Sut i Ddisgleirio mewn Ymchwiliadau Gwyddonol

Transcription

1 Sut i Ddisgleirio mewn Ymchwiliadau Gwyddonol Monica Huns

2 Hyderwn y gwnewch chi a ch dosbarth fwynhau defnyddio r llyfr hwn. Llyfrau eraill yn y gyfres yw: Teitl gwyddoniaeth How to Sparkle at Assessing Science Teitlau mathemateg Sut i Ddisgleirio mewn Bondiau Rhif Sut i Ddisgleirio mewn Dechrau Lluosi a Rhannu Sut i Ddisgleirio mewn Cyfrif Hyd at Sut i Ddisgleirio mewn Adio a Thynnu hyd at Sut i Ddisgleirio a Chael Hwyl mewn Mathemateg Teitlau Saesneg How to Sparkle at Alphabet Skills How to Sparkle at Grammar and Punctuation How to Sparkle at Nursery Rhymes How to Sparkle at Phonics How to Sparkle at Prediction Skills How to Sparkle at Reading Comprehension How to Sparkle at Word Level Activities How to Sparkle at Writing Stories and Poems Teitl ar gyfer yr Ŵyl Sut i Ddisgleirio Adeg y Nadolig Cyhoeddwyd gan Brilliant Publications Unit 10, Sparrow Hall Farm, Edlesborough, Dunstable, Bedfordshire, LU6 2ES Ymholiadau cyffredinol: Ffôn: Ebost: info@brilliantpublications.co.uk Gwefan: Mae r enw Brilliant Publications a i logo yn nodau masnach cofrestredig. Ysgrifennwyd gan Monica Huns Darluniwyd gan Lynda Murray Ffotograff ar y clawr gan Martyn Chillmaid Argraffwyd yn y Deyrnas Unedig Monica Huns 1999 ISBN printiedig: ISBN elyfr: Cyhoeddwyd yn gyntaf yn Mae Monica Huns wedi datgan ei hawl dan Ddeddf Hawlfraint, Dyluniadau a Phatentau 1988 i gael ei chydnabod fel awdures y llyfr hwn. Gall tudalennau 8-48 gael eu llungopïo gan athrawon unigol ar gyfer gwaith dosbarth, heb ganiatâd gan y cyhoeddwyr a heb wneud datganiad i r Gymdeithas Trwyddedu Cyhoeddwyr. Ni all y gwaith gael ei atgynhyrchu mewn unrhyw ffurf arall nac i unrhyw bwrpas arall heb ganiatâd blaenorol gan y cyhoeddwyr.

3 Cynnwys Tudalen Gweithgareddau awgrymiadau 4 Fi fy hun a phethau byw eraill Fy nghorff 8 Mr Hapus ac Iach 9 Cathod a chathod bach 10 Dwi'n gweld 11 Dwi'n clywed 12 Dwi'n blasu 13 Dwi'n teimlo 14 Profion ci ditectif 15 Beth mae planhigion ei angen i dyfu 16 Planhigyn sy'n blodeuo 17 Cydweddu hadau 18 Yr un fath neu'n wahanol? 19 Didoli dail 20 Lle mae'r bwystfilod bach yn byw? 21 Fi fy hun a phethau nad ydyn nhw n fyw Didoli ffabrig 22 Alla i weld trwyddo? 23 Beth fydd y magned yn ei godi? 24 Pa fagned yw'r cryfaf? 25 Rydyn ni'n hela deunyddiau 26 Pa het i'r tedi? 27 Paned boeth o de 28 Gwneud modelau 29 Popeth yn newid? 30 Newid am byth? 31 Y gŵr doeth a'r gŵr ffôl 32 Balwns rhew 33 Profi'r bont 34 Trydan yn y cartref 35 Gwneud cylched 36 Pa gerbyd sy'n mynd bellaf? 37 Symud teganau 38 Ymchwilio i hwyliau 39 Ymchwilio gyda grymoedd 40 Arnofi o a suddo 41 Cychod a chargo 42 Ffynonellau golau 43 Cysgodion 44 Lliwiau yn y tywyllwch 45 Taith sain 46 Gwneud synau 47 Ymchwilio i sŵn 48

4 Gweithgareddau awgrymiadau Fy nghorff tudalen 8 Gan weithio mewn grwpiau bychain, darluniwch o amgylch un plentyn ar ddarn mawr o bapur. Gyda help llyfrau cyfeirio, gofynnwch i'r plant labelu cymaint o rannau o'r corff ag y bo modd. Gellir wedyn defnyddio'r ddalen i atgyfnerthu geirfa unigolion, ac fel gweithgaredd asesu. Mr Hapus ac Iach tudalen 9 Defnyddiwch fersiwn mwy o Mr Hapus ac Iach fel cyfl wyniad i'r dosbarth ar addysg iechyd. Beth sy'n gwneud i Mr Hapus ac Iach wenu? Ai bwyd? Dŵr, Ymarfer? Cwsg? Pobl sy'n ei garu? Fel arall, gellid defnyddio'r ddalen ar ddechrau a diwedd pwnc i olrhain cynnydd yn nealltwriaeth unigolion. Cathod a chathod bach tudalen 10 Fel cyfl wyniad i'r ddalen hon, darllenwch straeon sy'n dangos cylchoedd bywyd (e.e. Y Lindysyn Llwglyd Iawn). Yna gellir defnyddio'r ddalen fel gweithgaredd unigol i gysylltu'r teuluoedd cyn eu lliwio a'u labelu'n gywir gyda chymorth geiriaduron a llyfrau cyfeirio. Dwi'n gweld tudalen 11 Chwarae fersiwn heriol o Gêm Kim gyda set o wrthrychau cyfarwydd (e.e. cregyn neu gerrig mân) i ganolbwyntio ar wahaniaethau gweledol rhwng pethau. Yna rhowch sialens 'Dwi'n gweld' i weld a darlunio rhywbeth ym mhob cylch heb symud o'u lle. Dwi'n clywed tudalen 12 Cynhwyswch TG yn y gweithgaredd hwn trwy ofyn i grwpiau bychain o blant i dapio'r sŵn mewn gwahanol rannau yn yr ysgol (e.e. y gegin neu'r neuadd). Gallan nhw wedyn chwarae'r tâp yn ôl, adnabod y synau a'u cofnodi ar y ddalen. Dwi'n blasu tudalen 13 Mae'r gêm ar y ddalen hon yn weithgaredd hwyliog i'r dosbarth wrth ddysgu am y synhwyrau. Mae cymysgu dau fl as, e.e. siwgr a thomato neu afal a Marmite, yn ychwanegu at yr her. (Nodiadau iechyd a diogelwch: mae defnyddio'r ddalen hon yn rhoi cyfl e da i atgoffa plant o bwysigrwydd golchi eu dwylo cyn cyffwrdd bwyd. Bydd angen i chi wybod os oes gan blentyn unrhyw alergedd bwyd.) Dwi'n teimlo tudalen 14 Gan ddefnyddio gorchudd dros y llygaid neu fl wch cyffwrdd, chwaraewch gemau sy'n canolbwyntio ar eirfa cyffwrdd (e.e. 'allwch chi ganfod rhywbeth oer a chaled yn y blwch?'). Yna ewch â'r plant allan ar helfa yn nhiroedd yr ysgol i gasglu cymaint o bethau teimladwy ag y bo modd e.e. graean, dail, plu. Mae gludo'r pethau ar Lari'r Lindys yn ffordd o gofnodi'r hyn a ganfu'r plant ar yr helfa ac asesu eu dealltwriaeth o eirfa. Profion ci ditectif tudalen 15 Cyfl wynwch y ddalen trwy chwarae gêm ditectif yn y dosbarth. Esboniwch bod rhywun wedi gollwng y baned o goffi ac y bydd y Ci Ditectif yn medru dyfalu pwy yn ôl yr arogl coffi ar ei hances. Dewiswch un plentyn i fod yn Gi Dïtectif. Tra bydd ef/hi allan o'r ystafell, rhowch hances i bob plentyn, gydag un ohonyn nhw wedi ei throchi mewn coffi. Yna pan fydd y plentyn yn dychwelyd, rhaid i'r Ci Ditectif ganfod y person trwy arogli'r hancesi papur. Gan ddefnyddio'r ddalen, gall grwpiau bychain o blant wedyn fynd ati i gynnal y profi on ar eu pennau eu hunain. Beth mae planhigion ei angen i dyfu? tudalen 16 Gellir defnyddio'r ddalen hon i gofnodi ymchwiliad dosbarth neu grwpiau. Defnyddiwch blanhigion bychain megis lobelia a chynnwys y plant mewn trafodaeth ynglŷn â'r hyn maen nhw eisiau ei ganfod a lle dylid rhoi'r planhigion. Cwblhewch yr adrannau 'Ble?' a 'Beth ydych chi'n ei feddwl fydd yn digwydd?' ar ddechrau'r ymchwiliad. Ychwanegwch y darlun arsylwi, y 'Pryd?' a'r 'Oeddech chi'n iawn?' ar y diwedd. Planhigyn sy'n blodeuo tudalen 17 Edrychwch ar blanhigyn sy'n blodeuo gyda'ch gilydd a gofynnwch i'r plant adnabod cymaint o rannau ag y bo modd. Ydyn nhw'n meddwl y bydd gan bob planhigyn y rhannau hyn? Yna, gan weithio mewn grwpiau gydag amrywiol blanhigyn sy'n blodeuo, gadewch i bawb lenwi'r dafl en ar eu pennau eu hunain. Rhannwch y dalennau ar y diwedd a thrafod y rhannau gwahanol sydd wedi eu labelu. 4

5 Cydweddu hadau tudalen 18 Paratowch ar gyfer y gweithgaredd grŵp hwn trwy dorri'r chwe ffrwyth yn eu hanner a thynnu ychydig o hadau o bob un. Rhowch hadau i bob plentyn i'w cyfateb gyda'r ffrwyth cywir, gan ddefnyddio lensys i annog arsylwi manwl. Yn olaf, gofynnwch iddyn nhw ddarlunio tu mewn y ffrwyth yn ofalus a rhoi eu hadau yn y man priodol ar y darlun. Gellir golchi hadau dros ben a'u plannu mewn potiau compost bychain i weld os byddan nhw'n tyfu. Yr un fath neu'n wahanol? tudalen 19 Cyflwyno syniad tebygolrwydd a gwahaniaethau trwy chwarae gemau dyfalu mewn cylch e.e. 'Pwy gyffyrddodd â mi?' (lle mae un plentyn gyda mwgwd dros ei lygaid yn cael ei gyffwrdd yn ysgafn gan blentyn arall ac yn gorfod dyfalu pwy oedd) neu 'Saws tomato' (lle mae un plentyn yn edrych i ffwrdd ac yn dyfalu pwy ddywedodd 'saws tomato'). Gofynnwch i'r plant weithio mewn parau i lenwi'r ddalen, gan chwilio am debygolrwydd a gwahaniaethau. Mae cynnwys uchder, pwysau a lled llaw yn ychwanegu cyfl eoedd i fesur. Didoli dail tudalen 20 Gallai fod yn ddefnyddiol chwyddo'r ddalen cyn rhoi amrywiaeth o ddail i'r plant. Annogwch nhw i astudio'r dail yn ofalus gyda lens a didoli'r dail mewn grwpiau e.e. yn ôl lliw, siâp, trwy eu trefniant ar y goes. Byddai dalen debyg ar siapiau petalau neu hadau yn rhoi mwy o brofi ad wrth grwpio pethau byw. Lle mae'r bwystfilod bach yn byw? tudalen 21 Bydd rhaid trefnu'r gweithgaredd hwn o leiaf wythnos ymlaen llaw, cyn i'r plant ddechrau llenwi'r ddalen. Rhowch botyn blodau ar ei ben i lawr, pren sy'n pydru (neu ddarn o garped) a chwpl o frics neu gerrig mewn cornel ar dir yr ysgol, ar bridd neu wair fyddai orau. Heb afl onyddu ar y cynefi noedd yn ormodol, gall y plant wedyn ddarlunio'r bwystfi lod bach y maen nhw'n eu gweld bob wythnos. Defnyddiwch lyfrau cyfeirio yn y dosbarth i helpu gydag adnabod. Trwy astudio'r canlyniadau ar ddiwedd tair wythnos gellid annog y plant i holi cwestiynau pellach am y bwystfi lod bach e.e. 'pam fod mwy o wrachod y lludw dan y pren marw na than y potyn blodau?' Didoli ffabrig tudalen 22 Cyflwynwch y plant i'r syniad o gael cwilt trwy ddangos enghraifft iddyn nhw. Yna rhowch amrywiaeth o ddarnau deunydd parod iddyn nhw i lynu ar y ddalen. Byddan nhw'n defnyddio eu sgiliau arsylwi a'u dealltwriaeth o eirfa i gwblhau'r dasg. Alla i weld trwyddo? tudalen 23 Mae hwn yn weithgaredd da i annog ymchwilio annibynnol. Rhowch y plant mewn parau i ddechrau gydag ystod o ddeunyddiau diddorol i ddisgleirio tortsh trwyddyn nhw, gan gynnwys amrywiol ffabrig a gwahanol bapurau. Gallan nhw wedyn symud ymlaen i ymchwilio a dosbarthu deunyddiau eraill yn y dosbarth. Beth fydd y magned yn ei godi? tudalen 24 Gosodwch yr eitemau i'w profi ar fwrdd. Cyn rhoi magned i'r plant, gofynnwch iddyn nhw amcan pa rai ddylai fynd i'r ddolen fagnetig a pha rai i'r ddolen anfagnetig. Bydd hyn yn dangos nid yn unig eu dealltwriaeth, ond unrhyw gamsyniadau sydd ganddyn nhw e.e. bod pob metel yn fagnetig. Pan fyddan nhw wedi profi 'r pethau gyda magned, gofynnwch os yw eu canlyniadau wedi newid eu syniadau. Pa fagned yw'r cryfaf? tudalen 25 Rhowch amrywiol fagnedau i barau o blant, tomen fawr o glipiau papur a phapur sgwâr. Glynwch y cwestiwn hwn ar y bwrdd: 'Pa fagned yw'r cryfaf?' Trafodwch gyda'r grŵp amrywiaeth o ffyrdd o fynd ati i wneud hyn cyn i bob pâr weithio ar eu pennau eu hunain. Efallai y bydd rhai eisiau cyfrif faint o glipiau fydd pob magned yn ei godi; bydd rhai eisiau cyfrif o ba sgwâr y bydd clip papur yn cael ei ddenu at y magned; efallai y bydd rhai eisiau gwirio eu canlyniadau trwy ofyn yr un cwestiwn mewn dwy ffordd wahanol. Mae arsylwi a holi wrth iddyn nhw weithio ar y ddalen hon yn ffordd dda o asesu eu sgiliau ymchwilio. Rydyn ni'n hela deunyddiau tudalen 26 Gallai hyn fod yn gyfl wyniad defnyddiol i bwnc ar ddeunyddiau neu fel tasg asesu diwedd pwnc. Ewch i archwilio o gwmpas tu allan i adeiladau'r ysgol i lenwi'r neidr, neu trwy ddarlunio a labelu rhywbeth sy'n briodol ym mhob darn. Yn ôl yn y dosbarth, defnyddiwch y nadroedd i drafod pam fo gwahanol rannau o'r adeilad wedi eu gwneud o wahanol ddeunyddiau e.e. gwydr i ffenestri, teils clai ar y to. Pa het i'r tedi? tudalen 27 Mae'r ymchwiliad hwn yn gofyn am dedi a thair het. Dylai un het ddal dŵr yn llwyr, a gallai'r lleill fod o bapur, gwlân, gwellt neu ffabrig arall. Gan ddefnyddio piped ar gyfer diferion glaw, mae'r plant yn cael eu cyfl wyno i offer gwyddonol syml, ac mae'r cwestiwn olaf ar y ddalen yn eu hannog i gymharu'n syml. 5

6 Paned boeth o de tudalen 28 Mae'r gweithgaredd hwn yn rhoi cyfl e i blant ymarfer darllen thermomedr dipio. Gallai'r plant arbrofi gyda gwahanol ddiodydd (e.e. dŵr rhew, llaeth o garton) tra bod y tebot yn oeri i dymheredd diogel. Yna, gan weithio mewn parau neu grwpiau bychain, gofynnwch iddyn nhw insiwleiddio eu cwpanau gyda gwlân cotwm, ffoil a phapur newydd cyn arllwys y te. Gallan nhw ddefnyddio'r ddalen i gofnodi tymheredd yr hylif yn union ar ôl arllwys a hanner awr yn ddiweddarach. Mae'r ymchwiliad hwn yn rhoi cyfl e i godi materion yn ymwneud â phrawf teg (e.e. Ydy'r deunydd insiwleiddio o'r un trwch? Oes yr un faint o de ym mhob cwpan?). Gwneud modelau tudalen 29 Mae'r ddalen hon yn esbonio egwyddorion gwyddonol y tu ôl i ddigwyddiadau bob dydd yn y dosbarth. Mae hefyd yn atgyfnerthu geirfa briodol. All y plant feddwl am unrhyw ddeunydd arall a ellir ei newid fel hyn? Popeth yn newid? tudalen 30 Mae hwn yn weithgaredd ymarferol defnyddiol i gael y plant i feddwl am effaith gwres. Gellir wedyn atgyfnerthu'r syniad a'i ymestyn gydag ystod o weithgareddau, megis pobi gyda siocled, gwneud canhwyllau a balwns rhew yn yr hambwrdd dŵr (gweler tudalen 33). Newid am byth? tudalen 31 Mae'r ddalen hon yn rhoi cyfl e arall i weld gwyddoniaeth mewn gweithgareddau bob dydd. All y plant feddwl am unrhyw beth arall sy'n cael ei newid am byth trwy ei dwymo? Y gŵr doeth a'r gŵr ffôl tudalen 32 Cyfl wynwch y gweithgaredd trwy adrodd stori'r gŵr doeth a'r gŵr ffôl yn y Beibl (Mathew ). Gofynnwch am eu hawgrymiadau i brofi gwirionedd gwyddonol y stori cyn dangos i'r dosbarth neu adael iddyn nhw arbrofi eu hunain. Mae'r cwestiwn olaf ar y ddalen yn cyfeirio'r sylw at brofi on teg (e.e. faint o ddŵr ddefnyddiwyd bob tro? Wnaethoch chi adeiladu dau dŷ oedd yn union yr un fath?) Mae r arbrawf yn ganolbwynt da hefyd ar gyfer gwasanaeth. Balwns rhew tudalen 33 Paratowch falwns rhew trwy lenwi balwns gyda dŵr a gadael iddyn nhw rewi am ychydig o ddyddiau. Yna rhowch falŵn i grwpiau bychain o blant iddyn nhw gael eu harchwilio gydag offer mesur (e.e. clorian, thermomedr a thanc o ddŵr). Ar ôl cyfnod priodol, ychwanegwch halen ac arlliwiau bwyd er mwyn archwilio ymhellach. Mae'r ddalen yn rhoi fframwaith i gofnodi canfyddiadau'r plant. Gellir ei llenwi yn hawdd yn ddiweddarach, gan adael i'r plant gael rhyddid, i ddechrau, i ganolbwyntio ar y broses ymchwilio. Profi'r bont tudalen 34 Ffocws yr ymchwiliad hwn yw darogan, ac yna ystyried a yw'r dystiolaeth yn cefnogi hynny. Gofynnwch i'r plant lenwi'r swigen ddarogan cyn gwneud yr arbrawf. Gellir llunio pontydd gyda dau dwr o frics neu lyfrau trwm, papur, plastig a chardbord. Ar ddiwedd y wers, mae cyfl wyniad grŵp i weddill y dosbarth yn rhoi cyfl e i drafod cywirdeb y darogan. Trydan yn y cartref tudalen 35 Mae'r ddalen hon yn canolbwyntio ar beryglon posibl trydan yn y cartref, ond hefyd yn dangos ei amrywiol ddefnyddiau. Gellid ei defnyddio fel tasg gwaith cartref, efallai trwy ofyn i'r plant ddarlunio fersiwn diogel o'r darlun. (Nodyn diogelwch: atgoffwch y plant i beidio â chwarae gyda trydan byth gan ei fod yn beryglus iawn.) Gwneud cylched tudalen 36 Rhowch ddetholiad o eitemau i grŵp o blant, fel y dangosir ar y ddalen hon er mwyn chwarae ac ymchwilio. Faint o gylchedau gweithredol allan nhw eu gwneud? Gellir wedyn defnyddio'r ddalen i gofnodi eu gweithgareddau ac asesiad o'u dealltwriaeth o egwyddorion gwneud cylched (e.e. a oes batri? Ydy'r gylched yn un barhaus?) Pa gerbyd sy'n mynd bellaf? tudalen 37 Mae'r ymchwiliad hwn yn canolbwyntio ar ddarogan pa gerbyd fydd yn teithio bellaf ar ôl cael ei rolio i lawr ramp. Mae cyfnod o archwilio yn bwysig felly cyn gofyn iddyn nhw ddarogan, gyda chwestiynau gan yr oedolyn i annog y plant i ystyried nodweddion pump neu chwech o geir bach (e.e. maint yr olwynion, deunyddiau, mas). Gellir wedyn defnyddio darn o bren neu ddarn o offer addysg gorfforol i wneud yr arbrawf. Bydd mesur y pellter y mae pob car yn ei deithio yn ymestyn sgôp y gweithgaredd. 6

7 Symud teganau tudalen 38 Casglwch amrywiol deganau at ei gilydd ar gyfer eu harchwilio. Gallech gynnwys melinau gwynt, teganau weindio i fyny, ceir sy'n gweithio â batris, rhaff sgipio. Pan fydd y plant wedi cael cyfl e i archwilio, gofynnwch iddyn nhw ddewis hoff degan i'w ddarlunio. Mae ychwanegu'r saethau yn eu herio i ddangos dealltwriaeth o'r grymoedd (e.e. gwthio neu dynnu) sy'n gwneud i'r tegan symud. Ymchwilio i hwyliau tudalen 39 Mae'r ymchwiliad hwn yn cyfuno archwilio grymoedd gyda chyfl e i drafod profi on teg. Mae angen tri cwch sydd yn union yr un fath, a hambwrdd dŵr mawr, ond byddai'r ymchwiliad hefyd yn gweithio gyda thri car sydd yn union yr un fath. Yn gyntaf, mae angen i'r plant lunio hwyliau i wahanol siapiau ar fastiau gwellt a'u glynu gyda Blu-tack i'r cychod. Yna mae angen iddyn nhw drafod sut i brofi perfformiad yr hwyliau yn deg cyn darogan. A ddylai'r un person chwythu bob tro, er enghraifft? A ddylai pob cwch gychwyn o'r un fan? Ar ôl yr arbrawf, gellid defnyddio'r ddalen i gofnodi canlyniadau ac fel sylfaen ar gyfer dysgu, holi ac asesu dealltwriaeth unigolion. Ymchwilio gyda grymoedd tudalen 40 Mae'r ymchwiliad hwn yn gweithio orau os yw pob gwrthrych yn cael ei rolio i lawr ali fowlio wedi ei gwneud o ddau ddarn o bren neu ddarnau o offer addysg gorfforol. Gall y plant wedyn weld beth sy'n digwydd pan fydd y gwrthrych yn cyfarfod yr aer o sychwr gwallt neu ddŵr o'r bibell (neu botel hylif golchi llestri). Mae'r ddalen yn cyfl wyno'r syniad o gofnodi canlyniadau ar ffurf tabl gyda'r cyfl e i gymharu grym yr aer gyda grym y dŵr. Arnofio a suddo tudalen 41 Gyda thanc a chasgliad o bethau, gellir defnyddio'r ddalen hon i gefnogi plant i wneud ymchwiliadau annibynnol. Cyn ymchwilio, gofynnwch iddyn nhw roi cylch o amgylch y pethau fydd yn arnofi o yn eu barn nhw. Ar ddiwedd y gweithgaredd, gofynnwch os cawsant unrhyw syrpreis. Gall eu canlyniadau ffurfi o sylfaen trafodaeth yn y dosbarth ar sut mae rhai pethau yn arnofi o ac eraill yn suddo. Gallech gyfl wyno arwyddocad rhywbeth sy'n drwm o gymharu â'i faint trwy edrych ar y set ganol o bethau. Cychod a chargo tudalen 42 Mae'r gweithgaredd hwn yn ddefnyddiol i'w wneud ar ôl Arnofi o a suddo (tudalen 41). Mae'n galluogi i blant ymarfer yr hyn maen nhw wedi ei ddeall ynglŷn â pham fo rhai pethau'n arnofi o a rhai pethau'n suddo. Os yw'n briodol, gall yr athro/athrawes wedyn gyfl wyno'r syniad o frigwthiad fel rhan o gydbwyso grymoedd sy'n cadw pethau yn arnofi o. Ffynonellau golau tudalen 43 Helfa drysor i ganfod yr holl ffynonellau golau yn yr ysgol (neu dasg gwaith cartref i'w canfod yn y cartref) mae'n gyfl wyniad da i'r pwnc hwn. Ar ôl trafodaeth gellir defnyddio'r ddalen hon i atgyfnerthu addysg y plant a rhoi tystiolaeth asesu i'r athro/ athrawes. Cysgodion tudalen 44 Gan ddefnyddio tafl unydd neu lamp onglog a wal foel, rhowch ddigon o gyfl e i'r plant i chwarae gyda chysgodion. Yna defnyddiwch y golau ar gyfer gwaith arsylwi manwl trwy dasgu golau ar y pum peth sydd wedi eu gosod ar ddarn mawr o bapur gwyn. Pa siapiau yw'r cysgodion? Ydyn nhw yr un mor dywyll drwyddynt? Bydd darparu amrywiol bensiliau o B i 6B yn helpu'r plant i ddarlunio ac arlliwio'r cysgodion yn gywir. Lliwiau yn y tywyllwch tudalen 45 Rhowch bapur du mewn blwch esgidiau er mwyn i'r plant wneud yr ymchwiliad hwn, gan weithio mewn parau. Dylai'r ceir gynnwys un gwyn neu felyn ac un glas tywyll neu wyrdd. Gall canlyniadau'r arbrawf gyfrannu at drafodaeth ar ddiogelwch ffordd a thasg technoleg i ddylunio gwasgod ar gyfer beicio'n ddiogelach neu gerdded yn y nos. Taith sain tudalen 46 Mae'r gweithgaredd hwn yn gwneud cyfl wyniad da i bwnc ar sain. Bydd hyd yn oed taith fer yn rhoi digon o syniadau i'r plant ddarlunio ar eu dalennau yn ôl yn y dosbarth. Mae defnyddio swigod ar gyfer y synau yn hwyl a gellir ei gysylltu â gwaith atalnodi ar ddyfynodau. Gwneud synau tudalen 47 Mae'r dasg ddidoli hon yn annog y plant i edrych yn ofalus ar sut gwneir synau. Gellir gwneud hyn trwy roi tri cylch i grŵp o blant ac unrhyw gyfuniad o offerynnau sydd ar gael yn yr ysgol i'w chwarae a'u didoli. Gallan nhw wedyn ddefnyddio'r ddalen i gofnodi eu canfyddiadau. Mae'r gweithgaredd hwn yn arwain at esboniad o sut mae sain yn cael ei glywed dim ond pan fydd dirgryniadau yn effeithio'r asgwrn bychan yn y glust. Ymchwilio sŵn tudalen 48 Mae'r ymchwiliad hwn yn gweithio'n dda fel arddangosiad yn y dosbarth gydag un plentyn yn cael ei brofi yn gwisgo het wlân a phlentyn arall heb un. Mesurwch y pellter pellaf lle gellir clywed y synau ac yna cymharu'r ddwy set o ganlyniadau. Bydd y ddalen yn cefnogi grwpiau bychain o blant yn profi eu clyw eu hunain ac yn cymharu canlyniadau. 7

8 pen corff penelin penglin Fy nghorff braich llaw coes troed Enw Dyddiad Gwnewch i'r darlun hwn edrych fel chi. Lliwiwch y seren os gallwch labelu'r rhannau Sut i Ddisgleirio mewn Ymchwiliadau Gwyddonol 8 Monica Huns Gellir llungopïo'r ddalen hon i'w defnyddio yn yr ystafell ddosbarth yn unig.

9 Mr Hapus ac Iach Enw Dyddiad Ysgrifennwch neu ddarluniwch y pethau gallwch eu gwneud i aros yn hapus ac yn iach. Lliwiwch y seren os ydych yn gwybod am saith ffordd o aros yn hapus ac yn iach. Monica Huns Gellir llungopïo'r ddalen hon i'w defnyddio yn yr ystafell ddosbarth yn unig. Sut i Ddisgleirio mewn Ymchwiliadau Gwyddonol 9

10 Cathod a chathod bach Rhowch linellau i gysylltu'r babanod gyda'u mamau. Blwch geiriau cath cath fach glöyn byw lindys iâr cyw hwyaden cyw hwyaden dafad oen ci ci bach llyffant penbwl dynes plentyn Enw Dyddiad Lliwiwch y seren os gallwch labelu'r lluniau i gyd. Sut i Ddisgleirio mewn Ymchwiliadau Gwyddonol 10 Monica Huns Gellir llungopïo'r ddalen hon i'w defnyddio yn yr ystafell ddosbarth yn unig.