Kummissjoni Kommunikazzjoni Socjali Business Breakfast Excelsior Hotel 27 ta Gunju, 2012

Transcription

1 Kummissjoni Kommunikazzjoni Socjali Business Breakfast Excelsior Hotel 27 ta Gunju, 2012 Etika g]all-[urnalist. 1. Ir-responsabbilta etika tal-kummentatur jew [abbar tal-a]bar marbuta max-xog]ol innifsu li jag]mel, mal-kuntest li fih ja]dem u mallkonsegwenzi li din il-]idma t]alli fis-so`jeta. F dinja fejn l-i\viluppi xjentifi`i u ekonomici saru ]a[a ta kuljum, ilbniedem g]adu jsaqqaf wi``u ma treddin dejjiemi. L-isfida talbniedem illum hija li jibni dinja fejn jista jg]ammar b]ala bniedem u mhux isir bi``a g]odda f idejn istituzzjoni jew korporazzjoni. F din il- ]idma il-media u l-[urnali\mu jistg]u jibnu jew imermru s-so`jeta. 2. L-etika hija dik il-kwalita fil-bniedem li tg]inu jag]\el u jwettaq ittajjeb: ira\\an il-kilba [ewwinija li ji[bed lejn xawwatu ming]ajr ma jag]ti ka\ ta ]addie]or. L-etika tg]eleb it-tentazzjoni ta bniedem, asso`jazzjoni, azjenda jew gvern li jsir l-alla (il-kejl) tieg]u nnifsu 1. Bletika l-[ustizzja tg]eleb il-]a\en li jxettel g]eruqu f qalbna u l-[id kommuni jimra]. L-etika twassalna na]mlu bil-[ieh lil xulxin u no]or[u mill-fosdqa tag]na. G]alkemm ]afna drabi l-etika u l-ligi ji[bdu ]abel wie]ed lejn l-istess na]a, i\da dawn huma \ew[ toroq mifrudin. Tant li wkoll meta a[ir huwa legali, jista bniedem ikun qieg]ed jonqos mill-etika meta jwettaq dak l-a[ir. 3. F dan il-kuntest, l-ewwel mistoqsija hi jekk g]andniex b\onn jew fadalx post g]all-etika f dinja mediatika. Insaqsi dan fil-bidu g]ax 1 Self- serving

2 hemm min illum jiddubita kemm mill-b\onn tal-[urnalist u wkoll milletika ta xog]olu. Qisu kollox ja]dem bir-regola tas-suq biss. Nemmen li aktar ma jikber it-tag]rif u l-g]erf f dinja informatika, aktar u aktar hemm b\onn ta min ji[bor l-a]bar u il-kummentatur. Bil- ]idma tal-[urnalist i`-`ittadin jixtar u jiddiskuti, tin[abar l-istorja g]al ta warajna, i`-`ittadin iwassal kelmtu, il-politiku ikejjel ]idmietu u l- istituzzjonijiet ifasslu d-direzzjoni tag]hom. Hekk tinbena demokrazija flok mandra! Min]abba r-rwol tal-[urnalist, f dinja mibnija fuq l- informazzjoni, d-dmir ta l-etika jimbuttana infittxu it-toroq li fuqhom tinbena ]ajjitna u l-]ajja ta bejnietna. Fi \mien meta tant hawn vu`ijiet kulhadd jg]ajjat ma]nuq biex jinstema, fi \mien meta ]add ma g]andu pa`enzja jisma g]ax kul]add irid jg]id tieg]u hu aktar b\onnju\ li nsejsu d-diskussjoni publika fuq xi g]amla ta qies. B]al fil-karta stampata, wie]ed jista jaqra g]ax hemm l-abjad u l-iswed fil-kitba, niftehmu g]ax hemm regoli ta kif innissel verb u nu\a a[[ettiv jekk ma jkollniex dawn ilparametri jkun ferm diffi`li li naqraw. Ukoll jekk l-idejat huma millaktar sublimi, l-ge[wi[ija tordom u n[arbu Babilonja s]i]a. Aktar ma tikber il-kommunikazzjoni aktar g]andna b\onn il-qafas li jag]ti wisa biex il-vu`i ta kul]add tasal u kul]add jista jg]arbel is-sewwa millqerq, l-a]bar mir-reklam, l-opinjoni mill-propaganda. Ming]ajr etika l- gideb jo]noq, il-qerq jirkeb u l-poter ijassar ming]ajr ebda tama ta rkuprar. Kommunikazzjoni ming]ajr etika tjassarna u ttellifna l- identita tag]na ta bnedmin b g]aqal u l[iem li nafu meta g]andna nesprimu ru]na bil-kelma mlissna jew bis-smieg] jew bis-skiet. L-etika ta \mienna titlob \vilup g]ax il-kommunikazzjoni ta \mienna qeg]da tinbidel. M g]adux i\-\mien fejn il-mezzi ta kommukazzjoni joffru poter biss lil min g]andu l-azjenda tax-xandir, tal-istampa jew

3 tal-ktieb. Illum kwa\i kulhadd jista jsir xandar permezz tad- desktop publishing, tal- podcast u tal-mediatika so`jali. Ng]id kwa\i min]abba \-\wie[ li hemm bejn ix-xandir u l-poter ukoll meta jidher li kul]add huwa ]ieles u g]andu l-mezzi biex ixandar. G]alkemm is-sa]]a talistituzzjoni kultant ixxaqqet, anke fi \mien tal-mediatika so`jali, l- istituzzjonijiet g]ad fadlilhom poter qawwi u g]alhekk is-sa]]a ta`- `ittadin tista tkun mhedda b modi aktar sottili 2 4. Ng]id kummentatur flok [urnalist min]abba li llum ix-xog]ol ta [urnalist huwa mifrux f sens aktar wiesg]a u j]addan dawk il ]afna w]ud li ji[bru t-tag]rif u jdommuh g]all-o]rajn biex dawn, mog]nija b dan l-g]erf, jistg]u jag]mlu g]azliet g]aqlija mibnija fuq l-g]erf mi[bur. 3 Dawn ukoll joffru servizz ta [bir ta nformazzjoni li jirfed iddemokrazija. In-nuqqas ta etika ta dawn ukoll jista j[arraf il-]ajja ta u]ud u l-g]ajxien tal-bnedmin flimkien. 4 Din l-inklu\joni ma tnaqqasx mil-]idma specjali tal-[urnalisti fisso`jeta. Tant hu hekk, li post il-[urnalist huwa imsa]]a] f ]afna kostituzzjonijiet b appo[[ legali. Dan l-appo[[ jo]ro[ mill-g]arfien li l-[urnalist huwa g]odda fis-socjeta biex ira\\an tentazzjonijiet ta poter 5 li jista jkollhom gvernijiet, asso`jazzjonijiet kummer`jali jew o]rajn biex jo]onqu d-demokrazija jew it-tmexxija u l-izviluppi ]ielsa tal-bnedmin. Il-[urnalist huwa dak li jg]arrex, ji[bor u jg]arbel il-fatti u minnhom jislet stampi ta dak li qieg]ed ji[ri. B g]aqal idomm f katina il-fatti biex joffri bixriet, xi drabi mo]bija, u jag]ti opinjoni dwar dak li 2 Asynchronous power differential 3 Economic analyst, medical analyst, data analyst- data mining, public health epidemiologist, forensic experts 4 Ara l-ka\i tal-lehman Brothers, Enron, u dan l-a]]ar JP Morgan u o]rajn b]alhom biex insemmu xi e\empji 5 Is-sinjali ta poter (self- suffiency) jidhru f kull gvern/asso`jazzjoni li jidhrilhom li g]andhom l-a]]ar kelma bla b\onn ta diskussjoni, li ja]sbu fihom infushom qabel fis-servizz li jag]tu lill-bnedmin.

4 qieg]ed ise]] bla ma qatt jinsa li hu/hi mhux l-uniku persuna li qieg]ed jinse[ l-istorja. G]alhekk il-[urnalist jag]mel ]iltu biex jifred il-fatti mix-xewqat ta mo]]u. Hu fid-dmir li jara li g]andu l-fatti u l- kuntest kif [raw. Jekk le, allura kull opinjoni msejsa fuq fatti u kuntesti \baljati hija dg]ajfa (jew forsi qarrieqa) minn [uf ommha! Minn hawn id-dmir professjonali li x-xandar tal-a]bar jg]arbel g]ejjun il-fatti g]al darba tnejn, qabel ifattarha. 6 Imbaghad jing]aqad ma o]rajn fil-mixja lejn dak li hu veru u sabih. Id-dmir ma jiqafx hawn! Il-[urnalist fid-dmir li jg]asses fuqu nnifsu biex ma jiblax kollox b]al mazzun jew ma jisfax vittma tad-du]]an li g]andu ]abta jg]ammad. Il-[urnalist jmur l hin mill-materjal propagandistiku li kul]add jipprova jbellag]lu g]ax inkella il- [urnali\mu jispi``a biss loudspeaker ta dawk li g]andhom is-setg]a, jew xi forma ta poter, u li jridu ja]kmu s-so`jeta g]al xi skop, jew g]andhom xi g]an ]ajjen ie]or. Xi drabi anke l-g]atx g]all-[rajja b kumment imparzjali jista jisfa vittma ta idejolo[iji jew sensazzjoni o]ra. U hawn wie]ed jiftakar li l- kejl ta kollox huwa l-bniedem s]i], dak li g]andu b\onn biex ikun infurmat u l-ordni me]tieg g]al ]ajja flimkien. G]alhekk mhux servizz tal-verita id-dettal \ejjed li jaqta l-g]atx tal-kur\ita bla ma jirrispetta lill-persuni nvoluti u lill-qarrejja. L-anqas m hu servizz lejn il-professjoni li wie]ed ji\gassa kull bieb jew xatba ta privatezza, fama u dinjita fl-isem il-[urnali\mu. L-etika professjonali u dik [urnalistika taf tirrispetta, tqis b g]aqal, tostor l-g]ejjun meta me]tieg u twassal l- a]bar mitluba mill-[id u g]all-[id tas-so`jeta. 6 Il-famu\ elm ingli\: facts are sacred, comment is free

5 Il-[urnalist hu bniedem meqjus fi kliemu, ming]ajr interessi mo]bija, li jaf jinfor[a l-kelma biex iwassal messa[[ li jiddefendi l-[id a]]ari tasso`jeta bil-verita u l-imparzjalita. 5. Fi \mienna, din il-]idma tit]abbel aktar minn qabel g]ax il-[urnalist ma ja]dimx g]al rasu imma fi ]dan azjenda. G]alkemm dan l-istat kollettiv jista jing]eleb bl-uzu tal-blogs, f pajjizna l-blogs huma, ]afna drabi, g]odda ta l-istituzzjonijiet infushom. F Malta l-azjendi tala]bar ja]tru huma bloggers b]al ma jqabbdu opinion writers. B hekk dawn ukoll jistg]u ikunu nies imqabbda biex iwasslu opinjonijiet imra\\na fi ]dan ri] politiku jew interess istituzzjonali ie]or. Ukoll fejn il-]idmiet ta persuni g]al rashom g]adhom ]ajjin, il-]idma ta azjenda hija ferm aktar b sa]]itha. }afna mix-xog]olijiet dwar l-etika tal-[urnalist donnhom jitkelmu fuq [urnalist li ja]dem g]al rasu 7, li donnu jie]u hu jew hi id-de`izjonijiet a]]arija. Ftit jitkellmu fuq il-[urnali\mu b]ala istituzzjoni li allura ]afna drabi tra\\an ix-xewqat l-aktar tajba tal-[urnalist b]ala bniedem li jixtieq joffri ]idma fejjieda lis-so`jeta. Dawn it-testi tal-etika jinsew li ]afna drabi il-[urnalist huwa wkoll ]addiem f intrapriza talprofit li trid tag]mel il-qlieg] g]al min jinvesti. Din it-tip ta etika ma tg]arafx li d-de`izjonijiet fi ]dan azjenda huma ferm aktar im]abbla minn sempli`i de`izjoni ta individwu. Ne]tiegu etika g]all-gurnalist b]ala individwu u wkoll etika g]al azjenda s]i]a li ja]dmu id f id. Hawn ta min jistaqsi kif tista azjenda tal-a]bar ikollha struttura ta etika. Meta editur ikollu dubbju dwar il-legalita ta xi materjal, dlonk jikkonsulta avukat. Hekk l-azjenda t]ares l-interessi tag]ha u talqarrejja. I\da m hemm xejn fejn tid]ol l-etika. Hawn qisu kulhadd 7 B e\empju: L-hekk insej]a virtue ethics huma ]afna drabi mmirati lejn l-etika tal-[urnalist individwali.

6 g]al rasu u dak li jidde`iedi hu. Il-[rajja ta News of the World uriet li anke fejn `ertu mi\uri je\istu dawn malajr jsiru mollol rieqda li ma jsarfux wisq. Mhux biss g]andu jkollna [urnalisti ta integrita personali imma kull azjenda g]andu jkollha strutura etika u punt ta referenza fejn [urnalist jista jikkkonsulta dwar l-etika tal-im[iebha personali, dak li [abar, u dak li ser jippre\enta. 6. Fil-]sieb tradizzjonali l-[urnalisti, fost g]anijiet o]ra, kellhom ikunu b]al g]assiesa u m]allfin 8 nies a partes biex jistg]u jg]iduha kif inhi. I\da [ara li, barra minn xtutna u wkoll f artna, ]afna intrapri\i tala]bar inxtraw minn intrapri\i wisq akbar ta nteressi jew negozju. B hekk wie]ed isostni: l-ewwel net, jekk g]adux possibli li l-[urnalist ikun jista jkun imparzjali u jikkritika g]emil ta azjendi finanzjarji u tan-negozju meta dawn iwettqu a[ir li jmur kontra l-interess tasso`jeta ]ielsa. 9 It-tieni net, il-]idma tal-[urnalisti hija interzjata fid-dinja talkummer`. 10 Dan jista ixekkel id-dehra imparzjali u l-]idma tal- [urnalist li jispi``a qaddej tal-politika tal-kummer` l-istess b]al agenzija tar-reklamar. F Malta dan jg]odd kemm g]all-interessi ta negozju u wkoll interessi parti[jani. Il-[rajja tas-sur Murdock u tan- News of the World f dawn l-a]]ar xhur [o l-ingilterra hija e\empju wie]ed ta din l-esperjenza qarsa. Din it-taqtieg]a ta prin`ipji eti`i hija mtappna kull meta [urnalist jie]u kuntratti ta Public Relations ming]ajr ma juri lil qarrej bil-quddiem b dan ir-rwol doppju u konfli[[enti. 11 Ma rridx nonqos lil min ja]dem fir-relazzjonijiet publi`i. G]andi rispett kbir lejn dawn in-nies meta ja]dmu b etika u seng]a. 8 Watchdog journalism 9 Il-ka\ tal-anali\i tal-ilma fil-flixken minn [urnal lokali 10 Hekk (barra minn xtutna) CNN inxtrat minn TimeWarner, NBC inxtrat minn General Electric 11 Ir-rwol ta Publicist huwa utieq g]as-so`jeta u jitlob ]iliet varji. Imma meta dan ir-rwol jitwa]]ad mal-[urnali\mu, il-professjoni tkun tonqos lis-so`jeta.

7 Imma huwa biss meta r-rwoli tal-[urnalist u ta dawk li ja]dmu firrelazzjonijiet publi`i imeru lil xulxin, hemm biss jirbah ic-cittadin! 7. Minn hawn to]rog sfida etika enormi g]all-[urnali\mu f artna. }afna mill-[urnali\mu Malti mhux g]ajr messa[[ promozzjonali g]al interess, idejolo[ija jew o]ra. 12 Mhux la kemm wie]ed jg]atti din l- isfida billi jg]id li g]ax ma jistax ikollna l-verita a]]arija allura kull interpretazzjoni hija tajba! Dan il-mod ta ]sieb, forsi mibni fuq relativi\mu, ixejjen kull sforz ta kommunikazzjoni [enwina, ikisser irrelazzjoni bejn il-qarrej u l-[urnalist, ifarrak il-kredibilta tal-professjoni u jwassalna biex insejsu s-socjeta Maltija fuq bi-polari\mu ski\ofreniku li ebda psikjatra ma jfejjaqna minnu. 13 }aga f waqtha li jid]ol f qalbna u f mo]]na d-dubju li hemm diversi fa``ati g]al kull storja. U dan jg]odd g]all-[urnali\mu wkoll. I\da ]afna drabi din id-differenza ta fehmiet minflok tg]inna na]dmu ]alli nsibu t-tifsir a]]ari tal-[rajja tag]na u ta pajji\na biddjalogu ta bejnietna, qeg]da twassalna g]al relativi\mu assolut. G]aliex huwa diffi`li li persuna tinfatam mill-kuntest tag]ha allura mela nne]]u kull sforz u ng]erqu fl-istorja tal-gibdiet tag]na. L- interessi tag]na, personali jew kollettivi, jsiru g]amad ag]ar minn talbag]al u kulhadd jaqbad it-triq tieghu Biex nistg]u nid]lu g]al xog]ol etiku, irridu l-ewwel nag]arfu nifirdu l-fatti u l-opinjoni tag]na. Drabi b g]a[[la jew b nuqqas s]i] ta sorsi [enwini nitilfu l-fatti. U allura l-]idma etika ssir aktar iebsa. Imbag]ad hemm il-kummenti msejsa fuq il-fatti. Jekk nitilfu l-binja 12 F publikazzjoni o]ra jien offrejt il-paradima tal-[urnali\mu f pajjizna b]al billboard fejn dak li jkun i]allas biex iwassal messa[[. 13 Kif spjega xi ]add dwar Malta fil-kuntest politiku A two stroke engine always working on one piston 14 Nikkuntentaw li nsiru idjoti fis-sens original tal-kelma Griega.

8 tal-kummenti fuq il-fatti allura kollox huwa possibli: jsir aktar fa`li li dak li qed immexxina mhux is-sej]a tas-sewwa imma xi sej]a tal-poter jew xi vanta[[ ie]or. 9. Li nfittxu s-sewwa mhux xi xog]ol ]afif u l-anqas hu xog]ol g]al [wejjef! Titlob ]idma fejn l-interess primarju huwa l-g]arfien ta dak li se]] tassew. Titlob umilta u m]abba lejn is-servizz li nwasslu biex o]rajn wkoll jg]arblu u jaslu jibnu l-fehmiet tag]hom. Titlob twemmin fil-qarrejja li m humiex mzazen jibilg]u dak kollu li a]na nwassluhom imma nies [enwini li fl-a]]ar mill-a]]ar jafu huma wkoll jg]a\lu! Titlob awtenti`ita g]al dak li a]na u nixtiequ nkunu. Titlob patrijotti\mu ming]ajr interessi. Dawn huma l-bazi tal-professjoni li n]addnu u li lejha nimmiraw. L-etika titlob sforz kbir: kemm fuq livell personali u wkoll fuq livel istituzzjonali. Kull g]aqda li titlef is-sens ta awto-kritika qeg]da filperiklu li titlef lilha nfisha. U dan huwa il-g]ala tal-b\onn [urnalistiku. Dan l-isforz igib il-kredibilita lill-professjoni u s-servizz bnin lis-so`jeta Maltija. Billi qieg]ed f [emg]a ta esperti, ma nixtieqx noqg]od insemmi l- prin`ipji ta imparzjalita, double sourcing, nag]tu vu`i lil kul]add, e``. U dan mhux limitat g]al dawk li jaqblu mag]na. Nemmen li kien nuqqas meta l-awtorita tax-xandir stqarret li d-dmir ta pre\entazzjoni s]i]a jinbena meta il- qarrej iduq il-fehma ta kul]add. 15 Veru li huwa dmir tal-udjenza tfittex l-g]ejjun tal-a]bar. Imma daqshekk ie]or huwa dmir ta kull [urnalist li juri l-fehmiet diversi jekk irid ji[bed irrispett ta kul]add inklu\ ta dawk li ma jaqblux mieg]u. 15 Hawn te\isti differenza bejn il-kostituzzjoni u l-li[i tax-xandir

9 Dak li jimbuttana nibnu ]idma etika mhux b kastig ta xi Kumitat tal- Etika. G]alkemm ]idma b]al din hija b\onn, imma l-fatti wrew li din il-]idma m[eg]la hija dg]ajfa g]ax xi drabi l-[urnali\mu tag]na mhux motivat mill-im]abba g]all-professjoni, imma minn interessi o]ra. 10. Jekk jiena nonqos lil xi persuna jew azjenda, dawn malajr u bi dritt jiddefendu rwie]hom u l-interessi tag]hom. U hekk g]andhom jag]mlu! I\da mbag]ad min qieg]ed jiddefendi s-so`jeta Maltija? Il- [urnalist g]andu dan id-dejn lejn is-so`jeta Maltija min]abba dak li jemmen u l-professjoni li j]addan! 11. Il-principji etici jie]du g]amla skond i\-\mien li fih ji[u studjati. Ma nistg]ux ma nitkellmux fuq l-implikazzjonijiet eti`i tad-dinja di[itali fejn dak li jing]ad jew jidher jibqa jidwi matul is-snin. B hekk l- azjenda tal-a]bar hija aktar minn qabel responsabli g]al dak li xxandar g]ax dan ser jibqa u jsir aktar diffi`li ti[bor il-malafama li tkun xterdet. Dan g]aliex wkoll jekk wie]ed i]assar a]bar falza fuq sit di[itali, din xorta tibqa tidwi tul is-snin Nag]laq billi ner[a naqbaq ma punt li qajjimt fil-bidu. Il-b\onn ta etika personali u kollettiv jg]odd ukoll g]al dawk kollha li b]all- [urnalisti tax-xandir ji[bru l-informazzjoni u jdommuha biex joffru stejjer lil bnedmin o]ra b]ala sies g]al de`izjonijiet. Nemmen li anke f dawn il-ka\i g]andna b\onn legislazzjoni li tipprote[i u tg]abbi lil dawn l-u]ud bl-istess dmirijiet u drittijiet tal-[urnalisti. 16 Ta min isemmi wkoll li s-sistema legali trid tag]ti ka\ ta dan. Ma na]sibx li hemm bilan` bejn ilmalafama lil bniedem espost b mod qarrieq fuq sit di[ital u multi ta 700 meta l-[urnalist jinsab ]ati ta malafama.