Open Learn Works. Gofalu amdanoch chi eich hun. Hawlfraint (h) 2016 Y Brifysgol Agored

Transcription

1 Open Learn Works Gofau amdanoch chi eich hun Hawfraint (h) 2016 Y Brifysgo Agored

2 Contents Cyfwyniad 3 Canyniadau dysgu 4 1 Pam y mae eich es mor bwysig Beth yw es? Gwea es meddw Gwea es corfforo 7 2 Ymdopi â straen Beth yw straen? Sut rydych chi'n ymateb i straen? Sut i reoi straen 10 3 Cydbwysedd rhwng bywyd a gwaith a ffiniau proffesiyno Beth yw cydbwysedd rhwng bywyd a gwaith? Gofawyr di-dâ 13 4 Gofa sy'n canobwyntio ar y person a hunanreoaeth Rhoi'r math cywir o gymorth Du gwahano o gymorth 17 5 Be i ddod o hyd i gymorth 19 Pwyntiau aweddo o Adran 5 20 Rhagor o wybodaeth (dewiso) 20 Rwyf wedi gorffen yr adran hon. Beth nesaf? 21 Cyfeiriadau 21 Cydnabyddiaethau 22 Testun 22 Sain 22 Fideos 22 2 of 22 Monday 11 December 2017

3 Cyfwyniad Cyfwyniad Yn yr adran hon, byddwn yn edrych ar bwysigrwydd eich es a es y bob rydych yn gofau amdanynt. Yn am, bydd pob sydd â rô gofau, nai ai gofawyr teuuo neu bob sy'n gweithio ym maes iechyd a gofa cymdeithaso, mor brysur yn gofau am erai fe eu bod yn anghofio gofau amdanynt eu hunain. Mae'r adran hon yn cynnig rhai awgrymiadau ar sut i ofau amdanoch chi eich hun. Byddwch yn meddw am fathau gwahano o straen a'r effaith a gânt ar eich bywyd ac yn ceisio dod o hyd i ffyrdd o fynd i'r afae â straen negyddo. Mae sicrhau eich bod yn gofau am eich es emosiyno yn ogysta â'ch iechyd corfforo yn aweddo i fywyd cytbwys, fey byddwch hefyd yn ystyried ffyrdd y gawch hepu'r bob rydych yn gofau amdanynt i wneud hyn hefyd. Caiff yr adran ei rhannu'n bum pwnc a dyai gymryd tua hanner awr i chi astudio a chwbhau pob un o'r rhain. Mae'r pynciau fe a ganyn: 1 Mae Pam mae eich es yn bwysig yn eguro pam ei bod yn bwysig i chi a'r bob rydych yn gofau amdanynt ofau am eich es. 2 Mae Ymdopi â straen yn edrych ar fathau gwahano o straen a'r ffyrdd y gawch ymdopi ag ef. 3 Mae Cydbwysedd rhwng bywyd a gwaith a ffiniau proffesiyno yn ymchwiio i ystyr cydbwysedd rhwng bywyd a gwaith a ph'un a yw'n bosib cyfawni hyn ai peidio. Mae hefyd yn archwiio sut y ga y ffiniau rhwng bywyd a gwaith fod yn anegur a'r rhesymau dros osgoi hyn. 4 Mae Gofa sy'n canobwyntio ar y person a hunanreoaeth yn trafod beth yw ystyr gofa sy'n canobwyntio ar y person a sut y gawch hepu'r bob rydych yn gofau amdanynt i fod yn fwy annibynno, yn ogysta â buddiannau hunanreoaeth iddyn nhw ac i chi. 5 Mae Be i gae cymorth yn awgrymu be y gawch fynd i gae cymorth, nai ai wyneb yn wyneb neu ar-ein, a'r mathau gwahano o gymorth sydd ar gae. 3 of 22 Monday 11 December 2017

4 Canyniadau dysgu Canyniadau dysgu Drwy gwbhau'r adran hon byddwch yn gau gwneud y canyno: pam y mae gofau am eich es corfforo ac emosiyno eich hun yn hanfodo i'ch rô fe gofawr yn ogysta ag i'r person sy'n derbyn gofa effaith straen a chydbwysedd da rhwng bywyd a gwaith ar eich es. 1 Pam y mae eich es mor bwysig Er bod y rhan fwyaf o bob yn cae awer o fudd o'r gydberthynas â'r bob y maent yn eu hepu, yn am, ga y cyfrifodebau gae effaith negyddo ar eu hiechyd a'u es cyffredino. Ga gofawyr ymroi cymaint o amser ac ymdrech i ofau am rywun ara fe y gaant esgeuuso eu hiechyd eu hunain neu fethu â syweddoi'r effaith y ga ei chae ar eu hiechyd eu hunain. Er mwyn i ofawr au parhau i ofau gyhyd ag y bydd yn dymuno, mae'n bwysig bod yn ymwybodo o'r risgiau iechyd posib. Ga y rhain fod yn gorfforo ac yn emosiyno. Mae hyn yr un mor wir i bob sy'n ofawyr di-dâ ag y mae i bob sy'n gweithio ym maes gofa cymdeithaso. 1.1 Beth yw es? Pan fydd pob yn trafod iechyd a es emosiyno, a ydynt yn goygu hapusrwydd? Neu efeau hyder? Neu deimo'n fodon? Mae'n debygo bod yr ateb yn cynnwys efen o bob un o'r rhai hynny ond byddai'n fan cychwyn da dychmygu ei fod yn deimad o au gwneud popeth rydych am ei wneud. Yn am, ein es emosiyno neu feddyio sy'n cae yr effaith fwyaf ar deimo'n dda, ac mae straen a phrobemau bywyd bob dydd, yn cynnwys unigedd ac arwahanrwydd, gweithio oriau hir a theimo na chawn gefnogaeth, yn cae effaith fawr ar ein es meddw. 1.2 Gwea es meddw Mae tystioaeth yn awgrymu bod pum cam y ga pob un ohonom eu cymryd er mwyn gwea ein es meddw. Os byddwch yn ystyried pob un â meddw agored ac yn rhoi cynnig arnynt, gawch wed y canyniadau eich hun. Gweithgaredd 1 Dyech neituo tua 15 munud 4 of 22 Monday 11 December 2017

5 1 Pam y mae eich es mor bwysig Rhan 1 Gwyiwch y fideo hwn gan y GIG am y pum cam i es meddw Video content is not avaiabe in this format. Mae gan y GIG ragor o wybodaeth ar ei wefan am ystyr y termau hyn: Cysytu - cysytu â'r bob o'ch cwmpas: eich teuu, ffrindiau, cydweithwyr a chymdogion. Treuio amser yn meithrin y cydberthnasau hyn. Bod yn weithgar - nid oes raid i chi fynd i'r gampfa. Beth am fynd am dro, mynd ar eich beic neu chwarae gêm o bê-droed? Dewch o hyd i weithgaredd rydych yn ei fwynhau a'i wneud yn rhan o'ch bywyd. Parhau i ddysgu - ga dysgu sgiiau newydd roi ymdeimad o gyfawniad a hyder newydd i chi. Fey beth am gofrestru ar gyfer y cwrs coginio hwnnw, dechrau dysgu sut i chwarae offeryn cerddoro, neu ddysgu sut i drwsio eich beic? Rhoi i erai - ga hyd yn oed y weithred eiaf gyfrif, drwy wên, dioch neu air caredig. Ga gweithredoedd mwy, fe gwirfoddoi yn eich canofan gymuned eo, wea eich es meddw a'ch hepu i greu rhwydweithiau cymdeithaso newydd. Bod yn ystyron - byddwch yn fwy ymwybodo o'r presenno, yn cynnwys eich teimadau a'ch meddyiau, eich corff a'r byd o'ch cwmpas. Mae rhai pob yn gaw'r ymwybyddiaeth yn 'ymwybyddiaeth ofagar'. Ga newid y ffordd rydych yn meddw am fywyd a sut rydych yn mynd i'r afae â heriau. (Ffynhonne: y GIG, 2016) 5 of 22 Monday 11 December 2017

6 1 Pam y mae eich es mor bwysig A a y camau hyn ddod yn rhan o'ch 5-y-dydd? Rhan 2 Ar ô gwyio'r fideo a daren am y pum cam, ystyriwch p'un a ydych eisoes yn gwneud rhai o'r pethau hyn neu p'un a aech wneud mwy. Ar gyfer pob cam, ceisiwch ysgrifennu un peth y gaech ei wneud er mwyn gwea eich es meddw. Provide your answer... Comment Efaai eich bod wedi ysgrifennu: Mynd aan ychydig yn amach yn fy arda eo a chyfarch y bob y dof ar eu traws. Cysytu'n amach â theuu a ffrindiau dros y ffôn neu drwy e-bost gan nad wyf yn eu gwed yn am. Dysgu sgi newydd neu ddechrau hobi (does dim rhaid iddo fod yn ddrud a gawch gae gwybodaeth am grwpiau neu ddosbarthiadau mewn yfrgeoedd a chanofannau cymunedo, neu ar-ein). Gwirfoddoi ag eusen. Meddyiwch am y pethau da sydd wedi didgwydd bob dydd mae hyn yn gam i gyfawni ymwybyddiaeth ofagar. Nid yw ymwybyddiaeth ofagar yn digwydd dros nos ond, gydag ymarfer, bydd awer o bob yn gwed ei bod yn ffordd ddefnyddio o wea eu es emosiyno. Nawr, hoffem i chi ystyried y bob rydych yn eu hepu. Mae eu es yr un mor bwysig â'ch es chi, ond pa mor hawdd ydyw iddynt wneud rhai o'r pethau ar y rhestr pum cam? Gweithgaredd 2 Dyech neituo tua 5 munud Nodwch mewn dwy neu dair brawddeg pam rydych yn meddw y gaai fod yn anodd i'r person rydych yn gofau amdano ymgorffori'r pum cam yn ei bywyd. Provide your answer... Comment Efaai bod y bob rydych yn gofau amdanynt yn cae trafferth i gysytu â'u cymuned eo am eu bod yn ei chae hi'n anodd cyfathrebu neu eu bod yn poeni na fydd pob yn eu derbyn oherwydd anabedd neu gyfyrau erai sy'n eu hanauogi yn gymdeithaso. Efaai eu bod yn amharod i ddysgu pethau newydd am eu bod wedi dweud wrthyn nhw eu hunain, neu wedi cae gwybod gan bob erai, na aant ddysgu unrhyw beth newydd, ac efaai eu bod wedi dod i arfer â bywyd o anweithgarwch. 6 of 22 Monday 11 December 2017

7 1 Pam y mae eich es mor bwysig Drwy gymryd mwy o ran yn eu cymuned, bydd y bob rydych yn gofau amdanynt yn gau gwed bod saw ffordd o gae gwybod beth sy'n digwydd o'u hamgych ac i hepu erai mewn saw ffordd, bach a mawr. 1.3 Gwea es corfforo Mae bod yn iach yn gorfforo yn hynod o bwysig. Mae cae corff iach yn goygu y gawch ddeio â heriau bob dydd, brwydro yn erbyn sawch a gweithredu'n dda, gan eich gauogi i wneud y pethau rydych am eu gwneud. Geir osgoi awer o gyfyrau iechyd corfforo, a, thrwy fod yn wyr ymwybodo o'r probemau posib, gawch gae dewis go iawn o ran p'un a ydych am ystyried y wybodaeth a gweithredu er mwyn newid pethau. Mae deiet cytbwys ac ymarfer corff rheoaidd yn ddechrau da i ofau am eich iechyd corfforo. Ga gofau am erai fod yn finedig a afurus, gan arwain at finder cyson, syrthni a difaterwch cyffredino (dim amynedd) a a effeithio ar waith, cydberthnasau a saw maes ara ar fywyd. Ga hyn hefyd ata eich cymheiant ar gyfer dechrau ar unrhyw gynuniau er mwyn gwea eich ffordd o fyw, fey mae gofau am eich iechyd corfforo yn gam cyntaf ardderchog ar gyfer gofau am feysydd erai o'ch bywyd. Mae iechyd corfforo da yn rhywbeth y ga pawb ei gyfawni, ni waeth beth yw'r man cychwyn. Gyda chymaint o wybodaeth (gwrthgyferbynio yn am) yn y cyfnod hwn e mae pob yn ymwybodo o'u iechyd, byddai o fudd i ni gae canawiau synhwyro. Mae gwefan carers.uk yn cynnwys awer o wybodaeth ddefnyddio am ofau am eich iechyd corfforo os ydych yn gofau am erai. Mae'r wybodaeth hon yn berthnaso p'un a ydych yn gofau am anwyiaid gartref neu'n gweithio yn y gwasanaethau gofa cymdeithaso. Rhai o'r probemau corfforo sy'n wynebu gofawyr fwyaf yw diffyg cwsg, poen cefn a niwed i'w cefn. Os nad ydych yn cae digon o gwsg, efaai y byddwch wedi bino drwy'r amser, yn syrthio i gysgu yn ystod y dydd, yn cae trafferth canobwyntio a gwneud penderfyniadau, ac yn teimo'n ise. Ga diffyg cwsg yn yr hirdymor hefyd gynyddu eich risg o gae pwysedd gwaed uche, diabetes a gordewdra. Ga codi a symud y person rydych yn gofau amdano, a'i hepu i wisgo amdano roi straen ar eich cefn. Fodd bynnag, ga gwybod sut i ddiogeu eich cefn hepu i'w gadw mewn cyfwr da. Os ydych yn ofawr cyfogedig, mae'n ofyniad cyfreithio i chi gae hyfforddiant a chymorth gyda thasgau codi a chario. Ga gofawyr di-dâ hefyd fanteisio ar hyfforddiant, fey os ydych yn gorfod codi'r person rydych yn gofau amdano yn rheoaidd, ei hepu i eistedd neu sefy, neu ei hepu i mewn ac aan o'i wey, dyai eich grŵp cymorth eo neu gyngor au dweud wrthych am gyfeoedd hyfforddiant o ran sut i godi a symud yn fwy dioge er mwyn eihau'r risg o niwed i'ch cefn. Neu, efaai y ga eich nyrs arda neu dîm cymorth cymuned ddangos ffyrdd o godi a symud yn fwy dioge. Gofynnwch i'ch meddyg am ragor o wybodaeth. Mae awer o wasanaethau erai a a eich hepu yn eich rô ofau ac wrth ofau am eich iechyd eich hun. Mae'r rhain yn cynnwys therapyddion gawedigaetho, ffisiotherapyddion, cynghorwyr ymataiaeth a deietegyddion. 7 of 22 Monday 11 December 2017

8 2 Ymdopi â straen 2 Ymdopi â straen Beach, mae ein bywydau mor brysur, mae straen mor gyffredin mae wedi dod yn ffordd o fyw. Nid yw bob amser mor wae â hynny, a ga swm penodo o straen eich hepu i berfformio dan bwysau, eich ysgogi i wneud eich gorau, a'ch cadw'n ddioge hyd yn oed mewn sefyfaoedd a aai fod yn berygus. Pan fydd straen yn mynd yn etho, ga niweidio eich iechyd, eich hwyiau, eich cydberthnasau ac ansawdd eich bywyd. Gawch ddiogeu eich hun drwy ddea sut mae ymateb y corff i straen yn gweithio, gan adnabod arwyddion a symptomau gormod o straen, a chymryd camau i eihau ei effeithiau niweidio. 2.1 Beth yw straen? Straen yw du y corff o ymateb i unrhyw fath o aw neu fygythiad. Pan fyddwch yn teimo dan fygythiad, bydd eich system nerfo yn ymateb drwy ryddhau hormonau straen, sy'n paratoi'r corff ar gyfer gweithredu mewn achos brys. Bydd eich caon yn curo'n gyfymach, bydd eich cyhyrau'n tynhau, bydd pwysedd eich gwaed yn codi, bydd eich anad yn cyfymu a bydd eich synhwyrau yn cae eu dwysáu. Bydd y newidiadau hyn yn eich hepu i ddeio â'r 'peryg' y mae eich corff yn meddw sydd ar ddod. Gewir hyn yn ymateb straen 'ymadd neu ffoi' a dyma ffordd eich corff o'ch gwarchod. Pan fydd yn gweithio'n iawn, bydd straen yn eich hepu i gadw eich ffocws, eich egni a'ch gau i gadw'n effro er enghraifft, rhoi mwy o nerth i chi amddiffyn eich hun neu eich annog i roi eich troed ar y brêc er mwyn osgoi damwain. Mae straen hefyd yn eich cadw ar faenau eich traed yn y gwaith, yn dwysáu eich ffocws neu'n eich cyme i astudio ar gyfer arhoiad pan fyddai'n we gennych fod yn gwyio'r teedu. Dyma yw straen cadarnhao yn ein barn ni ond, y tu hwnt i'r hyn sy'n gysurus i chi, bydd straen yn peidio â bod yn ddefnyddio a ga ddechrau achosi niwed mawr i'ch meddw a'ch corff. 2.2 Sut rydych chi'n ymateb i straen? Mae gan bob mama, yn cynnwys pob, dair ffordd o ymateb i straen: Ymgysytiad cymdeithaso gwneud cyswt ygad, gwrando ar erai a theimo bod pob yn eich dea. Ga hyn eich hepu i ymacio ac osgoi gweithredoedd amddiffynno fe yr ymateb 'ymadd neu ffoi'. Mae'n eich hepu i feddw yn giriach, a bydd pethau fe pwysedd gwaed a churiad y gaon yn parhau i weithio'n norma. Ymfyddino (neu ymateb 'ymadd neu ffoi'). Dyma pryd y mae angen i ni (pan fyddwn yn meddw bod angen i ni) amddiffyn ein hunain neu ffoi rhag peryg. Bydd ein cyrff yn paratoi i weithredu, gan ryddhau'r hormonau hynny y cyfeiriwyd atynt yn gynharach, a bydd ein systemau treuio ac imiwnedd yn dod i stop. Pan fydd y peryg wedi pasio, bydd y system nerfo yn hepu'r corff i ymacio, gan arafu curiad y gaon, gostwng y pwysedd gwaed ac yn adfer y sefyfa. 8 of 22 Monday 11 December 2017

9 2 Ymdopi â straen Lonyddu dyma'r ymateb mwyaf cyntefig i straen, a dim ond pan fydd yr ymatebion erai wedi methu y caiff ei ddefnyddio. Ychydig fe cwningen wedi'i da yng ngoau car, efaai y byddwch yn cae eich 'rhewi' neu'n awn panig. Mae rhai pob hyd yn oed yn mynd yn anymwybodo os bydd eu bywyd mewn peryg. Mae'r cyfwr hwn yn eu hepu i oroesi efeau uche o boen corfforo, ond nes iddynt ddadebru eto, efaai na fydd eu system nerfo yn gau dychweyd i'w gyfwr cyn y straen. (Ffynhonne: wedi'i addasu o ddogfen Leonard Cheshire Disabiity, 2014) Gweithgaredd 3 Dyech neituo tua 10 munud Meddyiwch am sefyfaoedd yn eich bywyd eich hun i wed a awch gofio amser pan wnaethoch ddefnyddio pob un o'r ymatebion straen a restrir uchod. Ysgrifennwch frawddeg am bob un ohonynt. Ymgysytu cymdeithaso Provide your answer... Ymfyddino Provide your answer... Lonyddu Provide your answer... Comment Er mai ymgysytiad cymdeithaso yw'r ymateb iachaf i straen mae'n debyg, nid yw bob amser yn bosib ymateb fe hyn. Mae awer ohonom wedi dod i arfer ag ymateb i sefyfa sy'n achosi straen drwy fynd yn syth i ddu 'ymadd neu ffoi', a a, dros amser, godi pwysedd gwaed, gwanhau r system imiwnedd, cynyddu'r risg o drawiad ar y gaon a strôc, cyfymu'r broses heneiddio a'ch gwneud yn agored i gae probemau iechyd meddw ac emosiyno. Canfu arowg a gynhaiwyd yn 2015 gan Direct Line Insurance mai'r 10 sefyfa oedd yn creu'r straen mwyaf i bob ym Mhrydain oedd: 1 Methu â chysgu (46 y cant) 2 Coi eich aweddi (37 y cant) 3 Cae eich da mewn traffig pan fyddwch eisoes yn hwyr (35 y cant) 4 Coi papur neu ddogfen bwysig (33 y cant) 5 Methu â chae e i barcio (32 y cant) 6 Yr argraffydd ddim yn gweithio pan fydd angen i chi argraffu rhywbeth (31 y cant) 7 Eich ffôn yn rhedeg aan o fatri pan fyddwch aan (31 y cant) 9 of 22 Monday 11 December 2017

10 2 Ymdopi â straen 8 Rhedeg aan o bapur pan fyddwch yn y tŷ bach (31 y cant) 9 Deio â gwasanaeth cwsmeriaid sy'n cae ei weithredu gan beiriant (26 y cant) 10 Anghofio eich cerdyn banc wrth dau am eitem (25 y cant) (Ffynhonne: Morgan, 2015) Gormod o straen Nid yw ein cyrff yn gwybod y gwahaniaeth rhwng ffactorau sy'n achosi straen a digwyddiadau sy'n bygwth bywyd. Os ydych dan straen oherwydd dad â ffrind, tagfeydd traffig ar eich ffordd i'r gwaith, neu bentwr o fiiau, er enghraifft, ga eich corff ymateb o hyd fe pe baech yn wynebu sefyfa e mae bywyd yn y fanto. Bydd straen yn achosi neu'n gwaethygu awer o brobemau iechyd, yn cynnwys: rhestr o eitemau rhestr o eitemau poen o unrhyw fath cefyd y gaon probemau treuio probemau cysgu iseder probemau pwysau cefydau awtoimiwnedd cyfyrau croen, fe ecsema. 2.3 Sut i reoi straen Mae eusen Mind wedi cyhoeddi yfryn, Sut i Reoi Straen (2015). Mae'n cynnwys awer o wybodaeth ddefnyddio am fyw gyda straen a sut i'w reoi. Nid yw straen yn ddiagnosis meddygo fey nid oes triniaeth benodo ar ei gyfer, ond os ydych yn cae trafferth ymdopi â phethau yn eich bywyd a'ch bod dan straen, mae triniaethau ar gae a aai hepu. I gae mynediad at y rhan fwyaf o'r rhain, y cam cyntaf fe arfer yw siarad â'ch meddyg. Weithiau, ga hepu i siarad â gweithiwr proffesiyno hyfforddedig. Ga therapïau siarad, fe cwnsea a therapi gwybyddo ymddygiado eich hepu i ddeio â straen a'ch gwneud yn fwy ymwybodo o'ch meddyiau a'ch teimadau a pham rydych yn ymddwyn mewn ffyrdd penodo. Ga ymarfer 'ymwybyddiaeth ofagar' (y gwnaethom sôn amdano yn gynharach) eich hepu i ddeio â straen drwy osod eich hun yn y presenno a pheidio â phoeni am bethau na awch wneud dim amdanynt. Mae rhai pob yn meddw y ga treuio amser yn yr awyr agored yng nghano byd natur hepu i eihau straen. Gaai hyn gynnwys gwneud ymarfer corff yn yr awyr agored fe rhedeg neu gerdded, hyd yn oed tai chi, neu arddio a phrosiectau cadwraeth, ar eich pen eich hun neu fe rhan o grŵp. Nid oes unrhyw feddyginiaeth benodo ar gyfer straen gan fod teimo eich bod dan straen yn ymateb i bethau sy'n digwydd yn eich bywyd. Mae meddyginiaethau a a hepu i eihau neu reoi arwyddion straen, ac efaai y bydd eich meddyg yn rhagnodi cyffuriau gwrthiseder, tabedi cysgu, taweyddion ysgafn neu feddyginiaeth i drin symptomau corfforo straen fe pwysedd gwaed uche. Neu, efaai y byddai'n we gennych roi cynnig ar 10 of 22 Monday 11 December 2017

11 3 Cydbwysedd rhwng bywyd a gwaith a ffiniau proffesiyno therapïau amgen fe aciwbigiad neu aromatherapi. Nid yw'r rhain ar gae gan eich meddyg teuu fe arfer. 3 Cydbwysedd rhwng bywyd a gwaith a ffiniau proffesiyno Yn y pwnc hwn, byddwch yn ystyried yr angen i wneud amser a bywyd oddi wrth eich cyfrifodebau gofau, cynnwys pob erai a phwysigrwydd ffiniau proffesiyno. Mae'n siŵr y byddwch wedi cywed am bwysigrwydd cydbwysedd bywyd a gwaith a'r ffaith bod angen i ni gyfawni cydbwysedd da rhwng bywyd a gwaith er mwyn bod yn hapus a wyddiannus. Mae awer o negeseuon, erthygau a sgyrsiau fideo am hyn ar-ein, ac rydym yn ei wed ar y teedu ac yn daren amdano mewn papurau newydd a chychgronau. Y brobem a geir â'r ho wybodaeth hon yw y ga wneud i ni deimo ein bod yn methu os na fydd popeth yn mynd fe y dyai. Ond i'r rhan fwyaf ohonom, nid yw'r cydbwysedd perffaith rhwng bywyd a gwaith yn bodoi! Mae a wneo'r rhan cydbwyso ag ymdopi â natur newidio bywyd a gwaith ac mae gofau amdanoch eich hun yn rhan fawr o hyn. Ar gyfer pob y mae eu gwaith yn cynnwys gofau am erai, nai ai yn gyfogedig neu'n ddidâ, mae eich gwaith yn rhan bwysig o'ch bywyd efaai ei bod yn hepu i dau'r biiau ac yn rhoi ymdeimad o bwrpas i chi. Ga gofau am erai fod yn werth chwei. Ga hefyd fod yn finedig, yn anodd ac yn boenus. Ond dim ond rhan o'n bywydau yw gwaith. Ar gyfer rhai gofawyr, mae'n bwydo i bob agwedd ar ein bywyd, a dyna pam y bydd canfod ffordd o sicrhau cydbwysedd rhwng y rhan hon o fywyd a phopeth ara sy'n bwysig i ni yn gwneud i ni deimo ein bod yn rheoi pethau ac fey bydd yn gwea ein es. 3.1 Beth yw cydbwysedd rhwng bywyd a gwaith? Mae'r ateb i'r cwestiwn hwn yn amrywio i bawb, ond yn y bôn mae'n ymwneud â faint o amser a ffocws a rowch i'ch gwaith o gymharu ag agweddau erai yn eich bywyd. Dyna pam y gwnaethom ddweud ar ddechrau'r pwnc hwn nad yw cydbwysedd perffaith rhwng gwaith a bywyd yn bodoi! Wrth gwrs, bydd yn rhaid i awer o ofawyr di-dâ drefnu gwaith cyfogedig o amgych eu cyfrifodebau gofau, sy'n goygu ei bod yn anoddach fyth sicrhau cydbwysedd perffaith rhwng gwaith a bywyd. Yn naturio, mae baenoriaethau pawb yn newid yn dibynnu ar eu hamgychiadau ac fey mae'r cydbwysedd yn newid hefyd. Gweithgaredd 4 Dyech neituo tua 20 munud Darenwch yr astudiaeth achos isod a myfyrio arni cyn ateb y cwestiynau diyno. 11 of 22 Monday 11 December 2017

12 3 Cydbwysedd rhwng bywyd a gwaith a ffiniau proffesiyno Astudiaeth achos: Penbeth Edward Mae Edward yn rheowr marchnata ar gyfer eusen pant. Nid yw'n briod ac mae'n byw gyda'i bartner, Mark, sy'n gweithio fe ymgynghorydd TG hunangyfogedig. Mae Mark wedi bod yn dechrau coi ei gof ac mae ei hwyiau wedi bod yn amrywio ers peth amser, ac roedd y cwpw o'r farn mai straen oedd yn achosi hyn, ond, yn ddiweddar, cafodd y newyddion ei fod wedi datbygu arwyddion cynnar dementia ac y byddai ei gyfwr yn dirywio'n gyfym. Gwyddai'r cwpw y byddai hyn yn cae effaith anferth ar y ffordd maent yn byw eu bywydau a'u bod am baratoi ar gyfer sut y byddant yn ymdopi, yn enwedig y gofa diwedd oes y bydd ei angen ar Mark. Mae Edward wrth ei fodd â'i swydd ac mae'n cae awer o foddhad drwyddi. Ond mae hefyd am au gofau am Mark wrth i'w gyfwr waethygu a phan fydd angen gofa a chymorth rheoaidd arno. Maent yn gwybod y bydd pethau'n anodd i'r ddau ohonynt ond maent am wneud y gorau o'r amser sydd ganddynt ar ô mewn ffordd gadarnhao. Pa gamau y ga Edward a Mark eu cymryd i addasu i'r newidiadau yn eu cydbwysedd rhwng gwaith a bywyd a sicrhau eu bod yn da i fyw bywydau cadarnhao a boddhaus? Ysgrifennwch frawddeg am: 1 Pa gymorth rydych chi'n meddw y gaai fod angen i Edward ei gae gan ei gyfogwr? 2 Pa gymorth ymarfero y gaai Edward a Mark ei gae? 3 Beth y ga Edward ei wneud i gadw ei deimadau o hunanwerth a gwerth os bydd yn dod yn ofawr awn amser? 4 Beth y ga Edward a Mark ei wneud i sicrhau bod diwedd rô ofau Edward a'i gyfnod o ddychweyd i'r gwaith mor gadarnhao â phosib? Provide your answer... Comment 1. Cymryd amser o'r gwaith a gweithio hybyg Nid yw dod yn ofawr yn goygu gwneud penderfyniad rhwng gweithio a gofau mwyach. Mewn saw sefyfa, mae'n bosib gwneud y ddau os byddwch am wneud hynny. Dyma rai o opsiynau Edward ar gyfer cymryd amser i ffwrdd o'r gwaith, neu newid y ffordd mae'n gweithio er mwyn ei auogi i barhau i weithio yn ogysta â gofau; amser brys i ffwrdd i ofau am ddibynnydd gweithio oriau hybyg absenodeb tosturio gwyiau di-dâ toriad gyrfa/gwyiau di-dâ estynedig. 12 of 22 Monday 11 December 2017

13 3 Cydbwysedd rhwng bywyd a gwaith a ffiniau proffesiyno 2. Hep ymarfero wrth ofau Mae hep ymarfero yn hanfodo er mwyn i Edward au gofau am ei es ei hun a cae yr egni i barhau i ofau. Mae hep ymarfero yn cynnwys cae asesiad gofawr, a fydd yn edrych ar rô Edward fe gofawr a beth sydd ei angen arno i fod yn effeithio, yn cynnwys sut mae gofau yn effeithio ar ei waith. Geir cae hyn o adrannau gwasanaethau cymdeithaso eo. Ga Mark fod yn gymwys i gae gofa cymunedo os bydd angen hep arno i fyw o ddydd i ddydd fe symudedd, coginio, ymochi neu wisgo amdano. Bydd teuu a ffrindiau am hepu Edward a Mark ond efaai na fyddant yn gwybod beth i'w wneud. Dyent ofyn am hep gyda phethau ymarfero penodo, fe siopa neu goginio, a bydd hyn yn hepu pob i wybod pa gymorth i'w gynnig. Gaai Mark ac Edward gysytu â sefydiadau fe y ganofan gofawyr eo, neu Carers UK. Gaent gysytu ag eusennau dementia neu eu hegwys, mosg neu synagog eo os oes ganddynt ffydd grefyddo. 3. Iechyd Edward Bydd angen i Edward gymryd gofa o'i es ei hun os bydd yn dod yn ofawr awn amser i Mark yn y pen draw. Bydd cymryd egwy reoaidd yn ei hepu i gadw ei gydbwysedd emosiyno a pharhau i fod yn gryf. Wrth gwrs, nid yw bod yn ofawr awn amser bob amser yn goygu na awch weithio, ac unwaith y bydd wedi dod i arfer â'i ddyetswyddau gofau, ga Edward benderfynu meddw sut y ga gydbwyso ei yrfa â'i rô ofau yn we. Mae gyrfa Edward yn bwysig iddo ac mae'n rhoi ymdeimad o gysytedd, boddhad deauso a theimad o au dyanwadu a chae ei werthfawrogi. Bydd dea yr anghenion hyn yn ei hepu i sicrhau cydbwysedd cadarnhao rhwng gwaith a bywyd a fydd yn addas iddo ef ac i Mark. 4. Cynunio ar gyfer bywyd a diwedd oes Bydd rô ofau Edward yn dod i ben yn y diwedd, oherwydd bydd cyfwr Mark nai ai'n gwaethygu i'r graddau e na eir gofau amdano yn ei gartref mwyach neu bydd ei fywyd yn dod i ben. Er bod Mark yn auog o hyd, bydd yn gau gwneud cynuniau a phenderfyniadau am ei ddymuniadau ar gyfer y dyfodo a'i ofa yn y dyfodo. Bydd angen iddo ef ac Edward fod yn ddigon hybyg i wneud y gorau o'r adegau da, yn enwedig pan fyddant yn digwydd yn ai am. Pan fydd y cam hwn wedi cyrraedd, bydd angen i Edward ymdopi â'r newid syfrdano hwn, a rheoi ei gyfnod o ddychweyd i'r gwaith. Yn dibynnu ar yr amgychiadau, bydd Edward yn gau dychweyd i'r gwaith yn raddo dros gyfnod o amser sydd, unwaith eto, yn ystyried ei anghenion ac yn ei auogi i aisefydu ei gydbwysedd rhwng gwaith a bywyd. 3.2 Gofawyr di-dâ Yn ô Ymddiriedoaeth y Gofawyr, eusen sy'n gweithio er mwyn gwea gwasanaethau a chymorth i ofawyr di-dâ, mae tua 7 miiwn o ofawyr yn y DU, ac mae 1.4 miiwn ohonynt yn darparu mwy na 50 awr o ofa di-dâ bob wythnos. Mewn arowg a gynhaiwyd gan yr 13 of 22 Monday 11 December 2017

14 4 Gofa sy'n canobwyntio ar y person a hunanreoaeth eusen, dim ond ar ô iddynt gae gwybod bod yr hep hwn ar gae iddynt y gwnaethant ofyn amdano. Dywedodd Anne Roberts (2012), Prif Weithredwr Ymddiriedoaeth Gofawyr y DU: 'Fe y mae'r arowg hwn yn dangos, nid oes awer o ofawyr di-dâ erioed wedi manteisio ar unrhyw wasanaethau cymorth i'w hepu yn eu rô ofau. Rydym eisoes yn gwybod nad oes gan awer o ofawyr unrhyw ymwybyddiaeth o'r math o hep sydd ar gae iddynt a'r gwahaniaeth enfawr y gaai ei wneud i'w bywydau.' Ga ceisio cyfawni cyfrifodebau gofau heb gymorth arwain at brobemau difrifo a a effeithio ar fywydau gwaith gofawyr a'u hiechyd meddw a chorfforo. Mae stori Norman yn enghraifft o'r hyn a a ddigwydd. Astudiaeth achos: Norman Bu'n rhaid i Norman roi'r gorau i weithio yn 2008 pan oedd yn 56 oed er mwyn dod yn ofawr awn amser i'w wraig, Linda, sydd â sgerosis ymedo. Mae'n eguro: 'Roeddwn yn cae trafferth cynna fy swydd a cheisio sicrhau bod fy ngwraig yn ddigon dioge i'm gauogi i fynd aan i weithio. Oherwydd y pwysau arnaf, dirywiodd fy iechyd fy hun. Oherwydd y straen o orfod rheoi swydd herio ac ymdopi ag anghenion Linda, bu'n rhaid i mi gae fy nerbyn i uned y gaon yn ein hysbyty eo. 'Doedd gen i ddim dewis. Bu'n rhaid i mi roi'r gorau i'm swydd a dod yn ofawr awn amser. Cafodd effaith y dewis hwn obygiadau arianno difrifo ac arweiniodd hyn at iseder a'r ymdeimad fy mod wedi datbygu o fod yn berson i fod yn adnodd a ewir yn "ofawr". Roeddwn yn anweedig. 'Pan gysytais â'm canofan gofawyr eo i ddechrau, siaradais â Gweithiwr Cymorth Gofawyr ac, am y tro cyntaf mewn saw bwyddyn, roedd rhywun yn barod i wrando arnaf yn hytrach na chynnig yr un syw ag arfer "ond mae'n awer gwaith i'ch gwraig oherwydd ei sawch". Hepodd y ganofan gofawyr fi i adfer fy hunan-barch a'm hyder ac rwyf beach yn fach o'r hyn rwy'n ei wneud i ofau am Linda.' (Ffynhonne: Yr Ymddiriedoaeth Gofawyr, 2012) Yn y pwnc hwn, rydych wedi dysgu nad yw'r syniad o au sicrhau cydbwysedd perffaith rhwng gwaith a gweddi eich bywyd yn reaistig, a ga hyn achosi mwy o straen i bob sy'n ceisio cyfawni disgwyiadau nad ydynt yn reaistig. Er hyn, geir ceisio sicrhau cydbwysedd gwe yn eich bywyd, rhwng eich gwaith a gweddi eich bywyd. Bydd hyn yn eich hepu i gae ansawdd bywyd y gawch ei reoi heb wneud eich hun yn sâ yn gorfforo neu'n feddyio. Ond, ni eir cyfawni hyn heb hep, a gwyddom beach bod gan gyfogeion hawiau a fydd yn eu hepu i gyfawni'r cydbwysedd hwn. Mae cymorth ar gae i ofawyr di-dâ hefyd, er bod awer ohonynt yn ai ymwybodo o'r math o hep y gaant ei ddisgwy. 4 Gofa sy'n canobwyntio ar y person a 14 of 22 Monday 11 December 2017

15 4 Gofa sy'n canobwyntio ar y person a hunanreoaeth hunanreoaeth Mae gweithio mewn ffordd sy'n canobwyntio ar y person ac annog pob i reoi agweddau ar eu gofa eu hunain yn dda i chi ac i'r person neu'r bob rydych yn gofau amdano/ amdanynt. Bydd du o ofau sy'n canobwyntio ar y person yn canobwyntio ar anghenion a nodau persono yr unigoyn, sy'n eu rhoi yng nghano y cymorth a gânt. Mae'r pwnc hwn yn sôn am annog y bob rydych yn eu hepu i gymryd cyfrifodeb dros eu gofa a'u rheoaeth eu hunain. Mae hyn yn bwysig i'w es ac mae hefyd yn rhoi rhywfaint o amser i chi fwynhau'r person rydych yn ei hepu. Drwy hepu'r person sy'n derbyn gofa yn y ffordd sy'n gweithio orau iddo ef, geir sicrhau es emosiyno a chorfforo gwe i'r ddwy ochr. Gweithgaredd 5 Dyech neituo tua 10 munud Gwrandewch ar y podediad sain hwn am ddiwau anghenion Jackie, sydd â nam ar ei gowg. O fewn y cwrs hwn yn unig y dyid defnyddio'r cynnwys sain hwn. Audio content is not avaiabe in this format. Byw â nam ar y gowg Mae Jackie yn siarad am y ffaith bod angen i'w gofawyr roi cymorth iddi a'i grymuso. Ceisiwch roi eich hun yn esgidiau gofawr Jackie, a meddyiwch sut y byddech yn hepu rhywun sydd â nam ar ei owg heb wneud iddo deimo ei fod yn coi ei annibyniaeth. Sut mae Jackie yn teimo yn eich barn chi? Beth y geid ei wneud i wea ansawdd bywyd Jackie? Provide your answer... Comment Roedd Jackie yn poeni ynghych peidio â chae diagnosis ar gyfer ei chyfwr, ac roedd yn teimo na fyddai'r tîm gofa iechyd yn sywi ar ei symptomau. Byddai angen i'w gofawr fod yn gefnogo a gofaus o hyd, gan ofyn iddi siarad am y ffordd roedd yn teimo a pha gymorth oedd ei angen arni. Mae Jackie yn siarad am y cydbwysedd rhwng rhoi'r annibyniaeth i berson gyfawni tasgau bob dydd, a'i hepu i wneud hynny. Mae annibyniaeth Jackie yn bwysig iddi fey byddai angen i chi feddw am ffyrdd o wneud iddi deimo'n annibynno, fe ei hepu i gae gwybod am gymhorthion i'w gauogi i gyfawni tasgau ar ei phen ei hun, ond gan fod wrth aw o hyd i gynnig hep os bydd ei angen arni. 15 of 22 Monday 11 December 2017

16 4 Gofa sy'n canobwyntio ar y person a hunanreoaeth Ga Jackie ewa o dechnoeg gynorthwyo i wea ansawdd ei bywyd, fe bysefwrdd mawr neu ffôn sy'n siarad, yfrau print bras neu Braie. Caiff technoeg gynorthwyo ei chwmpasu yn Adran 4 o'r cwrs hwn; gweer Pwnc 2, Hyrwyddo annibyniaeth'. 4.1 Rhoi'r math cywir o gymorth Dyai pob sy'n cae gofa gae cynun gofa a ysgrifennwyd ganddynt (os oes ganddynt auedd), gyda chymorth gan eu gofawyr. Bydd y cynun gofa yn hepu erai i wybod pa ofa y dyid ei roi, ond hefyd sut i hepu'r person hwnnw mewn ffordd sy'n briodo iddo ef. Gweithgaredd 6 Dyech neituo tua 10 munud Video content is not avaiabe in this format. Gweithio mewn ffordd sy'n grymuso mae'n rhy gynnar 16 of 22 Monday 11 December 2017

17 4 Gofa sy'n canobwyntio ar y person a hunanreoaeth Gwyiwch y fideo hwn ac ystyriwch p'un a oedd Tim yn cae cymorth oedd yn canobwyntio ar y person. Ydych chi'n meddw bod gofawr Tim wedi edrych ar ei gynun gofa er mwyn gwed sut yr hoffai Tim ddechrau ei ddiwrnod? Sut y gaai fod wedi'i reoi'n wahano? Sut oedd Tim yn teimo yn eich barn chi? Beth y gaai Tim fod wedi'i wneud yn wahano? Gwnewch nodiadau yn y bwch isod. Provide your answer... Comment Nid oedd gofawr Tim yn gweithio mewn ffordd oedd yn canobwyntio ar y person. Nid oedd yn ystyried ei breifatrwydd pan fyddai'n mynd i mewn i'r ystafe heb guro ar y drws neu'n gwed a oedd yn barod i godi. Pan fyddai Tim yn gofyn am 'bum munud ara' byddai wedi gau mynd i wed a oedd y person nesaf yn barod i godi a dod yn ô at Tim wedyn. Gaai hefyd fod wedi gofyn i Tim beth oedd am ei wneud ynghych ei frecwast efaai y gaai fod wedi'i gae yn ei ystafe os oedd am aros yn y gwey. Hefyd, nid oedd angen iddi estyn ei ddiad iddo. Gaai Tim fod wedi dweud wrthi beth roedd am ei wisgo pan oedd yn barod i wisgo amdano. Byddai gweithredoedd y gofawr yn y fideo wedi gwneud i Tim deimo'n ddiymadferth am fod penderfyniadau bob dydd am ei fywyd ei hun yn cae eu cymryd aan o'i reoaeth. Nid oedd awer y gaai Tim fod wedi'i wneud ar yr adeg honno am nad oedd y gofawr yn gwrando arno roedd yn canobwyntio ar weithio drwy'r tasgau o gae pob i godi o'u gweyau yn barod i gae brecwast. Ond gaai Tim fod wedi trefnu i gae arwydd 'curwch os gwewch yn dda' ar ei ddrws i ddechrau, a gaai hefyd fod wedi nodi yn ei gynun gofa ei fod yn hoffi cysgu'n hwyr yn y bore fe y gaai gae ei adae am fwy o amser cyn i'r staff gofa ei godi o'r gwey. Mae cae rhywfaint o reoaeth dros ein bywydau yn hanfodo i'n es. 4.2 Du gwahano o gymorth Mae Cyngor Sir Swydd Nottingham wedi datbygu cynun o'r enw du sy'n seiiedig ar gryfderau. Gewir y du sy'n canobwyntio ar gryfderau hefyd yn 'ddu sy'n seiiedig ar asedau' yn yr Aban ac mae wedi cae ei hyrwyddo gan y Sefydiad Ymchwi ac Aroesedd mewn Gwasanaethau Cymdeithaso (IRISS) ers saw bwyddyn. Er enghraifft, gwewch gyhoeddiad IRISS, Using an assets approach for positive menta heath and we-being. Mae'r math hwn o ddu yn hepu i annog pob i fod yn fwy annibynno drwy dynnu cymorth yn ô yn raddo pan fydd y gofawr yn dechrau gwed bod gan y person y sgi neu'r cryfder sy'n ofynno i gyfawni rhai tasgau'n annibynno. Mae i hyn y fantais o sicrhau bod cymorth yn bodoi o hyd gyhyd ag y bydd ei angen ar y person, a bydd y person sy'n derbyn gofa yn gau bod yn fwy annibynno a hunangynhaio. 17 of 22 Monday 11 December 2017

18 4 Gofa sy'n canobwyntio ar y person a hunanreoaeth Yn y gweithgaredd nesaf, byddwch yn gwyio fideo am Juie, sydd â phrobemau iechyd meddw. Cafodd Juie hep gan Chery, o United Response yn Swydd Nottingham, i gyfawni efe uche o annibyniaeth. Roedd Juie am gae yr annibyniaeth hon fe y gaai ei merch, Leanne, a oedd wedi bod yn gofau amdani, symud oddi cartref. Gweithgaredd 7 Dyech neituo tua 20 munud Video content is not avaiabe in this format. Y Ddeddf Ofa Hyrwyddo annibyniaeth Wrth i chi wyio'r fideo, meddyiwch beth a wnaeth Chery er mwyn gauogi Juie i gymryd camau tuag at fod yn annibynno. Gwnewch nodyn o'ch meddyiau. Provide your answer... Comment Y peth cyntaf a wnaeth Chery oedd meithrin cydberthynas â Juie drwy gae gwybod beth oedd yn bwysig iddi a beth y gaai ei wneud eisoes. Yna, adeiadodd Chery ar y syfeini hyn er mwyn rhoi hyder i Juie y gaai reoi gweithgareddau penodo yn annibynno. Hepodd y camau cychwynno hyn Juie i fagu'r hunanhyder a hunan-barch i gymryd camau peach ac anoddach. Roedd y ddwy fenyw yn cydnabod bod ffordd hir o'u baenau ond na eid rhuthro. Wrth i Chery weithio gyda Juie, byddai'n gau tynnu'r efe o gymorth yn ô yn raddo a byddai Juie yn gwneud mwy a mwy drosti ei hun. 18 of 22 Monday 11 December 2017

19 5 Be i ddod o hyd i gymorth Roedd yn amwg o'r fideo faint roedd hyn wedi gwea es Juie a es ei merch, a oedd yn gweithio tuag at ei nod o au gadae cartref. 5 Be i ddod o hyd i gymorth Mae awer o wasanaethau cymorth ar-ein yn rhoi gwybodaeth ac arweiniad ar ffyrdd gwahano o reoi straen, fe Mind. Mae Mind hefyd yn darparu gwasanaeth cyfieithu ine iaith sy'n cynnig hep mewn ieithoedd hebaw Saesneg. Mae cymunedau ar-ein fe Big White Wa ac Eafriends yn ddefnyddio ac yn rhoi cymorth i bob sy'n ei chae hi'n anodd ymdopi. Mae'r cymunedau ar-ein hyn yn hoo ddienw, sy'n caniatáu i bob siarad yn agored yn gyfrinacho. Mae'r wefan hon yn ddefnyddio ar gyfer gwasanaethau ar-ein yng Nghymru: Mae gan awdurdodau eo beach wasanaeth 'byw'n dda' a gwasanaeth es ar-ein ac ar ffurf tafenni a gwybodaeth gysytiedig, grwpiau cyswt, gweithdai a chyrsiau. Mae rhagor o wybodaeth ar-ein, er enghraifft ar wefan Les y GIG, neu drwy eich meddyg, eich yfrge eo, Canofan Cyngor ar Bopeth neu swyddfeydd y cyngor eo. Bydd y efydd hyn hefyd yn gau rhoi gwybodaeth i chi am grwpiau cymunedo eo erai a chymorth os byddai'n we gennych gae du a-ein. Sefydiad yw Amser i Newid sy'n herio stigma a gwahaniaethu ar sai iechyd meddw. Mae hefyd yn darparu gwybodaeth am straen a es yn y gweithe i gyfogwyr a chyfogeion. Cywsoch am y cymorth a gafodd Norman gan yr Ymddiriedoaeth Gofawyr. Mae sefydiadau erai fe hyn, fe Care UK, sydd hefyd yn cynnig cymorth ac arweiniad. Gweithgaredd 8 Dyech neituo tua 15 munud Chwiiwch ar-ein am bum grŵp cymorth es. Rhestrwch nhw yma ac ysgrifennwch ddatganiad byr am yr hyn maent yn ei wneud. 19 of 22 Monday 11 December 2017

20 Pwyntiau aweddo o Adran 5 Os byddai'n we gennych beidio â mynd ar-ein, be ara y gawch gae cymorth? Ysgrifennwch dri e y byddech yn mynd i gae cymorth. Comment Mae'n gymharo hawdd chwiio ar-ein am bob math o gymorth ar gyfer es cyffredino ac ar gyfer hep gyda chyfyrau penodo. Nid yw mor hawdd dechrau ceisio cymorth heb ddefnyddio'r rhyngrwyd ond byddai eich meddyg yn e da i ddechrau, ynghyd â'r Ganofan Cyngor ar Bopeth, swyddfa'r cyngor eo neu'r yfrge gyhoeddus. Pwyntiau aweddo o Adran 5 Yn yr adran hon rydych wedi dysgu: pam y mae'n bwysig i chi ofau am eich es eich hun a es y bob rydych yn gofau amdanynt strategaethau ar gyfer ymdopi â straen a dea nad yw pob math o straen yn ddrwg i chi bod cydbwysedd iach rhwng gwaith a bywyd a sefydu ffiniau yn bwysig ar gyfer eich es corfforo ac emosiyno mwy am ofa sy'n canobwyntio ar y person a hunanreoaeth be y gawch gae cymorth. Mae'r adran 'Camau Nesaf' yn rhoi cyfe i chi fyfyrio ar yr hyn rydych wedi'i ddysgu ar y cwrs hwn ac i ystyried beth yr hoffech ei wneud nesaf. Bydd hefyd yn rhoi gwybodaeth i chi am opsiynau sydd ar gae i chi ar gyfer dysgu peach. Rhagor o wybodaeth (dewiso) Symptomau, arwyddion ac achosion straen: mae'r erthyg hon gan HepGuide yn cynnwys gwybodaeth am arwyddion a symptomau straen ac awgrymiadau ar sut i ymdopi â straen a sefyfaoedd sy'n achosi straen. Os ydych wedi'ch cyfogi fe gofawr, mae gennych hawiau i'ch hepu i sicrhau cydbwysedd da rhwng gwaith a bywyd, fe gweithio hybyg, amser o'r gwaith ar gyfer achosion brys sy'n cynnwys dibynyddion, cyfnod rhieni a rennir a gwyiau bynyddo â thâ. Mae gan y wefan Teuuoedd sy'n Gweithio awer o wybodaeth er mwyn hepu teuoedd sy'n gweithio i sicrhau cydbwysedd iach rhwng bywyd a gwaith. A Pocket Guide for Empoyees: Baancing Work and Being a Carer: canaw yw hwn a ysgrifennwyd gan Liz Morris gyda Susanne Jacobs ar gyfer Teuuoedd sy'n 20 of 22 Monday 11 December 2017

21 Rwyf wedi gorffen yr adran hon. Beth nesaf? Gweithio (2012). Mae'r canaw yn cynnig hep a chymorth ymarfero er mwyn gauogi gofawyr i gydbwyso gwaith cyfogedig â'u cyfrifodebau gofau. Rwyf wedi gorffen yr adran hon. Beth nesaf? Nawr, gawch ddewis symud ymaen i Datbygu'r hyn rwyf wedi'i ddysgu ymheach e gawch fyfyrio ar yr hyn rydych wedi'i ddysgu a chae awgrymiadau ar gyfeoedd dysgu peach. Byddem wrth ein boddau yn cae gwybod beth oedd eich barn ar y cwrs a sut rydych yn bwriadu defnyddio beth rydych wedi'i ddysgu. Mae eich adborth yn ddienw a bydd yn ein hepu i wea ein cynnig. Cymerwch Arowg diwedd y cwrs Y Brifysgo Agored. Cyfeiriadau Yr Ymddiriedoaeth Gofawyr (2012) New Charity Finds Many Unpaid Carers Batte for Years without Hep [ar-ein]. Ar gae yn (cyrchwyd 15 Mawrth 2016). Leonard Cheshire Disabiity (2014), ASPIRE Management Deveopment Training Course, Lunain, Leonard Cheshire Disabiity. Mind (2015) Sut i Reoi Straen [ar-ein]. Ar gae yn (cyrchwyd 15 Mawrth 2016). Morgan, M. (2015) Seepess nights, being stuck in traffic and running out of oo ro WHILE on the toiet: The top 10 everyday things that Brits find most stressfu reveaed, Daiy Mai, 10 Ebri [ar-ein]. Ar gae yn (cyrchwyd 15 Mawrth 2016). Morris, L. a Jacobs, S. (2012) Working Famiies: A Pocket Guide for Empoyees Baancing Life and Being a Carer [ar-ein]. Ar gae yn (cyrchwyd 15 Mawrth 2016). Y GIG (2016) Five Steps to Menta Webeing [ar-ein]. Ar gae yn aspx (cyrchwyd 15 Mawrth 2016). 21 of 22 Monday 11 December 2017

22 Cydnabyddiaethau Cydnabyddiaethau Ysgrifennwyd y cwrs am ddim hwn gan Frances Doran (Goruchwyiwr Hyffforddiant Gweithrediadau yn Leonard Cheshire Disabiity) a John Rowe (Darithydd ar gyfer Y Brifysgo Agored). Hebaw am ddeunyddiau gan drydydd partïon a deunyddiau a nodwyd fe ara (gweer y teerau ac amodau), mae'r cynnwys hwn ar gae o dan Drwydded ShareALike-Anfasnacho-Priodoiad Creative Commons 4.0. Mae'r deunydd a gaiff ei gydnabod isod yn Berchenogo ac fe'i defnyddir dan drwydded (nid yw'n ddarostyngedig i Drwydded Creative Commons). Rydym yn ddiochgar iawn i'r ffynoneau canyno am roi caniatâd i ni atgynhyrchu deunydd yn y cwrs am ddim hwn. Gwnaed pob ymdrech i gysytu â pherchenogion hawfreintiau. Os byddwn wedi hepgor unrhyw ffynoneau yn anfwriado, bydd y cyhoeddwyr yn barod i wneud y trefniadau angenrheidio ar y cyfe cyntaf. Testun Adran 2.2: Rhan o destun gan Morgan, M. (2015) Seepess nights, being stuck in traffic and running out of oo ro WHILE on the toiet: The top 10 everyday things that Brits find most stressfu reveaed, Daiy Mai, 10 Ebri Adran 3.2: Rhan o destun gan yr Ymddiriedoaeth Gofawyr (2012) New Charity Finds Many Unpaid Carers Batte for Years without Hep [ar-ein]. Ar gae yn Sain Gweithgaredd 5: Sain a thrawsgrifiad Y Brifysgo Agored Fideos Gweithgaredd 1, Rhan 1: Fideo a thrawsgrifiad: NHS Choices Yr Adran Iechyd Gweithgaredd 6: Fideo a thrawsgrifiad drwy garedigrwydd Jonathon Carey. Gyda dioch i staff a phreswywyr Merin Court Care Home ac Avery Heathcare am eu cymorth wrth wneud y fideo hwn. Gweithgaredd 7: Fideo a thrawsgrifiad drwy garedigrwydd Cyngor Sir Swydd Nottingham, 22 of 22 Monday 11 December 2017