IL-VALURI TAL-FAMILJA FABIO ATTARD SDB

Transcription

1 Fr Fabio Attard SDB ipprezenta id-dokument 'Il-Valuri tal-familji' fil-konferenza Ghall-Gid tal-familji Maltin - Ghodda Edukattiva ghat-tishieh tal-familji li saret nhar is-sibt,16 ta' Frar, 2008, Excelsior Hotel, Floriana. IL-VALURI TAL-FAMILJA FABIO ATTARD SDB It-titlu tal-konferenza li galiha nbarna hawn dalgodu huwa wieed li spiss qegdin nisimgu dwaru f dawn l-aar snin. Il-familja saret sugett li jokkupa afna l-sieb ta firxa wiesga ta nies: mill-edukaturi sal-leislaturi, mis-so!jolii sal-filosofi. I"da mhux biss. Il-familja hija wkoll protagonist ewlieni fil-sieb ta l-ekonomija u l-politika liberali, protagonist gal raunijiet essenzjalment diversi minn dawk ta l-edukaturi u tal-filosofi. Quddiem din il-wisa ta aenziji u setturi li gandhom il-familja bala interess prin!ipali u!entrali, hawn nixtieq noffri xi punti gal riflessjoni iktar profonda dwar il-familja mill-angolu ta valuri. INTRODUZZJONI SFIDA TA LINGWA99 Irridu anmmettu li hawnhekk mill-ewwel se nsibu sfida l-isfida tal-lingwa. Mhux sfida dwar jekk il-familja gandhiex valuri jew le, fuq hemm il-qbil enerali huwa miluq. L-isfida tibda millmument li nistaqsu lilna nfusna dwar x nifhmu pre!i"ament meta nlissnu l-kelma «valuri»? Ilproblema, gax din fil-fatt hija problema fundamentali, hija minn fejn se nitilqu biex naqblu dwar x inhu «valur»? Jekk «valur» hija xi aa li noloqha jien, nipprodu!iha, gax irridha, gax togobni, allura d-diskors se jieu xejra mod. Jekk, i"da, se naraw il-«valur» mill-lenti ta eredità, ta wirt li jista jdawwalna u jmexxina minn stat gall-ieor ta konoxxenza dejjem iktar sabia, u allura dejjem iktar umana, d-diskors jieu xejra kompletament differenti. Quddiem id-dibattitu dwar «il-valuri tal-familja», huwa ferm fa!li li naqgu fid-diskussjoni ta x tip ta familja rridu, jew ma rridux; x tip ta leislazzjoni jetie nippromwovu, jew nipprojbixxu. Ma rrid bl-ebda mod innaqqas mill-valur ta dan l-istadju tad-diskussjoni, gax huwa stadju ferm importanti. Irrid ngid biss u nafferma b mod mill-iktar!ar li je"isti spazju qabel dan kollu li huwa l- pedament ta dak li mbagad is-so!jetà tesprimi b liijiet u u"anzi, stili u ga"liet. L-isfida prin!ipali li nemmen li te"isti quddiemna llum hija ta «x tip ta valuri ana nemmnu fihom». Jekk ana nwarrbu u ma nkomplux nibnu u nikbru fl-eredità ta sieb li minn enerazzjoni gall-ora l-umanità tfittex li ssebba, allura kwalunkwe diskussjoni ora tirri"ulta li tkun diskussjoni mhux dwar «valuri» imma dwar «prodotti» offruti fis-suq ta l-opinjoni pubblika. Ir-riflessjoni dwar il-«valuri» tanti!ipa kull forma ta diskussjoni ora gax fi dan riflessjoni simili nsibu l-gerq u r-rikkezza ta dawk il-konvinzjonijiet li galina, gax huma ge"ie", idawlulna d- de!i"jonijiet tagna, jevitawlna r-riskju li narsu lejn il-familja bala prodott jew sempli!i strument li nu"awh kif jaqblilna. Minn dan il-pedament ta valuri, minn dan il-post fejn ana gandna mawwlin l-konvinzjonijiet kbar u fl-istess waqt mobija tal-ajja u dwar il-ajja, ana niedu l-ispirazzjoni dwar il-familja u l- valuri li tesprimi. Minn dan l-ispazju sagru tal-konvinzjonijiet tagna, nispiraw runa dwar x tip ta leislazzjoni gandna l-kura nippromwovu, x tip ta mudelli edukativi gandna l-ila nipproponu.

2 IT-TFITTXIJA G;AS-SENS F intervista li ta sentejn ilu f gazzetta taljana, l-antropologu fra!i", membru ta l-académie Française, René Girard, jgid illi l-isfida kbira ta "mienna la grande questione antropologica del nostro tempo hija dwar min hu l-bniedem? Huwa jistaqsi jekk gadux possibbli naffermaw verità universali fuq il-eneru uman. Skond Girard, il-sieb kontemporanju dwar il-bniedem, il-sieb postmodern, huwa mibni fuq l-assenza totali tas-sens: il pensiero attuale è la castrazione del significato. Dan it-tentattiv huwa ferm perikolu", u huwa periklu li s-sinjali tiegu ejjin millbogod. Dià osservaturi intellettwalment attenti, bal C. S. Lewis, tkellmu fuq l-abolizzjoni talbniedem the abolition of man. Xtaqt nikkwota din l-intervista ta René Girard, gax propju f nofs dan id-dikors tiegu jesprimi l- konvinzjoni li wieed mill-perikli li dan il-sieb iib miegu huwa t-telfa ta funzjoni favur l- bniedem, funzjoni antropoloika, li hija "-"wie. I"-"wie huwa istituzzjoni pre-kristjana, ta qabel il-kristjane"mu, imma valorizzata mill-istess Kristjane"mu. I"-"wie huwa l-organizzazzjoni indispensabbli tal-ajja, marbuta gax-xewqa umana ta l-immortalità. Meta jwaqqaf familja l-bniedem jkun qed jissodisfa l-ikbar gatx tiegu jimita l- ajja eterna. Nsibu "minijiet u!ivilizzazzjonijiet fejn l-omosesswalità kienet tollerata, imma l-ebda so!jetà qatt ma poietha fuq l-istess pjan uridiku tal-familja. Dejjem gandna mara u rael, diversità. Jekk Girard jares lejn il-familja mil-lenti ta l-immortalità, fi kliem ieor jares lejn il-familja bala esperjenza li tkompli l-idea ta olqien li fih il-memorja ma tmut qatt, u l-gatx tal-bniedem jii sodisfatt mit-twelid ta ajja dida, awtur attwali ieor, James Q. Wilson, je"amina l-istituzzjoni talfamilja mill-att ta trobbija. Wilson, kittieb u assieb rispettat, b esperjenza twila ta taglim u ri!erka fl-aqwa universitajiet Amerikani, fil-ktieb tiegu The Marriage Problem jgid li!ertezza so!jali li tirri"ulta!ar mir-ri!erka hija li "-"wie huwa meqjus bala istituzzjoni kulturalment universali, u "-"wie bejn rael u mara, "wie monogamiku, huwa bil-bosta l-iktar mudell dominanti. Riflessjoni ta l-istess Wilson li twieeb gad-domanda kif jista jii spjegat il-fenomenu ta"- "wie?, tares mill-lenti tat-trobbija ta l-ulied: riel u nisa individwali jidlu ga"-"wie, u fl-istess waqt, il-gruppi so!jali kbar li minnhom il-mi""ewin jagmlu parti, anke dawn jag"lu li jippromwovu u jarsu "-"wie bala istituzzjoni valida u fuq kollox privilejata. Dan kollu jse gall-fatt li l-esperjenza dejjem gallmet li r-relazzjoni fi dan l-esperjenza ta"-"wie hija indispensabbli gat-trobbija tat-tfal. Skond Wilson dak li qed naraw jiri llum madwarna nistgu nsibu l-geruq tiegu f mod ta sieb li "viluppa matul dawn l-aar sekli. Matulhom naraw forom ta sieb li jarsu lejn il-valuri u l- ga"liet bala frott ta raunament uman, imma li mhux bil-fors huwa marbut ma dawk il-valuri li ew mgoddija minn ta qabilna, wisq inqas jitnebba mill-esperjenza. Minkejja l-fatt li r-ri!erka turi sitwazzjoni fejn il-kultura tad-divorzju fil-fatt ddgajjef i"-"wie u tagmel sara lit-tfal, xorta nibqgu na!!ettaw li ninterpretaw i"-"wie bala kuntratt biss, u forsi anke inqas minn kuntratt, gax il-kuntratt ta"-"wie illum jista jinkiser anke minn parti wada biss. Quddiem sitwazzjoni simili, Wilson xorta ma ja!!ettax l-attejament ta disfatta. Huwa ottimist li l- id ta l-ulied gad gandu poter qawwi fuq afna iktar nies milli nixtiequ nammettu. Minkejja l-fatt illi "-"wie u l-familja, din il-forza qawwija gat-tajjeb sofriet daqqiet kbar min-nies li ma jagrfux kif dak it-tajjeb jikber u jissaha fiha, gandna gax niedu nifs il ewwa u narsu lejn l- esperjenza ta millennji ta snin... kultura qawwija jetie li tii masuba u msaa biex tgin lill-

3 koppja jikbru flimkien sabiex jilqu dak li tant koppji huma mixtieqa minnu, u li afna meta jaslu galih tant japprezzawh. L-istess uliedhom. FAMILJA ESPERJENZA KOMUNITARJA TA VALURI Fuq linji simili, imma b enfasi differenti, fl-introduzzjoni tal-ktieb A Community of Character, l- awtur Stanley Hauerwas jagmel kumment ferm attwali. Hu jikteb illi jekk ix-xewqa tagna li nagtu pedament gall-air u l-ga"liet tagna tkun maqtuga minn dik li hi l-istorja u l-wirt tal-komunità, nispi!caw biex nfasslu modi u stili ta ajja li jiftehmu biss a ba"i ta!ertu tradizzjoni politika f dan il-ka" dik liberali. U dak li hu iktar distruttiv huwa l-fatt li s-separazzjoni ta l-etika mill-politka twassalna fi stat fejn ma tibqax te"isti tifsira, la teoretika u lanqas prattika, ta virtù gall-komunità politika. Jekk dan hu l-istat li ninsabu fih fil-fatt illum, l-isfida tagna jetie li narawha f kuntest ferm iktar wiesga minn dak li jillimita ruu biss gall-istituzzjoni ta "wie u familja. Dawn l-istutuzzjonijiet, fejn flimkien jiffurmaw il-benniena tal-ajja u l-iskola ta l-umanità, fix-xewqa tagna li nsauhom, irridu ninterpretaw l-isfidi dwarhom fuq il-fatt li hija metiea komunità ferm ikbar u iktar wiesga mill-familja. Komunità li gandha vi"joni!ara ta l-identità tagha nnifisha. Komunità li hija attenta gall-missjoni li hi mseja twettaq. Komunità li hi mea tara l-familja fi dan dan il-kwadru li jaddan l-identità u l-vokazzjoni etika tagha: il-familja biex tkun esperjenza moralment valida qegda titlob li jkollha komunità li tginha tkun dak li hi mseja li tkun. Dan kollu juri bi!-!ar quddiemna l-periklu li ninterpretaw il-familja bala entità, jew prodott li hu biss konsegwenza ta kumbinazzjoni so!joloika. B mentalità li tara l-familja bala xi aa mhix essenzjali, l-bidu tal-ajja jitlef dik is-sbuija ta relazzjoni li minnha l-istess ajja taf il-bidu tagha. U hekk kif din l-esperjenza relazzjonali tagti sens u spazju gall-bidu tal-ajja, jetie li din l-istess relazzjoni tkun mgejjuna fil-mixja tagha. F dan l-istadju inizjali tal-ajja m gandniex biss fatt ta kollaborazzjoni bijoloika bejn rael u mara. Imma nassistu gal storja li qegda tinkiteb u tixtieq li tkompli tii rrakkuntata f dak l-istess ambjent li fih taf il-bidu tagha. Dan kollu jidher u jinstema bala teorija quddiem tant sfidi li gandna quddiemna llum. U, galhekk, jekk tippermettuli, nixtieq f dan il-punt partikolari nirrakkonta storja vera. Waqt wada mill-lezzjonijiet gall-klassi ta studenti tal-form 5, galliem kien qed jaqsam maghom sibijiet simili gal dawn ta dalgodu: kif il-ajja ta tarbija!kejkna hija don, rigal, li jirrifletti l- imabba; kif l-gaqda tar-rael u l-mara, gaqda ta mabba, issir tarbija l-imabba tieu forma ta persuna umana. Kif it-tarbija fil-mixja tagha tistenna u hi gatxana gat-tkomplija ta din irrelazzjoni li tatha l-ajja. Wieed mill-istudenti ma felax jisma iktar u b mod qawwi, u xi ftit mimli rabbja, esprima ruu li dan kollu huwa toerija vojta, diskors bla sens li ma jappartjenix gall-passat tiegu; passat fejn sew ommu u kemm missieru kienu kompletament neqsin; passat mimli vojt u bla memorji. L-galliem din ir-reazzjoni stennieha qabel ma daal fil-klassi. Imma kien jetielu jaffrontaha. L- ewwel aa li gamel kienet li a!!etta l-obbjezzjoni usta u profondament personali ta l-istudent. A!!etta li dan kollu huwa teorija li ftit gandha x tgid lil dan l-istudent. Bir-raun kollu, l-galliem garaf li l-istudent ma setax jikkomunika ma dak id-diskors li kien qed jisma. Wara ftit sekondi ta skiet, l-galliem ass li l-uniku mod biex jitkompla d-djalogu kien li jagmel

4 mistoqsija. Staqsa lill-istudent liema wada minn dawn l-esperjenzi, dik personali li gadda minnha jew inkella dik li hu ustament sejilha «teorika», jixtieq li hu, meta jikber, jgaddi lil uliedu. Gaddew biss ftit sekondi, u l-istudent wieeb li minkejja kollox, jaseb li dak li l-galliem kien qed jaqsam maghom kien validu u mhux ta min iwarrbu. Huwa rakkont li fuq livell personali afna jesprimi xewqa miktuba fil-qalb ta kull persuna. Xewqa li bala edukaturi jetie li narsu lejha b attenzjoni u b vi"joni. Il-persuna kollha kemm hi, sa millbidu tagha, titniehed gall-gaqda, tikber fejn hemm l-impenn ta l-gotja. L-«iva» fuq livell sesswali, bijoloiku, hija «iva» ferm ikbar mill-mument pre"enti li fih tii mgixa u murija. Mhijiex «iva» tal-mument, imma hija «iva» li tkompli, hija «iva» dejjiema. FAMILJA ESPERJENZA KONTINWA TA VALURI L-gaqda ta"-"wie hija mera ta fedeltà, mera ta gotja li tikteb il-bidu tal-ajja u tinkiteb b mod dejjem did u oriinali fil-persuna ajja. Il-fedeltà hija sinjal ta impenn, hija rifless ta appartenenza, qabel ma tii nustament interpretata bala xi fissazzjoni reliju"a jew ritwali. Il-fedeltà hija espressjoni ta konvinzjoni li anki fi "mien diffi!li, dak li hu ta valur il-persuna se tibqa temmen fih. Mill-aspett prattiku, l- iva li r-rael u l-mara jagtu lil xulxin joffri spazju gall-ejjieni fejn l- umanità ta kull persuna tista tikber f ambjent ta komunjoni. L- iva tal-koppja hija iva li gandha effett fuq l-ulied, gandha effett ukoll fuq il-komunità kollha kemm hi. Hemm dimensjoni pubblika gall-wegda ta"-"wie li nsejna l-pre"enza tagha minabba kultura u mentailtà makumin mid-dittatura tar-relativi"mu. I"-"wie, u l-familja mibnija fuqu, hija istituzzjoni li gandha geruq profondi li minnhom tiddependi wkoll s-saa tas-so!jetà u l-awtorevolezza li din tgawdi. Li s-so!jetà toffri gajnuna u saa l-kwadru tal-familja mibni fuq "wie, fejn id-diversità, l-fedeltà u l-permenenza huma elementi essenzjali, mhuwiex indil imma tiea dejjem iktar urenti quddiem tirannija kulturali li tares lejn il-moda u l-konvenjenza bala kriterji mhux biss ta azzjoni imma wkoll ta leislazzjoni. Jekk il-familja hija esperjenza kontinwa ta valuri, r-relazzjoni tagha mas-so!jetà in enerali ma tistax tii mollija gall-qawwa ta l-opinjoni prevalenti tal-mument. Il-valuri li ma jsibux strutturi u kwadri li jsahuhom jispi!!aw bal bi!!iet tal-atab li lesti li jiu maruqa fin-nar tal-konvenjenza. Irridu ninterpretaw b mod gaqli u garef jekk il-mudelli li spiss qed jiu proposti bala kisbiet ta libertà dejjem iktar evoluta, humiex fil-fatt tentattivi sottili u espressjoni ta libertà mifhuma u u"ata bala valur li suppost jagmilna iktar evoluti, jew inkella jispi!cawx biex ikunu rebiet b saqajn qosra, illu""jonijiet ta vi"joni m!ajpra. Il-verità tal-familja bala benniena ta ajja u ajja ta valuri mgoddija u milquga, llum tistedinna biex nevitaw dawk ir-rotot qosra u komdi li dejjem kienu tentazzjonijiet gall-kulturi ora ta qabilna. Il-verità ta"-"wie u tal-familja hija verità li tirrifletti verità iktar profonda fil-qalb talpersuna. Il-tiea li l-persuna tappartjeni gal dawk li lilhom taf il-ajja. Il-tiea li l-persuna tikber f ambjent fejn il-bidu tal-ajja umana janti!ipa u jejji l-i"vilupp tal-ajja emotiva, morali u intellettwali. Dawn mhumiex tiiet fuq livell ta aptit, ta opinjoni jew ta konvenjenza. Huma, i"da, tiiet miktuba filprofondità tal-qalb tal-persuna u meta jiu mgejjuna u maddna, allura tkun qed titejja mixja ta "vilupp uman si, ta konvinzjonijiet li fil-pre"ent jejju futur.

5 Jekk dan kollu jgodd fuq livell ta vi"joni, noqogdu attenti mill-akku"a li tara dan kollu bala teorija inutli, u kliem vojt u skadut. Jekk mid-dimensjoni riflessiva, ngaddu gall-istudji so!joloi!i, kif dia rajna, ma nsibu xejn iktar lief konferma b mod xjentifiku u pragmatiku ta din ir-riflessjoni li gadni kif qsamt magkom. FAMILJA IL-9EJJIENI F IDEJNA Fl-artiklu tiegu Marriage, Morality and Rationality, l-awtur Robert P. George, jisfida l-opinjoni ta afna li jgidu li quddiem ir-realtà ta"-"wie, sew il-lii kif ukoll l-pro!ess li bih jiu proposti policies gandhom jibqa newtrali. Dan l-attejament ta newtralità mhuwiex ta benefi!!ju gasso!jetà u jalli li"-"wie u lill-familja fil-baar ta opinjonijiet dejjem ji!!aqalqu. George jagmel tlett proposti li nixtieq anke jien nagmilhom tiegi. 1. Il-vera tifsira ta"-"wie u tal-familja huma iktar mifhuma fejn te"isti kultura... li tippromwovi u tagti sostenn lill-mudell ta "wie u familja kif tkellimna fuqhom hawnhekk. Minabba l-fatt li ideoloiji u u"anzi li huma kontra "-"wie u l-familja gandhom l-qawwa li jdgajfuhom fi dan dik il-kultura partikolari, huwa ferm importanti u urenti li l-gvernijiet jevitaw it-tentazzjoni li jibqgu newtrali u li jippromwovu pro!essi legali u edukattivi li jsauhom. 2. Il-lii hija mgallma the law is a teacher. Jew se tgaddi l-messa li "-"wie hija realtà li l- persuni liberament jistgu jiedu sehem fiha, imma li ma jistgux jbiddlu l-forma tiegu skond kif kull persuna tossha, jew inkella l-lii se tgaddi l-messa li "-"wie huwa biss ftehim, kuntratt, li qieged hemm imma li ma gandu l-ebda valur ta wegda jew gotja. I"-"wie bejn mara u rael ma jistax jitalla biss fir-responsabiltà ta l-individwu. Hija metiea kultura, bl-istituzzjonijiet kollha li gandha, li tagrfu, li ssostnih billi teduka l-opinjoni pubblika. 3. I"-"wie u l-familja huma dawk l-esperjenzi po"ittivi li persuni jkunu kapa!i jaddnu jekk ew mogtija l-opportunità li jikbru fl-garfien tas-sbuija taghom. I"da rridu nammettu li dan jista jse biss kemm-il darba dawk l-istituzzjonijiet li huma mpenjati favur il-familja jaslu biex jgaqqdu l-isforzi taghom flimkien u joffru proposti kulturali u formattivi!ari, alli jitwassal messa wieed u mixjiet edukattivi gal kuladd. KONKLU=JONI Mentalità kulturali, qafas legali u proposti edukativi huma t-tlett proposti li Robert P. George joffri quddiem l-isfidi li gandna quddiemna. Naglaq billi nawgura li din il-konferenza tilaq l-iskopijiet li galihom iet mseja. Nawgura li bala so!jetà Maltija, jkollna l-kura tad-de!i"jonijiet li gandhom x jaqsmu mal-pre"ent ta wliedna, li jfisser il-futur taghom bala enituri. Grazzi