ukol sa kaayusa g buhay g tao

52 3. Metodolohiya Sa kabaatag ito ilalahad kug paao giawa ag pag-aaral mula sa hakbag g pagagalap g datos haggag sa ito ay mabigyag suri. Ag pamamaraag giamit g maaaliksik ay diskriptib. Paraa g Pagagalap g mga Datos Ag paraa g pagagalap g datos sa pag-aaral a ito ay kiapapalooba g mahahalagag hakbag. Ag maaaliksik ay amigay g mga kwestyuer, lama ag mga kataugag gaya g mga sumusuod: 1) Mayroo ka bag alam a salawikaig Butuao? 2) Maaari mo ba akog bigya g ilag halimbawa? 3) Ao ag aral a makukuha dito? 4) Ao ag kahalagaha ito para sa iyog ga Butuao? Mula sa mga katauga a piasaguta kumuha ag maaaliksik g aimapug (60) salawikai mula sa mga alikom a datos. Krayterya sa Pagpili g Bibigya g Kwestyuer Siikap g maaaliksik a ag mapagsagguiag mga tao ay karapatdapat kuhaa g mga agkop a impormasyo. Ito ag sumusuod a mga krayterya: 1) May tatlumpo t limag (35) taog gulag pataas. 2) Isiilag sa Butua at kasalukuyag doo pa ri aiiraha. 3) Patuloy a gumagamit g iilag salawikai sa pagaraw-araw a pakikisalamuha at pakikipagtalastasa

53 Tagpua g Pag-aaral Ag siyudad g Butua ay mayama sa literatura a patuloy a iaalagaa at piagyama upag ito ay maaatili at mapakiabaga g mga daratig pag heerasyo. Si Luz S. Almeda, PhD.(1995) ay agwikag: Caraga, a ewly created regio by virtue of RA 7901, is ot far behid i its desire to gai idetity i culture relatively i literature, history, heritage ad geography ad to iclude deep feeligs of solidarity ad pride amog its people. Maliaw a isiaad dito a sa pagtatag g sarilig paitika g mga Caragao a kiabibilaga g mga Butuao, makakamit ag mas malalim a samaha g buog rehiyo. Malawak ag asasakupa g Butua, ito ay biubuo g walumpo t aim (86) a mga baragay. Ag pagala g Butua ay hialaw mula sa isag prutas a Batua a makikita oo a marami sa aturag lugar kaya ipiagala sa prutas a ito ag lugar g Butua. Sa dami at lawak g asasakupa g Butua piili g maaliksik ag Brgy. Dakias sa kadahilaag mas madali para sa maaaliksik ag pagagalap g mga datos dahil sadyag malapit lag ito sa kayag tahaa at maramig kakilala a maaarig makatulog sa kaya sa pagtukoy kug sio-sio ag maaarig mahiga o mapagkua g mga datos. Sa Dakias kug saa giawa ag pag-aaral, ag pamumuhay g mga tao sa aturag lugar ay hidi alalayo sa

54 kalimitag moderog pamumuhay. Ag paguahig ikiabubuhay g mga taog aiiraha dito ay mula sa pagagalakal, agrikultura, at pagegempleyado sa gobyero at pribadog istitusyo. Bataya g Pagsasalig-Wika Ag pagsasalig-wika ay lubos a kiakailaga sa paaaliksik a ito upag lubos a mauawa ag bawat detalyeg ipapahayag at para may wastog kaayusa sa pagpapaatili g diwa g mga salawikaig Butuao sa pagsasaliiag wikag Filipio. Nag sa gayo ay marami ag makakauawa at makakagamit sa isiagawag pag-aaral g maaaliksik. Ayo kay Alejadro Abadilla (1980), higgil sa pagsasalig-wika, ag pagsasali o paglilipat g mga kahuluga sa pamamagita g diwa sa diwa

55 Kiakailagag diwa sa diwa ag kailagag ilapat g maaaliksik upag sa gayo ay hidi maiba o mabago ag kahuluga at ilalama g bawat salawikai. Mula sa orihial a sali a Butuao ito ay isiali sa Wikag Filipio. Maigat a isiali g maaaliksik ag mga salawikaig Butuao upag ito ay tumpak sa tamag diwa at pagpapakahuluga g bawat salawikai. Matapos ag isiagawag pagsasali piasuri ito sa isag taog may awtoridad sa gaitog aspeto. Si Prof. Didith P. Brow a misa a rig gumawa g pagaaral higgil sa mga paitikag Butuao at kasalukuyag direktor g PSWF g Caraga ag siyag sumuri at agbigay g agarag pagwawasto sa giawag pagsasali. 4. Paglalahad, Pagsusuri at Pagpapahalaga Sa kabaatag ito biubuo ag paglalahad, pagsusuri at pagpapahalaga sa mga Salawikaig Butuao upag ipakita g maaaliksik kug paao tialakay at siuri ag giawag pagaaral. Paglalahad at Pagsusuri Ag mga Butuao ay maramig iiigatag yama katulad di g karamihag lipig Pilipio a iaalagaa ag mga bagaybagay a tumutukoy sa kailag pagkakakilala. Isa sa mga agkig kayamaa g mga Butuao ay ag kaalamag-baya a agig gabay ila sa maayos at mabutig pagbibigay payo at upag mapauto ag bawat idibidwal sa tama at wastog gawi g tao at pakikipagkapwa tao. Ito ag paultiho o salawikai. Ito ag agig kasagkapa lalog-lalo a g mga akakatada upag magbigay-aral sa mga heerasyog akababata at para sa mga mahal sa buhay

56 Sa putog ito, makikita ag mga kialap a datos g maaaliksik, ag mga Salawikaig Butuao alikom mula sa mga siagutag kwestyuer g ilag pilig lumad g Butua at sipi mula sa isag kompayleysyo g Literaturag Butuao i Prof. Didith P. Brow. Mayroog tatlumpog salawikaig (30) mula sa akuhag kasaguta sa mga piamudmod a kwestyueyr at karagdagag tatlumpog (30) salawikai ama mula sa kompayleysyo g Literaturag Butuao. Talahaaya I: Mga Salawikai a Nagpapahayag g Palahat a Paigi sa Buhay at sa Batas g Buhay SALAWIKAING BUTUANON 1. Walay hait a dili magawud. 2. Ko uo kataas ag aabot mo, mao usab kataas ag mahukuga mo. 3. Makapobre gid kaimo ag pagkaputahaw mo. 4. Masipog kaw hog kahaga mo. 5. Ag buota ga asawa mas bililho pa hog alahas. 6. Ag magtaom ug hagi, ag aiho bagyo. 7. Ag kamiyuo dili sama sa ka-o a kug mapaso mahimog iluwa. 8. Mayumo ag pagpaubos. 9. Ag magdali magkabali. 56 SALIN SA WIKANG FILIPINO Walag matalim a hidi mapupurol. Kug aog taas g iyog aratig ay gao di kataas ag iyog kababagsaka. Ag katamara dulot ay kahirapa. Nakakahiya ag pagigig sakim. Ag mabutig asawa ay mas mahalaga kaysa mamahalig alahas. Kug magtataim g hagi, bagyo ag aaihi. Ag pag-aasawa ay hidi parag kai a isusubo a iluluwa kug mapapaso. Mabuti ag magpakumbaba. Ag pagmamadali ay auuwi sa pagkakamali. ARAL NA MAKUKUHA May katapusa ag lahat. Huwag magig mapagmataas. Ag katamara ay walag mabutig maidudulot. Huwag magig gaid. Pagigig mabutig kabiyak. Magig mapagkumbaba sa pakikipagkapwa. Kabaala g pagaasawa. Magig mapagkumbaba. Huwag padalos-dalos sa mga hakbag a

57 10. Way kalisod ga dili pwedeg sulbado, gaosi ba ga ag kiabuhi tagaa hog kamigaw. 11. Ag kiabuhi a gubot dili makahaw-as hog kalisod. 12. Ag wag pagudag hog gasto, kapa iyaa ka lisod. 13. Kug tiya mo kakurog-kurog, ag o galutaw-lutaw. 14. Ag kalisod masulbad hog kakugiha. 15. Kug pobre kaw a wa y bahadi, kabuota amo y puhua. 16. Ag biuhatag madyaw ay masig-o sa Diyos. 17. Ag madyaw a pagampo makaabot jud sa Diyos. 18. Ag tawog may kahibawo, di kalimbuga. 19. Ag kakugi hog iubaa kasawa magpaigo gadto sa mahayog grasya. 20. Ag tiuod a maisog maghua-hua adisir mu ato. Walag sulirai ag hidi kayag lutasi, bakit kailagag ag buhay ay lubusag palugkuti. Ag buhay a magulo ay hidi makakaaho sa kahirapa Ag walag habas sa paggastos, kauuwia ay paghihikahos. Kug ag tiya ay kakalam-kalam, ag utak ay lulutag-lutag. Ag kahirapa ay aluluasa g kasipaga. Kug mahirap ka at walag yamaa, kabaita mo y tagi a rig puhua. Ag mabutig gawai ay patuay a tayo ay agmula sa Maykapal. Ag taimtim a paalagi ay tiyak sa Diyos makakaratig. Ag taog may karuuga ay hidi basta malalamaga. Ag sipag a tiumbasa g tiyaga ay hahatog sa ibayog biyaya. Ag totoog matapag, ag-iisip bago lumaba. gagawi. Wag mawala g pagasa. Ag pagkakaroo g buhay a mapayapa ay akatutulog upag umulad. Huwag magig bulaggugo. Magig masipag upag may makai. Pagigig masipag. Magig mabait. Ag pagigig mabuti ay kaloob g Diyos. Diidiig ag paalagi kug may paiiwala. Ag taog may duog ay hidi aiisaha. Magig masipag at matiyaga. Gamiti ag utak hidi ag emosyo. 21. Ag madyaw a utok Ag mataliog tao ay Ag karuuga ay

58 ay paglaum hog kalibuta. 22. Ag madyaw a utok usa ka bahadi, way makailog bisa si-o. 23. Ag pagsalig hog taa ay reserba hog tawog matiud-ao. 24. Kug ag kiabuhi mo gipagga, digidad mo kiahagla bataya. 25. Ag kiabuhi mo yaoy digidad, yaoy paghambog bisa hai. pag-asa g mudo. Ag kataliuha y isag kayamaa at walag makakaagaw kahit siuma. Ag tiwala g lahat ay akalaa sa isag taog matapat. Kug ag buhay mo y piahahalagaha, karagala mo ri y dapat dig igata. Ag buhay a may dagal maipagmamalaki kahit saa. dapat gamiti sa wastog paraa. Ag kataliuha ay tuay a kayamaa. Ag pagigig matapat ay makukuha ag tiwala g akararami. Digidad ay pakaigata. Kapag digidad ay iigata tuay a ito y kapita-pitaga. Batay sa uag talahaaya, makikita ag mga salawikaig abibilag sa pagpapahayag g palahat a paigi sa buhay at batas g buhay ay may makukuhag mga aral at kahalagaha gaya g mga sumusuod: May katapusa ag lahat.ibig sabihi ito ay lahat g bagay at buhay a asa ilalim g araw ay pasamatala lamag. Lahat ay may kaukulag katapusa, pagbabago at wakas. Ag tagig permaite dito sa mudo ay ag pagbabago at walag aaatili sa iisag katayua lamag sapagkat ag tao ay lagig mapaghagad. May mga pagkakatao a sa buhay g isag tao ay akakaraas g sobrag kagihawaa a misa umaabot sa putog ito ag dahila g maaarig ikakabago g isag tao mula sa pagigig simpli haggag sa pagigig mapagmataas ito. Subalit dapat tadaa a hidi sa lahat g pagkakatao ay aaatili ag gaitog sistema, daratig ag araw a maaari magbago ag lahat. Magigig magihawa a ag dati ay aghihirap at maghihirap ag

59 dati y apakayama. Ito ay bibigyag tuay sa salawikaig Walag matalim a hidi mapupurol. Ag kahalagaha ito sa buhay g isag tao ay dapat maaatilig mabuti sa kapwa ag walag piipilig paaho sapagkat maaarig hidi lahat g pagkakatao ay ika y asa ibabaw. Kaya kug daratig sa putog ika y maghihirap ay hidi mahirap ag sa iba y humigi g tulog at lumapit sapagkat hidi ka akagawa g hidi kaais-ais g mga bagay sa kaila at dahil dito kabutiha di ag igagati ila sa iyo. Huwag magig mapagmataas. Ag mudo y apakatahimik at walag gulo kug pipilii g mga taog mapagkumbaba sapagkat ag pagigig mapagmataas ay kailama y walag kabutihag aidudulot. Ag taog may pagmamalaki lagi sa sarili ay hidi makakatagpo g katiwasaya sa buhay, tulad g salawikaig Kug aog taas g iyog aabot ay gao di kataas ag iyog kababagsaka, sapagkat ag taog mapagkumbaba ay hidi iiisip a akakaagat siya kaysa sa iba at wala sa puso ito ag paglalamag sa iba. May mga pagkakataog misa ay akakaraas tayo g kagaihawa at pag-agat sa buhay. Mula sa atig akikita hidi maiiwasa a ito y agigig mitsa sa pagbabago g isag tao sa kayag pakikitugo sa kapwa lalog-lalo a sa mga taog salat sa karagyaa. Kug baga sa buhay ito ay mayroo g pagmamalaki dahil sa pasamatalag tugatog a araraasa kug saa ay hidi saa dapat sapagkat aumag bagay a aabot mo subalit hidi ialagaa sa mabutig paraa ay tiyak hidi maaatili sa iyo ag magada at mabutig pagkakatao upag mas lalog umulad at magtagumpay sa buhay

60 Ag kahalagaha ito sa tao ay upag mapauto tayo sa dapat at hidi dapat higgil sa pakikitugo sa kapwa sa mga pagkakataog akakataggap tayo g biyaya sa buhay. Ag katamara ay walag mabutig maidudulot. Ag pagigig tamad ay tuay a hidi makakatulog upag ag isag tao ay umulad. Ag hidi paggawa ay ag hidi pagaais a mabuhay tulad g salawikaig Ag katamara, dulot ay kahirapa. Sa buhay kalimitag ag isag tao kapag walag giagawa at hidi agsisikap maghaap g trabaho o kaya ay umaasa sa iba ay makakaasag kahirapa lag ag matatamasa. Paao uulad ag isag taog walag giawa kudi ag humilata at maghihitay lamag g grasya daratig? Saa ka ba makakakita g isag tambay sa kato a maulad sa buhay? Tagig ag mga taog agsusumikap lamag ag makakaraas g kagihawaa sapagkat sa pamamagita g pagkilos at paggawa ay may maaai kag grasya at magkakaroo g salapi a maaarig ipambili g pagkai o kaya ay ipambili g mga kakailagai sa bagay. Ag kahalagaha ito ay upag maturua ag tao a kailagag magsumikap sa buhay upag hidi maghirap at upag hidi magig pabigat sa iba at sa hidi pagigig tamad sa buhay tiyak ay gigihawa. Ag pagigig sakim ay walag magadag dulot. Ag taog sakim ay lagig ag-iimpok para sa pasarilig kasagaaa at walag hiagad kudi ag mapabuti ag sarili at walag pakialam sa iba. Kaya ga siasabi g salawikaig ito a Nakakahiya ag pagigig sakim. Sa buhay hidi maiiwasa ag pagkakataog makatagpo g isag sakim a tao o kaya ag mismog sarili ay may bahid g

61 pagigig isag sakim. Siasabig likas sa isag tao ag pagigig sakim subalit ito ay hidi tamag pagdadahila. Ag isag taog sakim ay iuua ag sarili higit kaio ma, ayaw ibahagi sa iba ag aumag mayroo siya at kug magbigay ma ay mabigat sa loob ito. Kagaya g taog kapag may bisita o kaya ay kapitbahay a daratig ay madali itog aitatago ag pagkai o tatakpa agad ag pagkai sa mesa, sa pag-iiwas a mahigia ito. Ag kahalagaha ito ay upag ilahad sa mga tao a hidi kaais-ais a katagia ag pagigig sakim at siyag dapat a ikahiya. Dito makikita ag hidi kaaya-ayag katagia g isag sakim a tao a ugalig hidi dapat pamarisa. Pagigig mabutig kabiyak. Ag pagigig mabutig asawa ay ag paghahagad g maayos at masayag pamilya. Ag pagigig isag mabutig asawa di ay isag kayamaa a walag kaukulag halaga ag maaarig ipaumbas. Tulad g salawikaig Ag mabutig asawa ay mas mahalaga kaysa sa mamahalig alahas. Ag pagigig mabutig asawa ay iihahalitulad sa isag alahas a hidi matutumbasa g salapi. Para sa mga may-asawa a, pakakatadaa a ag piakamagadag bagay a magagawa iyo ay hidi sa pagkakroo g mataas a posisyo sa trabaho o ag yumama ag yumama kudi ag magampaa ag isag pagigig mabutig asawa. Tamag magpalaki sa mga aak, aibibigay ag pagagailaga g pamilya sa aspetog, materyal, emosyoal, metal at ispiritwal. Higit sa lahat hidi aghahaap g kaliga mula sa iba. Sa madalig sabi, isag dakilag asawa. Ag kahalagaha ito ay upag maturua tayo kug ao at paao magig isag mabutig asawa para magkaroo g isag maayos at masayag pamilya, kaugay ito ay ag makabuo ri g isag maayos at masayag lipua

62 Dapat taglayi ag mabutig pag-uugali para sa pakikipagkapwa. Isag maiam a kasagkapa sa pakikipagkapwa ag pagkakaroo g mabutig pag-uugali sapagkat kug ito ay hidi taglay g isag tao, hidi magigig gaoo kaepektibo ag kayag ais a magkaroo g kaibiga. Iiiwasa g tao, siyempre ag hidi mabutig tao di mismo. Kug ao ag iyog biigay at giawa sa iyog kapwa ay gaoo di mismo ag gagawi at makukuha mo sa iyog kapwa kaya siasabi g salawikaig ito a Ag magtaim g hagi, bagyo ag aaihi. Sa mga pagkakataog kapag may isag taog galit ay hidi dapat ito siasabiha g mga salitag mas lalog magpapsisidhi sa kayag araramdama, ag pagkagalit. Upag hidi lalog magaapoy ag kayag damdami a maaarig maghahatid sa mas komplikadog sitwasyo. Kaya mas maiam a sa mga pagkakataog gaya ito ay igata ag bawat salitag bibitawa baka ito ag magig mitsa g kaguluha. Ag kahalagaha ito ay upag paalalahaa ag mga tao sa mabutig pakikipagkapwa. Ag pag-iigat sa bawat sasabihi ay upag makaiwas sa aumag gulo at kapahamaka. Kabaala g pag-aasawa.ag pag-aasawa ay isag sagrado sapagkat ito ay isag biyayag ipiagkaloob g Diyos. Ito ay ag pagpili g taog gusto mog makasama sa habagbuhay sa hirap at gihawa. Kaya ag pagpili g magigig kabiyak ay hidi basta-basta kagaya g pamimili g damit g kug luma at kupas a ay itatapo a lag at bibili a ama g paibago. Kaya tayo tiurua sa salawikaig ito a Ag pag-aasawa ay hidi parag kai a isusubo at iluluwa kug mapapaso. Sa kasalukuya maramig mga mag-asawa ag aghihiwalay, apektado ag pamilya lalog-lalo a ag mga aak ito. Tamis g pagmamahala, pait g awaya at sakit g

63 hiwalaya. Ito a ag agigig siklo g pamilya sa kasalukuya. May iba a halos tatlog beses g akipaghiwalay at papalit-palit g asawa. Sa huli ag mga aak ag aaapektuha g higit. Karaiwa gayo sa mga mag-asawa kutig hidi lamag pagkakitidiha humahatog agad sa hiwalaya i hidi ma lag sumubok a ayusi at i hidi ma lag iisiip ag damdami g mga maaapektuha. Kalimita sa mga aghihiwalay ay walag pagkukusa a ayusi ag gusot para sa mas matatag saa a samaha, pero hidi, dahil sa sobrag liberal ag pag-iisip g mga tao iiisip ilag ag paghihiwalay lamag ag tagig solusyo sa hidi pagkakitidiha g buhay mag-asawa. Nawaglit sa isipa g karamiha ag kabaala g pag-aasawa, ag isag biyayag hadog g Diyos a para saa sa ikasisiya g isag tao subalit ag paigi g tao ukol dito ay kumitid at abago base mismo sa kug ao ag ais at pasarilig ikasisiya g tao. Ag kahalagaha ito sa ati ay upag tayo ay mapaalalahaa kug gaao kahalaga ag pag-aasawa upag maikital sa atig pagkatao a ag pag-aasawa ay isag sagradog bagay a hidi basta ipagsawalag bahala lamag a maaarig susubok lag at aayaw a kug kaila gusto sapagkat ag maaapektuha g matidi ay ag mga aak at ag mga magulag a aghiwalay mismo. Mabuti ag magpakumbaba. Ag pusog mapagkumbaba ay puo g kagalaka sapagkat asa kaya ag kaharia g lagit. Ag pagkamakumbaba ay ag pagparaya at pagbibigay para sa iba kug saa ag paggawa g kabutiha ay siyag tuay a kaligayaha. Kaya may salawikaig agsasabig Masarap ag magpakumbaba. May mga pagkakataog may mga taog akakaraas g katagi-tagig tagumpay, yumayama at sumisikat. Kagaya g kilala g lahat a si Charice Pempegco kug saa aabot iya ag

64 tugatog g tagumapay dahil sa galig itog umawit. Siya ay kilala di lamag sa Pilipias kudi halos sa buog mudo dahil sa galig ito. Ag ikiagagada ito ay aaatili pa ri siyag mapagkumbaba at patuloy pa rig akayapak sa lupa ag kayag mga paa. Misa sa pagsakay iya sa eroplao mas giigusto iyag makihalubilo hidi doo sa masyadog mayayama at tayag, kudi doo sa mga karaiwag tao lamag kug saa aipapalabas iya ag totoog siya. Mas asisiyaha siyag sumakay katabi ag mga ordiaryog tao lamag kug saa ay doo siya asaay at sabi iya hidi kailagag magbago dahil lag sa agig sikat a. Sa putog ito hidi lamag si Charice ag asisiyaha kudi magig ag mga taog akakaalam ito ay atutuwa kapag alamag sa kabila g kasikata ay aaatilig mapagkumbaba pa ri si Charice a kay sarap pamarisa. Ag kahalagaha ito para sa lahat ay upag atig isaisip a kahit ao pa mag pagyayari o biyaya a daratig sa buhay ay dapat patuloy pa rig akayapak ag atig mga paa sa lupa sapagkat hidi lamag ag mga tao ag atig apapaligaya kudi lalo a ag Diyos, a siyag piakamapagkumbaba sa lahat. Huwag magpadalos-dalos. Dapat gawi ag mga bagay a may pagdaha-daha at pag-iigat ag sa gayo ay hidi magkakamali at hidi a ama babalik sa umpisa. Ag pagigig maraha at sigurado ay isag hakbag upag makatipid sa paaho dahil dito aiiwasa ag maramig pagkakamali. Kaya patuloy a piapaalala g salawikaig ito a Ag pagmamadali ay auuwi sa pagkakamali. Sa sitwasyog kagaya g isag empleyado sa kompaya kug saa kay dami g kayag gawai. Maramig dapat isulat, maramig dapat putaha at maramig dapat kausapi. Dahil sa dami g dapat gawi, lagig agkukumahog ag isag empleyado upag matapos ag lahat bago ag mga dead lie. Sa putog ito

65 ag giagawa g karamiha ay magmadali ag magmadali dahil sa marami pag akapilag mga gawai. Dahil sa kalimitag pagmamadali marami ag auuwi sa mali, marami ag akaligtaa at marami sa giawa ay hidi agig ifesyete. Ag magyayari ay babalik a ama sa simula at uulit g paibago. Kaya mas maiam kug daha-dahag gawi ag mga bagay-bagay. Bawat bagay ay may karampatag tamag oras g paggawa. Huwag pilitig gawi ag isag bagay para sa hagad a mapadali lamag sapagkat maaarig kabaliktara ag magyayari dito. Dapat isa-isa lamag at daha-daha upag mas mapagtuua g pasi ag kasalukuyag gawai at may magadag resulta at para makaiwas sa mas maramig pagkakamali. Ag kahalagaha ito ay upag ag tao ay mapagsabiha a hidi sa lahat g oras akakabuti ag pagmamadali para mas marami ag magigig katupara mas maiam di ag gumawa g may pagdaha-daha para makaiwas sa maramig pagkakamali. Huwag mawala g pag-asa. Tuay a ag mudo sa gayo ay puo g mga sulirai at walag makakaiwas ito pero magagawa atig labaa ito. Habag may buhay ay may pag-asa. Ag mga sulirai ay akakatulog upag mahubog g husto ag atig pagkatao at magig matatag para sa mga maaari pag daratig a mga pasai sa buhay. Atig tadaa ag dakilag pagmamahal g Diyos sa ati a kailama y hidi iya tayo biibigya g pasaig hidi ati kayag dalhi. Ag salawikaig Walag sulirai ag hidi kayag lutasi, bakit kailaga ag buhay ay lubusag palugkuti ay agpapaalala sa ati at agbibigay g pag-asa upag huwag mawala g pag-asa sa buhay. Kagaya g isag taog dumaraas g matidig pasai sa buhay. May kahirapa sa piasyal, may trabaho subalit kulag ag kiikita, amataya pa g asawa at agkasakit ama ag aak. Ngayo isipi mog ikaw ag asa gaitog katayua, iisipi mo

66 kayag may pag-asa kapag makakaaho o susuko a lamag sa laba sa buhay? Siasabig bawat sulirai ay buga mismo g piaggagawa ati sa buhay o dili kaya y isa itog pagsubok upag mas lalog tumatag ag isag tao. Pero kahit ao pa ma ito, tuay pa ri a walag aumag sulirai a walag kalutasa basta maaalig ka lamag. Sa bawat kapithayaa a kasasagupai sa buhay, mas maiam a tiga ito sa dakug may liwaag upag hidi lalog bibigat ag pakiramdam at magkaroo g paaho a gumiti dahil makakagaa di ito sa bigat a piapasa. Lagig tadaa a mayroo tayog Diyos Ama a hadag a tumulog sa ati kug pakikigga lamag ati ag kayag pakiusap at bulog sa ati. Kalimita kasig agyayari sa gaitog pagkakatao ay atatabua g sulirai ag mukha g Pagioo dahil sa kawalag tiwala g tao sa Diyos. Ag kahalagaha ito sa ati ay upag paalalahaa ag bawat isa a kahit aumag pagsubok at sulirai a daratig sa atig buhay ay wag tayog mawala g pag-asa sapagkat lahat g ito ay may haggaa at kalutasa kug patuloy a maaalig at maiiwala lamag. Ag pagkakaroo g buhay a mapayapa ay akakatulog upag umulad.ag buhay a matiwasay ay tada g pagkakaroo g mapayapag pamumuhay. Ag mapayapag buhay ay malayo sa pagkakaroo g lamat sa ibag tao kaya puso ito y kay gaa a kay dalig dalhi sa aumag mithii sa buhay sapagkat dito y walag bumabagabag a siyag dahila g hidi pag-usad. Kaya siasabi g isag salawikai a Ag buhay a may kaguluha ay hidi makakaaho sa kahirapa. Ag pamumuhay a maramig kaalita at kaaway ay hidi agkakaroo g katahimika sa buhay. Sa bawat araw a dumaratig sa kayag buhay ito ay puo g lumbay sapagkat daladala ito sa kayag pagkatao ag ligalig a siyag sahi g hidi

67 pagkakaroo g kapayapaa. Dahil di sa maramig bumabagabag sa isip at damdami kaya maaw a mararaasa g isag tao ag kaulara sa buhay. Ag taog may buhay a puo g kaguluha ay maaatilig maguyapit sa buhay a may kakarampot a kagihawaa. Siasabi gag akakalipad ag mga aghel dahil sa busilak at dakila itog puso at walag bigat a piapasa dahil purog kabutiha ag asa puso ito. Ag kahalagaha ito para sa ati ay upag sa muli y mapapaalalahaa tayo a kay gada g buhay a malayo sa gulo at abot kamay pa ag tagumpay para sa taog mas pipilii ag katahimika at katiwasaya sa buhay. Huwag magig bulaggugo. Hidi masama ag gumasta kug may igagasta ama pero hidi ri mabuti ag magwaldas sapagkat maaarig ag bukas mo ay paghihikahos g lubos. Kug gagasta ma ay dapat tama-tama lag sapagkat hidi sa lahat g paaho ay puo g biyaya, kaya kug sakalig daratig ma ag gaog pagkakatao ay may aitabi ka pa a maaari mog gamitig pataguyod. Kaya siasabig Ag walag habas sa paggastos, kauuwia ay paghihikahos. May mga pagkakataog may mga taog bulaggugo sa pera. Marami tayog makikitag estudyae sa gayo a kug gumasta ay sobra. Humihigi g sobra-sobrag pera para sa mga proyekto sa paarala kuo pero kalahati lag dito ay totoo dahil ag buog katotohaa ay gagamiti sa mga kaibiga at barkada, pambili g mga luho o kug ao-ao pa a hidi ama isag pagagailaga at paglalakwatsa. Hidi ila aisip kug gaao kahalaga ag perag piaghirapa g mga magulag para lamag matustusa ag pagaaral g aak. Pagdatig g alawas mula sa mga magulag ay auubos kaagad sa mga bagay a hidi ama importate at tagig mga luho lamag dahil sa kagustuhag makisabay sa kug ao ag uso sa kasalukuya. Malayo pa ag petsa g pagpapadala

68 at si Estudyate ay aghihirap a dahil ubos a ag pera. Nakakaraas a g gutom dahil sa hidi tamag pamamaraa g paggasta g pera kaya si Estudyate kug hidi ma agarag maghigi sa ama at ia ay maaarig humatog sa paggawa g kabulastuga para matustusa ag sikmurag kumakalam. Ag kahalagaha ito ay upag mapauto ag mga tao a dapat gamiti ag pera sa tamag paraa at kug ao dapat ag kailaga at hidi uuahi ag mga gusto at luho lamag, ag sa gayo ay hidi makakaraas g matidig kahirapa a maaari ama saag maiwasa. Magig masipag upag di kakalam ag sikmura. Likas a sa tao ag gumawa at kumilos upag mabuhay sa mudo, gayo kug hidi kikilos o gagawa ag isag tao ay hidi ito mabibigya ag hiihigi g sikmura kug saa ay paguahig kailaga upag patuloy a mabuhay. Kug sapat ag lama g tiya sapat ama ag lama g isipa. Kaya dapat lahat g tao ay magsipag upag hidi gutumi, asa paligid lag ag mga biyaya kailaga lag ito ay haapi at kukui. Sabi ga sa salawikai Kug ag tiya ay kakalam-kalam, ag utak ay lulutag-lutag. Misa sa buhay g tao giagawag dahila ag hidi akapag-aral o kaya ay mahia ag utak kaya hidi makahaap g trabaho. May mga tao dig akapagtapos g pag-aaral subalit sadyag tamad lag talaga at ayaw maghaap g trabaho. Kagaya g kalimita atig makikita, may mga taog walag pagsisikap lagi lamag akaupo hawaw-hawak ag baraha at dito iaasa ag pataguyod sa pamilya kug saa ay wala amag kasiguruha. Tagig mga taog tamad lamag ag umasa sa isag makulimlim a umaga. Kapag atalo sa laro at ubos a ag perag ipiagpusta, saa a gayo kukuha g pagkai para sa sarili at para sa pamilya? Wala amag magpapautag dahil wala amag

69 kasiguruhag makabayad. Kaya hidi malayog makagawa g masama ag isag taog tamad kapag humihigi a g sikmura. Ag kahalagaha ito ay upag maipakita kug ao ag kahahatuga g isag taog tamad at ito ay magsisilbig gabay upag ag tao ay magsikap para hidi magutom at makakaputa sa kapahamaka. Pagigig masipag. Ag pagkamasipag ay luas sa kahirapa. Walag sio ma ag magdadahop kug ito ay may puso sa paggawa at tagig ag mga masisipag lag ag umulad dahil ag mga tamad ay hidi siusuggaba ag pagkakatao. Kaya ag salawikaig ito ay agpapaalala a Ag kahirapa ay aluluasa g kasipaga. Maramig mga tao gayo a maulad sa buhay a datirati y kasig hirap g daga. Giawag ispirasyo ag kahirapa upag magsikap ag makamta ag kagihawaa. Gaya a lag g kilalag-kilala atig si Mauel L. Villar a akilala dahil sa sipag at tiyaga. Nagmula siya sa isag mahirap a pamilya subalit dahil sa pagsisikap at sipag siya ay yumama at agkaroo g mataas a posisiyo sa lipua. Sa pamamagita g sipag at tiyaga di mo lubos maisip kug gaaog biyaya ag sayo ay aghihitay. Ag kahalagaha ito ay upag mapag-isip-isip ag tao kug gaao kahalaga ag sipag at tiyaga hidi lamag sa salita kudi para iaplay sa buhay at sa ikatatagumpay g buhay. Magig mabait. Ag kayamaa ay hidi lag asusukat sa materyal a bagay, ag tuay a kayamaa ay ag yamag kailama y hidi maaakaw sa iyo kagaya g kabaita. Ito ay isag biyaya at yama a hidi matatagpua sa karamihag tao. Walag mag maramig pera maipagmamalaki, pero ag kabutiha

70 g puso ay kailama y tuay a higit a maipagmamalaki. Kaya atig tadaa gaya g salawikaig ito Kug mahirap ka at walag yama kabaita mo y tagi a rig puhua. Napakagadag tiga g isag tao a kahit walag yama at kahit walag posisyo sa lipua ay kilala pa ri dahil sa atatagi itog katagia ag pagigig mabait o ag pagkakaroo g likas a kabutiha g kalooba. Ipiapakita g taog gaya ito a hidi lag sa materyal a bagay akukuha ag kasiyaha g isag tao kudi sa tuay a kayamaa a siyag kabaita. Ag kabaita ay tuay a ikiararagal sapagkat ito ay isag kayamaag hidi materyal a walag makakaagaw siuma. Ito ay tuay a maipagmamalaki kumpara sa ao pa mag bagay o katayua sa buhay. Ag kahalagaha ito ay upag mapagtato g tao a hidi asusukat ag kayamaa sa materyal g mga bagay at posisyo sa lipua kudi sa kayamaag paghabagbuhay kagaya g kabaita. Ag pagigig mabuti ay kaloob g Diyos. Ag Diyos ay balo g kabutiha, wala kag masisilayag aumag bahid g kasamaa sa kaya. Siya ag piagmula g lahat g kabutiha. Ag pagigig mabuti g isag tao ay hidi likas a ito y sa tao, ito ay mula sa Diyos kaya lahat g paggawa g mga bagay a baal at may kadakilaa ay patuay a tayog mga ilikha iya ay kumilala sa Kaya. Ag salawikaig Ag gawaig baal ay patuay a tayo ay agmula sa Maykapal ay kapupuluta g gaitog aral. Gaya g isag tao a kiilala iya ag Diyos a siyag agmamay-ari g kayag buhay ay takot gumawa g masama. Atig alalahai a may dalawag puwersa ag sa mudo ay agaagawa, ag puwersag masama at mabuti. Walag kahit aumag pag-aari ag isag tao a matatawag a kaya. Kaya

71 siguradog lahat g mabubutig gawai g isag tao ay patuay lamag a ito ay kalooba mula sa Diyos at ag lahat g hidi mabubuti ay sa kabilag puwersa ama. Ngayo kug ag isag tao ay takot at ayaw magsiugalig, ayaw maakit g kapwa, ayaw magakaw, hidi pumapatay, may pagmamalasakit sa kapwa, tumutulog at may galag sa ibag tao at lahat g mabubutig katagiag alam ati, ito ay patuay lamag a kiilala iya ag Diyos a siyag lumikha at agmamay-ari sa kaya. Kaya ag mismog katagia g Pagioo ag akikita sa kaya. Ag kahalagaha ito para sa ati ay upag maisip ati at matiga ag atig mga sarili kug kaiog kalooba ag aaaig sa atig buhay at kug may pagkamakasarili ma sa puso ati at iggit matatalos a ati kug kaiog kagustuha at kalooba ag siuod ati. Ag kahalagaha ito ay upag mabatid ati kug asa tamag daa ba ag atig tiatahak sa pamamagita g pagsuri ati sa atig mga sarili. Diidiig ag paalagi g isag mabutig tao. Kahit ag paalagi g isag makasalaa ay diidiig g Diyos ao pa kaya ag paalagi g isag mabutig tao. Ag isag mabutig paalagi ay isag mabagog iseso sa kaharia g Pagioo. Ito ay ag paalagig hidi makasarili at walag bahid a pagkukuwari sa harap g Diyos. Ag salawikaig Ag mabutig paalagi ay tiyak sa Diyos makakaratig ay kapupuluta g gaitog aral a diidiig g Pagioo ag paalagi g isag mabutig tao. Siasabig ag taog malapit sa Diyos ay mas diidiig ag paalagi ito. Sapagkat ag paalagi g isag mabutig tao ay may kasabay a paiiwala at walag halog pagdududa at pagkukuwari. Higit sa lahat ababatid g Diyos ag tuay a kalooba g isag tao kahit pa ma wala itog giagawa pero batid g Diyos kug ao ag tuay a asa puso at isip ito. Ag

72 paalagi g isag mabutig tao ay walag halog pagkukuwari, at buo ag tiwala sa Pagioo. Ag paalagi di g isag mabutig tao ay hidi lamag para sa sarili kudi magig sa ibag tao. Ipiapaalagi ito ag mga kapatid a asalata g iba t ibag kalamidad, magig ag mga taog auugkula sa pamahalaa a awa y gabaya ito g Diyos at ag paalagi g isag mabutig tao hidi lamag aaatili sa paalagi, akikita di ito sa gawa. Ag kahalagaha ito para sa ati ay upag mapauto tayo a apakagada kug tayo ay magigig mabutig tao. Hidi lag sa pasarilig iteres kudi ag kaluwalhatiag madarama sa tuwig akakatulog tayo sa ibag tao kahit sa paalagi ma lag. Ito ay apakagadag taawi mula sa itaas ag pagmamalasakit para sa kapwa. Ag taog may duog ay hidi aiisaha.ag taog maruog ay mas akakaagat kaysa sa taog hidi maalam. Ag taog maruog ay mabilis mag-isip at apagtimbag-timbag kaagad ag mga bagay kaya mahirap itog paglarua at lilagi. Kaya siasabi sa salawikai a ito Ag taog may karuuga ay hidi basta malalamaga a agtuturo g aral a akakalamag sa karamiha ag taog maalam. Ag isag taog maruog ay maramig alalama, hidi basta-basta aiiwala at aluluko at may maliaw a paigi sa lahat g bagay. Ag taog maruog ay maramig mga akaimbak a ideya a magagamit sa aumag pagkakatao. Kagaya g pagpipirma g mga kasudua, ag taog maruog ay biubusisi mua ag bawat detalye kug legal ba at asa tamag proseso ag lahat bago pumirma. Kasi ag taog maruog ay siusigurado ag lahat bago humatog sa isag pasya. Kalimitag ag pagigig maruog ay akukuha g karamiha sa pag-aaral, dahil sa

73 paaho gayo edukasyo at pagigig mautak ag giagamit lalo a gayo a maramig maluluko ag agsilipaa. Ag kahalagaha ito ay upag mabigyag payo ag mga tao a sa lahat g bagay dapat utak ag giagamit at magig maruog upag tayo ay hidi madalig maluluko at maiiwasa ag pagkakaroo g malig kapasyaha. Magig masipag at matiyaga. Ag taog masipag ay lalog uulad kug ito ay sasabaya g tiyaga. Sa paggawa g isag bagay kailagag ito ay may tiyaga upag tapusi at mas pagibayuhi pa. Kaya ag sipag pamisa-misa ay kiukulag kug ito ay hidi sasabaya g tiyaga o determiasyo. Ito ag aral a itiuturo sa ati g salawikaig Ag sipag a tiumbasa g tiyaga ay hahatog sa ibayog biyaya. Sa mga estudyate a gumagawa g isag paaaliksik, dito makikita kug papaao ipiapamalas ag sipag at tiyaga para matapos ag isag pag-aaral. Sipag sa pagagalap g datos at paghahaap g mga mapagsasagguia. Pero hidi doo ya agtatapos. Ag masisia at paulit-ulit a pagwawasto g isag guro ay hidi biro. Paaho, lakas at pera a ama ag kailaga para sa mulig pagwawasto g gawai. Dito a masusukat ag tiatawag atig tiyaga. Ag pagpupursige para matapos ag simula kahit ao pa mag suliraig kakaharapi ay hidi awawala g pag-asa. Sipag para magsimula at tiyaga para may magadag katapusa. Ag kahalagaha ito para sa ati ay upag maturua ag tao a sa pagigig masipag a siasabaya g pagsisikap ay may magadag bukas ag aghihitay basta wag lag mawala agad g pag-asa

74 Gamiti ag talio sa pagigig matapag. Ag pagigig matapag ay hidi akikilala sa kug sio ag pialamalakas sumigaw o auag sumugod kudi ag pagigig matapag ay akikita sa isag katauha a may pagkamahiaho at iuua ag pag-iisip sa mga gagawig hakbag, sapagkat ag tuay a matatapag ay hidi pumapatol sa walag kabuluhag mga bagay. Ito ag aral a itiuturo sa ati g salawikaig Ag totoog matapag, ag-iisip bago lumaba. Kagaya g sitwasyog may isag taog aggigitgit sa galit at agsisigaw sa labas g iyog bahay. Imbis a patula mo ag iit g ulo g taog agsisigaw at aghihimutok sa galit, ag maiam mog gawi ay hitayig kumalma ag sitwasyo. Tumahimik mua at mag-isip bago kausapi at harapi ag isag taog galit. Sapagkat ag pagpatol dito ay agpapakita lamag g walag kadelikadesa at mas lalala lag ag sitwasyo. Ag pasamatalag paaahimik sa kabila g masasakit a mga salitag ibiato sa iyo ay hidi agpapakita g kaduwaga kudi isag tuay a katapaga. Tapag a pigili ag sarili upag hidi makipagsabaya g iit g ulo at magig mahiahao para makapag-isip g mabutig gawi para sa ikakaayos g lahat. Ag pagtitimpig ito ay pagpapakita g isag mabutig katapaga. Ag kahalagaha ito ay upag tayo ay maturua a ag pagsugod at pakikipagpalita g masasakit a salita upag maipagtaggol ag sarili ay hidi agpapakita g tapag. Sapagkat ag tuay a matapag ay kayag pigila ag sarili at kaharapi ag lahat g sirkumstasya sa tamag oras at paaho. Ag karuuga ay dapat gamiti sa wastog paraa. Ag mudo sa gayo ay puo g mga problema saag daku ka ma tumugi. Kaagapay ito ay ag mga taog matatalio mag-isip sa kug papaao sila magigig bahagi g paglutas g mga sulirai at

75 hidi ag magig kabilag sa sulirai. Ito ag aral a ipiapamalas g salawikaig ito Ag mataliog tao ay pag-asa g mudo. Ag taog matalio ay ag-iisip g mga bagay a ikalulutas sa mga sulirai sa mudo. Kagaya g kurapsyo kug saa para itog sakit g lipua a hidi mawala-wala. Ag tuay a taog matalio, imbis a makisali at magig mayama di mas gugustuhi itog hidi magakaw. Kahit ag pagdala g mga papel sa bahay a biigay g gobyero sa opisia ay hidi gagawi g isag taog matalio sapagkat alam ito a kahit gaao pa ma kaliit g halaga kug ito ay hidi ama para sa kaya ay hidi magagawa itog dalhi sa bahay para sa pasarilig pagagailaga lamag. Ag kahalagaha ito ay upag maturua ag bawat idibidwal a dapat gamiti ag talio sa tamag paraa para magig bahagi tayo sa kalutasa g mga sulirai at pagbabago sa mudo. Ag gaya itog talio ay sadya ama talagag pag-asa para sa hiaharap. Ag kataliuha ay tuay a kayamaa. Ag kataliuha ay masasabig isag tuay a yama sapagkat ito ay hidi makukuha iuma at maaatilig ito ay parte a g iyog pagkatao. Ito ay isag kayamaa a hidi kalimitag asa lahat g tao. Ito ag aral a itiuturo sa ati g salawikaig Ag kataliuhay isag kayamaa at walag makakaagaw a siuma. Ag kataliuha ay isag kayamaag dapat pakaigata sapagkat maituturig ito a isag kapagyariha. Kagaya g isag taog agmula sa wala, walag ibag maipagmalaki kudi tagig duog lamag. Siikap a makapag-aral at tagig puhua ay utak lamag upag makatapos g pag-aaral at makaaho sa kahirapa. Kug saa y dahil sa kataliuha agawa g isag taog mabago ag takbo g kayag buhay. Ito ay isag yama a

76 walag makakaagaw siuma sapagkat ito ay hidi isag materyal a bagay at paghabag buhay a maaatilig sa iyo at iyo lamag. Ag kahalagaha ito para sa ati ay upag maturua ag tao a ag kataliuha ay isag yama a dapat pakaigata at walag makakaagaw siuma. Ag pagigig tapat ay makukuha ag tiwala g lahat.ag tao ay sadyag hidi madalig magtiwala. Ag mga tao ay maigat at mabusisi sa laraga g pagbibigay g tiwala, kaya ag tagig mabibigya lag g tiwala ay yaog taog matapat at kapag ag tao ay matapat tiyak makukuha iya ag tiwala g karamiha. Ito ag aral a ipiapahiwatig sa ati g salawikaig Ag pagtitiwala g lahat ay akalaa sa isag taog matapat. Kagaya g isag taog siasabiha g mga sekreto g mga kaibiga ay hidi ito siasabi sa iba ag lihim a piag-usapa. Ag taog matapat ay aaatilig maasaha sa iiwag pagako sa isag kaibiga kahit pa wala ag presesiya g kaibiga at kahit hidi a ito malalama ag maaarig sabihi sa kaya. Ag taog kagaya ito a maaasaha sa pagtago g mga lihim a usapi ay makukuha ag tiwala g akararami sapagkat ag taog ito ay maaasahag may isag salita sa iiwag pagako a hidi ipagsabi kug ao ma ag apag-usapa. Isa lamag ito sa apakaramig sitwasyo a masusukat ag katapata g isag tao. Ag kahalagaha ito ay upag mapauto tayo a sa pagigig matapat makukuha ati ag tiwala g akararami at tayo ay magigig mabutig halimbawa para sa iba. Digidad ay pakaigata. Ag tao ay akikilala at agigig tayag depede sa digidad a aipapamalas ito. Sa madalig salita ag digidad g isag tao ay ag agpapatuay at

77 agpapatibay sa tuay a pagkatao at persoalidad g isag tao. Kug pakaiigata ag digidad g isag tao tiyak ito ay kayag ikakaragal saama magputa, pero kug ito ay hidi agawag maigata tiyak a ag digidad ito ay bababa batay sa koseptog patao. Ito ag aral a makukuha sa salawikaig Kug ag buhay mo ay hiahalagaha, karagala mo ri y dapat dig igata. Kagaya g isag dalagag may pagpapahalaga sa sarili. Dahil sa hiahalagaha iya ag kayag pagkatao ay hidi siya gumagawa at pumapasok sa isag sitwasyo kug saa ito ay maaarig ikababa g kayag pagkatao. Hidi siya akikipagrelasyo sa taog may sabit at hidi gumagawa g mga imoral a mga bagay gaya g pakikipagsipig sa isag tao a hidi pa ito asawa. Ag dalagag kagaya ito a hiahalagaha at agiigat sa kayag karagala ay tuay a kapita-pitaga. Kug atig mapapasi sa gayo marami a sa mga kabataa ag walag pagpapahalaga sa kailag digidad at kug ao-ao a lag ag piaggagawa kahit ikiasisira a g puri ay sige pa ri. Ag kahalagaha ito para sa ati ay upag maturua ag mga tao sa tama at wastog kaugalia a dapat ikilos sapagkat ababatay sa kilos at gawi ag katagia g isag tao. Kapag digidad ay iigata tuay a ito y kapita-pitaga. Ag digidad a buog pusog iiigata sa pamamagita g hidi paggawa g aumag masama o imoral a mga bagay tiyak a ito ay maipagmamalaki at ito ay ikararagal g isag tao. Ito ag aral a itiuturo sa ati g salawikaig Ag buhay a may karagala maipagmamalaki kahit saa. Kagaya g buhay i Jose a aitala sa Bibliya, sa simula siya ay kiaiiggita at itakwil g kayag mga kapatid. Siya ay biili g mga malalakbay a magagalakal at ipiagbilig muli

78 sa kaharia g Ehipto. Doo siya agig isag alipi at baat sa gawai, subalit dahil sa katagi-tagi iyag kataiga, wala siyag daig, hidi siugalig, hidi lumalaba sa mga may mataas a katugkula kahit pa siasakta siya ito, masipag, matulugi at madasali, at siya ay aibiga g Parao at hiirag a may isag mataas a katugkula. Dumatig ag paahog agustuha si Jose g asawa g Parao, pero dahil sa mabait at may takot si Jose sa Diyos hidi iya piatula ag magadag babae at agig kapalit ga ito ay piagbitaga siyag hialay iya ag asawa g Parao. Pero kahit a gaito ag agyari ay hidi piatay g Parao si Jose dahil hidi siya aiiwalag magagawa ito i Jose, kaya kiulog lamag ito. Patuloy pa ri siya sa pagigig madasali at patuloy a gumagawa g mabubutig mga bagay sa kapwa haggag sa abigya g pagkakatao a hulaa at bigyag iterpretasyo sa isag paagiip g hari. Kaya dahil dito lubos a piuri siya g hari at kalaua siya ay agig hari g Ehipto at ag mga kapatid a agtakwil sa kaya ay yumuyuko a sa kaya. Siya ay agig isag mabuti at mahusay a hari g Ehipto. Ag kahalagaha ito para sa ati ay upag mapauto ag atig mga kilos at gawai, a ag paggawa g purog kabutiha ay siyag magbibigay sa iyo g karagala pagdatig g araw. Hidi lag sa mga mata g tao kudi lalo a sa mga mata g Pagioo. 78 Talahaaya 2: Mga Salawikaig Pagmabutig Asal SALAWIKAING BUTUANON SALIN SA WIKANG FILIPINO ARAL NA MAKUKUHA 1. Uho ba yag kumpay ko patay a ag kabayo. Aahi pa ag damo kug patay a ag kabayo. Magig maagap o dumatig sa tamag paaho at oras. 2. Bisa hiay basta kauay. Kahit mahia basta patuloy ag gawai. Magig masipag at matiyaga. 3. Ag kada lasag yao gid has. Bawat kagubata ay may ahas. Mag-igat sa mga traydor. 4. Dili gid madiyaw Hidi magada a Pagigig matapat

79 kaimo ag aimo ga piaagig limbog, apa madiyaw kaimo ko dili gid malimbog. 5. Ag madiyaw ga tao moampig sa katugod hog mga podre. 6. Ag tiuod ga gawaso dili mapabug-at bisa kai. 7. Kug gusto kaw madato, maigkamot ug magkugi kaw. 8. Ag kasagrado ig kalibuta, abot lagit di mawa. 9. Ag away likaya, iya ag tiuod a kaisog. 10. Ag kabuota yawi hog madyaw a pakiguba. 11. Gusto mo makila, imog igkuda ayaw pag-alsaha. mapapasaiyo ag mga bagay a atamo mo mula sa padaraya, pero ag hidi pagpadadaya ay makabubuti sa iyo. Ag mabutig tao ay iiigata ag pag-aari g mahihirap. Ag tuay a malaya, hidi pabigat kaio ma. Kug gusto mog sumagaa, mabuhay ka sa sipag at tiyaga. Ag kabutiha sa lupa haggag sa lagit ay hidi mawawala. Gulo ay iwasa, ya ag tuay a katapaga. Ag kabaita, madalig makakuha g kaibiga. Kug gusto mog ikaw ay kilalai, sarili mog bagko ay wag bubuhati. Pagigig makatao. Pagigig resposabli. Pagigig masipag at matiyaga. Ag mababait ay tuay a piagpapala. Umiwas sa gulo. Magig mabait. Magig mapagkumbaba. Batay sa pagalawag talahaaya, ag mga salawikai dito ay abibilag sa pagmabutig asal at agbibigay g mga aral at kahalagaha gaya g mga sumusuod: Magig maagap o dumatig sa tamag paaho at oras. Napakahalagag magig maagap at dumatig sa tamag oras at paaho sapagkat kug hidi, maramig pagkakatao ag maaarig mawala at masasayag. Bawat oras ay mahalaga at bawat oras posibleg maramig magyari at kug ikaw ma ay mahuli g

80 kahit ilag miuto maaarig buhay mo ay magbago o paghabagbuhay g hidi magbabago. Ito ag aral a makukuha ati sa salawikaig Aahi pa ag damo kug patay a ag kabayo. Karaiwag ag salawikaig ito ay madalas a giagamit upag mapagsabiha ag mga mag-aaral. Sa paaho g pagpapasa g mga gawai kalimitag agpapasa ag mga mag-aaral a huli a sa oras. Kaya ag magyayari ay buga g pagmadalia ag proyektog agawa o kaya ay hidi a tataggapi g guro ag ipiasag proyekto o kug tataggapi ma ay babawasa a ag magigig marka ito. Ag pagigig maagap g isag tao ay kailaga sapagkat ito ay may malakig maitutulog sa buhay g tao. Ag pagigig maagap, listo at alerto ay isag katagiag dapat taglayi upag magkaroo g kaulara sa buhay. Ag kahalagaha ito para sa ati ay upag paalalahaa tayo a sa pagigig maagap o ag pagdatig sa tamag oras at paaho ay mabibigya g malakig pagkakatao ag isag tao upag mas maramig bagay ag magagawa a mapapakiabaga at maaari pag sa pagigig maagap ay maramig biyaya ag matataggap. Kahit magalig ma pero huli ay wala pa rig magyayari. Magig masipag at matiyaga. Ag tao ay paratig siasabihag magig masipag dahil sa katotohaag ag mga tao ay asaay a masyado sa pag-asa sa iba haggag sa magig tamad a. Sa pagigig masipag hidi hiihigi dito ag pagmadalia kudi kahit hidi gaoo kabilis basta may giagawa ito ay matatapos di at maaarig makasapat a. Ito ag aral a makukuha ati sa salawikaig Kahit mahia basta patuloy ag gawai. Isa sa halos alam g karamiha ay ag kuwetog tugkol sa kueho at pagog. Sa kweto ay agpaligsaha ag kueho at

81 pagog kug sio ag uag makakaratig sa piagkasuduag lugar. Ag kueho a mabilis tumakbo ay akuha muag matulog sapagkat apakabagal tumakbo g pagog. Ag asa isip g kueho ay kahit makaua pa ag pagog ay mahahabol pa ri iya ito sa pagtakbo. Si pagog a masyadog mahia kug lumakad ay matiyaga pa rig lumalakad, hidi siya ag-aksaya g oras sa paglalakad. Sa gaitog katayua ay masyadog apaidlip ag kueho at auaha a siya g pagog a kahit mahia ay matiyaga pa rig lumalakad. Pagkagisig g kueho ay masyado g huli para mahabol pa iya ag pagog. Masyado g malapit sa lugar a haggaa g kailag paligsaha ag pagog. Kaya si pagog ag aalo sa paligsaha kahit pa mabagal ito kumpara sa kay kueho. Ag kahalagaha ito ay upag mabigyag paalala ag bawat isa a dapat patuloy lag sa gawai kahit hidi gaaog mabilis basta ag kailaga ay may determiasyog matapos. Mag-igat sa mga traydor. Ag pag-iigat ay kailaga sa lahat g bagay lalog-lalo a sa pakikisalamuha ati sa araw-araw sapagkat marami sa mudo ag agsilipaag may masasamag budhi a maaari kag ipagkalulog aumag oras. Ito ag aral a makukuha ati sa salawikaig Ag bawat kagubata ay may ahas. Sa paaho gayo marami a ag walag puso sa sosyodad. Napakarami atig ababalitaag sabi-sabi g kweto g pagtatraydor. Ag damig taog mapagbalatkayo sa hagarig makamit ag pasarilig ais kahit may masakta ay di bale a. Nasa mudo tayo a puo g kompitisyo, sa pamilya, sa paarala, sa trabaho, sa kaibiga at ao pa ma. May mga taog lagpas haggag lagit ag mga pagarap at mithii kaya di bale g makasakit basta makuha lag ag gusto. Kahit ga si Judas akuhag ipagkalulog ag kayag Pagioo kapalit ag salapi

82 Sa gayo ag dami dig Judas sa paligid dala-dala ag apakaamog mukha. Ag kahalagaha ito ay upag paalalahaa tayo a dapat magig maigat sa lahat g pagkakatao. Sa hirap g paaho gayo marami a ag gumagawa g mga paluluko kaya ag salawikaig ito ay agpaalala a wag magtiwala agad lalo a sa mga taog hidi pa ati lubusag kilala. Pagigig matapat. Ag mga bagay a akuha mula sa padaraya ay hidi lubusag makakapagpaligaya sa isag tao sapagkat ito ay mabigat a pasai g kosesiya. Subalit ag mga bagay a makuha mula sa pagigig matapat ay sadyag akakasaya sa puso at makabubuti sa tao a masaay ag sarili sa paggawa g wasto. Ito ag aral a makukuha mula sa salawikaig Hidi makakabuti sa iyo ag mga bagay a atamo mo mula sa padaraya, pero ag hidi padadaya ay makabubuti sa iyo. Sa isag pagkakatao may aiwa a isag bag a puo g pera sa isag kaia. Ag weyter a akakita ito ay kaiya itog iligpit at ag bumalik at aghaap ag may-arig akaiwa ay bialik ito g weyter a walag kahit ilag setimog kulag. Kaya mula sa pagigig matapat g weyter ay piagkalooba ito g malakig halaga g may-ari g pera bilag pasasalamat sa katapata ito at dahil dito agig katiwala a ito g kaiag piapasuka iya. Ag kahalagaha ito ay upag mapagsabiha ag tao a sa pagigig matapat o ag pagtamo g mga bagay a hidi mula sa padaraya ay makakabuti pero ag mga bagay a akuha mula sa pagpadaya ay walag kabutihag maidudulot sapagkat may mga tao kag asasakta at patuloy mo itog dadalhi sa iyog kosesiya

83 Pagigig makatao. Ag taog may galag sa kapwa ay hidi lag ag-iigat sa sarilig mga pag-aari kudi magig sa pagaari g iba, pag-aari ma g mayama o g isag mahirap. Sa pamamagita g paggalag sa pag-aari lalo a g sa mga mahihirap ay dito mas asusukat kug ag isag tao ba ay isag magalag at hidi mapaghamak sa kapwa. Ito ag aral a makikita ati sa salawikaig Ag mabutig tao ay iiigata ag pag-aari g mahihirap. Kagaya g isag pagyayari a may isag mayama a tao a may malawak a lupai. May maliit a parte g lupai a tagig hidi ito pag-aari a katabi g kayag malawak a lupai at ito ay pag-aari g isag mahirap a tao lamag. Kug gugustuhi g mayamag tao a makuha iya ag lupag ito a katabi g kayag lupai ay magagawa iya. Pero dahil sa likas a may kabutiha ag kayag puso ag mayamag taog ito ay hidi iya ito kiuha sapagkat akakauawa siyag ito lamag ag tagig piagkukua g ikabubuhay g pamilyag agmamay-ari ito. Ag kahalagaha ito ay upag masabiha ag mga tao a dapat igalag ati ag pag-aari g iba lalo a sa mga agdarahop dahil maaarig ito lamag ag kailag yama a maituturig kug saa kakarampot lamag kug ikukumpara sa mga mayroo. Pero ag sukata dito ay hidi kayamaa kudi ag kabutihag loob at ag paggalag sa pag-aari g iba a siyag sukata sa pagigig isag mabutig idibidwal. Pagkakaroo g tuay a kalayaa. Ag isag tuay kalayaa ay hidi lamag tumutukoy sa kalayaa a makukuha mula sa isag mapaiil a tao kudi ag kalayaa mula sa mabigat a pasai sa puso at damdami. Kug saa ikaw ay hidi ka agig pabigat sa iba. Ag pagigig malaya ay ag pagtayo mismo sa sarilig mga paa. Ito ag aral a makukuha ati sa salwikaig Ag tuay a malaya, hidi pabigat kaio ma

84 Tulad g isag biata a asa tamag gulag a para bumukod sa kaiyag pamilya. Kug sa ibag basa, kapag dumatig kaa sa gulag a dalawamput isa sa mga lalaki at labigwalo sa baabeay maaari a itog bumukod at magig malaya mula sa poder g mga magulag. Sa putog ito ay magkaakroo g kalayaa sa pagbuo g sarilig desisyo sa buhay at higit sa lahat kasabay g kalayaag ito ay ag kakayahag tumayo sa sarilig mga paa at hidi a aasa sa mga magulag. Masasabi di atig ito a ag paaho para hidi kaa magigig pasai g iyog pamilya, ikaw ay tuay a Malaya a dahil sarilig desisyo mo a lag ag iyog aasaha. Ag kahalagaha ito ay upag magbigay liaw a ag pagigig tuay a malaya ay hidi pagigig pabigat kaio ma. Tiutukoy ito ag paaho g kalayaa kug saa kaya mo g tumayo sa sarilig mga paa at malayo sa pagpapasa sa iba. Pagigig masipag at matiyaga. Ag kasagaaa ay mas lalog sasagaa kug ag sipag ay sasabaya g tiyaga. Ag pagsisikap sa paggawa sa isag bagay a may kaagapay a determiasyo, tiyak ag tao ay mas lalog uulad kug hidi ito madalig mawala g pag-asa. Ag aral a ito ay makukuha sa salawikaig Kug gusto mog sumagaa, mabuhay ka sa sipag at tiyaga. Napakaiam a halimbawa g pagigig masipag at matiyaga ay ag mga laggam kug saa masipag itog maghaap g pagkai, takbo dito, amoy doo para makahaap g pagkai. Wala ma kaagad mahaap a pagkai ay patuloy pa ri ito sa paghahaap at hidi awawala g pag-asa haggag sa makahaap ito g pagkai a maaari ilag imbaki. Ag walag tigil sa paghahakot g mga laggam a pagkai ay pagpapakita g kasipaga at ag walag tigil sa paghahaap g pagkai hagga t may oras lamag ay ag katagiag pagigig masikap g mga

85 laggam. Kaya pagdatig g paaho g tag-ula ag mga laggam ay aaatilig masagaa sa pagkai at hidi auubusa. Ag kahalagaha ito ay upag tayo ay mapagarala a sa pagigig masipag at matiyaga makakatikim g tayo g kasagaaa at isaisip a maiam sabaya ag sipag g tiyaga kasi pamisamisa ag sipag ay kiukulag kug hidi sasabaya g tiyaga. Ag mababait ay tuay a piagpapala. Ag Diyos a puo g kabutiha ay piagpala ag mga taog mabubuti dito sa mudog ibabaw at ag pagpapalag ito ay maaarig humatog sa lagit sapagkat tiyak a ag mga mabubuti ay sa lagit mapuputa. Ito ag aral sa salawikaig Ag kabaala sa lupa haggag sa lagit ay hidi mawawala. Mula sa Bibliya at Kora ag mga tao ay tiuturua g mabubutig mga pag-uugali. Kug mahal g tao ag Diyos, ag tao ay gagawa g purog kabutiha at mga bagay a gusto g Pagioo ay siyag gagawi g tao. Kagaya i Eoch isag katauha sa Bibliya kug saa siya ay diretsog aputa sa lagit dahil sa purog kabutiha at kadakilaa ag mga bagay a giagawa iya dito sa lupa. Ag tuay a kabaala a ipiapakita g tao ay haggag sa lagit ay di a magbabago sapagkat ag mga bagay a ito ay akataim a sa kayag puso at pagkatao. Ag kahalagaha ito ay upag mapagsabiha ag tao a ag paggawa g mga mabuti at mga baal a mga bagay ay kalooba g Diyos at kug sio ma ag gumagawa ito at tiyak makakaputa sa lagit sapagkat ag lagit ay lugar g mga baal. Umiwas sa gulo. Misa ag pag-iwas o paglayo sa gulo ay iaakala g iba a ito ay pagpapakita g kaduwaga, ag totoo ay hidi ila tarok ag tuay a kahuluga g katapaga. Ag pagiwas sa gulo ay isag mukha g katapaga kug saa mayroo

86 kag tapag a labaa at pigili ag iyog sarili a hidi makipagaway. Hidi madalig kotroli ag sarili kaya ag pagpigil sa sarili ay agagailaga g ibayog tapag upag masugpo ag aumag silakbog kasalukuyag adarama. Ito ag aral a makukuha sa salawikaig Ag away ay iwasa, ya ag tuay a katapaga. May mga pagkakataog dahil sa parehog ag mga tao ay puo g kai-kaliyag paiiwala at ideya sa buhay, ag magyayari ay hidi magkakasudo at magkakaalita ag mga ito. Nagpapatasa g boses at hidi auubusa g mga ideya haggag sa mag-iiit a ag usapa at hahatog sa awaya. Ag pakikisabay sa taasa g boses at puo g mapaghamog mga salita ay hidi doo asusukat ag tapag. Ag pag-iwas at paglayo sa gulo ay siyag pagpapakita g katapaga. Ag pagtahimik at di pagsabay sa iit g talastasa ay siyag piakamaiam a dapat gawi at ito ay hidi pagpapakita g karuwaga. Ag kahalagaha ito ay upag mapauto ag tao sa dapat at tamag gawi sa paaho g maiit a talastasa. Mas maiam ag tumahimik, umiwas at lumayo sa gulo hidi dahil sa ito ay pagpapakita g takot at kabuboha kudi tapag upag hidi sumali sa gulo at tapag a supili ag gitgit g damdami. Magig mabait. Magig mabait ka at kapalit ito ay magigig mabait di sa iyo ag mga tao sa iyo. Kaya ag taog mabait ay kalimitag maramig kaibiga at marami ri ag dito ay agpapakita g kabaita sapagkat kiagigiliwa g mga tao ag katagi-tagi a katagiag ito. Ito ag aral a makukuha sa salawikaig Ag kabaita, madalig makakuha g kaibiga. Ag pagkakataog magkaroo g taog madali at masarap a kausap, hidi mapagutya, matulugi at may pagpapahalaga sa kapwa, ay pagkakaroo g isag mabait a kaibiga. Ag taog

87 mabait ay puro kabutiha ag mamumutawi sa kayag labi kaya marami di dito ag ais makipagkaibiga kasi ag taog mabait ay hidi maruog maakit at maghamak g kapwa. Ag maliaw a halimbawa ito ay ag atig malalapit a kaibiga, aituturig ati silag kaibiga sapagkat sila ay mabuti sa ati at tayo ay kailag aiitidiha. Sa madalig salita kiakitaa ati sila g kabaita at kaaya-ayag katagia kaya iibig atig sila ay atig magig kaibiga. Ag kahalagaha ito ay upag maturua ag tao sa kahalagaha g pagigig mabait. Sa pagigig mabait ay makakakuha ka g maramig mga kaibiga at marami ag sa iyo ay magkakagusto. Magig mapagkumbaba. Bawat tao ay agigig kilala dahil sa katagia itog taglay, pagit ma o magada. Subalit kug ag pagigig tayag ay mula sa pagigig hambog, agigig iba ag impresyo g mga tao at kosepto ila sa katayaga mo sapagkat magigig puluta ka lag g palilibak. Pero kug ag isag tao ay may likas a kabutiha at kasimplihag ipakita ag tuay itog katauha, mas magigig tayag pa siya sa kayag iakala sapagkat marami ag sa kaya ay gustog makipagkilala. Ito ag aral a makukuha sa salawikaig Kug gusto mog ikaw ay kilalai, sarili mog bagko ay wag bubuhati. May mga pagkakataog may mga taog agsasabi g kailag mga bagay a agawa para makilala g tao. Kailaga itog ipagpuyagi ag sarili para magkaroo g tatak at magig kilala. Ag magyayari ay hidi a maabibigya g pagkakatao ag mga tao upag kilalai ag gaitog uri g mga tao sapagkat aua a itog iladlad ag sarili sa kug ao siya at ao ag mga kakayaha iya. Sio pa ag magkakaiteres a kilalai ag gaitog uri g tao kug sa simula palag ay pilit a iyag wiala ag iteres g mga tao. Kaya kug ais mog kilalai g tao

88 bayaa mog ag mga tao ag mag-isip tugkol sa iyo at mamagha sa iyog kakayaha sa paahog kiakailaga. Huwag mog paguaha ag mga tao tugkol sa pag-iisip sa kug sio at ao ka para may pagkakatao ama sialg makilala ag iyog pagkatao a puo g iteres. Ag kahalagaha ito ay upag maturua ag tao g tamag asal sa pakikipagkapwa a kailagag magig mapagkumbaba sapagkat daratig ag paaho a ag mga tao di mismo ag magtataas sa iyo. Talahaaya 3: Salawikaig Nagpapahayag g Pagpapahalaga g mga Tao SALAWIKAING SALIN SA WIKANG BUTUANON FILIPINO 1. Ato ii, kadyawo ta. Tagkiliki ati ag sarilig ati. ARAL NA MAKUKUHA Pagigig makabaya. Batay sa pagatlog talahaaya, makikita ag salawikaig abibilag sa pagpapahayag g pagpapahalaga g mga tao a may aral a makukuha kagaya ito: Pagigig makabaya. Ag pagtagkilik sa sarilig ati ay isag katagia a agpapakita g pagkamakabaya. Kug ao ag asa puso g isag tao ay makikita ito sa mga bagay a tiatagkilik ito at kug mas iuua ito ag gawa mula sa ibag baya patuay itog puso ri iya ay aroo. Ag aral a ito ay makukuha sa salawikaig Tagkiliki ati ag sarilig ati. Kagaya g karamihag mga Pilipio kuwa, a pagdatig sa bagay a gusto mas gugustuhi ito at iuua ag gawag galig ibag basa kasi sosyal ag datig. May ila di a kug ao ag uso sa ibag basa ay pilit dig giagaya at giagawa sa sarili. Kahit ga sa kape may ila a gustug-gusto ag mga kape mula sa

89 ibag basa kahit masarap pa ag barakog kape dito sa Pilipias pero dahil galig ga sa ibag basa agigig iba a ag datig ito. Ag kahalagaha ito ay upag magbigay payo ukol sa pagigig makabaya atig mga Pilipio. Ito ay agbibigay paalala a dapat bilag mga Pilipio at hidi Amerikao o ao pa ma kailagag tagkiliki at ipagmalaki ati ag sarilig ati. Talahaaya 4: Mga Salawikaig Nagpapahayag g Palahat a Katotohaa at Pagmamasid sa Buhay at Kalikasa g Tao SALAWIKAING BUTUANON 1. Ko yaoy aso, yao gid baga sao. 2. Ag lagaw ga agpatog sa kabaw, agtuo gid siya ga daku pa siya hog kabaw. 3. Ag mga tao ga salbahis malit-ag hog sa ila. 4. Magkahaba-haba ag prosisyo sa simbaha gid pauli. 5. Ag satol di mamuga hog magga. 6. Ag tubig ga mahawm mahuok, kay hog tubig ga himabaw ga masamok. 7. Ag taog masipugo, gilikaya hog paghimo hog maat. SALIN SA WIKANG FILIPINO Kug may usok, tiyak may apoy. Ag lagaw a akapatog sa kalabaw ay ag-aakalag mas malaki pa siya kaysa sa kalabaw. Ag mga taog masasama ay apapahamak sa sarili ilag kasalaa. Magkahaba-haba ma ag prusisyo, sa simbaha pa ri ag kahahatuga. Ag satol ay hidi amumuga g magga. Ag tubig a malalim ay tahimik, ag tubig a mababaw ay maigay. Ag taog may hiya, iiiwasa ag paggawa g masama. ARAL NA MAKUKUHA Walag lihim a hidi abubuyag. Hidi mabuti ag pagigig hambog o mapagmataas/ wag magig mayabag. Walag mabutig dulot ag paggawa g masama. Ao ma ag pagdaaa isa pa ri ag hahatuga. Ugalig miaa. Magig matalio at mapagmasid. Huwag gumawa g masama

90 8. Ag taa a putahaw sa kalisod mapaiyo. 9. Ag tawo a kusog magpakatawa, pagakawiliha saa ma mupaaw. 10. Ag tawog malipayo, wa sakit hog kasig-kasig. 11. Ag mig buhi hog kaisog, di hutda hog kaaway. 12. Ag maisog hog pagsulti, wa siya mahimo. 13. Ag tawog matiudao tooha gid hog taa. 14. Kug ikaw yaoy kaiba a masiabtao, siya imog amigo. 15. Ag pobre magpabili hog kapobre kug siya magpabili dili maigkamot. 16. Ag kuripot yaoy puruha a maasiso. 17. Ag maisog a wa maghua-hua, mabutag sa guot. Ag lahat g tamad sa kahirapa mapapadpad. Ag taog mahilig magpatawa ay kalulugda saa ma magputa. Ag taog masayahi ay may pusog hidi masakiti. Ag abubuhay sa katapaga, hidi auubusa g kalaba. Ag matapag sa salita, duwag sa gawa. Ag taog matapat ay piaiiwalaa g lahat. Kug ikaw ay may kasamaha a madali kag auuawaa, siya ay iyog kaibiga. Ag isag mahirap ay aaatilig dukha kug siya ay maaatilig walag tiyaga. Ag agtitipid may kasagaaag Ag matapag a hidi ag-iisip, alalagay sa masikip. Huwag magig tamad at magig masipag. Magig masayahi. Magig masayahi. Umiwas sa gulo. Magig balase sa lahat g bagay. Tiwala g tao y makukuha kapag ika y tapat. Tuay a pakikipagkaibiga. Pagigig matiyaga. Pagigig matipid. Dapat mas paaigi ag utak kaysa sa kapusuka. Batay sa pag-apat a talahaaya,makikita ag mga salawikaig abibilag sa pagpapahayag g palahat a katotohaa at pagmamasid sa buhay at kalikasa g tao a may mga aral a makukuha a mga aral a gaya g mga sumusuod:

91 Walag sekretog di abubuyag. Bawat usap-usapa a lumabas ay tiyak may dahila at piagmula. Walag mabubuog kuro-kuro ag mga tao kug wala itog piagbaseha. Ito ag aral a makukuha sa salawikaig Kug may usok, tiyak may apoy. May dalawag taog siasabig wala silag relasyog higit pa sa magkaibiga. Pero makikita sa mga ito a may ispesyal sila a pagtitigia kahit gaao pag pagsasabig wala lag iyo. Hidi maiiwasa a makalikha g haka-haka ag mga taog asa paligid dahil a ri sa ipiapakita ilag kahia-hiala. Marami g may pagagayarig gaya ito. Magugulat a lag ag lahat g biglag mabutis si babae, gayog ipiagpipilita ilag waka silag relasyo. Papaao pag mapapasiugaliga a mayroo g ebidesya. Isa lag ag masasabi ko dto, walag sekretog maaatilig tago magpakailama. Ag kahalagaha ito ay upag magbigay paalala a kahit ao mag pilit ag pagtago g isag bagay kug ito ay patuloy a itiitibok g puso, lalabas at lalabas di ag totoo. Hidi mabuti ag pagigig hambog o mapagmataas. Kailama ag pagigig hambog ay walag magadag maidudulot. Sa pagkahambog o mapagmataas g isag tao magkakaroo siya g maramig katuggali at kiaiiisa g karamiha. Sa totoog buhay, may mga taog makatikim lag g kutig biyaya ay agad-agad agbabago, agigig mapagmataas a, kaya marami ag masasakta at dito ay magagalit. Ito ag aral a makukuha sa salawikaig Ag lagaw a akapatog sa kalabaw ay ag-aakalag mas malaki pa siya kaysa sa kalabaw. Misa sa buhay g isag tao may pagkakataog abibiyaa tayo g husto. Hidi malayo sa katotohaa a may mga taog kapag akaraas g gaitog pagkakatao ay agbabago di. Kagaya g iba a umagat ag posisyo sa piapasukag trabaho o

92 kaya ay agkaroo g aak a akapagtrabaho sa ibag basa. Dahil sa kagihawaag araasa ay uti-uti dig agbabago ag pakikitugo ila sa iba lalo a sa may mababag katayua sa lipua. Aimoy masyado a silag mataas kumpara sa iba dahil umagat ag estado g pamumuhay. Dahil di dito, mayroog mga taog lihim a masasakta dahil sa pagbabagog pakikitugog kailag ataggap. Ag kahalagaha ito ay upag mapauto ag mga tao sa tamag gawi a dapat iasal g mga taog akatikim g kagihawaa sa buhay a bakit kailagag magbago g pakikitugo sa kapwa kug ay makakasakit lag g damdami at sa iyo y may magagalit. Walag mabutig dulot ag paggawa g masama. Ag paggawa g di kaais-ais sa kapwa ay di kaais- ais di ag babalik sa iyo. Ag mga taog gumagawa g mga masasamag balak sa kapwa ay apapahamak di sa sarilig kasamaa ito sapagkat hidi ipapahitulot g Pagioo a gawa g masama ag kayag mabutig aak. Ito ag aral a makukuha sa salawikaig Ag mga taog masasama ay apapahamak sa sarili ilag kasalaa. Isipi a lag ati ag sitwasyog gaya g giagawa g mga bata. Gumagawa g isag butas at tiatabua sa pag-aakalag may dadaa dito at mahuhulog ag isag paa sa butas. Sa katagala g paghihitay sa siumag magigig biktima ay malilimuta ito ag butas a giawa at sa di siasadyag pagkakatao ag mismog gumawa g butas ay siya di mismo ag mahuhulog sa giawag patibog. Kug iispi ito ay isag laro at katuwaag pambata lamag subalit ag hagad pa ri ito ay hidi magada, ag mamiktima g kug sio para mahulog ag paa sa butas. Ito ay isag halimbawa g ag taog masama ay apapahamak sa sarili ilag giawag kabulastuga

93 Ag kahalagaha ito ay upag magbigay g paalala a hidi mabuti ag paghagad g masama para sa ibag tao. Kalimitag ag hagarig di mabuti ay magwawakas di sa di mabuti gaya g pagkakabitag sa sarilig giawag patibog. Ao ma ag piagdaaa, isa pa ri ag hahatuga. Sa takbo g buhay bawat tao ay may kai-kaiyag pagsisikap. May uulad at may hidi. Marami ag dadaas g kalugkuta, may iiyak at may iba may liligaya. Sa buhay may iba-ibag kweto ag tao mga paghihirap at pagsisikap. Subalit kahit gaito ma may mga bagay pa ri a sa huli pare-pareho ag kahahatuga g tao. Magkakaroo g wakas ag lahat at haharap sa kamataya. Bawat tao ay may kai-kaiyag bali-balikog daa subalit pareho pa ri ag kahahatuga g lahat, ag katapusa. Ito ag makukuhag aral sa salawikaig Magkahaba-haba ma ag prusisyo, sa simbaha pa ri ag kahahatuga. May mga kabataa sa gayo mapalalaki o babae ma ay maramig ilalagay sa balat at sa mukha para lamag magada tiga at magmumukag bata. Makiis, maputi at walag taghiyawat ito ag kailag ais kaya kug ao-ao ag ilalagay. May ila amag kabataa a masyadog bilad sa araw dahil sa pagtatrabaho, walag mailagay a proteksyo sa mukha para hidi umitim kaya maagag agmumukhag matada. Pero sa kabila g lahat g pag-aalaga sa balat at sa mukha pareho pa ri ag kahahatuga g lahat, ag kukulubot ag balat at mukha at tatada ag lahat. Walag taog maaatilig bata at hidi kukulubot ag balat at mukha. Pareho lahat tayo g kahahatuga ag tatada kug abuti ma ag gulag g katadaa. Ag kahalagaha ito ay upag paalalahaa ag tao a may mga bagay a iba-iba ma ag siimula ay pareho pa ri ag magigig kahahatuga sa huli

94 Ugalig miaa. Kug ao ag pag-uugali g isag bata tiyak a ito ay agmula at akuha iya sa kayag magulag. Ito ag aral a makukuha sa salawikaig Ag satol ay hidi amumuga g magga. May pagkakatao sa buhay a kapag may akilala tayog isag tao a mukhag pamilyar sa ati ay apapaisip tayo. Kapag alama atig kilala ati ag mga magulag ito, ay masasabi agad ati a kaya pala mukhag kilala a kita sapagkat maaarig pareho ag galaw at kilos sa ama o sa ia at maaari rig amaa ito isa sa mga magulag ag hitsura ito at magig ag pamamaraa g pakikipag-usap. Kaya may kasabiha a kug ao ag puo ay siya ag buga. Ag kahalagaha ito ay upag maturua ag tao a malabo ag pagkakataog hidi mamamaa g aak ag ila sa katagia, galaw o kilos at pisikal a kaayua mula sa magulag. Kaya agigig repleka ag aak sa katauha g kayag mga magulag. Magig matalio at mapagmasid.ag taog maramig alalama ay ag-iisip at maigat sa mga bibitawag mga salita, mula sa kukutig salita subalit ito ay puo g kaalama kaysa sa taog kukuti lag ag alalama ito ay madada at matagal bago matukoy ag ais a ipabatid. Ito ag aral sa salawikaig Ag tubig a malalim ay tahimik, ag tubig a mababaw ay maigay. Pagmasda mo ag isag silid-arala o isipi mo mula sa iyog mga agig kaklase kug sio dito ag tahimik at maigay. Subukag ikumpara ag kailag kakayaha kug sio ag akakahigit. Sa mga taog iilagi ko dito sa mudo ay marami a akog akilalag tao at kasali a dito ag matataliog mga tao. Sa akig apapasi ag mga taog matatalio ay hidi maigay at hidi agsasalita g mga walag kabuluhag bagay. Ag mga taog matatalio ay hidi masalita at kapag agsalita ma ay kapupuluta

95 mo ito g maramig kaalama. Subalit ag taog kulag-kulag sa kaalama ay maigay sa mga walag kabuluhag bagay at maramig siasabi dahil walag kasiguraduha sa bawat bibitawag salita. Kagaya di g isag latag may lama at wala. Kapag ihuhulog mo ag latag walag lama ay mas maigay ito kumpara sa latag may lama. Ag kahalagaha ito ay upag magbigay paalala a ag taog maiigay ay kagaya g latag walag lama at ag taog maramig alam ay kagaya g latag puo g lama. Nalalama mo ag kailag tuog depede sa lama ito a kagaya di sa tao a masusukat mo ag kaalama depede sa bawat salitag lumalabas sa bibig. Wag gumawa g masama.ag taog may hiya ay ag-iigat sa bawat hakbag a tatahaki at ag paggawa g masama ay kaya itog ikiahihiya at pilit a magsusumikap upag hidi makagawa g mali. Ag taog may hiya ay lalog iiiwasa ag paggawa g hidi mabuti sapagkat ayaw itog mas mapag-usapag lalo g mga tao. Ito ag aral a sa salawikaig Ag taog may hiya, iiiwasa ag paggawa g masama. Kagaya g isag tao a may hiya ay kahit pa gaao a ito kahirap ay hidi ito gagawa g hakbag gaya g pagaakaw at paghihigi. Dahil para sa kaya isa itog mas kahiya-hiyag bagay kaya pipiliti itog lalog magsumikap kaysa umasa sa iba at gumawa g malig hakbag at hidi matitiim g taog kagaya ito ag pag-usapa g tao dahil sa kabalbalag giawa. Ag kahalagaha ito ay upag tayo ay mapagsabiha a ag paggawa g masama ay bagay a dapat ikahiya kaya iwasag makagawa g di kaaya-ayag gawai kug ayaw mapag-usapa g mga tao ag kabulukag agawa mo

96 Wag magig tamad at magsipag. Walag taog tamad a agig maulad, dahil papaao uulad ag isag tao kug wala amag itog giagawa. Iisa lag ag kahahatuga g tamad ag malugmok sa kahirapa. Ito ag aral sa salawikaig Ag lahat g tamad sa kahirapa mapapadpad. Kalimitag ag mga taog tamad ay matatagpua sa kato o kaya ay sa sugala a walag ibag giagawa kudi ag iasa ag kiabukasa sa sugal. Kapag makapera g kuti ay agad itog ilulustay sa iuma at ipupusta sa sugal sa pag-asag maaalo a walag katiyaka. Ito ag kalimitag giagawa g mga taog tamad, walag giagawa kaya patuloy a maghihikahos sa buhay at walag magadag bukas ag sa kaila ay aghihitay. Ag kahalagaha ito ay upag mabigyag payo ag akararami a kailagag magsikap sa buhay at hidi ag pagigig tamad ag paaigi upag magkaroo g kagihawaa sa buhay. Ag salawikaig ito ay agsisilbig ispirasyo sa akakarami upag magsumikap ag hidi maghirap. Magig masayahi.kug ao ag iyog ipiula ay siyag iyog aaihi. Sa pakikibahagi g iyog kaligayaha ay tiyak a marami di ag sa iyo ay masisiyaha. Kaligayaha g isag masayahig tao ag magbigay ligaya. Ito ag aral a makukuha sa salawikaig Ag taog mahilig magpatawa ay kalulugda saa ma magputa. Isa sa kilala g mga Pilipio a mahilig magpatawa at magbigay g kasiyaha ay si Willie Revillame. Likas ag taleto iya ag magpasaya g tao kaya maramig atutuwa at agkakagusto sa kaya. Maramig mga tao a kahit may kapasaa ay agagawa iyag mapatawa kaya mula sa gaito iyag katagia ay marami ag alulugod sa kaya. Kagaya ri sa ati kug pipilii ati ag magig masaya at magbigay g

97 kasiyaha sa atig kapwa ay marami ri ag matutuwa sa ati sapagkat puo g kaligayaha at pag-asa ag masisilaya g mga tao sa isag taog mahilig magpaligaya at makakatulog ito upag paadaliag mawaglit sa isipa ag mga problema sa buhay. Ag kahalagaha ito ay upag masabiha ag tao a ag pagbibigay kasiyaha sa ibag tao ay malakig tulog sa kapwa, sa pagpapagaa g aumag bigat a piapasa g siuma. Magig masayahi. Ag pagigig masayahi ay akakapagpagalig g aumag karamdama, mapapisikal o padamdami ma. Ito ag aral sa salawikaig Ag taog masayahi ay may pusog hidi masakiti. May isag babaeg may taig a ag kayag buhay dahil sa malubha itog karamdama. Imbis a magmukmok siya at malugkot, ag giawa iya ay gumagawa siya g mga bagay kug saa ay masisiyaha ag lahat. Bawat alalabi iyag araw ay giugugol iya sa mga bagay a akakapagdulot sa kaya g kasiyaha. Bawat araw iya ay puo g tawa at giti magig ag mga tao sa kayag paligid ay ahawa sa kayag kasiyaha. Hidi a iya iiisip ag araw g kaya pagpaaw. Haggag sa lumagpas ag kayag buhay sa taig a siabi sa kaya at patuloy a akikipaglaba sa buhay. Dito apag-alama iya a dahil sa paratig pagtawa ay awala ag kayag karamdama a dati ay hidi magamot-gamot g medisia. Ag kahalagaha ito ay upag maturua ag mga tao a ag pagigig maligaya ay hidi lag akakapagpagaa g damadami kudi akakapagpagalig di ito g aumag karamdama mapapisikal o padamdami ma. Kaya ga siasabig ag pagtawa ay ag piakamabisag paluas sa aumag karamdama

98 Umiwas sa gulo. Kug ag uri g pamumuhay g isag tao ay diadaa sa puro tapag o iit g ulo magigig maliit ag mudog gagalawa ito dahil magkakaroo ito g maramig kaalita at kaaway at marami ag dito ay hidi magkakagusto. Ito ag aral sa salawikaig Ag abubuhay sa katapaga, hidi auubusa g kalaba. Ag pagkakataog kagaya ito ay makikita sa isag taog lagig bumibili g away at walag iuurugag gulo. Lagig akikipagbasag-ulo. Para sa mas maliaw a halimbawa, ay yaog mga kabataag mayroog mga gag a may iaarig teritoryo at kug sio ma ag lumampas at pumasok dito mula sa kabila o ibag grupo ay tiyak makakatikim g sakit g katawa. Kaya kug ag mga kabataag ito ay hidi basta-basta makakaputa sa ibag lugar sapagkat hidi ito makakabuti sa kaya dahil maaari siyag mabugbog o mapatay kagaya g ababalita atig ikwetro at bugbuga sa telebisyo mula sa dalawag puro matatapag a grupo. Ag kahalagaha ito ay upag magbigay payo a ag pagigig lagig matapag at walag pagkamahiaho ay magkakaroo g maramig mga kaalita at kaaway. Kaya lumiliit ag mudo g mga taog may sobrag tapag a wala a sa lugar. Sa pamamagita g pagkamahiaho ay magkakaroo ka pa g maramig kaibiga at malaya kag makakaputa sa iba t ibag g walag pag-aalilaga dahil wala kag agig kaalita. Magig balase. Ag isag idibidwal a mas marami ag paaho sa pagsasalita ay mauubusa a sa oras sa paggawa. Kaya kalimitag mas gusto g mga tamad a magkuwetuha a lag palagi kaysa sa gumawa. Ito ag aral a makukuha sa salawikaig Ag matapag sa salita, duwag sa gawa

99 May mga pagkakataog may mga magulag a kug pagalita ag aak ay labis-labis ag mga salitag giagamit. Mga liyag kagaya ito, pag hidi ka titigil diya ihuhulog kita sa bitaa, ag sarap mog ihawi bata ka, kug hidi mo liligpiti ito ikaw ag liligpiti ko, gusto mo balii ko yag buto mo, at marami pag ibag mga liyag giagamit g mga akakatada. Labis-labis kug magbitaw g mga salita pero hidi ama ito kayag totohai, kaya ag mga bata ay agigig mahid a sa gaitog mga liya sapagkat alam ilag kailama ay hidi ito kayag totohai. Ag kahalagaha ito ay upag mapauto tayo a maigat sa mga salitag sasambiti at mula sa mga salitag piakawala g bibig ay dapat itog totohai at hidi lag puro salita subalit hidi ama giagawa ay magkakawalag bisa ag mga salita kug wala sa gawa. Tiwala g tao y makukuha kapag ikaw ay tapat. Ag taog di mo kakitaa g aumag kasiugaliga ay tiyak paiiwalaa g lahat. Subalit ag taog agsisiugalig ay mahirap g bigya g paibagog pagkakatao at mahirap g ibalik ag tiwala g akararami dito. Ito ag aral sa salawikaig Ag taog matapat ay piaiiwalaa g lahat. Isag katagiag higit a kiakailaga sa posisyog tagaigat yama ay ag pagigig matapat. Kailaga ag katagiag ito sapagkat pera a ag piag-uusapa dito at marami ag dito ay magkakaiteres kaya upag walag lukohag magyari kailaga ag katapata sa trabaho. Ag taog matapat ay hidi kakikitaa g aumag tiatagog aumalya kaya ag taog matapat ay akukuha ag tiwala g lahat. Ag kahalagaha ito ay upag maturua ag taog magig matapat sapagkat ito ag katagiag kailaga sa paaho gayo

100 upag umulad ag sagkatauha at bukod pa dito sa pagigig matapat, madalig makukuha ag tiwala g lahat. Tuay a kaibiga. Isag pamataya g isag tuay a kaibiga ay ag madali kag mauuawaa sapagkat hidi mo a kailaga magpaliwaag sa bawat mo pagkakamali at kaligayaha sapagkat kilos pa lag auuawaa a iya. Ag gaitog uri g tao ay ag taog hadag umuawa at umitidi sa iyo a matatawag mog isag kaibiga. Ito ag aral a makukuha sa salawikaig Kug ikaw ay may kasamaha a madali kag auuawaa, siya ay iyog kaibiga. Walag taog akapag-iisa, sa lahat g kabaata ito sa buhay ay adoo hidi lag partisipasyo g pamilya kudi g mga kaibiga di. Lahat tayog mga tao ay may matatawag a kaibiga sa iba t ibag dahila. Dahil sa ito ay madali atig akasudo, tayo ay tiuluga at tayo ay kailag auuawaa. Isa sa agig pamataya g karamiha sa pagkuha g kaibiga ay kug akakauawa ba ito sa iyo. Sapagkat ag taog madalig akakauawa, ibig sabihi ay aiitidiha ito ag buog pagkatao mo g wala g masyadog talastasa. Kaya kug makatagpo ka ma g taog kagaya ito a madali kag auuawaa ito ay tiyak magigig isag mabutig kaibiga. Ag kahalagaha ito ay upag turua ag tao sa pagkakaroo g kaibiga. Itiuturo dito ag katagia g isag maiam a kaibiga, ag madalig akakauawa sapagkat hidi madali ag umuawa sa isag tao kaya kug maghahaap ka ma g kaibiga tiyakig ito ay taog hadag umuawa sa iyo. Pagigig matiyaga. Ag taog aghahagad a gumihawa subalit walag giawa a pagpupursige sa buhay ay maaatili sa pusalig kiatatayua ito. Ito ag aral a makukuha sa

101 salawikaig Ag isag mahirap ay maatilig dukha kug siya ay maatilig walag tiyaga. Misa agkaroo kami g isag kapitbahay a may kahirapa sa buhay. Mayroog hidi masyadog maayos a babhay at di magawag pag-arali ag lahat g mga aak lalo a sa kolehiyo. Ag ama g pamilya ay magsasaka, ag ia ama ay walag trabaho. Hidi kaya g ama ag mag-isa sa paghahaap g trabaho upag matustusa ag kailaga g buog pamilya. Ag maybahay at ag mga aak ay walag giawa upag matuluga ag kailag ama at maaga pag agsiasawa ag ibag mga aak ito. Kaya ag buhay ila ay walag kaulara dahil sa walag pagkukusa ag buog pamilya a matuluga ag isag taog aghahaapbuhay para sa kaila. Ag kahalagaha ito ay upag magbigay aral a sa pagigig tamad ay tagig kahirapa lamag ag mapapala at maluwat bago maraasa ito ag kakarampot a kagihawaa. Pagigig matipid. Ag pagtitipid ay hidi paggugutom sa sarili kudi ag pagtitipid ay upag magig masagaa pagdatig g araw kug saa ag karamiha ay dumaraas a g kawala, may madudukot ka pa at maaari ka pag makatulog. Ito ag aral sa salawikaig Ag agtitipid may kasagaaag makakamit. Kagaya g pagkakatao a ag isag tao kapag may pera ay hidi ito giagasto sa kahit ao a lag bagay a maibiga ito. Ag taog matipid ay bumibili lamag g mga bagay a kailaga at hidi lamag mga kapritsuha. Kaya ag taog matipid ay hidi pa auubusa g pera may paibago a amag perag matataggap maaarig suweldo o pera mula sa mga magulag. Kailama ag taog matipid ay hidi abutig maghihikahos

102 Ag kahalagaha ito ay upag maturua ag tao a magig matipid. Kailagig uahi ag mga bagay a kailagagkailaga at hidi kug ao-ao lamag a dagdag gastos lamag a wala amag masyadog pakiabag. Itiuturo dito a sa pagigig matipid, sarili ri mismo ag makikiabag at hidi makakaraas g kagipita. Dapat mas maaig ag isipa kaysa sa kapusuka.kug ag galit o kapusuka ag paaaigi g isag tao at hidi ag pagiisip mua sa isag ag-iiit a sitwasyo tiyak a mas mapapahamak lag ito. Ito ag aral a makukuha sa salawikaig Ag matapag a hidi ag-iisip, alalagay sa masikip. Kagaya g isag ama a galit a galit at aghahamo sapagkat siakta ag aak ito. Dahil sa iit g ulo ay humatog sa pisikal a awaya haggag sa umabot a sa baraggay ag gulo at ag-usap. Sa pag-uusap ay doo apatuaya a ag aak pala g amag aghamo ag siyag pasimuo g lahat at siyag auag agsimula g gulo. Hidi kasi mua iisip g ama a baka kasalaa di g kayag aak at saa kiausap mua ag aak ito bago magpadala sa bugso g damdami. Ag kahalagaha ito ay upag turua ag tao a uahi muag mag-isip bago papasok sa isag sitwasyo a maaarig dahil sa hidi pag-iisip g mga posibleg magyayari ay malalagay sa isag gipit a sitwasyo o kapahamaka a mahirap g maiwasa. Talahaaya 5: Mga Salawikaig Nabibilag sa Ibag Pagkat SALAWIKAING BUTUANON 1. Pamiaw hog tambag tapos paiguhaa g amakaatigo kaw para SALIN SA WIKANG FILIPINO Makiig sa payo at sikapig matuto para magig mautak. ARAL NA MAKUKUHA Makiig sa payo

103 maatigo kaw mohubad. 2. Ayaw pag-ihapa ag asidutay ga piso mitras wa mapusa ag itlog. Huwag mog bilagi ag sisiw haggat di pa apipisa ag itlog. 3. Ag pad magbuot. Ag kapalara ag may pasya. 4. Ko dii kaw Kug saa ka adapa ay makadusmag, duo kaw doo ka bumago. mobago. 5. Uho ko ag mga buwak ga sulti kog ii hiimo himo lag, mas gusto ko pag masakita kug ii ag kamatuora. 6. Bag-o mo pagayuo ag kagawasa, pagusga mo ga kaya mo ii. Aahi ko ag mabulaklak a salita kug ito ay walag ktotohaa, mas ais ko pag masakta kug ito ama ay tototo. Bago mo higi ag iyog kalayaa, tiyaki mog kaya mo itog pagatawaa. Pagpupursige. Magig sigurado sa mga hakbag a gagawi. Magig matapag sa pagharap sa hamo g buhay. Magsabi g katotohaa. Pagkakaroo g determiasyo. Batay sa paglimag talahaaya, makikita dito ag mga salawikaig abibilag sa iba pag mga pagkat a may makukuhag aral gaya g mga sumusuod: Makiig sa payo. Kailaga ag pakikiig sa payo upag buhay ay mapauto at upag matulugag maiwasto ag ilag kamalia. Ito ag aral sa salawikaig Makiig sa payo at sikapig matuto para magig mautak. Halimbawa ito ay ag pagbibigay g payo g mga magulag sa mga aak ukol sa kug ao ag dapat at hidi dapat habag bata pa. Bilag isag mautak a aak ag pakikiig sa payo mula sa mga magulag ay hidi piapalampas sa kabilag taiga lamag kudi ilalagay ito sa puso at isipa ag bawat payo at paalala a biigay g mga magulag para sa sarilig kapahamaka at maayos a kiabukasa. Mula sa mga payog ipiagkaloob g mga magulag ay dapat sikapig matuto sa tama at mali. Matuto

104 mula sa karaasa g iba at hidi a kailagag daasi pag persoal upag matuto. Ag kahalagaha ito ay upag magbigay payo a kailagag makiig sa mga payo dahil balag araw ag mga payog ya ag magsisilbig gabay at tulog sa paggawa g desisyo at mga payo dig alikom ay makakatulog upag madagdaga ag mga ideyag akaimbak sa isipa. Pagpupursige. Kailaga g isag tao ag magig masipag at iwasag lumiyag sa isag bagay a hidi pa agyayari a tagig sa paagiip lamag magkakatotoo. Ito ag aral sa salawikaig Huwag mog bilagi ag sisiw haggat di pa apipisa ag itlog. Ag pagkakataog ito ay katulad g isag magsasaka a habag agtataim pa lamag ay iiisip a kug gaao karami ag maaai at makukuhag pera mula sa paaim i hidi pa lumalaki ag mga paaim. Kailaga muag alagaa at palagui ag mga paaim bago mag-isip g iteres sapagkat bago makaai ay marami pag bagay a kailagag gawi upag mapalago at maalagaa ag paaim. Kailaga pa g ibayog sipag para magkaroo g maramig ai. Ag kahalagaha ito ay upag magbigay aral a kailaga magig masipag sa kug ao mag bagay ag gusto atig makamta at hidi dapat uahig isipi ag makukuhag agarag iteres mula sa isag bagay. Pagsisiguro sa mga hakbag a gagawi. Ag paggawa g isag hakbag ay huwag ipagwalag bahala lag, dapat ito ay siguraduhi upag walag pagsisisiha sa huli. Hidi ri tama a iasa ati sa kapalara ag atig buhay sapagkat tayo mismo ag

105 gumagawa g atig kapalara. Ito ag aral sa salawikaig Ag kapalara ag may pasya. Kagaya g isag pagyayari a may isag taog taga probisiya a ais pumuta g Mayila sa pagaais a doo makikita ag magadag bukas i walag kakilala a maaarig iyag matakbuha. Iiasa a lag iya sa tadhaa at kapalara ag lahat. Bahala a ag lahat pagdatig iya doo. Pagdatig iya g Mayila iba ag agyari sa kayag iaasaha kaya kagaya g karamiha kapit a lag sa patalim para mabuhay. Ag kahalagaha ito ay upag mapagsabiha ag tao a dapat magig sigurado sa hakbag a gagawi a dapat may maliaw a paigi para sa bukas at hidi dapat iasa sa Kapalara sapagkat tayo mismo ag gumagawa g sarili atig kapalara. Magig matapag sa pagharap sa hamo g buhay. Mula sa pagkakadapa ay huwag mawala g pag-asag mulig bumago at lumaba sa buhay. Kug saa adapa ay doo subukag tumayo, mas mabuti kug tapusi ag aumag laba kaysa dadaku sa paibago a may aiwa pag hidi apagtagumpaya. Ito ag aral sa salawikaig Kug saa ka adapa ay doo ka bumago. Sa buhay g tao maramig mga pagsubok, maramig mga kabigua at mayroo dig tagumpay. Pero kahit ao pa mag kabigua ag akaharap dapat pa rig wag mawala g pag-asa at mulig bumago mula sa lugmok a buhay. Kagaya g isag estudyate a habag ag-aaral ay abutis. Ito ay isag pahia g buhay a maaarig ikakabago sa takbo g kayag buhay. Kalimitag ag gaitog pagyayari ay isag kabigua para sa mga magulag at sa mismog estudyate a abutis. Maaarig ito ay isag pagkakamali a agigig kabigua para sa kayag magagadag pagarap sa buhay. Pero hidi dito titigil ag buhay

106 Ag pagyayarig ito ay pagkaraiwa a sa paaho gayo, maramig akakaraas ito a agsumikap g lalo upag makatapos upag mabigya g magadag bukas ag aak. Ag iba ama ay agsumikap maghaap g trabaho para may pagtustos sa magigig aak a mag-isag bubuhayi. Ika ga kai-kaiyag diskarte ya, kailagag kaharapi ag pagkakamalig agawa. Sa bawat pagkakamali at kabigua a agyari sa buhay kailaga harapi ito g buog tapag para patuloy ag buhay. Huwag kag patuloy a maguyapit sa kabigua sa buhay kasi kug gaoo wala kag mararamdamag pag-asa at kagihawaa dahil kiukulog mo mismo ag sarili sa isag bagay a maaari ama saag hidi. Ag kahalagaha ito ay upag magbigay-aral sa buhay g tao a sa bawat pagkakamali at kabigua sa buhay kailagag buog tapag itog kakaharapi at patuloy a makikipaglaba sa kahit aumag dala g buhay para makamta ag tagumpay sa buhay. Magsabi g katotohaa. Mas mabuti ag magsabi g katotohaa kahit pa ito ay masakit kaysa sa maluko g kapwa. Di bale a kug hidi magigig magada ag kumeto kaysa sa paasahi ag isag tao kug saa ito ay pawag kalukuha. Ito ag aral a sa salawiakig Aahi ko ag mabulaklak a salita kug ito ay gawa-gawa lamag, mas ais ko pag masakta kug ito ay katotohaa. Kagaya g mga salita g isag kaibiga. Kagaya g pagtataog kug bagay ba sayo ag damit a suot mo. Diritsahag sasabihi g iyog kaibiga a pagit sa iyo ag damit kaya magpalit ka. Masakit kug tutuusi ag mga salitag bibitawa g isag pua at pagtatamag ibibigay g kaibiga. Pero di bale g masakta kug ito ama ay katotohaa kaysa sa pagpupuri g iba sa harapa kahit ag totoo ay hidi ama, para hidi ka lamag

107 masakta. Subalit ag totoo mas masakit ag malama mog kasiugaliga lag pala ag lahat, kaya mas mabutig sa umpisa pa lag ay maiam a malama ag totoo kahit masakit kaysa sa pilit maiiwala sa isag kasiugaliga kug saa mas dobleg sakit ag iyog mararamdama. Ag kahalagaha ito ay upag pagsabiha ag tao a mas maiam mariig ag masakit a katotohaa kaysa sa isag mabulaklak at magadag mga salita subalit pawag kasiugaliga. Pagkakaroo g determiasyo. Kug hiahagad mo ag isag bagay, kailaga dito ag pagpupursige o determiasyo upag makamit ag miimithi dahil kug agad a mawawala g pag-asa hidi mo talaga mararaasa ag matidig kaligayag a ilaaa g malakig puhua. Ito ag aral sa salawikaig Bago mo higi ag iyog kalayaa, tiyaki mog kaya mo itog pagatawaa. Kagaya g isag relasyo a gustog makipagkalas g babae. Bago palag higi g babae ag kalayaa mula sa kasitaha ay tiiyak mua sa sarili itog kaya iyag mag-isa at patuloy a mabuhay a malayo sa pilig g datig siisita. Kasi ag kalayaag hiihilig ay hidi magigig kalayaa kug hidi ito kayag pagatawa kug may pag-aalagai pa ito kasi kug gaoo maaari pa ri itog bumalik sa pilig g iiwag kasitaha. Ag kahalagaha ito ay upag pagsabiha ag tao a bago gumawa g isag kapasyaha lalo a ag kalayaa ay kaya a itog paidiga at kakayai g pagatawaa ag desisyog apagpasyaha

108 Masasalami sa mga salawikai g mga Butuao a kahit piagkat-pagkat ay pareho pa ri ito sa pagkalahatag layui g salawikai, ag magbigay paalala, gabay, payo at mg aral upag tayog mga katagi-tagig ilalag ay mapauto sa tama at maayos a pamumuhay. Pagpapahalaga Ag salawikai sa uag tigi ay aimo y pag-aliw lamag dahil kalimitag masisiig ag mga salitag giagamit dito at karaiwag pag may tugma. Sa tuay a kaayua g salawikai, ito ay may mas mahigit pag halaga. Noo pa ma giagamit a g mga iuo ati ag mga salawikai sa pakikipag-usap sa pag-araw-araw. Ito ay giagamit upag magaral, magpaalala, magbigay-babala at payo lalog-lalo a sa mga kabataa a salat pa sa karaasa. Sa gayo, ag pagkalahatag layui g salawikai ay hidi abago sapagkat pareho pa ri ag gamit ito ayo sa iba t ibag mga dalubhasa. Ag salawikai a isa sa mga uri g kaalamag-baya ay patuloy a giagamit at piapayama sa pamamagita g patuloy a paggamit ito a hidi awawala ag igig at kagadaha itog taglay. Naipapakita dito ag pagkamalikhai g mga Pilipio sa putog pagagaral at pagpapayo. Sa kasalukuya, akakalugkot lag isipi a ag kalimitag sumasambit lag g mga salawikai ay ag mga matatada lamag. Pero ag magada pa ri ay ag ayo at ayos g salawikai ay aatili pa ri. Sa pamamagita g salawikai asasalami ag mga pag-uugali at paiiwala g mga taog gumagamit ito. Sa giawag pag-aaral apag-alamag giagamit ag salawikai g mga butuao upag mapauto, magbigay paalala,

109 magsisilbig gabay at magbigay-aral ito lalo a sa bagog heerasyo. Sa mga Butuao ag salawikai ay agsisilbig bataya sa tama at malig pag-uugali. 5. Buod, Koklusyo at Rekomedasyo Ag kabaatag ito ay maliaw a iilahad ag buod, koklusyo at rekomedasyo g pag-aaral. Buod Ag pag-aaral a ito ay patugkol sa isag pagsusuri sa mga aral a akapaloob sa mga Salawikaig Butuao. Layui g pag-aaral a ito a malama ag mga salawikai g mga Butuao, maisali ag mga salawikai sa Wikag Filipio, mauawaa ag mga aral amakukuha sa mga salawikaig Butuao, at mabatid ag kahalagaha g salawikai g mga Butuao sa kailag buhay. Ag pamamaraag giamit sa pagsagawa g pag-aaral a ito ay diskriptib sa pamamagita g pagsusurig pagilalama g mga salawikai mula sa mga kialap at alikom a aimapug (60) salawikaig Butuao. Batay sa kialabasa g masusig pagsusuri atuklasa g maaaliksik a apakaramig mga mabubutig aral ag ipiapahiwatig sa mga salawikai mula sa Butua. Lumitaw sa pagsusuri ag mga sumusuod: 1) Ag mga salawikai ay agtataglay g mga aral batay sa paigi sa buhay at batas g buhay gaya g pakikipagkapwa upag mabuhay, magkaroo g payapag

110 pamumuhay, magsipag upag mabuhay, magig tapat at mabutig asawa, ag pag-aasawa ay baal o sagrado, paalagi at tiwala sa Diyos, walagmaidudulot a kabutiha ag paggawa g masama, makiig sa mga payo, at magig matapag sa pagharap sa mga hamo sa buhay. 2) Ag mga salawikai ay agtataglay g mga aral para sa kabutihag asal g bawat tao gaya g pagigig mapagkumbaba, masipag, mabuti, maruog o matalio, matiyaga, matapag, tapat, may digidad, maagap, maigat, makatao, resposible, masayahi, walag kiikiliga, at matipid. 3) Ag salawikai ay agtataglay g pagpapahayag g pagpapahalaga g mga tao gaya g pagigig makabaya. 4) Ag mga salawikai ay agtataglay ri g mga aral batay sa palahat a katotohaa at pagmamasid sa buhay at kalikasa g tao gaya g ag lahat g mga bagay sa mudo ay may katapusa at hatuga, walag lihim a hidi abubuyag, at ag pag-uugali ay miamaa. Koklusyo Ag paitika ay isag istrumeto upag may pagkakilala ag isag aturag lipua. Makatutulog di ag paitika para magkaisa ag mga aiiraha dito. Ag salawikai a isa sa mga uri g paitika ay akatutulog g malaki para sa pagpapalawak g pagbibigay-aral, payo at paalala upag magabaya ag bawat idibidwal sa tama at wastog pamamaraa g pamumuhay. Kaya, apakahalaga g patuloy a paggamit g mga salawikai para sa iba amag pamamaraa g pagpataw g disiplia at maayos a pamumuhay g bawat idibidwal. Para sa mga Butuao, ag salawikai ay malakig tulog para sa kailag buhay upag magsilbig batas g pagmabutig asal. Salawikai ag kailag pamataya g mabisag paraa g

111 pagbibigay payo, pagbibigay aral, paalala at magturo ukol sa kagadahag asal lalug-lalo a sa mga kabataa a masyado g ahawa ag pag-uugali sa pagigig liberal a pag-iisip g mga taog abubuhay sa bagog heerasyo a wala g pagpapahalaga sa tama at wastog pag-uugali. Lubos a apakahalagag gamiti ag mga salawikai sapagkat mas tumatalab ito sa damdami g tao kaysa sa atural a daloy g pakikipag-usap. Sa kabuua, ag salawikai ay maiam a istrumeto upag magig daluya g pagpapayo, pagbibigay-aral, pagpapauto, pag-aliw,paalala, at pagagaral dahil sa akakahumalig itog kaayusa, ayo at gada. Rekomedasyo Matapos ag giawag pag-aaral tugkol sa mga salawikaig Butuao. Ag maaaliksik ay akabuo g ilag mugkahi a may kialama sa paksag ito, gaya g mga sumusuod: 1) Sikapig maglagay g mga poster a may akalagay g mga salawikai sa mga pampublikog lugar upag marami ag makakita at makakabasa. 2) Sa lahat g atas g paarala, pampribado o pampubliko ma ay sikapig ituro ito at magpaskil g mga salawikai sa digdig g mga paarala. 3)Magkaroo g malawakag pag-aaral sa mga salawikaig Butuao. Bibliyograpi Cali, S. O. (2003). 40 Salawikaig Maraao; Isag Pagpapahalaga. MSU, Marawi City

112 Capaduga, A. T. (2004). Atityud g Mga Paguahig Tauha sa mga Kweto i Geova Edoza-Matute. MSU, Marawi City. Cassaova, A.(2001). Paitikag Pilipio.Wika, Liggwistika at Biligwalismo a Pilipias. Quezo City: Rex Pritig Compay. De Guzma, M. O. (1999). Dictioary Eglish-Filipio; Quezo City, Philppies: Golde Mies Pritig Press. Diksyuaryog Filipio-Eglish. (2000). Sa Miguel, Maila: Natioal Book Store Edis, S. M. (2000). Pagsasali At Pagsusuri sa Mga Iba t Ibag g Awitig Baya Maraao. MSU, Marawi City. Eglis, L. (1997). Eglish-Tagalog Dictioary. Metro Maila, Philippies: Natioal Book Store. Go, R. C. et al. (1995). Kulturag Caraga. Quezo City: Heritage Publishig House. Komisyo sa Wikag Filipio Diksyuaryo g Wikag Filipio, Setiyal Edisyo. (1998). Sa Miguel, Maila: Merelvi Publishig House, Peida, P. (1979). Ag Paitikag Pilipio sa Kaularag Basa. Maila: Philippie Natioal Book Store. Perez, T. (1999). Paitikag Pilipio sa Kaularag Basa. Quezo City: Meriam College

113 Satiago, E. M. (1989). Paitikag Pilipio. Madaluyog City: Natioal Book Store. Sarsoza, J. F. Jr. (Editor). (2005). Nuggets of Wisdom. Calooca City: Philippie Publishig House. Tiamso- Rubi, L. (1986). Paitika: Ayo, Pagsulat, pagpapahalaga. Maila: Solidad Publishig House. Ties-Chamber Learer s Dictioary A itermediate Dictioary for Oe Learers of Eglish,

114 About the Researcher Ms. Carousel Tagaylo is a faculty member i the Eglish Departmet of the College of Arts ad Scieces. She is s graduate of Master i Teachig Eglish at La Salle Uiversity, Ozamiz City i She is presetly the coordiator of O-the- Job Traiig ad Practicum at the same istitutio. Shiela Pacardo is a graduate of Bachelor of Sciece i Mathematics from Midaao State Uiversity-Gesa, Geeral Satos City. She took Master of Sciece i Midaao State Uiversity, Iliga Istitute of Techology. She is curretly a faculty member of the College of Arts ad Scieces i La Salle Uiversity, Ozamiz City. Si A Lezziela Ajesta ay akapagtapos sa kursog AB mayor sa Filipio. Sa kasalukuya, siya ay kumukuha g MA sa Filipio, mayor sa Liggwistiks sa Midaao State Uiversity- Marawi. Sa kasalukuya, siya ay agtuturo sa kolehiyo g La Salle Uiversity