jew persuni b diωabilità t jjeb mill-bidu bidu

Transcription

1

2

3 kif tag ti l-a bar lill- enituri ta tfal b diωabilità jew persuni b diωabilità t jjeb mill-bidu bidu

4 Introduzzjoni Sa mit-twaqqif tag ha, il-kummissjoni Nazzjonali Persuni b DiΩabilità dejjem Ωammet kuntatt ma persuni b diωabilità u l-familji tag hom. Matul is-snin, il-kummissjoni nnotat li afna persuni b diωabilità u membri ta familji li g andhom persuna b diωabilità esprimew id-diωappunt qawwi u d-dwejjaq tag hom g allmod kif l-a bar inizjali dwar iddiωabilità tag hom jew tat-tifel jew tat-tifla tag hom ing atat lilhom. Din is-sitwazzjoni hi l-istess kemm fis-settur governattiv kif ukoll f dak privat. Waqt li wie ed jaççetta li hi a a diffiçli li tag ti a bar aωina u jista jkun li dan jirrikjedi ta ri speçifiku min-na a tal-professjonisti, hu wkoll fatt li a bar b al din tqanqal emozzjonijiet qawwija f min jirçeviha. Dawn l-emozzjonijiet, li xi kultant ikunu negattivi, jistg u, xi drabi, ji u diretti lejn il-persuna stess li tkun l-organizzazzjonijiet tal-professjonisti li ja dmu f dan is-settur. Importanti li nenfassizaw li dan id-dokument hu ma sub li jippreωenta numru ta linji gwida u mhux kodiçi komprensiv ta etika li jkun jorbot legalment. Il-Kummissjoni taççetta li terfa r- responsabilità li tiffaçilita u tipprovdi sapport (fil-limiti tar-riωorsi tag ha) g al ta ri lill-professjonisti li ja dmu fil-qasam tas-sa a u oqsma relatati f komunikazzjoni poωittiva u l-mod kif tag ti a bar diffiçli lil persuni b diωabilità, il-familji tag hom u dawk li jipprovdu l-ewwel sapport. Id-dokument kollu jirrifletti approwç immexxi minn min qed juωa s- servizz, ji ifieri li l-fokus hu l-bωonnijiet tal-persuna b diωabilità, il-familji tag hom u dawk li jipprovdu l-ewwel sapport. Meta na dmu ma tfal b diωabilità, kemm it-tfal kif ukoll qed tag ti l-a bar diffiçli. Xi akkuωi ta m iba mhux sensittiva minna a tal-professjonisti hi esa arata; madankollu, il-fatt hu li hemm bωonn çar li l-istandards ta komunikazzjoni bejn il-professjonisti u dawk li mhumiex jitjiebu. Min-na a l-wa da, l-g an ta dan l-eωerçizzju mhux li nag tu tort lil xi individwu jew ie or. Min-na a l-o ra, wie ed jittama li nistg u ng allmu, nitg allmu u nassorbu attitudni poωittiva b ala parti mill-prattika enerali professjonali. Waqt li Ωammet dan kollu f mo ha u kkonsultat dokumenti simili ppubblikati fir-renju Unit u f pajjiωi o ra, il-kummissjoni qed tippreωenta dawn il-linji gwida g all-attenzjoni ta l-awtoritajiet kollha konçernati, kif ukoll lill-professjonisti li ja dmu filqasam tas-sa a. Dan id-dokument qed ji i ppreωentant wara li saret konsultazzjoni serja ma dawk kollha kkonçernati, ji ifieri l-persuni b diωabilità, il-familji tag hom, u il- enituri tag hom huma involuti direttament. Waqt li t-tifel jew ittifla hu jew hi dejjem iç-çentru taddiskussjoni, dan id-dokument jag ti attenzjoni xierqa lill-bωonnijiet tal- enituri u lill-persuni li, fil-futur, ikunu se jag tu sapport dirett lill-persuni b diωabilità. Meta nag tu kas sew tal-kummenti mag mula minn adulti b diωabilità u enituri (u persuni li jipprovdu l-ewwel sapport) dwar il-mod kif tag ti l- a bar, il-bωonnijiet jin abru fi tnejn: Tuna Tama u Direzzjoni!. L-ewwel, huma jkollhom bωonn assigurazzjoni li mhux kollox hu mitluf u li b mod ra onevoli jistg u jittamaw g all-futur li j ib mieg u kwalità aççettabbli ta ajja (g alihom, fil-kaω ta adult b diωabilità u g al uliedhom, jekk ikunu l- enituri). It-tieni nett, huma jkollhom bωonn jing ataw direzzjoni g al dawk l- affarijiet li jridu jsiru biex jibdew isawru l-kwalità ta ajjithom. wieóed

5 Valur lill-individwu: 1. L-individwu g andu dejjem ikunu ç-çentru tas-sitwazzjoni. Fil-kaΩ meta persuna adulta b diωabilita ting ata d-dijanjoωi, hu essenzjali, b ala regola enerali, li l-individwu jkun preωenti meta din is-sitwazzjoni tkun qed ti i diskussa. Aktar minn hekk, il-lingwa uωat g andu jirrifletti rispett u sensittività lejn il-persuna u s-sitwazzjoni. Fil-kaΩ meta d-dijanjoωi ssir fl-ewwel xhur tat-tarbija, hu ta valur li t-tarbija tkun preωenti meta tkun qed ssir iddiskussjoni, u din id-diskussjoni dejjem issir b mod li tirrifletti li t-tifel jew it-tifla qed jing ataw valur, per eωempju, billi jintuωa l-isem tat-tifel jew tat-tifla. 5. Il-professjonisti g andhom juru ma l-adult b diωabilità jew mal- enituri, kumpassjoni, rispett, li qed jifhmuhom u dan mhux b mod biered. 6. L-onestà (per eωempju, ilfedeltà lejn il-fatti) min-na a tal-professjonista hi essenzjali meta dan jaqsam mag hom l-informazzjoni jew jirrikonoxxi l-limitazzjoni tal-g arfien professjonali. B hekk ir-rispett lejn l-adult b diωabilità jew il- enituri jkun wie ed effettiv. Jekk ikun hemm xi inçertezza, din g andha ting ad lill-adult b diωabilità jew lill- enituri wkoll. Approwç b al dan hu mixtieq anke fiddawl tad-drittijiet tal-pazjent u anke biex tinkiseb il-fiduçja tal-persuna b diωabilità u/jew tal- enituri. 2. F çerti çirkustanzi, il- enituri jew il-professjonisti j ossu li jkun a jar jekk it-tarbija jew it-tifel/tifla ma jkunux preωenti. F dawn iççirkustanzi, hu aktar importanti li l-lingwa uωat u l-mod ta komunikazzjoni jirrifletti rispett lejn it-tifel jew it-tifla. 3. Kull diskussjoni, kemm dwar adult kif ukoll dwar it-tifel jew it-tifla, g andha tkun iffukata fuq ilpoωittiv u t ares il quddiem. 4. Tbassir dwar il-futur tal-persuna g andu ji i evitat g ax add ma jista jg id li jaf x se ji ri fil-futur ta l-individwu, jew x se jkunu l- kapaçitajiet tieg u jew tag ha. 7. Il-lingwa uωat biex jing ataw spjegazzjonijiet g andu jkun wie ed çar u li jinftiehem u ma jkunx fih kliem tekniku, biex hekk ikun aççessibbli g al kul add. Dan jg in biex l-adult b diωabilità jew il- enituri jkunu jistg u jifhmu aktar s-sitwazzjoni. Barra minn hekk il-post u l- in mag Ωul biex ting ata l-a bar g andhom ikunu tali li jippermettu spazju g al riflessjoni u g al mistoqsijiet, min abba li l-adult b diωabilità jew il- enituri jkollhom bωonn in biex jistaqsu mistoqsijiet u jesploraw is-sitwazzjoni, proçess li g andu jippermetti wkoll lillprofessjonisti li jiççekkjaw jekk l-individwu jkunx fehem sewwa dak li jkun intqal lilu. TNEJN

6 Thassib Inizjali: 8. Jekk l-adult hu m asseb jew il- enituri huma m assba dwar it-tifel jew tifla tag hom, dan it-t assib g andu jittie ed b mod serju u mwie eb malajr u b mod onest. L-informazzjoni kollha disponibbli (inkluω, isservizzi li jistg u jibbenefikaw minnhom) g andha ting ata u l-limitazzjoni ta dawn is-servizzi ti i rikonoxxuta u jing ataw alternattivi (jekk jeωistu). 9. Jekk xi membru ta l-istaff jew tim mediku, ikun l-ewwel li jissuspetta li hemm diωabilità, dan it-t assib g andu, b mod ur enti, ji i diskuss b mod profond ma membru anzjan tat-tim, eneralment ilkonsulent. G andu jkun dan il-membru anzjan li jaqsam din l-informazzjoni ma l-individwu b diωabilità jew il- enituri u jkompli jinkludihom fiddiskussjoni u d-deçiωjonijiet li jittie du wara. 10. L-istaff g andhom ikunu konxji tal-periklu li jag tu messa i ming ajr ma jridu, permezz tal-lingwa tal- isem u l-im iba tag hom, qabel ma dan itt assib ikun ie diskuss ma l-adulti b diωabilità jew mal- enituri. Id-dettalji ta kif l- individwu jew il- enituri ji u mg arrfa b dan, jiddependi millistadju tad-dijanjoωi. Dan l-aspett hu rifless fil-punti li ejjin. Il-Process Komunikattiv Kif tg idilhom (iç-çirkustanzi ta kull familja tvarja immensament) 11. DeçiΩjonijiet dwar kif wie ed jg arraf lill-adulti jew lill- enituri bid-diωabilità tag hom jew tattifel jew it-tifla tag hom l-a jar li jittie du fuq l-g arfien tat-tim dwar l-individwu u kull membru tal-familja individwalment. 12. Hu importanti li wie ed iωomm f mo u li ç-çirkustanzi u d- dinamika tal-familja tvarja immensament, minn familji tradizzjonali, g al enitur wie ed, eçç. Il-qsim ta l- informazzjoni g andu jirrispetta wkoll il-karattru u l-personalità ta l-individwu b diωabilità u/jew tal- enituri tat-tifel jew it-tifla b diωabilità. 13. Il-professjonista li jkun qed jag ti din l-a bar irid jiftakar li xi drabi jrid jag ti konsiderazzjoni qawwija u sensittiva talbωonnijiet kulturali differenti talfamilji li jkunu ejjin minn kulturi differenti, u nakkomodawhom. Min góandu jkun preûenti? 14. Adulti li jiωviluppaw diωabilità u jkunu se jing ataw din l- a bar: huma jistg u jippreferu li jkollhom lil addie or mag hom meta jing ataw din l-a bar. Min-na a l-o ra, x u ud jistg u jitolbu li jkunu we idhom. FiΩ- Ωew çirkustanzi, ix-xewqat tag hom g andhom ikunu rispettati kompletament. TLIETA

7 15. Fil-kaΩ ta enituri: IΩ-Ωew enituri g andhom iddritt li jkunu jafu u eneralment g andhom jing ataw l-a bar flimkien. Spiss ji ri li jippreferu li jing ataw l-a bar flimkien. Biss, din ma tistax titie ed b ala xi a a li trid issir bilfors. Per eωempju, it-tifel jew it-tifla jista jkun qed jg ix ma enitur wie ed jew wa da. G al din ir-ra uni u o rajn simili, il- enitur li jkun qed jing ata l-a bar jista jkollu bωonn issapport ta xi abib/a jew xi add ji i minnu jew minnha, aktar milli mill- enitur l-ie or jew l-o ra. G andhom isiru arran amenti biex jittie du konsiderazzjoni ta dawn l-affarijiet. Ikun hemm okkaωjonijiet meta ma jkunx hemm alternativa o ra g ajr li l-a bar ting ata lill- enitur li LIEMA MEMBRI ta L-ISTAFF GÓANDHOM IKUNU PREÛENTI? 16. Min abba l-vulnerabilità u d-dritt g all-privatezza ta l-adult jew il- enituri, l-g add tal-persuni involuti g andu jkun l-inqas possibbli. 17. Preferibilment, il-persuna li tag ti l-a bar ( eneralment imma mhux dejjem ikun il-konsulent) g andha tkun wa da li l-individwu jew il- enituri jafuha. Membru ie or ta l-istaff g andu jkun preωenti wkoll, preferibilment ukoll li l-individwu jew il- enituri jafuha. Din il-persuna aktar il quddiem ikollha l- in li tkellem lill-individwu jew enituri aktar fit-tul. L-individwu jew il- enituri g andhom jing ataw l-opportunità li jgibu opinjoni esperta o ra. jkun mat-tifel jew it-tifla. F dawn iç-çirkustanzi hu aktar importanti li s-sapport professjonali jkun jinkludi arran amenti li jie du konsiderazzjoni tal-bωonnijiet ta dan il- enitur biex hu jew hi jkollhom is-sapport u l-g ajnuna prattika immedjatament wara li tispiçça d-diskussjoni (eωempju, kif hi jew hu se tmur id-dar?) Meta enitur wie ed (jew wa da) ting atalu din l-a bar separatament, g andhom isiru arran amenti biex membru tattim professjonali jg id lill- enitur l-ie or malajr kemm jista jkun, preferibilment bil-kunsens tal- enitur l-ie or li jkun di à jaf. Jekk huma jiddeçiedu li jie du opinjoni professjonali o ra, din id-deçiωjoni g andha ti i rispetata. 18. It-tabib tal-familja ta l-individwu jew tal- enituri g andu ji i jew ti i mg arrfa bis-sitwazzjoni immedjatament u jing atw in-noti tal-laqg a li tkun saret meta ting ata l-a bar u kull informazzjoni o ra neçessarja. L-individwu jew il- enituri g andhom ikunu infurmati bil-vanta i li jsir dan u qabel dan isir irid ikun hemm il-kunsens tal- enituri. ERBGÓA

8 Rispett lejn ir-reazzjonijiet tal-persuna lejn l-aóbar 19. Hu mistenni li r-reazzjonijiet ta l-individwu jew il- enituri jvarjaw afna u wie ed ma jistax ibassar x se jkunu. 20. Il-professjonisti g anhom jirrispettaw ir-reazzjonijiet individwali ta l-adult jew il- enituri u jippruvaw ikunu konxji tag hom u jirrispondu g alihom b mod xieraq u ta sapport. 21. Xi individwi jista jkollhom bωonn sapport immedjat minn membru tat-tim min abba li jkunu fi stat ta xokk u ma jkunux jixtiequ li jit allew we idhom. Naturalment, dawk li jkollhom bωonn attenzjoni medika trid ting atalhom immedjatament. 22. O rajn ikunu jixtiequ jibqg u g al xi in we idhom u jkunu jixtiequ li jing ataw spazju. Dawn il-messa i g andhom ji u rispettati. F dawn Il-privatezza u n-nuqqas ta distrazzjonijiet, eωempju t- telefonati (inkluωi tal-mobajl), pagers, nies jimxu fil-kamra, storbju - huma kollha affarijiet li wie ed irid jag ti kashom. 25. Hu rrakkomandat li jinstabu modi u mezzi kif l-a bar diffiçli ting ata fil-privat. Madanakollu, jekk l-omm tkun g adha kemm welldet u g adha l-isptar, hi qatt ma g andha ti i separata mittarbija tag ha qabel ma tkun saret diskussjoni individwali ma l-omm. Hu importanti li x- xewqat tag ha ji u rispettati. Informazzjoni Miktuba 26. Adulti li jkunu g adhom kemm saru jafu li g andhom diωabilità u/jew enituri g andhom jing ataw noti miktuba b mod li jistg u jinqraw (preferibilment iç-çirkustanzi hu mag ruf li jkun ta id jekk, qabel imorru d-dar, l-individwi jing ataw opportunità o ra li jitkellmu ma membru tattim professjonali. 23. G andu jsir kuntatt (preferibilment ma l-istess membru tat-tim) immedjatament malli l-individwu jew il- enituri jaslu d-dar. G andhom jing ataw mill-ewwel informazzjoni dwar is-servizzi fil-komunità u ji i ppjanat u segwit kuntatt kmieni mat-timijiet fil-komunità. Il-BÛonn tal-privatezza 24. Wie ed qatt ma jista jenfasizza biωωejjed il-bωonn tal-privatezza. Li wie ed isir jaf dwar id-diωabilità tieg u/tag ha jew tat-tifel/ tifla tieg u jew tag ha hi esperjenza trawmatika afna u ma tistax issir f ambjent mhux xieraq. ittajpjati) immedjatament wara l-laqg a biex ikun ikkjarifikat dak li jkun intqal g al referenza fil-futur. Dawn g andhom ikunu f lingwa li jinftiehem millindividwu jew il- enituri. Persuna o ra, preferibilment parti mit-tim professjonali u li tkun di à preωenti (u mhux xi add ie or) g andu jie u noti preçiωi. Biex ti i rispetattata l- kunfidenzjalità u evitata anzjetà bla bωonn, l-adult b diωabilità u/jew il- enituri g anhom ikunu mg arrfa b dan minn qabel. 27. L-adult b diωabilità jew il- enituri g andhom jing ataw numri tat-telefon fejn huma jkunu jistg u jçemplu biex jag mlu kuntatt g al aktar informazzjoni. ÓaMSA

9 Ghajnuna Prattika u Informazzjoni 28. Il-bΩonn g all-informazzjoni tvarja bejn l-individwi. Huma g andhom ikunu mg arrfa li jistg u jikkwalifikaw g al çerti benefiççji u servizzi, u jing ataw parir minn fejn jistg u jiksbu aktar tag rif dwar dan. Huma g andhom jing ataw informazzjoni dwar Servizzi soçjali Servizzi edukattivi Impjieg Sapport ming and persuni li g addew mill-istess esperjenza (g aqdiet mhux governattivi li ja dmu mal-persuni b diωabilità) Servizzi o ra relevanti millistat jew minn g aqdiet mhux governattivi. 32. Adulti li li jiωviluppaw diωabilità jew enituri ta tfal b diωabilità g andhom - b ala miωura ta prijorità - jing ataw l-opportunità li jag mlu kuntatt ma organizzazzjonjiet volontarji li ja dmu fis-settur. Ìeneralment, individwi li jg addu minn din it-trawma jag tu valur lill-g ajnuna li jie du mill-g aqdiet mhux governattivi. Sfortunatament, afna jirrappurtaw li din l-informazzjoni ting atalhom jew tasal g andhom b kumbinazzjoni. Kollaborazzjoni mill-qrib bejn il-professjonisti u l- organizzazzjonijiet volontarji g andha tassigura li adulti li jiωviluppaw diωablità u/jew il- enituri jibbenefikaw millg ajnuna li ti i mis-settur volontarju.

10 29. G andu jkun hemm fuljetti li fihom ikun hemm informazzjoni dwar il-kundizzjoni ta l-individwu u dwar g ajnuna prattika, per eωempju, il-varjetà li teωisti fis-serviωωi, benefiççji u gruppi ta sapport. 30. Ukoll, g andhom isiru arran amenti ta sapport informali aktar fit-tul, per eωempju, billi jing ataw sapport meta me tie u mitlub fil-proçess li jinfurmaw b din l-a bar lill-bqija tal-familja (speçjalment lill-a wa) u lill- bieb. 31. Kollaborazzjoni bejn il-professjonisti u l-organizzazzjonijiet volontarji jew mhux governattivi li ja dmu fil-qasam tg in afna biex dawn il-familji jkunu jistg u jkampaw mas-sitwazzjoni. 33. Waqt li l-edukazzjoni f Malta, l-aktar dik fil-livell universitarju, ting ata primarjament bil-lingwa IngliΩa, tajjeb li l-professjonisti jiftakru li l-malti jibqa l-ewwel lingwa tal-ma oranza tal-persuni li ja dmu mag hom. Min-na a l-o ra, hemm numru sinifikanti ta persuni li l-ewwel lingwa tag hom hi l-ingliω. G alhekk, matul dawn il-proçeduri, hu assolutament kruçjali g all-professjonisti li jag tu kas sew tal-bωonnijiet lingwistiçi tal-persuni li jkunu qed iservu u li jindirizzawhom bil-lingwa preferuta ta dawn I-persuni. Jekk il-professjonista ma jistax jag mel dan, g andhom isiru l-arran amenti me tie a biex din l-a bar ting atalhom fillingwa preferuta mill-persuna/ persuni konçernati. Ed. Joseph M. Camilleri Referenza: Scope (1994): Right from the Start. A report. sitta

11 Kummissjoni Nazzjonali Persuni b DiΩabbiltà Çentru Óidma Soçjali Santa Venera Telefon: Fax: Textelfon: Emejl: helpdesk@knpd.org