BAKI DÖVL8T UNİVERSİTETİ IL HIYYAT FAKULT8SIN ELMİ M8CMU8Sİ

Transcription

1 BAKI DÖVL8T UNİVERSİTETİ IL HIYYAT FAKULT8SIN ELMİ M8CMU8Sİ i N2 20 DEKABR (ARALIK) 2013

2 Sosial informasiya infonnasiyanm miihiim tarkib lıissasidir 93 SOSİAL İNFORMASİY A İNFORMASİY ANlN MÜHÜM TaRKiB HissasiDiR ali Mirza oğlu BABAYEV, BD U-nun Falsafa kafedrasznz dissertantz Açar sözi<jr: infonnasiya, sösial infonnasiya, infonnasiyamakanı, sosial idaraetma. Key words: infonnation, social infonnation, infannation place, social management. KJiıo'leBhıe cjiosa: nn<}:ıopmaıı;rnr, co:u;mun.haji nn<}:ıopmaıı;rnr, nn<}:ıopma.ı.wonnoe IIpOC'I'paHCTBO, COI.J;HaJibHOe ynpaımerme. Elmda va sosial subyektlarin gündalik hayatında (fardlarin, insan birliklarinin, ümumiyyatla camiyyatin) "sosial imfonnasiya" tenninindan geniş istifada olunur. Sosial infonnasiya tenninina demakdir? Hal hazirda ilkin tahlil göst::ırir ki tadqiqatçılar arasinda bu anlayiş haqda valıid bir açıqlama imli sürülmayib. ôsas sabablardan birida bu mövzu haqda xüsusi bir tadqiqatın aparilmamasidir. Sosial infonnasiya anlayışının malıiyyatini darindan açmaq üçün "infonnasiya'', "infonnasiya makam", ''informasiya prosesi''-acl~yışlarını dark etmak, anlamaq lazımdır. İnfonnasiya anlayışı (latınca infannation sözündan olub, tanişlıq, izalıetma, tasavvüretma manalarında işlanir)insanlara ötürülan malumat dem::ıkdir. Daha da geniş şakild::ı infonnasiyaya bel::ı t::ırifvenn::ık olar. Predmet v::ı hadis::ıl::ırd::ın qarşılıqlı t::ısirl::ır vasit::ısil::ı çıxan m::ılumatlarin insan beyııind::ı qeyd::ı alınmış hiss::ısin::ı infonnasiya deyilir. İnfonnasiya sisteml::ırd::ı nizarn yaradır. Buna gör::ı d::ı infonnasiya nizamın ölçüsüdür. infannasi yanın m::ılumatların ötürülm::ısi kimi anlaşılmasının tarixi çox q::ıdiml::ır::ı gedib çıxır. T::ıdqiqatçıların fikrinc::ı, infonnasiya müst::ıqil fenomen olaraq kibernetikanın bir elm kimi meydana g::ılm::ısi il::ı ::ılaq::ıdar yaranmışdır. infarınasi yaya idar::ıetm::ı v::ı inkişaf prosesin::ı bilavasita bağlı hadis::ı kimi baxılır. Bu fenomen sisteml::ırin stabilliyini tarnin ed::ın ::ısas aınil hesab olunur. XX ::ısrin ortalarında "infonnasiya" anlayışı insanlar, insan v::ı maşın arasında m::ılumat lnübadil::ısi kimi ümumelmi status qazandı [7, s.35]. Rus t::ıdqiqatçısı R.F.Abdeyevin :f:ikiill:c::ı, informasiyanın bu v::ı ya dig::ır mü::ıyy::ıııliyi bu atributiv v::ı funksional konsesiyaların r::ıqab::ıtini ::ıks etdirir, onun bu v::ı ya dig::ır h::ıdl::ırini açıqlayır [l,s. 336].

3 94 8/iBabayev Bel::ılikl::ı, insanlar arasmda m::ılumat mübadil::ısi kimi c::ımiyy::ıtd::ı dövr ed::ın informasiya sosial informasiya adlanır. Sosial informasiyada iki ::ısas aspekt ::ıks olunınuşdur: bunlardan biri sosial informasiyanin ictimai inkişafin mühüm arnili kimi q::ıbul olunması, ikincisi is::ı sosial informasiyanm hadis::ı v::ı prosesl::ırin idar::ı olunınası z::ırur::ıti kimi çıxış etm::ısidir. Sosial informasiyanm t::ış::ıkkülü ş::ıraitind::ı informasiya sosial idar::ıetm::ınin bütövlükd::ı aynlmaz atributu, informasiyanm idar::ı olunınası is::ı onun bir hiss::ısini t::ışkil edir. İnformasiya sah::ısin::ı aşağıdakı komponentl::ır daxildir: infonuasi ya istehsalmm obyektl::ıri, subyektl::ıri, t::ışkili v::ı t::ınziml::ım::ı üsullan, predmetl::ıri-informasiya m::ıhsulu istehsal ed::ın, :informasiya xidm::ıti göst::ır::ın insanlar, t::ışkilatlar, stnıkturlar, informasiya ehtiyatlan, informasiya-kommunikasiya texııologiyalan, informasiya infrastrukturunun elementl::ıri, c::ımiyy::ıtin informasiya m::ıd::ıniyy::ıti, informasiya maraqlari, t::ıl::ıbatlan, bilikl::ıri, informasiya f::ıaliyy::ıti, siyasi, inzibati, hüquqi t::ınziml::ım::ı mexanizml::ıridir. Sür::ıtl::ı yayılan informasiyanm artım sür::ıti yaxın g~l::ıc::ıkd::ı insanın fikir prose- olacaqdır [9, s.l28]. sind::ın d::ıf::ıl::ırl::ı artıq İnformasiyanm istifad::ıy::ı yararlı olması üçün aşagıdakı ş::ırtl::ır t::ımin edilm::ılidir: -tam (tam ş::ıkild::ı t::ısvir olunmalıdır); - düzgün (h::ıqiqi situasiyani ::ıks et<iirm::ılidir); - qiym::ıtli (maksimum.az m::ısr::ıfl::ı.::ıld::ı edilm::ılidir); - ::ıhgmiyy::ıtli (istifad::ıçi üçün vacib olmalıdır); - aktual (cari vaxtda t::ıl::ıb edil::ın olmalıdır); -anlamli (istifad::ıçinin başa düşdüyü t::ırzd::ı hazırlanmalıdır). İnformasiya konkret v::ı potensial sahibin::ı h::ır hansı sah::ıd::ı (maüdi, ~iyasi, sosial, h::ırbi) m::ınf::ı::ıt g::ıtirirs::ı, bu informasiya giym::ıtli informasiya sayılır. İnformasiyanin qorunması informasiyanin itirilm::ısi, d::ıyişdirilm::ısi, silinm::ısi ehtimallannm qarşısmı alır. Az::ırbaycan t::ıdqiqatçısı professor A.Şükürov yazmışdır: "XXI ::ısrd::ı ölk::ıl::ır v::ı insanlar arasmda informasiya ötürücül::ıri ::ın böyük imkanlar ::ıld::ı ed::ıc::ıkdir. Alimin fikrinc::ı, yaxin g::ıl::ıc::ıkd::ı internetden çoxşax::ıli ş::ıb::ıb kimi hamı istifad::ı ed::ı bil::ıc::ıkdi, h::ır hansı informasiya mobil telefonlar vasit::ısil::ı hamıya m::ıhsus ola bil::ın bir serv::ıt::ı çeviril::ıc::ıkdir" [ll,s.l ı 7]. Mü::ıllif bel::ı q::ına::ıt::ı g::ılirki, "hazirda infonuasi ya qiym::ıtli m::ıhsula v::ı. 6sas ::ımt::ı::ıy::ı çevrilir. İndi el::ı f::ıls::ıfi konsepsiyalar yaranmışdir ki, infonii<isiyani h::ır::ıbtl::ı, zamanla bir sırada qoyurlar.informasiyaliliq bütün universiumun xass::ısi kimi ş::ırh olunur" [ı ı, s. ı ı 7].

4 Sosial informasiya informasiyanm nıiilıiinı tarkib /ıissasidir 95 Hazırda informasiya inqilabi dgrin sosial dgyişikliklgr üçün baza yaradır. O, ictimai hgyatın bütün sahglgrini - sosial quruculuğu, siyasgt sahglgrini ghatg edir. Struktur tghlil çgrçivgsindg sosial infarınasi ya mühiti informasiya sistemi kimi 3 aspektdg: - informasiya fgaliyygti subyektivlgrinin mgcmusu kimi; - infarınasi ya ehtiyatlarinin mgcmusu kimi; - informasiya tutumlu hadisglgrin mgcmusu kimi ngzgrd:m keçirilir. İnformasiya inkişafı, yaxud informasiya inqilabı ngticqsindq bqşgriyygt daha da zqnginlqşmiş, informasiya prosesi saygsindq informasiya sahqsindg ciddi imlilqyişlqr baş vermişdir. İnformasiya fqaliyyqti sayqsindq informasiya mghsulu istehsal olunur VQ informasiya xidmgti yering yetirilir. İnformasiya mghsulunun strukturuna intellektual ünsürlqr-yeııi informasiyalar, mglumatlar, biliklqr, maddi ünsürlqr-informasiya daşıyıcıları, informasiya texnologiyalan daxildir. İnformasiya prosesilg informasiya resursalan, informasiya sahgsi, informasiya axını anlayışlan sıx bağlıdır. Rus tgdqiqatçısı Y.L.Proxorovun :fikrincq,"informasiya sahqsi" dedikdq yekcinsli informasiya axınından formalaşan inteqrativ key:fiyyqt sistemi başa düşülür [6,s.l91]. İnformasiya axını isq özündq yekcins infarınasiyam mqkan VQ zamanda yerlgşdirir.informasiya sahgsinin mqcmusu isq informasiya mqkanını tqşkil _edir,._ "İnformasiya mqkaııi müxtglif növ infarınasi ya axının dövr etdiyi mgkana deyilir". BQzi tgdqiqatçılarin :fikrincg sosial infarınasiyam belg xarakterizg etmgk olar: - Sosial orqaııizmlgrin stabil işlgmgsi üçün obyektiv lazim olan mglumatın. toplamlmasi; [3, s.56] - Tarixi prosesin gn ümumi qanunauyğunluqlannın cgmiyygtin ictimai mgdgni hgyatinda gks olunan sosial tgcrübgsi vg sosial mgişgtin tgşkili mgqsgdlgring xidmgt edir; [5, s.78] - Cgmİyygtdg yaradılan vg forınalaşan biliklgrin,mglumatlarin toplanilması fgrdlgr, qruplar, tgşkilatlar vg mü:h.1:glif sosial institutlar tgmfindgn sosial glaqg vg proseslgri tgnzimlgmgk üçün istifadg olunur [4, s.34]; - Hgmbtin sosial formalannın ııizamlanma ölçüsü kimi cgmiyygt tgmfindgn gks olunan aspekt vg ngticg; [2, s.27] - Sosial idargetmgdg vg sosial sistemlgrdg ggzgn bir mglumat [2, s.45]. 'Sosial informasiya informasiyanın aynlmaz mühüm lıissgsidir.sosial infarınasiya insan biriiyinin ortaya çıxması ilg meydana gglmişdir.sosial informasiya

5 96 8/iBabayev yaradılan, saxlamlan, istifad::ı edil::ın gönd::ıril::ın v::ı q::ıbul edil::ın v::ı daxil olınagla hasil olan m::ıs::ıl::ı haqqında m::ılumatı ehtiva edir. Rus t::ıdqiqatçılan V.Q. Manasyev [2, s.47] v::ı A.D Ursul [8, s.72-74] sosial informasiyanin aşağıdakı fıınksiyalaını ayirirlar: - komunikativ funksiyasi(m::ılumatın ::ın::ın::ıvi mübadil::ısi fıınksiyasida adlandırmaq olar); - idar::ıetın::ı fıınksiyası(c::ımiyy::ıt üçün mühüm fıınksiyalardan biri); - elıni-idrakı :finksiyası; - t::ılim-t::ırbiy::ıvi fıınksiyası; - t::ıbliğat-t::ışviqat funksiyası. Bel::ılikl::ı, biz, "sosial informasiya " anlayışının mahiyy::ıtini araşdirdiq, onun fıınksiyalarını mü::ıyy::ın etdik v::ı hiss::ısi olduğunu aydinlaşdirdıq. sosial informasiyanın informasiyanin mühüm t::ırkib

6 Sosial informasiya informasiyanın mühüm tarkib hissasidir 97 - istifada OLUNMUŞ adabiyyat: 1. A6.ı:ı;eeB P. <I>ımocoqnrn nnıpopma:qhonnoh: wm:im:h3aıı;ını:. M.: MbıcJTh, A<PaııacheB BT. Coı:.ı;HaJThHM nn<popma.j1idi. M: Hayı<a, 1994, 201 c. 3. lliahob O.B. O COIJ;HaJThHOÜ nn<popmanike //3neıcrpoım:M 6H6JIHOTeKa coı:.ı;honorjf'ieckoro 'ITeHIDI 2003 r, 160 c. ıpaıcyjthteta MrY MM. M.B.JioMOHocoBa, JioMoHocoBcKHe 4. KoraH B.3. Teopırn nn<popma:qhonnoro B3aHMo,ı:ı;eH:cTBırn: <I>ımoco<PcKo-coı:.ı;HOJIOrırqecKHe oqepkh. HoBocH6:ıı:pcK: lh,rı;-bo HoBocH6:ıı:pcKoro ynn BepcmeTa,l991, 320 c. 5. I1e1p0B B.K <I>yHKD;HOHaJThHoe H co.ı:ı;ep:>katejthhoe 3Haqenne onpe.ı:ı;enehidi "cüı:.ı;hajthhm nn<lıopma.j1idi". //HH<lıopMa:QHOHHOrO B3aHMO,rı;eÜCTBII5I: lfuıpopma:qholllio - ahajiht:ıı:qeckhü 3JieK'I'pOHHbiH )KJpHaJI "<l>akt" 6. ITpoxopoB E. )l(yphajihcrnka H,ı:ı;eMOKpaTirn. M.:ACT, CHcTeMHbıe ochobbi rocy.ı:ı;apctbehhbıx nnıpopma:qhohhbix npoıı;eccob B cobpemennoh: Poccnn. M.: PAf'C, Ypcyn A.;ı::ı;. HııqıopMruıırn. MeTO.rı;onor:ıı:qecKHe acrrekthı. M.:Hayı<a, Y TKHH A. M:ıı:poBoH: rrop5i,ll;ok XXI B eka. M. :AnropmM, 2001 lo.iocyrrob P, 3_a6onoTc:kırii 3., lliahob B. llenobek B nn<popma:qhohhom IIpOC1paHCTBe//I1po6JieMbiiiH<lıüpMaTH3aı:.ı;HH,l996,N24 ll. Şükürov A. Qlobalallaşma: mahiyy:)ti V:) perspektivleri. Bakı, Adil oğlu, 2001

7 98 8/i Babayev XÜLAS8 M~qal~d~ sosial informasiyanın aktuallığından b~hs olunur.sosial informasiyanin mahiyy~tin~ v~ fı.ınksiyalannın t~snifatına baxılmışdır. Apanlan t~hlill~r onu sübut etmişdir ki, sosial informasiya informasiyanın mühüm t~rkib hiss~sidir. SUMMARY The presented article deals with actuality of social information. The essence of function of social information is looked through. At the end of the article we com e to conclusion that social information is a main root part of information. PE310ME B ctat:&e robopınc.sı o6 a:ı<ryajthhoctii COI.WaJThHOH nncpopmaıw:a. PaccMorpeHa Cyı:I(HOCTh H nepeqem cpy~ COI.WaJThHOH nncpopmaıwh. B 3aKJII()qeHHH MO)l(HO nplliitii K Ta:KOMY B:&mo,ı:ı;y, qro COI.WaJThHa.si nncpopm~ 5IBIDieTC5I Ba)l(HOH COCTaB HOH qact:&ro nncpopmaıw:a. Çapa tövsiya etdi: f.f.d. F.Vahidov